Morgunblaðið - 10.05.1945, Blaðsíða 7

Fimtudagur 10. maí 1945.
MORGUNBLAÐIÐ
7

- FRIÐARDAGIRINN í REYKJAVÍK
Framh. af bls. 2.
gekk Lúðrasveit Reykjavíkur,
og skátar með um 20 íslenska
fána.
Fyrst var gengið til sendi-
herra Dana. Formaður Nor-
ræna fjelagsins, Stefán Jóh.
Stefánsson flutti ávarp og
sagði meðal annars: Alveg sjer-
staklega verða 4. og 7. maí ó-
gleymanlegir gleðidagar allra
norrænna manna í mótselningu
við 9. apríl 1940, er var dagur
sorgar og harma. Eftir fimm
þung þrautaár fögnum við af
alúð og einlægum hug frelsi
Dana og Norðmanna. Að ávarpi
formanns loknu, var þjóðsöng-
ur Dana leikinn. Fontenay
sendiherra Dana þakkaði og
mælti á íslensku. Var ávarp
hans á þessa leið:
Kæru íslensku vinir!
Þann 1. maí — fyrir 5 árum
og einni viku síðan stóðu marg
ir okkar einnig' hjerna augliti
til auglitis.
Þá vottuðu íslendingar dönsku
þjóðinni samúð sína vegna her
námsins.
Nú stöndum við aftur hjerna,
en tilíinningarnar eru andstæð-
ar því, sem þær þá voru.
Þá drupum við Danir höfði
og ljetum ofviðrið geysa yfir.
, En — eitt er að drúpa höfði
og láta ofviðrið geysa yfir, ann-
að er að brotna og láta kúga sig.
Við stóðum fastir um menn-
ingu okkar strax frá byrjun og
varðveittum andleg verðmæti
okkar.
Norræn menning okkar sýkt
ist ekki af kúgunar og þræl-
dóms anda frá suðri; þegar
norræn rjettarmeðvitund okk-
ar og grundvöllur sjálfstæðis-
ins komst í hættu, sögðum við
allir nei, konungur, þjóð og
þing. Við tókum hörmungar og
þjáningar og fórum þyrnibraut
heiðursins.
Þá vörðurn við okkar eld-
gömlu norrænu menningu með
blóði og mannslífum, og okkur
tókst að varðveita menningu
okkar óskerta.
Við erum nú stoltir af því að
hafa staðist eldraunirnar og
þessvegna getum við með góðri
samvisku og fögnuði tekið á
móti samgleði og fagnaðarósk-
um ykkar.
Það er mjer meira gleðiefni
en jeg get orðum að komið að
sjá ykkur fagna frelsi Dan-
merkur, og jeg tek það sem
merki þess, að vinátta, samúð
og bróðurlegt samstarf megi
þroskast milli íslendinga og
Dana.
Jeg er viss um, að þetta sam-
starf mun sí-eflast, og bið ykk-
ur öll með mjer að hrópa fer-
falt húrra fyrir vaxandi vin-
áttu milli þjóðanna.
Vinátta ísiendinga og Dana
lengi lifi!
Þá var leikinn ísl. þjóðsöng-
urinn. Hjelt fylkingin síðan
áfram til sendiráðs Norðmanna.
Þar flutti formaður ávarp
sama efnis og það ávarp, sem
hann flutti til Dang. Að því
loknu var þjóðsöngur Norð-
manna leikinn og sunginn. Þá
ávarpaði sendiherra Norð-
rnanna, Anderson-Rysst, mann-
:öldann. Hann komst m. a. að
orði á þessa leið:
Fyrir hönd Norðmanna
þakka jeg innilega þann sam-
hug og heiður sem höfuðstað-
arbúar sýna Norsku þjóðinni
í dag.
Miklir dagar eru upp runnir
fyrir þjóð vora. Eftir 5 ára
kúgun undir harðstjórans hæl
hafa Norðmenn aftur fengið
frelsi.
Það er erfitt fyrir hvern okk
ar að koma orðym að þeim
tilfinningum, sem við Norð-
menn berum nú í brjósti. En,
sagði sendiherrann. í kvæði
okkar, „Gud signe vort dyre
Fædeland, eru þær tilfinningar
túlkaðar.
