Morgunblaðið - 30.04.1947, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 30. apríl 1947
MORGUNBLAÐIÐ
5
RÆÐA DTAMRÍKI8RÁÐHERRA
Framh. af bls. 2
samvinnu við og hann ýmist
eetlar að kæfa með óhóflegum
ástaratlotum eða ofsalegu hatri.
Neyðarcpiö
Astæðan til þessarar furðu-
legu afstöðu Sósíalistaflokksins
kom glögglega fram hjá Bryn-
jólfi Bjarnasyni í gær. Hún er
blind, ofstækisfullt hatur for-
yztumanna Sósíalistaflo'kksins
til Stefáns Jóhanns persónulega.
Hatrið er aldrei góður lciðarvís-
ir. Allra sízt má persónuhatur
ráða gerðum þeirra manna, sem
ráða örlögum þjóðar sinnar. Það
varð Sósíalistaflokknum hér að
íotakefli. Það opinberaði, að ann
arleg sjónarmið voru sett ofar en
þjóðarheill. Og það varð einnig
til þess, að Sósíalistaflokkurinn
lék hatramlegar af sér en nokk-
ur annar flokkur hefir gert í
stjórnmálum lands og stóð ein-
angraður eftir.
Neyðaróp Brynjólfs Bjarna-
Bonar í gær um að nú vildi háttv.
Sósíalistaflokkurinn sameinast
hverjum sem við honum vildi
líta, alveg án tillits til flokks-
hagsmuna, er glöggt vitni þess
eymdarástands, sem flokkurinn
er í. Þeir, sein ætíð og alltaf
hafa sett flokkshagsmuni öllu
ofar tala ekki svo, nema að þeim
sé sorfið. Er líklegt, að örvænt-
ing þessi. stafi rnest frá hirtingu,
sem flokkurinn hefir fengið frá
öðrum aðila en íslenzkum, aðila,
sem hann setur ólíkt ofar öllu
því, sem íslenzkt er.
Hinir flokkar þingsins gátu
auðvitað ekki látið þetta per-
sónuhatur forkólfa Sósíalista-
flokksins hafa áhrif á aðstöðu
sína. Þeir urðu að kanna, hvort
málefnagrúndvÖIIur væri til sam
vinnu eða ekki. Þær samninga-
mnleitanir tóku nærri mánaðar-
tíma. Niðurstaðan varð sú, að
málefxiasamningur komst á. Var
það og ekki óeðlilpgt, því að í
málefnasamningsfrumvarpi Stef
áns Jóhanns. var samantekinn
fqarninn úr umræðunum, sem
átt höfðu sér stað milli allra
flokka um nærri fjögurra mán-
aða Skeið.
Síjórnarsamningiarinn
Auðvitað er þessi samningur
á þann veg líkur öllum öðrum
samningum um samsteypu
stjórnir, að enginn flokkur hef-
tir þar fengið allt sitt fram eða
er ánægður með hann til hlýt-
ar, en svo verður ætíð meðan
enginn einn flokkur hefur meiri-
Irluta með þjóðinni og tjáir því
cigi um það að fást.
Var og ekki margra kosta völ.
Þegar hér var komið, var byrj
aður febrúarmánuður og með-
ferð fjárlaga fvi-ir árið 1947 enn
á uppha'fsstigi í þinginu. Þau
ekki enn komin til annarrar um
ræðu og fundir í fjárveitinga-
sie'fnd höfðu legið niðri í margar
vikur, vegna þess að tilgangs-
laust var talið að halda fundi á
incðan þingræðisstjórn væri ekki
fjuir hendi til að veita foryztu.
Án slíkrar stjórnarmyndunar
virtist mjög erfitt, ef ekki ó-
mögulegt, að afgreiða fjárlög fyr
ir þetta ár. Hefur og raunin orð-
ið sú, að það er eingöngu fyrir
þrálátar samningsumleitanir af
hálfu stjórnarinnar, sem það hef
ir tekizt fjust nú í apríl-lok að
ljúka samþykkt þeirra fjárlaga,
scm eftir stjórnskipun lands-
ins eiga að vera til þegar áður
en árið hðfst.
