Morgunblaðið - 19.06.1945, Blaðsíða 9

J>riðjudagur 19. júní 1945.
MORGUNBLAÐIÐ
Heilbrigð fjármálastarfsemi er hyrningar-
steinn stjórnarfarslegs sjálfstæðis landsins
ÞR/VFALDLF.GA hefir verið
á það bent, og verður sú vísa
sennnlega aldrei of oft kveðin,
ii ð einn af hyrningarsteinum
undir stjórnarfarslegu sjálf-
stæði lands vors sje fjárhagsleg
afkoma þess. I augum hinna
stóru þjoða er það næsta undar
legt fyrirbrigði, að þessi fá-
menna þjóð skuli vilja eiga með
sig sjálf. Mörgum finst það vafa
laust ganga óviti næst, að þjóð, j
sem ekki telur fleiri íbúa en j
smábær í stórveldum, skuli
treystast til að gerast sjálfsætt
ríki, halda uppi fjölmennri em
bættismannastjett, mentastofn-
unum, annast utanríkismál sín
og þar fram eftir götunum. Og
óneitanlega er þetta í mikið
ráðist. Það er tvímælalaust
skylda vor allra, að leitast við
að gera oss grein fyrir, hvernig
vjer fáum undir þessu risið og j
gera oss jafnframt Ijóst, hvert j
stefnir á hverjum tíma. Því að ,
eins getum vjer gert oss von um j
að bæta úr meinsemdunum, að
vjer vitum, hvar þær er
fólgnar.
Ræða Pjeturs Magnússonar fjármála-
ráðherra á landsfundi
Sjálfstæðismanna
Aður en jeg vik að fjármála-
viðhorfi hinnar líðandi stundar
langar mig til að eyða fáum
mínútum til að drepa á fram-
tíðarmöguleika vora til að
standa á eigin fótum, sem sjálf-
stætt og fullvalda riki.
Ef vjer íhugum þá mögu-
leika, þá verður oss fljótt ijóst,
að þar er við fleiri örðugleika
að etja en fámennið. Land vort
er stórt og bygðin dreifð um
mikið landsvæði. Gerir þ_að all-
ar samgöngur erfiðar og kostn-
aðarsamar. Fjöli og heiðar loka
vegum á landi mánuðum sam-
an og hafnleysi langrar strand
lengju suðurlandsins hindrar
samgöngur á sjó. Mestur hluti
landsins er með öUu óræktaður
og fram á síðustu tíma hafa hin
grónu landsvæði gengið saman
ár frá ári. Vjelatæknin er á
ílestum sviðum atvinnulífsins
mjög skamt komin og enn þá
vantar oss flest þau menning-
artæki, sem aðrar þjóðir hafa
krafist öldum saman. I fáum
orðum sagt — nálega alt er
ógert. Oss vantar samgöngu-
leiðir og samgöngutæki, sjúkra
hús, gistihús, skóla, skemtistaði
og svo ótal margt fLeira, sem of
langt yrði upp að telja. Þessi
hlið málsins er því alt annað
en álitleg og gefur síður en svo
góðar vonir. En sem betur fer
er ekki öll sagan sögð. — Vjer
eigum einnig auðlindir í land-
inu og við strendur þ‘\ss, sem
vjer naumast vitum hvers virði
eru. Þeim auðæfum, sem iiggja
í íslenskum fiskimiðum, í ís-
lenskri frjómald og fossaafli
hefir svo oft verið lýst, að ieg
vil ekki þreyta -með endurtekn
ingum þess nú. En eitt er víst.