Síðan hafði hann yfir nokk-
ur erindi úr hinu gullfagra
kvæði. Hann ljet síðan í ljós
von sína um góða samvinnu
Norðurlandaþjóðanna í fram-
tíöinni og ánægjulega samvinnu
íslendinga og Norðmanna. Síð-
an bað hann manníjöldann að
hrópa húrra fyrir norrænni
samvinnu og að syngja síðan
hinn fagra þjóðsöng íslendinga,
og var það gert. Þar með lauk
þessari athöfn, sem var ein-
föld, látlaus og innileg. Mörg
þúsund manns tóku þátt í þess-
ari hópgöngu til þess að sam-
fagna frændþjóðunum.
Skýrsla lögreglustjóra
Lógreglustjórinn í Reykjavik.
9. maí 1945.
I tilefni þeirra óspekta, er
áttu sjer stað hjer í bænum
í fyrrakvöld, gefur lögreglan
í Reykjavík eftirfarandi upp-
lýsingar:
Eftir að hátíðarhöldum vegna
friðaryfirlýsingar í Evrópu var
lokið síðdegis í gær, safnaðist
mikill mannfjöldi saman á göt-
um bæjarins, þ. á. m. stórir
hópar breskra sjóliða. í fyrslu
var mannfjöldinn rólegur, en
allmargir sjóliðar voru talsvert
undir áhrifum víns og söfnuð-
ust þeir í hópa f miðbænum,
sern gengxt síðan um bæinn með
söng og háreisti. Brátt safnað-
ist að þeim mikill hópur manna,
sem slóst í för með þeim, að-
allega drengir og unglingar. Um
kl. 16 fór hópur þessi upp á
Arnarhólstún og klifruðu nokkr
ir breskir sjóliðar þar upp á
styttu Ingólfs Arnarsohar í
þeim tilgangi að hengja þar
upp breskan fána. Var því af-
stýrt af bresKum lögreglu-
mönnum,
Við atburð þennan kom nokk
ur ókyrð á þá, sem viðstaddir
voru, án þess að lil verulegra
ryskinga kæmi.
I Miðbætium.
Hjelt hópurinn því næst nið-
ur í Miðbæ og varð þar þröng
mikil og hávaði. íslensku og
bresku lögreglunni tókst að
afstýra óspektum þar að mestu
leyti. Ákveðið hafði verið að
Lúðrasveit Reykjavíkur ljeki á
horn á Austurvelli kl. 20.30, en
þar eð lögreglan taldi vafasamt
að takast mætli að verja Aust-
urvöll skemdum af hálfu ó-
speklarmanna, ljek Lúðrasveit-
in á Arnarhólstúni í stað Aust-
urvallar. Fór hún þangað á til-
setlum tíma, svo og lögreglu-
sveit, er ruddi svæðið Umhverf-
is styttuna, en þar hafði safn-
ast saman hópur friðsamra borg
ara. Um þetta leyti náðu óspekt
ir. er höfðu verið um skeið á
Lækjartorgi, hámarki sínu.
Sinn fulla þátt í þeim áttu
ungir menn, sumir hverjir und-
ir áhrifum víns, sem leituðust
við að koma á stað óspektum
með hryndingum, ópum og alls
konar óhljóðum. Sjóliðar, sem
þarna höfou verið, gengu nú
í stórum hóp norður Kalkofns-
veg, en á eftir þeim fór hópur
íslenkra manna og unglinga.
Rvskingar við Varðarhúsið.
Hóparnir staðnæmdust við
Varðarhúsið. Hófust þar rysk-
ingar milli hermanna og Islend
inga og skömmu síðar grjótkast.
íslenskúm lögreglumönnum,
sem þarna voru, og breskum,
tókst brátt að skilja hópana að,
en grjótkastið hjelt áfram. Varð
lögreglan að beita kylfum í við-
ureign þessari, sem stóð yfir á
aðra klukkustund. Mannfjöld-
inn dreifðisl þá um Miðbæinn,
en ókyi’ð hjelst. Lögreglustjóri
breska hersins fór fram á það
við lögreglustjorann í Reykja-
vík, að notað yrði táragas, en
lögreglustjórinn í Reykjavík
færðist undan því í lengstu
3ög. Skömmu seinna fór breska
tögreglan að nota táragas á sitt
eindæmi, til þess að dreifa
mannfjöldanum. Um kl. 23.00
hófust enn óspektir á Arnar-
hólstúni og vovu þar bæði Ís-
lendingar og hermenn. Þar eð
óspektir voru víðar í bænum
og vænla málti alvarlegra ó-
eirða á ýmsum stöðum, tók
sljórn lögreglunnar í Reykjavík
þá ákvörðun að nota táragas.