Þegar sam'komulag varð um
myndun þessarar stjórnar í upp
hafi febrúar hafði verðbólgan
aukizt undanfarið frá mánuði til
mánaðar án þess að samkomu-
lag næðist á Alþingi um að nokk
uð yrði að gert, annað en að
tekin var ábyrgð á fiskverði fyr
ir bátaflota landsmanna, til þess
að hindra algera stöðvun hans,
sem ella vofði yfir. Skal ég eigi
véfengja, að sú ráðstöfun hafi
verið réttmæt, eins og þá stóðu
sakir, en ljóst er þó, að ekki
tjáir til lengdar sú hækkun á
útflutningsverði íslenzkra af-
urða að íslenz'ki ríkissjóðurinn
ábyrgist hækkunina einmitt og
einungis vegna þess að vitað er,
að hækkunin samsvarar engan
veginn raunverulegu markaðs-
verði erlendis. Mínnir sú björg-
unaraðferð allt of mikið á ráð
Múnchhausens sáluga, er hann
dró sjálfan sig upp úr keldunni
með því að toga í eigin hártopp.
Hitt er augljóst, að einmitt
vegna þessarar ráðstöfunar var
nauðsynlegt, að vísitalan og þar
með framleiðslukostnaður hækk
aði ekki enn, svo að jafnvel á-
byrgðarverðið reyndist allt of
lágt, þannig að stöðvun yrði á
framleiðslunni þrátt fyrir þær
einstöku ráðstafanir sem gerð-
ar höfðu verið. Af þeim sökumj
var þess brýn nauðsyn að
'festa vísitöluna í bili með nið
urgreiðlum úr ríkissjóði, ef ekki
vildi betur til meðan annarra
úrræða væri leitað.
Marg! kallaði að
Þá hafði stjórnarkreppan og
orðið þess valdandi, að dráttur
varð á að senda sanminganefnd-
ir erlendis til að Semja um af-
urðasöluna, og átti ríkið sjálft
þó meira í húfi um hana en
nokkru sinni áður. Þannig
mætti lengur telja mál, sem þeg
ar í stað varð að afgreiða og
hlutu þessvegna öll rök að
hníga að því, að meiri drát.tur
en orðinn var, mætti ekki verða
á því, að ný stjórn kæmist á
laggirnar. Mátti raunar segja,
að svo mörg aðkallandi mál biði
lausnar í upphafi febrúar, að
allir þingmenn hefðu orðið
þeirra vegna einna, að samein-
ast um að koma á einhverri rík
isstjórn, sem þingmeirihluta
hefði, og þessvegna hefði að-
stöðu til að gera Alþingi starf-
hætt á ný.
Var þó sýnu meira í húfi held
ur en lausn-þeásara mála einna.
Það er kunnara en frá þurfi að
scgja, að staða íslands er nú
með allt öðrum hætti en áður
var. Einangrun landsins er lok-
ið. Vandamálin, sem að höndum
ber, eru nú miklu margþættari
og víðtækari en áður var og
krefjast þó nú skjótari lausn-
ar en þá. Samhliða þessuni
vanda höfum vér tekizt þann
á hendur, sem hverri þjóð er
íneztur, en um leið dýrmæt-
astur, sem sé að fara að öllu
einir með mál vor. Vér fögnum
að vísu öll, að vér fengum að
lifa er lýðveldið var cndurreist á
íslandi 1944 og metum mikils þá
hagsæld, sem hér hefir verið hin
síðari ár. En vér verðum þó að
játa, að ýmsa skugga ber á. -
Vér verðum að gera oss þess
grein, að auðsæld hinna síðustu
ára er ekki nema að litlu leyti
fyrr vorn eigin tilverknað. Um
hana veldur heimsstyrjöldin
mestu og er þess þó að gæta, að
veruleg eignasöfnun þjóðarinn-
ar á erlendum vettvangi hefði
ekki átt sér stað, þrátt fyrir
gífurlegt stríðsverð afurðanna,
ef erlent setulið hefði eigi dvalið
hér og ráðist í stórkostlegar
framkvæmdir. Bætt kjör al-
mennings og innieignir Iandsins
út á við voru fyrst og fremst
að þakka setuliðsvinnunni en
ekki eðlilegum atvinnurekstri
landsmanna.
Háttvirtur Brynjólfur Bjama
son þakkaði í gær sér og flokki
sínum þær kjarabætur, sem al-
menningur fékk á þessum árum.
Sá góði maður veit miklu betur
en þetta. Hann veit full vel, að
frumorsök kjarabótanna er ein-
mitt ,,landráðavinnan“, sem þeir
kumpánar kölluðu svo um skeið.
