Morgunblaðið - 13.07.1947, Blaðsíða 4

4
MOflGUNBLAÐIÖ
Sunnudagur 13. júlí 1947. ]
T~ ----------—............
Jón H. Þorbergsson:
MARGT KEMUR í HUGANN Á FERÐ
Tvennir tímar.
JEG ferðaðist um margar
sveitir norðanlands í haust.
Það var listitúr. Það er gaman
að fara um sveitirnar, sjá þær
myndir, sem þar bera fyrir
augu, sjá lífið þar og hafa tal
af fólkinu. Jeg var í þeim erind
um að halda hrútasýningar fyr-
ir hönd Búnaðarfjelags Islands.
Það var ofurlítið merkilegt að
fyrsta sýningin, sem jeg mætti
á, var í Saurbæjarhreppi í
Eyjafirði, en þar hjelt jeg fyrstu
sýninguna, af þessu tagi, sem
haldin var hjer á landi. Það
var haustið 1911. Það haust
komust ekki á nema tvær sýn-
ingar, en eftir það fjöldi sýn-
inga haldnar á hverju hausti.
Þótt jeg segi sjálfur frá, þá
lagði jeg mikla vinnu í það að
koma þessum sýningum á um
alt land. Þá voru ekki vjelrituð
eða fjölrituð fyrir mann brjef-
in. Hvert brjef varð jeg að
skrifa sjálfur. Skrifstofan var
í svefnherberginu og skrifstofu
tíminn var stundum kvöld og
morgna um sláttinn. Ekki mátti
slá slöku við að vinna að sumr-
inu til þess að reyna að hafa
eitthvað í aðra hönd, því að
ferðirnar, um landið, voru svo
lítið borgaðar hjá Búnfjel. ísl.
að þær báru sig ekki fyrstu
árin.
í haust ferðaðist jeg í bíl.
Það þektist nú ekki hjer áður,
þá varð maður að ferðast gang-
andi eða á hestum. Stundum
um tvo mánuði á sýningar að
haustinu á hestum og svo gang-
andi að vetrinum fram á vor.
Oft var erfitt að ferðast yfir.
vötn og torfærur ýmsar og í
okkar íslensku stórhríðum, sem
varla hafa sjest nú í marga vet
ur. Eitt haustið fór jeg suður
Kjöl. Þá vaknaði jeg á laugar-
dagsmorgun í Stóradal í Húna-
vatnssýslu, en fór ekki að sofa
fyrri en á miðvikudagskvöld á
Gýgjarhóli í Biskupstungum
eftir 110 tíma vöku og hrakn-
inga á fjöllum. Lenti jeg þar í
stórhríðum og snjó og var þ'etta
hin mesta glæfraför. Þetta var
haustið 1914 og var jeg að fara
til að halda sýningar á Suður-
landi. Jeg gæti sagt rtiargar
ferðasögur frá þeim tímum. Við
víkjandi sýningum sá jeg draum
minn rætast,'menn lærðu af
þeim og munu læra af þeim í
framtíðinni.
Sveitasælan.
Jeg treysti mjer ekki til að
lifa í þessu landi ef engin væri
í því „sveitasælan“ og jeg held
áreiðanlega að sveitasælulaus
þjóð yrði blóðlítil og dauf í
bragði. Meðan jeg var á ferð-
inni í haust, stóðu haustannir
sem hæst: Göngur, slátrun fjár,
síðustu heyhirðingar, upptekt
úr görðum o. s. frv. Allir höfðu
yfrið nóg að gjöra. Það var
hlegið, hlaupið og spjallað á
bæjunum. Maturinn þrunginn
af bætiefnum, kýrnar gengu á
túnunum, garðmaturinn nýr og
kjötið nýtt. Jeg kom á afdala-
bæ, þar var sýning, þar var
fjöldi gesta einkum krakkar og
unglingar. Veðrið var unaðs-
legt, túnið stórt og sljett, krakk
arnir hlupu við fót með hlátr-
um og hávaða, sum voru á hest
um. Jeg varð hrifinn að sjá
alla þessa unglinga og börn
inn í afdal. Bara þau vildu
eiga þar ávalt heima!
Fólksfæðin.