Þessar auðlindir fleyta oss því
að eins yfir örðugleika nýbýl-
ingsskaparins að vjei höfum
tæki til að nota þær. Öllum er
oss kunnugt hve mikið hefir
skort á að vjer hefðum þau
tæki. Síðustu árin fyrir ófrið-
inn fjiilgaði atvinnuleysingjum
með hverju ári, blátt áfram af
því að atvinnutæki vantaði. —-
Það má aldrei koma fyrir fram
ar, ef vjer eigum að standa á
eigin fótum. Vjer höfum, að
minsta kosti sjálfir, talið, að
þjóðin sje dugmikil og standi
síst að baki öðrum' þjóðum
hvað afköst snertir. En hversu
mikill, sem dugur hepnar er,
þá fær hún eigi staðist sam-
kepnina við aðrar þjóðir, ef
hún hefir eigi svipuð tæki til
að vinna með. Það er því engin
blekking heldur bláköld stað-
reynd, að ef vjer eigum að geta
búið í landi voru sem sjálfstæð
menningarþjóð og ef vjer eig-
um að geta uppfylt þær kröf-
ur, sem til vor verða gerðar
í samstarfi þjóðanna, þá er oss
lífsnauðsyn að taka alþjóðlega
tækni í þjónustu vora jafnt til
lands og sjávar.
Þeir, sem reyna að villa
mönnum sýn í þessum efnum,
vinna óþurftar verk, enda virð
ist það nú vera að renna. upp
fyrir mörgum þeirra, að úrtöl-
ur þeirra hafi ekki mikinn
hljómgrunn hjá þjóðinni.
★
EF VJER svo hugum að
hinu, hverjir möguleikar sjeu
fyrir oss til að taka tæknina í
þjónustú vora, þá er að sjálf-
sögðu fyrst á það að Hta, hver
fjárhagsleg geta þjóðarinnar er.
Mörgum hefir vaxið í augum
hinar miklu erlendu inneignir
vorar, sem hingað til hafa frek-
ar íarið vaxandi eh þverrandi.
Og víst má það vera oss öllum
mikið gleðiefni, að hafa þann
mikla varasjóð að hlaupa upp |
á. Ef vel er á haldið, eiga hin-
ar erlendu innstæður að gera
oss kleift að koma atvinnuveg-
um landsins á heilbrigðan
grundvöll og auka svo atvinnu
tæki landsins, að allir geti haft
nóg að starfa. En þá má það
heldur ekki gleymast, að því að
eirs verða ný atvinnutæki þjóð
inni til varanlegrar gæfu, að
rekstri þeirra sje hagað þann-
ig, að atvinnan beri sig og að
tækin verði aukin og endurnýj
uð á eðlilegan hátt.VerðbóIga
og dýrtíð munu vissulega verða
erfiður Þrándur í Götu fyrir
heilbrigðri þróun atvinnulífs-
ins i framtíðinni, en í lengstu
lög verður að bera það traust
til vitsmuna og góðvilja for-
ráðamanna þjóðfjelágsins, að
þeir sigrist á þeim örðugleikum,
sem af þessu stafa.
En auk fiárhagsgetunnar
kemur vitanlega margt til
greina. sem hjer skal ekki fjöl
yrt um. Fyrst og fremst þurfum
vjer að géta fengið tækin keypt
frá öðrum löndum og auk þess
þurfum vjer á mönnum að
halda, sem kunna að fara með
þau. Að þessu öllu mun verða
unnið eftir þvi 'sem föng standa
til og undir árangri þess starfs
er það komið hvort þjóðinni
tekst að vernda sjálfstæði sitt
sern næst 550 milj. króna, én
erlendar skuldir þeirra eru
hverfandi. Sje þetta borið sam
an við það ástand, sem ríkti
fyrir ófriðinn, er ólíku saman
að jafna. En út í það mál mun
jeg eigi- fara frekar nú, enda
gerði jeg nokkra grein fyrir því
í útvarpserindi, er jeg flutti fyr
ir rúmu ári síðan. Þar var og
nokkur grein gerð fyrir sam-
bandinu milli aukningar er-
lends innstæðufjár og hinnar
miklu aukningar á sparifje
landsmanna á sama tíma. •— í
lok ársins 1939 var innstæða
í sparisjóðum (annara en bank
og mjer liggur við að segjajanna) 14.2 milj., en í árslok
— tilverui sína í framtíðinni.
Hver góður íslendingur, hvar
sem hann stendur í flokki, er
því skyldur til að stuðla að
þeirri nýskipan atvinnuveg-
anna, sem núverandi landstjórn
hefir sett efst á stefnuskrá
sína.