Án hennar hefðu kjarabæturnar
aldrei getað átt sér stað og sjálf
nýsköpunin því miður að mestu
verið ómöguleg.
VoðSnn einn effir
En því fór fjarri, að hin mikla
setuliðsvinna væri einhliða gróði
fyrir land og lýð. Til hennar er
að mestu leyti að rekja orsakirn
ar til hinnar geigvænlegu verð-
'bólgú, sem allar ríkisstjórnir og
Alþingi hafa árangiírslaust bar-
ist á móti frá 1940. A þessum
tímum hefir verðbólgan ekki
verið einhliða böl. Hún gerði
tekjurnar af setuliðsvinnunni
ineiri en ella og hún hefir átt
meiri'þátt en nokkuð aiinað í að
dreifa stríðsgróðanum. En nú er
hvorttveggja búið. Nú stendur
voðinn einn eftir.
Því tjáir ekki að leyna, að
verðlag hér innanlands er nú
orðið svo hátt, að miklum vand
kvæðum er bundið að selja vör-
ur landsmanna með eðlilegum
hætti á eflendum markaði. Jeg'
tel skyldu mína að skýra þjóð-
inni frá því, að verzlunarsanm-
ingar við aðrar þjóðir hafa geng
ið nmn verr en vonir stóðu til.
Mun ég’ að gefnu tilefni frá hátt
virtum Brynjólfi Bjarnasyni
víkja nánar að þessum málum
síðar í kvöld. Nú þegar vil ég
aðeins geta þess, að örðugleik-
inn hefir allstaðar verjð sá
sami: Ilærra verðlag á íslenzk-
um vörum cn sambænlegum
vörum frá öðrum þjóðum.
Þessi hætta er ckki heldur ný.
Menn hafa lengi vitað, að hún
var þá og þegar yfirvofandi.
Sem betur fer tókst fyrrver-
andi stjórn undir foryztu Olafs
Thors að verja verulegum hluta
stríðsgróðans til nýskopunar.
Þessvegna stöndum vér nú um
atvimmtæki betur að vígi en
nokkru sinni áður. Vegna þess-
ara ráðstafana fyrrv. stjórnar
getur ísland nú átt glæstari
framtíð en nokkru sinni fyrr, ef
vér kunnuin með að fara. En
þótt fyrrv. stjórn ynni með
þessu ómetanlegt happaverk, þá
sá hún þó ekki.við öllu. Hún
náði aldrei taumhaldi á dýrtíð-
aróhemjunni, enda var hún þá
ekki orðin eins hættuleg og nú,
því að atvinnutækin verða
gagnslaus, ef verðbólgan gerir
ómögulegt að selja afurðirnar,
sem með þeim er aflað.
i
Hin öra evðsla gjaldevrisins
undanfarið og súþurð á láns-
fjárgetu bankanna, sem ^erði
vart við sig þegar um mitt s. I.
ár, er hvorttveggja að verulegu
Jeyti bein afleiðing verðbólgunn-
ar.
Þá þegar var því ski'áð á
vegginn, að snúast yrði til varn-
ar gegn vágéstinum. Núverandi
stjórn er ekki að búa til kreppu
eins og Sósíalistaflokkurinn seg-
ir. Þvert á móti. Hún er mynduð
til að berjast gegn þeirri
kreppu, sem Sósíalistaflokkur-
inn sá, að var í aðsigi, en vildi
ekki leggja til raunhæfrar bar-
áttu við,
Flúði er á móti bljes
Sósíalistaflokkuriflli fékkst til
að vera í ríkisstjórn á meðan
fjárnmnir voru fvrir hendi til
að kaupa ný atvinnutæki. En
hljópst frá ábyrgðinni, þegar
sýnt tar, að verðbólgan og af-
leiðingar hennar myndu verða-
helzta viðfangsefnið í íslenzk-
um stjórnmálum nú um hríð.
Sósíalistaflokkurinn hefir mikið
talað um verðbólguna fyrr og
síðar. En hann hefir aldrei feng
izt til að gera neitt, sem orðið
gat til raunverulegrar lækning-
ar. Á meðan hann átti sæti í
ríþisstjórninni átti hann að vísu
þátt í að borga vísitöluna niður.
Nú, þegar hann er kominnair
stjórninni, þá fordæmdir hann
hið sama, er hann áður studdi.