Það sem mest skyggir á
sveitasæluna nú á dögum er
fólksfæðin í sveitunum. Vegna
hennar leggjast jarðir nú mjög
r eyði og horfur á að á næstu
árum muni fjöldi jarða fara
sömu leið. Örfátt af ungu fólki
vill nú byrja búskap í sveit og
á miklum fjölda jarða eru hús-
ráðendur gamalt gólk og sjer
hvergi grilla í það fólk sem taka
við af gamla fólkinu. Vegna
fólksleysisins, verða mörg verk
í sveitinni „undir snjónum“ og
ótal mörg önnur verk þar, sem
tilheyra byggingum og öðrum
umbótum jarðanna, verða að
bíða óunnin. Það er engin und-
antekning að aðeins einn eða
tveir karlmenn sjeu alt fólk á
einu búi. Jeg kom á stórbýlis-
jörð. Þar er 14 hundruð hesta
tún, stórbú og alt í besta standi,
þar var einn maður eftir. Hann
gerði sjer von um að geta feng-
ið vetrarmann, stúlku var ekki
að fá, að vetrinum, frekar
en glóandi gull. Jeg kom um
kvöld í fjósið til þessa manns
þegar hann var að mjólka. Hann
hafði þar marga gripi og stund
aði mjólkursölu. Jeg hefi hvergi
sjeð betur um gengið í f jósi eða
hreinlegar mjólkað. Jeg þreif
ofan höfuðfatið- í virðingar-
skyni við þennan heiðurs-
mann er jeg sá þessa miklu
trúmensku hans og mjer flaug
í hug að sterk mundi okkar þjóð
og allar þjóðir ef allir einstakl-
ingar voru gæddir slíki’i dygð
og trúmensku, sem þessi mað-
ur.
Jeg gisti á stórbýli. Annríkið
var „upp fyrir höfuð“. Þegar
jeg kom á fætur um morgun-
inn hitti jeg bóndann, þar sem
hann vann að því að stækka
fjósið. Hann var einn við stein-
steypuvinnu. Húsmóðirin kom
úr fjósinu, sveitt, með fullar
mjólkurfötur. Víðast er hús-
móðirin ein af fullorðnu kven-
fólki í bæjunum. Þær vita hvað
þær hafa að gera blessaðar kon-
urnar. Störfin þeirra eru -góð,
nauðsynleg og þjóðholl. Þær
mega hreint ekki gleyma því
sjálfar, hve virðulegan sess þær
skipa í þjóðfjelaginu. Jafnvel
þótt þjóðin sjálf kynni ekki
rjett að meta. Manni lá við að
liggja heldur úti heldur en að
beiðast gistingar til þess að
bæta við mörgu verkin á bæj-
unum. Een það var ekki fengist
um það, mótttökurnar voru als
staðar fullar af velvilja og
greiðasemi, fullar af alúð.
„Máttur moldar“.
Á örfáum jörðum — þar sem
börnin staðfestast heima —
mátti sjá stórar umbætur, marg
faldað tún, mikil íbúðarhús og
önnu? hús ög fleiri umbætur.
Þarna sjer djarfa fyrir framtíð
íslenskra sveita. Jarðirnar verða
stórar og breytast sumar í smá
sveitaþorp. Máttur moldarinn-
ar verður tekinn í notkun meir
og meir. Öflug ræktunaralda
hlýtur að rísa upp í þessu landi
ef ekki í gleði og trú fólksins
á sveitasæluna, þá fyrir nauð-
syn til þess að þjóðin haldi lífi,
sem sjálfstæð þjóð í eigin landi,
til þess að þjóðin deyi ekki af
bætiefnaskorti, til þess að aðr-
ar þjóðir slái ekki eign sinni á
dýrmætustú eign þjóðarinnar,
sem er gróðurmoldin, til þess
að börnin læri að vinna og
hugsa um uauðsynlega hluti o.
s. frv.
Vinnutíminn.
Þrátt fyrir fólksleysið í sveit
unum, og sem veldur því fyrst
og fremst, að umbætur, sem
bændur vilja gera, komast ekki
í framkvæmd, er ekki að
neita að þær eru miklar. En
bændur eru ekki lastverðir fyr-
ir það, þótt að þeir í dag sjeu
frumbyggjar í landi umbótanna
og þeir eru, hvað sem hver seg
ir, harðduglegir, það er vanda-
laust að færa rök fyrir því, já!
þrátt fyrir það, er leikur að lifa
í sveitinni, og vinna þar, á móti
því sem var um og fyrir síðustu
aldamót. Það verður að vísu
aldrei hægt að reka landbúnað
með 8 stunda vinnudegi, því að
nauðsyn brýtur lög. En þrátt fyr
ir allt, er vinnudagurinn í sveit-
inni nú, orðinn mildur á móti
því sem að jeg man vel eftir.
