Morgunblaðið - 06.10.1946, Blaðsíða 9

Sunnudagur 6. okt. 1946
MORGUNBLAÐIÐ
9
NGIN SKERBIIMG \ FULLVELDI ÍSLAMDS
Hcrra forseti! Háttvirtu hlust
endur!
Það var fögnuður í hjörtum
íslendinga 17. júní 1944, þegar
þjóðveldið íslenska var endur-
reist. Draumur kynslóðanna í 7
líildir rættist. íslendingar tóku
istjórn allra sinna mála í sínar
hendur á ný og fluttu æðsta
valdi ð, þj óðh öfðin g j a v aldi ð
heim.
En einn skuggi grúfði vfir
þessari fagnaðarhátíð hins ís-
lenska þjóðernis. Þrátt fyrir
endur'reisn lýðveldisins, rjeðum
við sjálfir ekki öllu landi voru.
Vissir staðir í landinu voru bann
svæði undir stjórn og umráðum
erlends ríkis, og erlendir vopn-
aðir verðir gættu þess, að eng-
inn Islendingur stigi þangað
fæti. í landi voru dvöldust tug-
þúsundir útlenskra hermanna,
sem engin íslensk lög, íslenskir
dómstólar, nje íslensk yfirvöld
náðu til.
Þetta ástand byggðist á her-
verndarsamningnum, sem ís-
lendingar gerðu við Bandaríkin
1941. íslendingar hafa þráð þá
istund, er sá samningur fjelli úr
gildi og allur herinn hyrfi úr
landi brott. íslendingar hugsuðu
með tilhlökkun til þess dags, er
þeir fengju aftur full yfirráð yf-
ir öllu landi sínu, og að íslensk
lög næðu til allra þeirra manna,
er á íslandi væru.
BrotSför hersins.
Fyrsta afleiðing þessa samn-
ings, sem nú liggur fyrir Alþingi,
verður sú, að þessar óskir ís-
lendinga rætast. Samkvæmt
frumvarpinu verður allt herlið
flutt af landi burt, innan 6 mán-
aða, og allt íslenskt land kemst
aftur undir íslenska stjórn, und-
ir íslensk lög.
Nú vilja sumir halda því
fram, að allt þetta gætum við
öðlast, án þess að gera nokkurn
samning við Bandaríkin. Þau
sjeu, samkvæmt herverndar-
samningnum, skuldbundin til að
vera farin með allan her sinn.
Það er rjett, að við höldum á-
kveðið fram þeim skilningi.
Bandaríkin hafa annan skilning
á því ákvæði samningsins, hve-
nær ófriðarástandinu sje lokið,
eins og hæstvirtur forsætisráð-
herra skýrði í ræðu sinni. Þau
telja sje heimilt, samkvæmt
samningnum, að hafa her sinn
hjer enn um ótiltekinn tíma.
H jer liggur fyrir ágreiningur
milli ríkjanna. Og þá er tvennt
til fyrir okkur: Annað hvort að
kæra Bandaríkin fyrir Oryggis-
ráði eða Alþjóðadómstóli eða
að ná samkomulagi við þau um
brottflutning hersins. Að sjálf-
sögðu geta þau atvik að hönd-
um borið, að vjer íslendingar
neyðumst til að hefja kærur og
málaferli við aðrar þjóðir, stórar
eða smáar. En það er skoðun
mín, og jeg segi hana hiklaust,
þótt Hlindu slegnir ofstækis-
menn kalli það landráð, að jeg
tel hagsmunum Islands heilla-
drýgra að útkljá þennan ágrein-
ing með vinsamlegu samkomu-
lagi, sem í engu skerðir sjálf-
Ræða Gunnars Thoroddsen á
Alþingi í gær
stæði íslands, heldur en méð
kærum og málarekstri á alþjóða
vettvangi.
Herstöðvarnar úr sögunni.