Dreifði lögreglan fyrst óeirðar-
mönnum á Arnarhólstúni, er>
siðar smærri hópum víða í Mið
bænum. Þessar aðgerðir lög-
reglunnar báru þann árangur,
að óspektum linnti með öllu
hjer í bænum á iillölulega
skömmum tíma. Lögreglunni
er ekki kunnugt um að alvar-
leg slys hafi orðið í sambandi
við framangreindar óeirðir, en
nokkrir menn urðu fyrir minni
háttar meiðslum vegna rysk-
inga og grjótkasts. Einna al-
varlegust var skothríð breskra
sjóliða, er átti sjer stað við her-
búðir i grend við Sænska frvsti
húsið.
Skotvopnum beitt.
Til lögreglunnar kom ungl-
ingspiltur, sem fengið hafði
skot í gegnum báðar buxna-
skálmarnar og bifreiðarstjóri,
er tjáði lögreglunni að skotið
hafi verið í gegnum hjólbarða
á bifreið sinni.
Eignaspjöll urðu allmikil, að
allega rúðubrot. Lögreglan
handtók fjölda óspektarmanna
og var fangageymsla lögregl-
unnar yfirfull. Auk þess var
fjöldi unglinga, undir lögaldri
sakamanna, handtekinn og stór
hópur þeirra geymdur í rjett-
arsal lögreglunnar.
Frásögn sjónarvotts.
Sjónarvottur að óeirðunum,
þegar líða tók á kvöldið í fyrra-
kvöld, skýrir svo frá því, sem
fyrir augun bar:
•— Jeg átti leið niður á Arn-
arhól um hálf tíu leytið í fyrra-
kvöld. Múgur og margmenni
hafði safnast þar saman. En það
var ekki lúðrasveitin, sem liek
við Ingólfsstyttuna, sem dró að
sjer athygli fjöldans, heldur
„orusta“ ein mikil, sem háð var
á svæðinu fyrir framan Varð-
arhúsið.
Áttust þarna við tveir flokk-
ar. Annarsvegar voru breskir
hermenn, mestmegnis sjóliðar,
og hinsvegar Islendingar. Höfðu
Bretarnir haslað sjer völl vest-
an Varðarhússins, en Islending
arnir fyrir framan bifreiðastöð
ina Hreyfil og þar yfir götuna.
íslensk og bresk lögregla gætti
þess, að hóparnir næðu ekki
saman, svo að til handalögmáls
kæmi.
Ljetu óróaseggirnir sjer ekki
segjast við það, heldur börðust
með grjóti. Gengu steinarnir
á milli fylkinganna. Var þetta
engan veginn hættulaus leikur
og urðu friðsamir borgarar,
sem voru á Arnarhólstúninu,
að hafa fulla gát á sjer, því að
skeytum Bretanna var einnig
beint þangað. Voru þar og fyr-
ir nokkrir íslenskir „stríðs-
menn“, sem sendu þau til baka.
Loks var komið með „dælu-
bíl“ frá setuliðinu og vatni
sprautað að báðum aðilum.
Varð það til þess, að nokkuð
dró úr viðskiftunum, en útlitið
var samt sem áður allófriðlegt.
Lauk viðskiftunum þarna ekki
fyrr en borgarstjórinn og lög-
reglustjórinn komu á vettvang
og lögregluliðið var eflt.
Þessi hildarleikur mun hafa
átt upptök sín, er breskir her-
menn settu breska fánann á
styttu Ingólfs á Arnarhóli, en
Reykvíkingum gramdist að sjá
erlendan fána skarta á minnis-
merki fyrsta landnemans.
Óeirðunum var samt ekki
lokið við það, þó á fyrgreindum
stað hafi átt að heita friðsam-
legt. Mikill mannfjöldi var alt-
af í miðbænum og við hann.
Gengu Bretar í hóp um bæinn
og ljetu ófriðlega. Báru þeir
ýms merki fyrir fylkingum
Gaf þar m. a. að líta mynd af
Bretakonungi, V-merkið og
hamar og sigð. Alt logaði í slags
málum öðru hvoru. Var það
stundum ljótur leikur. Yms bar
efli voru notuð og sást jafnvel
hnifur blika í hendi eins Bret-
ans. Hafði hann einnig kylfu að
vopni. Þótti mönnum sem ó-
spektir á gamlárskvöldum væri
barnaleikur hjá þessum. Bret-
arnir, sem tóku þátt í óeirðun-
um, virtust að meira eða minna
leyti vera undir áhrifum áfeng-
is. Ljetu þeir tómum flöskum
og steinum rigna á rúður búðar
glugganna.