Slík eru heillindin. En niður-
greiðslurnar eru engin varanleg
lækning, hvort heldur núver-
andi eða fvrrverandi stjórn
standa að þeim.
Þetta var öðrum flokkum en
Só'síalistaflokknum í fyrrv.
stjórn fyllilega ljóst. Þeir skildu
að sjálf nýsköpunin var að-
eins upphaf þess, sem gera
þurfti. Þeir töldu að vísu á-
stæðulaust að hefja harmagrát
vfir of háu verðlggi á meðan af
urðir landsmanna seldust er
lendis með skaplegu móti. En
þeim kom aldrei í hug, að hægt
yrði að umflýja áfleiðingarnar,
þcgar verðlagið í, raun og veru
reyndist of hátt og horfiði til
stöðvunar atvinnuyeganna.
Þeirri staðreynd vildi bæði
Sjálfstæðis- og Alþýðuflokkur-i
inn láta taka éins og menn, þeg-j
ar á hólminn kæmi. En það var.
þá, sem háttv. Sósíalistaflokkur1
inn lagði niður rófuna og flúðií
af hólmi. Hinir flokkarnir vildu;
að vísu eiga. þátt í, hvernig;
stríðsgróðanum væri eytt, ogj
réðu að mestum hluta hans var;
varið skynsamlega til undirbúnj
ings framtíðinni. Háttv. Sósíal-i
istaflokkur vill aðeins vera meðI
í því að eyða. Þegar möguleik-j
inn til þess var í bili búinnti
. " i
vegna þesS hve þregjast var fari
ið um reiðufé, þá var áhugi;
háttv. Sósíalistaflokks til þessj
að vera í stjórninni á þrotum.
Þá sagði hann sig úr leik með
yfirskins ástæðum.
Hitt játa ég, að núverandi
stjórn hefir enn ekki fundið
framtíðarráðið í þessu. Mér
finnst heldur ekki von, að hún
finni á þrem mánuðum þau ráð,
sem hvorki almenningur, Al-
þingi né ríkisstjórn hafa fundið
á s. 1. sjö árum.
Á þessu stigi hlýtur aðalvið-
fangsefnið að vera það, að vekja
þjóðina til vitundar um þá
hættu, sem er á ferðum, og
reyna að efla þau samtök, sein
vænlegust eru til lækningar
þessum og öðrum vanda með
þjóðinni.
Skuggi sundurlyndisins.
Eins og skugga verðbólgunn-
ar leggur nú yfir fjármálaiif
þjóðarinnar, þá hefur skuggi
sundurlyndisins um langa hríð
hvílt eins og mara á stjórnmál-
um landsins. Alþingi reyndist
þess' ómegnugt 1942 að mvnda
þingræðisstjórn. Þá var utan-
þingsstjdrnin sett. Þegar þingið
loksins síðari hluta árs 1944 sá
að sér og myndaði stjórn’fyrir
foryztu Ólafs Thors, vonuðum,
vér flestir, sem þá áttum sæti á
Alþingi, að ýlik ófermd ætti ekkl
eftir að henda oss-á ný, að AI
þingi reyndist ómáttugt að
gegna þeirri helztu skyklu sinni,
að sjá landinu fyrir lögmætri
stjórn. En á s. 1. vetri virtist
sækja í sama horfið. Ef ekki var
að gert, blasti við. sundurlyndi
og úrræðaleýsi i einu og öllu. Ef
ómögulegt reynist að mynda
þingræðisstjórn á íslandi á
hverjum tveggja ára fresti, þá er
þingræðinu áreiðanlega hætt.
Völdum og virðingu þeirrar
stofnunar, sem mestum Ijóma
hefur varpað yfir ísland og ís-
lendinga er búinn vís voði með
slíku áframhaldi.
í húfi er þó jafnvel ennþá
rneira. Enn eru mörg veður í
lofti og ekki tryggt, hvort Is-
lendingum tekst að halda sjálf-
stæðu lýðveldi i landi sínu.
Sjálfstæði svo.lítillar þjóðar í
jafnörðugu landi er fyrirbrigði,
sem gengur kraftaverki næst, ef
heppnast. Jeg hefi ætið verið
þeirrar skoðunar, að þetta
kraftaverk ’yrðum vér að, gera
og íslenzku þjóðinni yæri unnt
að gera það ef luin hefði sam-
Framh. a bls. 12