Morgunblaðið - 09.10.1946, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 9. okt. 1946
MORGUNBLAÐIÐ
9
Opistber sicýrsía ujtt;
NJÓSNIR KOMMÚNISTA í CANADA
ÞAÐ er ekkert launung-
armál, að ö 11 lönd nota
njósnara, jafnt á friðartím-
um sem í styrjöldum. Endr-
um og eins tekst að hand-
sama njósnarana, og við
rjettarhöldin, sem á eftir
fara, lyftist blæjan örlítið,
sem hylur njósnastarfann.
Ekki fyr en í ár hefir það
komið fyrir, að njósnakerfi rík
isstjórnar hefir haft í för með
sjer opinberar rannsóknir. —
Kanadiska ríkisstjórnin gaf
konunglegri nefnd, sem skip-
uð var tveimur þektum dómur-
um, fyrirmæli um að rannsaka
skipulagningu og starfsaðferð-
ir rússnesku njósnastarfsem-
innar. í kjölfar þessara rann-
sókna fylgdu málaferli í Lon-
don og Montreal.
Skýrsla þessarar konunglegu
nefndar, sem er einna áþekkust
æsandi leynilögreglusögu, hef-
ir enn ekki verið birt opinber-
lega hjer á landi (Bretlandi),
en Sunday Dispatch hefir kom
ist yfir eintak af skýrslunni og
birtir að þessu sinni hluta af
hinni áhrifaríku sögu.
Gouzenko, Rússinn, sem fjell
vel við vesturveldin.
IGOR Gouzenko hinn 27 ára
gamli dulmálsþýðandi, sem
starfaði fyrir Colonel Zabotin,
hermálaráðunaut við rússneska
sendiráðið í Ottawa, lauk vinnu
sinni, stakk skjölum úr leyni-
skjalasafni sendiráðsins í tösku
sína og lagði af stað heim á
leið.
Þetta var kl. 8, miðvikudags-
kvöldið 5. sept. 1945.
Ekkert hefði verið sjerlega
eftirtektarvert í framkomu
þessa unga manns hefði ekki
svo staðið á, að hann var búinn
að ákveða að snúa aldrei aftur
til sendiráðsins. Þessi ákvörð-
un hans átti eftir að hafa mik-
ilsverð eftirköst víðsvegar í
veröldinni og orsakaði nálega
rof stjórnmálasambands Ráð-
stjórnarríkjanna og Kanada —
því Gouzenko bar í skjalatösku
sinni skjöl, sem sönnuðu, að
Rússar höfðu komið upp víð-
tæku njósnakerfi í Kanada.
„Fred“ njósnari.
ÞAÐ, að hann sagði skilið
við sendiráðið, var meginorsök
þess, að upp komst um njósnir,
sem fimmtán opinberir embætt
ismenn og aðrir menn í trún-
aðarstöðum í Kanada, áttu þátt
í. Þeir störfuðu að öllu mögu-
legu: jafnt að því að falsa vega
brjef, sem að útvega upplýs-
ingar um atómsprengjuna.
Rússneskt sendiráð var ekki
opnað í Ottawa fyr en 1942, en
í skýrslu konunglegu rannsókn
arnefndárinnar segir, að 18 ár-
um fyrir þann tíma hafi verið
starfandi í Kanada fjelagsskap-
ur, sem stjórnað var frá Rúss-
íandi og var í náinni samvinnu
við kanadiska kommúnista.
A einu af skjölum sendiráðs-
ins stóð:
Fred — formaður samsteyp-
unnar. Vann hjá nágrönnunum
til 1924.
í þýðingu þýðir þetta: „Fred
Vinnubrögð þeirra, hvernig þeim er
stjórnað og hvernig komst upp um þær
Fyrrí grein
Zabotin
Rose; þingmaður. yfirmaður
kanadiska kommúnistaflokks-
ins. Vann hjá N. K. V. D., til
1924“.
(N. K. V. D. er rússneska
leynilögreglan, sem áður gekk
undir heitinu O. G. P. U.).
Nefndarmenn taka það fram,
að enda þótt þessi hreyfing hafi
verið til í Kanada, hafi það
ekki verið fyr en rússneska
sendiráðið var opnað 1942, að
hún var rækilega skipulögð. —
Höfuðsmaður nokkur, Sokolov
að nafni, sem var hermálaráðu-
nautur við sendiráðið 1942, átti
upphafið að skipulagningu fje-
lagsskaparins. í júní 1943, tók
Colonel Zabotin, við stöðu
hans, og skýrsla hinnar kon-
unglegu rannsóknarnefndar
snýst að mestu um tímabilið
frá komu hans, til september
1945.
