Morgunblaðið - 17.03.1946, Blaðsíða 7

Sunnudagur 17. mars 1946
K0B6UNBLÍÐ1B
I
Vindtta Breta
friðinn og
og Bandaríkjanna tryggir
fyrirbyggir harðstjórn
ÞEGAR jeg flutti ræðu
mína í Fulton, áleit jeg að
það væri nauðsynlegt fyrir
einhvern, sem ekki skipaði
opinbert embætti, að ræða
einarðlega erfiðleika þá, er
nú ríkja í veröldinni. Mjer
var boðið að láta frjáls-
mannlega í ljós skoðanir
mínar í þessu frjálsa landi,
og jeg er þess fullviss, að
óskir þær, sem jeg bar fram
um nánari samvinnu landa
okkar, komi til með að ræt-
ast, ekki fyrir atbeina ein-
hverra ræðna, sem kunna að
verða fluttar, heldur vegna
þeirra afla, sem hafa áhrif
á allar gerðir mannanna og
forlög veraldarinnar.
Það eina, sem að mínu áliti
skiftir máli, er það, hvort tak-
ist að koma á nógu Ijósan og
óbrotinn hátt því samræmi í
hugsanagangi og gerðum Banda
ríkjamanna og Breta, sem nauð
synlegt er, til þess að hægt sje
að komast hjá nýrri heimsbar-
áttu, eða hvort þetta muni eiga
sjer stað á líkan hátt og áður
hefir verið, með öðrum orðum,
eftir að baráttan er hafin.
Styrjaldir ekki óhjákvæmi-
legar.
Jeg er þess enn þá fullviss,
að svarið við bessari spurningu
verði hagstætt. Jeg álít ekki að
styrjaldir sjeu óhjákvæmileg-
ar, eða líklegt sje að þær verði
háðar í náinni framtíð. — Jeg
trúi því ekki, að leiðtogar Rúss
lands óski sem stendur eftir
styrjöld.
Jeg er þess fullviss, að ef við
stöndum Saman róleg og ákveð-
in, til varnar þeim hugsjónum
og ákvörðunum, sem felast í
stofnskrá Sameinuðu þjóðanna,
muni yfirgnæíandi meiri hluti
allra íbúa veraldarinnar standa
með okkur, og að með fulltingi
þessa sígróandi siðferðislega
valdsumboðs, muni málstaður
friðar og frelsis eigra og okkur
reynast kleift að halda áfram
því göfuga verkefni, sem Banda
ríkin hafa sýnt svo glæsilega
yfirburði við, að koma í veg fyr
ir hungur, græða hin hræði-
legu sár styrjaldar Hitlers og
reisa á ný hina stórskemdu höll
siðmenningarinnar.
Löngu teknar ákvarðanir.
Leyfið mjer þó að lýsa því
yfir, að hugsjónirnar um fram-
farir og frelsi alls mannkyns-
ins munu ekki rætast, nje mun
öld allsnægtanna renna upp, án
stöðugrar hræðslulausrar holl-
ustu við þjóðskipulag Bretlands
og Bandaríkjanna.
Síðustu tíu lagana hafa mál-
in tekið miklum breytingum,
sökum ákvarðana, sem hljóta
að hafa verið teknar fyrir all-
löngu síðan. í stað rólegra sam-
ræðna finnum við okkur nú í
nærveru hraðra atburða, sem
enginn getur tekið ákveðna af-
stöðu til eins og stendur. Vera
má, að jeg verði beðinn að tala
um þessi málefni, eftir að jeg
kem heim.
Það er margt, sem jeg hlýt
að minnast á í kvöld, svo að
gott málefni verði ekki fyrir
Ræða Winston Churchill í
New-York
áföllum. Ef eitthvað af því, sem
jeg hefi sagt, hefir vakið eftir-
tekt, er ástæðan aðeins sú, að
það hefir bergmálað í hjörtum
allra þeirra, sem'elska frelsið
og eru óvinir harðstjórnarinn-
ar.