1. október í fyrra báru Banda
ríkin fram tilmæli um að fá
herstöðvar til langs tíma í
Beykjavík, Hvalfirði og Kefla-
vrS. Afeð herstöð vum vwr átt
við, að þessi ákveðnu landsvæði
vrðu undir erlendum yfirráðum,
og að þar yrðu hermenn, utan
við íslensk lög og rjett. Jeg
taldi og tel, að herstöðvar er-
lends ríkis í landi voru væru ó-
samrýmanlegar sjálfstæði þéss.
ísland svaraði herstöðvakröf-
unni neitandi. Bandaríkin kváð
ust láta rnálið niður falla í bili.
Það er önnur afleiðing þessa
samningsfrumvarps, að her-
stöðvakröfurnar eru niður falln-
ar fyrir fullt og allt.
Fjórhagslegur
rekstur tryggður.
Flestum íslendingum er það
Ijóst, að einn fullgildan Átlants-
hafsflugvöll verðum við að hafa.
Þá er um annað tveggja að
ræða. Reykjavíkur- eða Kefla-
víkurvöllinn. Með öryggi höfuð-
borgarinnaf og hagsmuni alls
Islands fyrir augum, veldur það
engum vafa, að Keflavíkurvöll-
inn ber að velja. Hinsvegar er
það viðurkennt af öllum, að vjer
erum ekki megnugir þess að
reka slíkan flugvöll af eigin fje.
Sósíalistinn Ellingsen, flugmála
stjóri, Áki Jakobsson, flugmála-
ráðherra. og Einar Olgeirsson
hafa allir lýst því yfir, að ekki
sje unnt að starfrækja Keflavík-
urvöllinn sem aðalflugvöll lands
ins, nema stofn- og rekstrar-
kostnaður verði greiddur af öðr-
um en íslendingum.
og reyndra flugvallarstarfs-
manna. 'Vjer þurfum því að
tryggja tvennt: Erlenda sjer-
fræðinga fyrst um sinn og þjálf-
un og kennslu Islendinga til
þess að þeif geti tekið að sjer
störfin. Hvorttveggja er tryggt
með samningsfrumvarpinu ,
Fjórða afleiðing samningsins
er því sú, að nægir sjerfræðing-
ar verða til starfa á vellinum,
og að íslendingum er tryggð
kennsla og þjálfún, í þeim til-
gangi, að vjer getum sjálfir í
vaxandi mæli tekist störfin á
hendur.
A111 þetta, sem jeg nú hefi
greint, sjest þeim mönnum yfir,
sem leyfa sjer aö fullvrða." að
með þessum samningi fái Banda
ríkin allt, sem þau vilji, en ís-
lendingar fái ekkert í aðra hönd.
*
En hver eru þá rjettindin,
sem Bandaríkin fá?
Þau fá tvennskonar rjett. 1
fyrsta lagi lendingarrjett á vell-
inum fyrir þær flugvjelar, sem
þar þurfa að lenda vegna her-
setu Bandaríkjanna í Þýska-
iandi. í öðru lagi fá þau rjett
til að hafa á flugvellinum það
stafslið. þau tæki og þá starf-
semi, sem nauðsynleg er í þessu
skyni.
Er lendingarrjetturinn
nauðsynlegur?
Fyrra atriðið vekur auðvitað
þá spurningu: Er þessi lending-
arrjettur nauðsynlegur fyrir
Bandaríkin? Jeg hef ekki þá
herkunnáttu að jeg geti um það
dæmt. En margt bendir þó til
þess, að synjun þessa lending-
arrjettar gæti bakað Bandaríkj-
mnim stórkostlega örðugleika
og aukna áhættu mannslífa og
annara verðmæta.
Spurningin er þá aðeins þessi: Þessi nauðsvn verður Ijós
Eigum vjer að ganga sém bein-
ingamenn fyrir hvcrs manns dyr
og betla urn sífmskot til að reka
flugvöllinn, og er þó óupplýst
og ósennilegt, að nokkur þjóð
myndi vilja leggja fje af mörk-
um, eða eigum vjer að taka til-
boði Bandaríkjanna um, að fyr-
ir þann lendingarrjett, sem þau
teija sjer nauðsynlegan vegna
hernáms Þýskalands, greiði þau
meginhlutann af viðhalds
rekstrarkostnaði vallarins, með
an samningurinn er í gildi.