Bakgrunnurinn.
IGOR Gouzenko var aðaldul
málsþýðandi Zabotins. Það, að
Gouzenko snerist hugur um
ágæti Sovjetstjórnarfarsins og
njósnanna, leiddi til þess, að
hann fekk yfirvöldunum í Kan-
ada nægilegar sannanir í hend-
ur^ til að hægt væri að hefjast
handa.
Gouzenko hafði notið góðrar
undirbúningssmentunar fyrir
starfið, sem hann hafði verið
kjörinn til að leysa af hendi.
Hann var fæddur i Rússlandi
árið 1919 og hafði gengið í fje-
lagsskap ungkommúnista, þeg-
ar hann var 16 ára að aldri.
Eftir að pólitíska lögreglan
hafði rannsakað allan feril
hans, naut hann kennslu í dul-
skrift og dulmálsþýðingu, en
síðar var honum fengið starf
í aðalnjósnasveit Rauða hersins
í Moskva. Þar vann hann í eitt
ár.
Gouzenko tjáði kanadisku
rannsóknarnefndinni, að með-
an á þjálfun hans hafi staðið,
hafi hann hvað eftir annað sjeð
mikinn fjölda skeyta frá ýms-
um löndum, sem snerust um
samskonar starfsemi og hann
síðar tók þátt í í Kanada.
Eftir að hafa bárist í eitt ár
á rússnesku vígstöðvunum, var
hann í júni 1943. sendur til
Kanada, en þar var honum sagt
að hann mundi í tvö ár eða
þrjú ár vérða til aðstoðar her-
málasjerfræðingnum við rúss-
neska sendiráðið.
Lífsvenjubreyting hans skeði
ekki skyndilega en þróaðist
hægt og hægt, en þessu fylgdi
samviskubreyting, sem átti ræt
ur sínar að rekja til sambands
hans við lýðræðishefð og lands
venjur Kanada.
Um 15 mánuðum eftir að
Gouzenko kom til Kanada, kom
skeyti frá Moskva með fyrir-
skipunum til hans og fjölskvldu
hans um að hverfa heim, en fyr
ir atbeina yfirmanns hans, Co-
lonel Zabotin^ fekk hann leyfi
til að fresta heimförinni. Árið
1045 kom þó skipun frá Moskva
um að Gouzenko yrði að koma
til Rússlands ásamt konu sinni
og barni. Það voru þessi fyrir-
mæli, sem urðu til þess, að hann
ákvað að tími væri kominn til
að rjúfa öll bönd við Ráðstjórn
arríkin.
Barátta.
í MEIRA en tvö ár hafði hann
átt í baráttu við - sjálfan sig.
En strax og hann vissi að byrj-
að var að undirbúa heimför
hans, segir í skýrslu rannsókn-
arnefndarinnar, valdi Gouzen-
ko nokkur leyniskjöl og kom
þeim þannig fyrir, að hann gat
gripið til þeirra fyrirvaralaust,
hvenær sem var. Er síðari skip-
unin um heimför hans barst
frá Moskva, safnaði hann þess-
um skjölum saman og vfirgaf
sendiráðið fyrir fult og alt.
Meðal skjala þeirra, sem
hann tók, voru handrituð brjef,
sem nokkrir háttsettir embætt-
ismenn í Kanada höfðu ritað,
orðsendingar á dulmáli til og
frá Moskva, ýmislegt úr dag-
bók yfirmanns hans. sem hon-
um hafði verið sagt að brenna
en hann hafði í staðinn falið.
Allt þetta notaði konunglega
rannsóknarnefndin sem sönn-
unargögn. Og hversu mikilvæg
Rússum fannst þessi skjöl sjest
á hinum furðulegu tilraunum.
sem rússneska sendiráðið gerði
til að endurheimta þau. strax
og uppvist varð, að þau voru
horfin.
Næturatburðir.