Jeg mun sannarlega ekki láta
neitt það, sem aðrir kunna að
segia, veikja virðingu þá og að-
dáun, sem jeg hefi á rússnesku
þjóðinni, eða þá einlægu ósk
mína að Rússland megi verá
öruggt og velmegnandi og skipa
heiðurssæti í einu þjóðabanda-
lagi.
Hvort Rússland fylgir þeirri
stefnu eða ekki byggist á á-
kvörðufium nokkurra duglegra
manna, sem undir forustu leið-
toga síns, hafa yfirráð hundrað
og áttatíu miljónum Rússa og
mörgum fleiri miljónum utan
Rússlands í greip sinni.
Tjón Rússa.
Ekkert okkar hefir gleymt
hinu ógurlega manntjóni, sem
Rússland varð fyrir af völdum
innrásar Hitlers, nje hvernig
það reis upp á ný og kom fram
í gerfi sigurvegarans eftir að
hafa verið ver leikið en nokk-
uð annað ríki.
Meðal enskumælandi þjóða
hefir komið fram djúp og al-
menn samúð með rússnesku
þjóðinni og mikiil vilji til að
eiga samvinnu við hana á rjett-
látum grundvelli, til að end-
urreisa rústir styrjaldarinnar í
öllum löndum
Ef að stjórn Sovietrikjanna
notar sjer ekki þetta hugar-
far í garð þjóðarinnar, ef hún
dregur vísvitandi úr því, hlýt-
ur öll ábyrgðin að hvíla á
herðum hennar.
Rússneska stjórnin getur t. d.
hæglega látið sig engu skipta
þær ræður, sem henni falla
ekki í geð. Þessi leið er þeim
opin næstu tvær vikurnar.
Ríkisstjórn sú, sem jeg hafði
forustu í, skrifaði undir samn-
ing við Rússland og Persíu, þar
sem því var hátíðlega lýst yfir,
að sjálfstæði Persíu mundi virt,
og að útlendar hersveitir
mundu fluttar á brott úr land-
inu fyrir tiltekinn tíma. Þessi
samningur var samþykktur á
ný á ráðstefnunni í Teheran
og undirritaður af æðsta manni
Sovietstjórnarinnar, Roosevelt
sáluga og mjer.
Samkvæmt þessu samkomu-
lagi hafa Bretar og Bandaríkja-
menn þegar yfirgefið Persíu. En
nú fáum við þær frjettir, að
Sovietstjórnin, í stað þess að
flytja lið sitt brott, sje í raun
og veru að auka her sinn í land-
inu.
Öryggisráð og vanþakklæti.
Öryggisráðið var stofnsett til
að taka til meðferðar einmitt
mál af þessu 'iagi, og það hefir
verið mjer gleðiefni, að lesa það
í dagblöðunum, að fulltrúi
Rússa muni \ erða viðstaddur
þá fundi ráðsins, sem fram eiga
að fara í New York. Jeg mæli
eindregið með því, að reynt
verði að ráða fram úr þessu
vandamáli í Öryggisráðinu, og
að þeir, sem úrslit málanna
koma til með að skifta mest,
beri virðingu fyrir ákvörðun-
um þeim, sem teknar verða.
Sovietríkin hafa enga ástæðu
til að telja að stríðsframlag
þeirra hafi verið illa launað. Ef
tjón þeirra heíir verið sorglega
mikið, hefir ávinningunnn líka
verið stórkostlegur. Höfuðóvin-
ír hennar — Þýskaland og
Japan — hafa verið lagðir að
velli. Bandaríkjamenn sigruð-
ust nær einir á Japönum. Næst-
um því án þess að lyfta hend-
inni fjekk Rússland aftur allt
það, sem það tapaði fyrir fjöru-
tíu árum síðan.
I vestri hafa Rússar fengið
baltnesku löndin og stóra sneið
af Finnlandi. Curzon línunni er
nú ekki andrcælt lengur.
Dardanellasunilið.
Þá komum við að Dardanella-
sundinu. Jeg fagna því, að rúss-
neska flaggið Maktir á rússnesk
um skipum á heimshöfunum.