Jeg tel síðari leiðina virðu-
Iegri fyrir hið sjálfstæða ísland.
ari,
þegar aðgætt er. hversu miklar
kröfur aðrar hernámsþjóðir gera
til ýmissa ríkja til tryggingar
samgöngu 1 eiðUnum. Háttvirtur
tíundi landkjörinn drap á, að
Bretar hafa t. d. afnot flugvall-
ar á Jótlandi í þessu skyni. Bret
ar og Bandaríkjamenn hafa af-
not flugvalla í Hollandi, Belgiu.
Luxemburg og Frakklandi í
þessu sama skyni. Rússar hafa.
°S til þess að tryggja samgöngu-
leiðir milli sín og Þýsk'alands.
mikið herlið í þeim löndum, er
liggja þar í millj: 450 þúsund
manna her í Póllandi. 300 þús. í
Rúmeníu og 60 þús. í Ungverja-
landi. Þegar þessar staðreyndir
eru hafðár í huga, virðast óskir
Bandaríkjanna — ekki um her-
Þjcdfun íslenskra
flugvallarmanna.
Þriðja afleiðing þessa samn-
ings yrði því sú, að fjárhagsleg- stöðvar hjer — ekki um einn
um rekstri flugvaUarins verði einasta hermann —- heldur að-
borgið. _ | eins lendingarrjett — ekki vera
En það er ekki eingöngu af óeðlilegar.
fjárhagsvanefnúm, að vjer er-> Flugmálaráðherrann, Áki Jak
um því óviðbúnir að taka við obsson fór frani á það, við fyrri
rekstri flugvallarins. Oss skort-j urnræðu þessa máls, að fengið
ir enn nægan mannafla lærðra væri álit hinna þjóðanna, sem
að hernámi Þýskalands'standa,
um það, hvort Bandaríkjunum
væri þetta nauðsynlegt. Nú
liggur fyrir álit frá einni þeirra,
Bretum, þar sem þeir telja þenn
an lendingarrjett vera Banda-
ríkjunum bráðnauðsynlegan. En
þá bregður svo við, að blað
þessa sama manns kallar álit
Breta, sem hann sjálfur hafði
þó óskað eftir, vera svivirðilega
íhlutun um málefni íslands og
árás á sjálfstæði þess.
En þó að þessi lendingarrjett-
ur ætti í upphafi að vera höf-
uðvopnið gegn þessu frumvarpi,
þá hafa umræðurnar snúist svo
nú, að meginþorri gagnrýnend-
anna er farinn að viðurkeiína
þessa nauðsyn, vill semja við
Bandaríkin á þeim grundvelli,
að þau fái þennan lendingar-
rjett, og telur það enga skerð-
ingú á fullveldi okkar. Breyt-
ingatillögur Framsóknarflokks-
ins byggjast á því, að þessi
rjettur sje veittur. Sama er úm
breytingatillögúr Gylfa Þ. Gísla
sonar og Hannibals Vaidimars-
sonar. Og í blaði Þjóðvarnarfje-
legsins, „Þjóðvörn“, er út kom
á miðvikudaginn .stendur í rit-
stjórnargrein þessi setning' örð-
rjett:
„Allir íslendingar og meira að
segja kommúnistar hafa æ ofan
i æ lýst því yfir nú undanfarið,
að þeir vilji semja við Banda-
ríkin um alla þá flutninga, sem
herstjórn þeirra telur sjer nauð-
synlega, sakir hersetunnar í
Evrópu'h
Eftir þessar viðurkenningar á
því atriði samningsins, sem
mestur styr stóð um í öndverðu,
tel jeg litla þörf á að ræða það
mál nánara.
F ramkvæmdin.
Næst er að athuga, hvernig
frumvarpið ætlast ti.l, að þessi
lendingarrjettur verði í fram-
kvæmd og hversu háttað verði
starfsliði, tækjum og starfsemi
á flugvellinum.