SAMA kvöld og Gouzenko
yfirgaf sendiráðið fór hann til
eins dagblaðanna í Ottawa og í
hugðist að biðja ritstjóra þess |
að birta ákvörðun sína og hvers
vegna hann hefði tekið hana, en 1
svo fór, að honum reyndist ó-
kleift að finna nokkurn mann,
sem þorði að taka hann alvar-
lega. Daginn eftir fór hann
snemma að heiman og var úti
þangað til klukkan sjö um
kvöldið. Hann heimsótti ýmsa
opinbera embættismenn, en
tókst ekki að vekja áhuga
þeirra fyrir málinu.
Ekki hafði hann verið lengi
í íbúð sinni, er hann sá tvo
menn fyrir utan, sem sýnilega
hjeldu vörð um húsið. Og enn
höfðu ekki tiðið 24 klukku-
stundir frá því hann yfirgaf
sendiráðið!
Skömmu seinna, sagði Gou-
zenko rannsóknarnefndinni,
var barið að dyrum og einhver
kallaði nafn hans. Sonur hans
hljóp í gegnum herbergið, og
kom þannig upp um, að fjöl-
skyldan væri heima, svo Gou-
zenko fór út um bakdyrnar og
bað nágranna sinn, sem var
undirforingi í kanadiska flug-
hernum, að skjóta skjólshúsi
yfir son hans um nóttina, þar
sem hann óttaðist, að tilraun
yrði gerð til að myrða þau.
Meðan á þessu stóð, sá hann
og undirforinginn mann læð-
ast á bak við húsið. Gouzenko,
sem nú var orðinn yfir sig
hræddur, bað undirforingjann
að hýsa alla fjölskyldu sína, en
í því kom annar nábúi hans og
bauðst til að taka þau inn á
heimili sitt næturlangt.
Undirforinginn sagði síðar
rannsóknarnefndinni að hann
hefði tekið það upp hjá sjálf-
um sjer, að biðja um hjálp
lögreglunnar, og það varð að
samkomulagi, að ef hjálpar
væri þörf, mundi ljósið í bað-
herbergj nágrannans verða
slpkt.
Brotist ínn.
Skömmu fyrir miðnætti
heyrðu þau, að einþver braust
inn í íbúð Gouzenko. — Þegar
þetta var rannsakað, kom lög-
reglan að fjórum mönnum frá
Sovjettsendiráðinu. sem aug-
sýnileg voru að leita í íbúðinnL
Einn þessara manna var Vitali
Pavölv, annar ritari sendiráðs-
ins og yfirmaður' rússnesku
leynilögreglunnar 1 Kanada. •—
Annar var liðsforingi nokkur
að nafni Rogov.
Samkvæmt skýrslu rann-
sóknarnefndarinnar hafði Pav-
lov orð fyrir Rússunum, og
sagði, að þeir væru að leita að
skjölum, sem tilheyrðu sendi-
sveitinni. Eigandi íbúðarinnar,
sagði hann, væri staddur í To-
ronto og hefði gefið þeim heim-
ild til að fara inn í íbúðina.
Þar sem auðsjeð var, að brot-
ist hafði verið inn þarna, var
gert boð eftir einum af yfir-
mönnum lögreglunnar, en á
meðan hann var að kynna sjer
málið, hurfu Rússarnir.
Gouzenko og fjölskylda hans
nutu lögregluverndar það sem
eftir var nætur, og daginn eft-
ir voru skjölin fengin yfirvöld-
unum í hendur. Hann skýrði
frá málavöxtum og baðst þess,
að honum yrði haldið í gæslu-
varðhaldi, til að tryggja öryggi
sitt.
Sovjetsendiráðið mótmælti
þegar og fór þess á leit við ut-
anrikisráðuneyti Kanada, að
það „gerði þegar ráðstafanir til
þess að leita að og handtaka I.
Gouzenko, með það fýrir aug-
um, að vísa honum úr landi,
sem stórglæpamanni, sem stol-
ið hefði peningum frá sendi-
ráðinu“.
Tilkynning
frá Lúllabúð, Hverfisgötu 61.
Afgreiðum aftur gjafapakka til Þýskalands,
Austurríkis og Ungverjalands (síðasta sending
fyrir jól).
Húsnæði
2—4 herbergi og eldhús óskast í 4 til 8 mánuði,
há leiga, fyrirframgreiðsla. Upplýsingar í síma
7980.
MATARSALT,
gróft og fínt,
fyrirliggjandi.
CCcjýert _J\ridíán43on (S? CCo.
yanóóon,