Jeg hefi ætíð fullvissað hina
rússnesku blaðamenn vora um
það, að Bretland muni. stuðla
að því, að Montreux sáttmálinn
um Dardanellasund verði end-
urskoðaður. Á Postdam ráð-
stefnunni buðu Bandaríkin og
Bretland Rússum tryggingu
fyrir því, að þeir skyldu alger-
lega frjálsir ferða sinna um
sundið í friði og ófriði. hvort
sem um herskip eða flutninga-
skip væri að ræða. Tyrkir hefðu
verið fúsir til að fallast á þetta.
En okkur var sagt að þétta
væri ekki nóg, að Rússland yrði
að hafa varnarvirki við sund-
in, sem gæti drotnað yfir Con-
stantinopel. Er. með þessu væri
sundunum ekki haldið opnum,
heldur væri það sama og gefa
einni þjóð völd til þess, að geta
lokað þeim eftir geðþótta sín-
um. Þetta er ekki í samræmi
við undirstöðureglu þá, sem
Bandaríkin haía lagt fram um
algert frelsi á öllum helstu sjó-
leiðum Evrópu — Dóná, Rín og
öðrum fljótum, sem renna í
gegnum fjölmorg lönd.
Tyrkjum þröngvað.
Þetta var í boði, og jeg efast
ekki um að það sje það ennþá,
en ef Rússland heldur áfram að
þröngva Tyrklandi, verður
fyrsta sporið til úrlausnar að
vera það, að Öryggisráðið taki
málið til meðferðar. Þannig
verður mjög erfið prófraun
lögð fyrir það bandalag Sam-
einuðu þjóðanna, sem svo marg
ir hafa bygt vonir sínar á.
Oft hefir veríð á það bent und
anfarna daga, að mikils mis-
skilnings hefir gætt um ýms
málefni. Dæmi um slíkan mis-
skilning er það, að okkur er
sagt að núverandi ríkisstjórn
Bretlands byggist ekki á lýð-
ræðislegum grundvelli, sökum
þess, að meðlimir stjórnarinnar
tilheyri aðeins einum flokki;
um sama leyti og ríkisstjórnir
Póllands, Rúmeníu, Búlgaríu
og annara landa sjeu skipaðar
fulltrúum margra flokka. En
þetta getur einnig átt við um
Bandaríkin, en þar situr eins
og kunnugt er einn flokkur að
völdum, sem hefir allt fram-
kvæmdavald í höndum sjer.
Ljeleg rök.
En þegar þessi rök eru borin
fram, þá er þess ekki gætt, að
lýðræðisstjórnir -eru bj'gðar á
frjálsum kosningum. Þar kýs
fólk frjálslega og eftir eigin geð
þótta, þá flokka sem það vill
helst hafa við völd. Þar hefir
og fólkið rjett til þess að gagn-
rýna flokka sina og stjórnina,
og getur br&ytt henni með
stjórnarskrárlegum aðferðum,
hvenær sem því sýnist. Það er
varla hægt að kalla það lýð-
ræðislegar kosningar, þar sem
frambjóðendui' aðeins eins
flokks fá að koma fram, og þar
sem kjósandinn hefir ekki einu
sinni leynilegar kosningar til
þess að vernda sig.
Slíkum misskilningi mun
verða rutt úr vegi, þegar menn
eru komnir yfir yfirstandandi
erfiða tíma og ef þjóðir Breta,
Bandaríkjamanna og Riissa fá
að umgangast í fullu frelsi og
sjá hvernig allt er hver hiá ann-
arri, og hve?nig farið er að
hlutunum í þessum þrem ríkj-
um.
Vafalaust höfum við allir
mikið hver af öðrunr að læra.
Jeg gleðst yfir því, að lesa í
blöðunum, að það hafa aldrei
verið fleiri rússnesk skip í New
York höfn en í kvöld. Jeg er
viss um það, að þið veitið rúss-
nesku sjómönnunum góðar mót
tökur í landi frelsisins og heima
landi hinna hraustu.
Vinátta Breta og
Bandaríkjanna.
Nú sný jeg mjer að öðrum
hluta boðskapar míns, — sam-
búðinni milli Breta og Banda-
ríkjamanna.