Allir verða að géra sjer ljóst,
að framtíð landsins er undir
því komin að vjer getum náð
sem mestum og sem bestum af-
köstum. Með því einu getum
vjer bætt upp mannfæðina.
K
JEG SKAL þá eftir þennan
inngang víkja nokkuð að þró-
un fjármálastarfseminnar á
hinum síðustu árum og mun
jeg þar eigi geta komist hjá að
fara með nokkuð af tölum, þótt
aldrei þyki það skemtilestur.
Það verður eigi annað sagt, en
að íslenskt atvinnulíf hafi stað-
ið með blóma síðan í byrjun
styrjaldarinnar. Hinsvegar má
um það deila, hve heilbrigt það
atvinnulíf hefir verið. Eins og
öllum er kunnugt, hefir mjög
verulegur hluti vinnuaílsins
verið í þjónustu hins erlenda
setuliðs síðan á miðju ári 1940
og alveg fram á siðustu tíma.
Á sama tíma hafa ýms atvinnu
tæki gengið úr sjer og fækk-
að. Á það ekki síst við um tog
arana. Nokkur ný tæki hafa þó
bæst við, sjerstaklega frysti-
hús, Nokkur önnur iðnaðartæki
hafa og risið upp á þessum
sama tima. Þrátt fyrir þessa
kyrstöðu i innlendu atvinnulifi
hefir setuliðsvinnan og það
mikla fje, sem komið hefir inn
í landið i sambandi við setu-
liðið. á'.ýmsan hátt. gert það að
verkum, að atvinnule\fsi hefir
með öllu horfið, að kaupgjald
allra vinnandi stietto þjóðfje-
lagsins hefir hækkað. að hag-
ur alls almennings 'nefir batn-
að og að tekjur ríkissjóðs hafa
stðrhækkað.
I nánu sambandi við þetta
9g hagkvæmt afurðaverð,
stendur svo hin mikla breyting
sem orðið helir á gjaldeyris-
jöfnuðinum, sem þegar hefir
verið vikið að. Inneignir bank-
framar að búa við það ófremd-
arástand, sem hún lifði við ár-
in 1934—39, meðan Framsókn-
arhrammurinn hvíldi þyngst á
atvinnu- og fjármálastarfsemi
'ardsins.
★
JEG SKAL þessu næst gefa
lauslegt yfirlit yfir fjárhagsaf-
komu síðasta árs, en tek það
skýrt fram, að þar er ekki um
endanlegt uppgjör að ræða og
geta ennþá komið fram breyt-
ingar, er geri meiri eða minni
röskun á niðurstöðutölum. —
í fjárlögum fyrir árið 1944 voru
heildartekjur ríkissjóðs áætl-
aðar samtals 94.3 mij. kr. En
þær virðast hafa orðið scm
næst 124.1 milj. eða farið tæp-
ar 30 milj. kr. fram úr áætlun.
Þeir liðir fjárlaga, sem mest
hafa íarið fram úr áætlun eru
þessir.
Tekju- og eignarsk 4.0 milj. kr.
Vörumagnstollur 2.2 — —
Verðtollur 5.5 — —
Stimpilgj. 0.8 — —
Ríkisst. 22.0 — —
Þetta nemur samtals 34,5
milj. kr. Aðrii' -liðir hafa svo
orðið undir áætlun, sjerstaklega
stríðsgróðaskattur, þó þar sje
frekar um bókfærslutilhögun
að ræða, en raunverulegan
halla. Hirði jeg eigi að greina
nánar frá því. En niðurstaðan
verður eftir því, er nú verður
best sjeð, tekjur umfram áætlun
tæpar 30 milj. kr., eins og jeg
áður gat um.