Það er skýrt fram tekið í frum
varpinu, eins og utanríkismála-
nefnd leggur til að það verði.
að flugvöllurinn í Keflavík verði
óvefengjanleg eign íslands, og
að ísland hafi fullveldisrjett og
úrslitayfirráð um allan rekstur
hans og umráð, mannvirkjagerð
og athafnir þar. Af þessu. og
af fullveldi íslands leiðir, að á
flugvellinum gilda eingöngu ís-
lensk lög, eins og annars staðar
í landi hjer, og að þeir erlendu
starfsmenn, sem þar" verða.
standa undir íslenskri Iögsögu,
gagnstætt því, s.em verið hefir
um hremennina. AUt herlið
hverfur þaðan á braut. Enginn
útlendur starfsmaður getur ver-
ið þar. nema hann hafi fengið
landvistarleyfi og atvinnuleyfi
hjá ríkisstjórn íslands. IJm tölu
þessara útlendu flugvaliar-
manna hefir Bandaríkjastjórn
tjáð islensku ríkisstjórninni, að
gert sje ráð fyrir, að þeir verði
5—600, og hefir verið afhent
sundurliðuð skrá um, hvaða
starf hver þessara manna skuli
hafa með höndum. Það hefir því
enga stoð í veruleikanum, þegar
því er varpað fram, að Banda-
ríkin geti haft þar svo marga
starfsmenn, sem .þeim þóknast,
jafnvel svo þúsundum skiftir.
Engin mannvirki ón
samþykkis íslendinga.
Því hefir verið haldið áð fólki,
að Bandaríkin ætli og hafi rjett
til að leggja óhemjumiklar nýj-
ar flugbrautir á vellinum. Það
er þó skýrt orðað í frumvarpinu,
að engin niannvirki má gera
þar án samþykkis íslenskra
stjórnarvalda. Þær fjárhæðir,
sem hæstvirtur forsætisráðherra
hefir nefnt, eru miðaðar við
smíði húsa og híbýla, endur-
bætur og viðhald brauta, en
ckknrt af þessu má þó gera,
nema með okkar samþvkki.
Ef ágreiningur kvnni að koma
upp milli íslenskra og erlendra
starfsmanna á flugvellinum, er
það íslenska yfirstjórnin, sem
sker úr.
Skerðlng íullveldis?
Því er haldið fram, að þessi
samningur sje stórkostleg skerð-
ing á fullveldi okkar, og eipn
spekingurinn orðar það svo í
dag, að verði samningurinn sam
þykktur, stöndum vjer yfir
moldum íslensks fullveldis. Vjer
skulum nú athuga nánar þessar
staðhæfingar.
í fyrsta lagi: Andstæðingar
frumvarpsins segja, að það sje
skerðing á fullveldinu, að nokk-
ur hundruð útlendir menn starfi
hjer, undir íslenskri lögsögu.
Auðvitað er þetta fjarstæða,
enda væri þá engin þjóð full-
valda, því að í sjerhverju landi
er eitthvað af útlendum starfs-
.. t '
monnum.
í öðru lagi: Andstæðingarnir
telja það fullveldisgkerðingu, að
erlent fje komi til að byggja
vistarverur og gera við flug-
brautir. Það þarf töluvert hug-
myndaflug til þess að láta sjer
detta slikt i hug, þegar einnig er
ákveðið í samningnum, að is-
lenska stjórnin ráði því, hvaða
mannvirki megi gera þar.
Einn lögspekingur sósíalista
hefur fundið það út, að sjer-
reglan um skattgreiðslu hinna
erlendu flugvallarmanna þýði
glötun fullveldisins. Vjer höfum
nú þegar ýmsar sjerreglur um
skattgreiðslur útlendinga, og
kemur það fullveldinu auðvitað
ekkert við.
Fjórða staðhæfingin er sú, að
umferða- og lendingarrjettur
hinna bandarísku flugvjela sje*
ósamrýmanlegur fullveldi lands-
ins. Jeg hygg, að leitun sje á
þeim manni utan íslands, sem
hefir dottið i hug að kalla lend-
ingarrjett flugvjel skerðing' á
sjálfstæði og fullveldi, enda væri
Framh. á bls. 14.