Undir henni er komið líf og
frelsi veraldarinnar. Samband
hinna sameinuðu þjóða hætti
að vera raunvffruleiki, ef þess-
ar þjóðir vinna ekki saman í
fyllstu einingu. Ef svo er ekki,
getur enginn treyst bandalag-
inu, og þá rekast aftur á þjóða-
og þjóðernahagsmunir, sem
komið hafa okkur út í tvö hrylli
leg stríð.
Jeg hefi aldrei beðið um
hernaðarbandalag Breta og
Bandaríkjamanna, eða samn-
inga um slíkt. Jeg bað um allt
annað, og að vissu leyti meira.
Jeg bað um bræðralag, •—
frjálst bræðralag gert af fúsum
vilja. Jeg efast ekki um að það
verði til, það er eins víst og
sólin kemur app í fyrramálið.
En það þarf enga samninga
til þess að láta í ljósi eðlilegar
kendir, sem bróast af bróður-
legu sambandi. Hinsvegar væri
það rangt að gengið væri fram-
hjá þessari staðreynd, eða húa
dulin.
Það getur ekkert varnað þjóð’
um vorum að verða stöðugt
hvor annari nátengdari, og ekk-
ert fær skyggt á þá staðreynd,
að meginvon mannkynsins um
frið á jörðu og velþóknun yfir
mönnunum liggur í þessu sam-
bandi.
Þakklæti,
Jeg þakka yður af hjartans
innsta grunni fyrir all góðvild
yðar og gestrisni í minn garð,
meðan .jeg hefi dvalið hjer
Rödd mín er ekki fyrsta rödd-
in, sem hljómað hefir vegna
málstaðar frelsis og friðar í yð-
ar víðlenda veldi, nje heldur
mun hún verða hin síðasta, sem
hinir frjálslyndu Bandaríkja-
menn vilja láta til sín heyra.
Jeg kom til yðar, þegar
Bandaríkin standa á hátindi
veldis síns og hátignar, mesta
veldis og hátignar, sem nokkur
þjóð hefir hokkru sinni náð, síð
an rómverska ríkið leið. Þetta
leggur Bandaríkjamönnum
skyldur á herðar, skyldur, sem
ekki er hægt að bregðast.
Með tækifærunum keinur á-
byrgðin. Okkur er öllum veitt-
ur styrkur er við þurfum að
þjóna göfugum málstað. Við i
breska heimsveldinu viljum
standa við hlið yðar í voldugri
og tryggri vináttu og sam-
kvæmt sáttmála hinna samein-
uðu þjóða, og saman er jeg viss
um að okkur hepnast að lyfta
bölvun ófriðarins af mannkyn-
inu, og einnig bölvun harð-
stjórnarinnar. Þannig mun stöð
ugt verða breikkaður sá vegur,
sem hinar stritandi miljónir
geta gengið eftir til hamingju
og frelsis.
Brjef
Framh. af bls. 6.
eða minnsta kosti leiðtogar
þess segja að hver styrjöld sje
háð til þess að enda styrjaldir:
Aldrei framar stríð. En þegar
nokkrir mánuðir eru liðnir eru
hin fögru loforð gleymd og
skriðdrekarnir farnir að bruna
aftur.
Það hefir heyrst í frjett-
um, að braskarar nokkrir í
Bandarikjunum hafi reynt að
æsa fólk til þess að grafa upp
fallna Bandaríkjahermenn um
allt Kyrrahafssvæðið, til þess
að græða á heimflutningi
þeirra. Ekki hefi jeg getað kom
ist að því, hvort nokkuð hefir
orðið úr þessu, en þykir þrátt
fyrir allt ólíklegt, að þetta hafi
verið gert. Það var lengi eitt af
siðferðiboðum mannkynsins, að
raska ekki ró framliðinna. Nú
þykir það dygð að grafa sem
flesta upp og róta sem mest i
hinum rotnandi leifum. Hvert
bendir þessi smekkur?
P. K.
ORÐ, ORÐ INNANTÓM
NEWYORK: Meðan prestur
einn í San Francisco var að
halda fyrirlestur í kirkju sinni
um það, hvernig verjast bæri
eldsvoðum, brann allt þakið af
kirkjunni.