Gjöld ársins voru hinsvegar
áætl. 89.8 milj. kr. og því gert
ráð fyrir tekjuafgangi er næmi
4.5 milj. En eftir því, sem nú
1943, 57.4 milj. Skýrslur liggja
enn þá ekki fyrir um 1944, en
vafalaust hafa innstæður
hækkað talsvert á því ári. Inn-
stæður í sparisjóði bankanna
allra, ásamt útbúum þeirra,
nam i árslok 1939 55.6 milj. kr,.
en í árslok 1944 kr. 366.0 milj.
Má af þessu sjá, að sparifje
landsmanna hefir vaxið um
eitthvað yfir 350 milj. kr. á
þessu árabili, eða meira en 6
faldast. Líkt verður uppi á ten
ingnum, ef litið er á tekjur
landsmanna. Samkvæmt skatta
framtölum eru þær 1939 tæp-
lega 80 milj. kr., en 1943 rösk-
ar 490 milj. og hafa þær þann-
ig rösklega 6 faldast á tíma-
bilinu. Alt ber þetta vitanlega \ verður sjeð, hafa gjöld raun-
vott um vaxandi hagsæld
manna og bætta. efnahagslega
afkomu. Hinu má svo heldur
ekki gleyma, að oft er engu
minni vanda að gæta fengins
fjár, en að afla þess. Hætt er
við að mörgum reynist erfitt
að draga saman seglin í tima
og vafalítið að margir eiga eft-
ir að kollsigla sig.
Því miður er það nú svo, að
ríkissjóður hefir hvergi nærri
bætt hag sinn á sama hátt og
þjóðin. Mjer telst svo til, að
skuldir ríkissjóðs í árslok 1939
hafi numið sem næst 56.6 milj.
kr., en í árslok 1944 50.3 milj.
og lækkun því orðið aðeins 6.3
milj. (Hjer í meðtalið hluti
bankanna í br. lánurn — en
ekki 6 milj., sem liggja til
geymslu. Þessi mismunur mun
gera raunnverulega lækkun
um 7 milj. kr.). En sú mikla
breyting hefir hinsvegar á orð-
ið að í stað þess að skuldir voru
áður að mestu við önhur lönd,
þá eru þær nú að langmestu
leyti ofðnar innlendar. Ef alt
fer með feldu verða erlendar
skuldir ríkissjóðs í lok þessa
árs ekki mikið yfir 5 milj. kr.
Er það mikil breyting frá því,
verulega orðið 122.00 milj. kr
og hafa því farið fram úr áætl-
un sem nemur rúml. 32 milj. kr.
Þeir liðir. sem farið hafa fram
úr áætlun, sem nemur 1 milj.
kr. eða meira, eru þessir:
Alþingiskostnaður
Dómg.esla og iög-
1.4 milj kr.
reglustj. 2.0
Vegamál 3.6
Kenslumál 1.7
Oviss útgjöld 1.4
Heimildarlög 5.8
Sjerstök lög 16.0
Á þeim lið eru
ur og niðurgreiðslur á land-
búnaðarafurðir aðalgreiðsl-
an eða kr. 14.435.000 — en
auk þess hafði verið veitt í fjár
lögum 10 milj. kr. til dýrtíðar-
ráðstafana. Ýmsir aðrir liðir
fjárlaganna höfðu svo farið
fram úr áætlun um nokkur
hundruð þús. kr. og námu um
fram greiðslur eins og*áður er
sagt rúml. 32 milj. kr'. Heild-
arniðurstaða ársins 1944 virð-
ist því muni verða sú, að tekiu-
afgangur verði sem næst 2 milj.
kr. Vitanlega er það ærið um-
hugsunarefni, að útgjöld rík-
sem var og mikill gjaldeyris- j issjóðs skuli vera komin upp
sparnaður fyrir þjóðina. Væri | i 122 milj. og verða þó án cfa
þess óskandi að aldrei framar hærri á þessu ári, eins og síðar
þýrfti að leggja á hana þann verður vikið að. Nemur þetta
erlenda skuldaklafa, sem hún um 1000 kr. á hvért mannsbarn
nú hefir hrist af sjer og yfir- | í landinu. Hygg jeg að allir
Fcamh. á bls. 11.
anna erlendis munu nú nema leitt að þjóðin þyrfti aldrei {