„Gashernaðurinn“.
Svo kom táragasið sem reið-
arslag yfir fólkið. Var því beint
gegn óspektarseggjunum, en
auðvitað var ekki komist hjá
því, að friðsamir borgarar yrðu
að gjalda þeirra í því sem öðru.
Menn reyndu eftir megni að
koma sjer burt úr svælunni.
Sviðinn í augunum var óbæri-
íegur. En þrátt fyrir þjáning-
ar þeirra, sem fyrir gashernað-
inum urðu, var ekki hægt að
ganga framhjá hinni broslegu
hlið málsins. Fílefldir karlmenn
komu þjótandi, hágrátandi,
með vasaklútana á lofti, innan
um kvenfólk og unglinga inn í
hliðargötur, þar sem gassprengj
um var ekki vai’pað. Jafn al-
mennur grátur hefir sennilega
aldrei fyrr verið hjer í höfuð-
staðnum.
Eftir gasárásina dreifðist
mannfjöldinn mikið og til veru
legra átaka kom ekki eftir það.
75 éra:
Kortrún Sleinadótl-
ir frá Grund
í DAG (9. maí) er 75 frú
Kortrún Steinadóttir, fyrrum
húsfi’eyja á Grund í Skorradal.
Hún er fædd á Valdastöðum i
Kjós 9. maí 1870, dótlir hjón-
anna Steina Halldórssonar og
Kristínar Kortsdóttur. Steini,
faðir Kortrúnar, var dótlur-
sonur sjera Páls Þorlákssonar
á Þingvöllum, er var bi’óðir
þjóðskáldsins sjera Jóns á
Bægisá. Méðui’ætt Korlrúnar
er hin alkunna Kortsælt.
Kortrún dvaldist i æsku að-
allega í Kjósai’hreppi, en 1801
giftist hún Bjarna Pjeturssyni
hreppsljóra á Grund í Skorra-
dal. Börn þeirra voru þi’jú:
Kristín, gift Kristjáni Þorsteins
syni frá Miðfossum, starfs-
manni á skrifstofu Reykjavík-
urbæjar, Pjetur, hreppstjóri á
Grund, kvæntur Guðrúnu Dav-
íðsdóttur frá Arnbjargarlæk og
Guðrún, hjúkrunarkona í Rvík,
ógift. Á síðastliðnum vetri varð
Kortrún fyrir þeirri þungu soi’g
að missa Pjetur, son sinn, er
tjest sviplega á besta aldri.
Kortrún var. húsfi’eyja á
Gi’und í meira en þrjá áratugi.
Bjarni maður hennar ljest 1928,
en hún bjó með Pjetri syni sín-
um, þar til er hann kvæntist
1935. Síðan hefir #hún oftast
dvalist^á heimili Kristínar dótt-
ur sinnar i Rvík.
Kortrún hefir nú um langt
skeið verið mjög veil á heilsu,
en hún hefir borið veikindi sín
með þolinmæði og stillingu,
eins og annað andstreymi, sem
hún hefir orðið fyrir á lífsleið-
inni. Hún er gáfuð kona, eins og
hún á kyn til, fjölfróð, einkum
um persónusögu og ættfræði og
stálminnug. Listhneigð er hún
og unni mjög sönglist á yngri
árum. Það, sem kunningjum
hennar mun þó minnisstæðast
um hana, er velvild hennar og
brjóstgæði, jafnt til manna og
málleysingja. Hún hefir aldi’ei
mátt aumt sjá, án þess að reyna
að bæta úr, en góðverk sín hef-
ir hún unnið í kyrþey, því að
ekkert er henni fjær en að
halda slíku á lofti. Yfirleitt er
hún hljedræg kona með af-
brigðum.
Munu margir senda hinni
öldnu heiðurskonu hlýjar ósk-
ir á þessum tímamótum.
■ Kunnugur.
Presfskositing
TALNING atkvæða í Land-
eyj aþingaprestakalli í Rangár-
vallapi’ófastsdæmi fór fram í
skrifstofu biskups í gær.
Umsækjandi var einn, sjera
Sigurður Haukdal, prófastur í
Flatey á Breiðafirði. Var hann
löglega kosinn pi'estur. •—
kjörskrá voru 318. Atkv
gi'eiddu alls 207 og hlaut u. x -
sækjandi 206 atkvæði, en einn
seðill var auður.