Þá áleit hver og einn sig skyld-
ugan til að vinna, samkvæmt
þörfinni, þótt hún kallaði fólk
til vinnu 12—16 tíma í sólar-
hring, stöðugt og jafnvel meira
en það. Þá var fyrst og fremst
hugsað um það að hafa í sig
og á.
í Reykjavík.
Á ferðinni lenti jeg til höfuð-
staðarins. Þar á'jeg margar ljúf
ar endurminningar. Þar átti jeg
heima árin 1915—1917. Þar var
jeg vorið 1915 eini maðurinn í
bænum sem gekk um með hesta
plóg og herfi. Jeg var hjá mín-
um gamla vini Einari heitnum
Helgasyni í Gróðrarstöðinni.
Hann hafði hesta og verkfæri
og Ijet plægja fyrir fólk. Jeg
vann aðallega matjurtagarða.
Jeg man að jeg vann nýtt lánd
fram í Skildinganesi fyrir Brynj
ólf, föður þeirra prestanna Gísla
á Kirkjubæjarklaustri og Eirík
á Útskálum, og fyrir Hans póst.
Það land var suður við Eskihlíð
og er nú komið undir veg og
lóðir, Jeg man líka er jeg sum
arið 1924 gekk á milli nýbýlis-
manna í landi bæjarins og skrif
aði í vasabók mína sögur þeirra
um aðstöðuna til að reisa ný-
býlin. Þá var fjelagið Landnám
að byrja að starfa. í stjórn þqss
voru með mjer, Sigurður Sig-
urðsson búnaðarmálastjóri, Jón
Ólafsson stórútgerðarmaður,
Pjetur Halldórsson borgarstjóri
og Grímúlfur Ólafsson nýbýla-
frömuður. Allir þessir menn
voru stórmerkir, en eru nú allir
dánir. Jafnvel þótt bærinn sje
orðinn mjög stór — á okkar
mælikvarða — finst mjer dap-
urlegt að koma þangað vegna!
þess hve margir af mínura
gömlu vinum og kunningjum
þar, eru nú dánir. — Meðan fólk
ið í bænum var aðeins 10—12
þúsund manns, var gaman I
Reykjavík.
Leiðinlegt fanst mjer núna að
vita af fólkinu í bröggum og
smákofum út um alt. Jeg held
nú bara að þeir fjúki ef fár-
viðri gerði eins og það, sem
geysaði við Faxaflóa 24. jan,
1925. En því líkt landsynn-
ingsveður höfðu þálifandi
menn aldrei sjeð. Fólkið í þess-
um kofum ætti að búa í tómu
og hálftómu bæjunum í sveitun
um, þar hefði þáð nóg að bíta
og brenna, þrátt fyrir f járpestir,
Það virðist vera varhugavert
að hrúga upp of miklum þægind
um á einn stað. Rafurmagnið er
þjóðarinnar mikla lyftistöng.
Þjóðin á að gera öllum borgur-
um sínum jafnhátt undir höfði
að njóta rafurmagnsins. Það er
nauðsynlegt og sjálfsagt sam-
eiginlegt átak.
Að endingu vil jeg nota tæki-
færið og þakka öllum er veittu
mjer góðar viðtökur og velvilja
á ferð minni og óska þeim og
öllum er sjá þessar línur árs
og friðar.
Jón H. Þorbergsson.
\
Auðveldari verk.
Nú eru, í landi umbótanna,
algerlega horfinn stór hópur
verka í sveitinni, sem áður var
ekki hægt að komast af án, svo
sem öll vinna við fráfærur, tó-
vinna — svo að fólkið gengi
ekki bert —moldarvinna vegna
húsa og heyhirðingar, flutninga
á hestbökum og margt fleira.
Nú heyjar einn maður, með nú
tíma tækni, á móti fjórum áður,
nú þarf ekki að bera vatn í föt-
um langar leiðir, nú þarf ekki
að gyða mörgum dögum í flutn-
inga frá og til heimilanna, nú
þarf ekki að vinna heimilisverk
in með skógerð og fatnað, án
eldstóar, án skilvindu, án prjóna
vjelar o. s. frv. Nú vantar sveit
irnar, satt að segja ekkert nema
fólk, sem trúir á sveitirnar, á
mátt moldarinnar og á mátt
sinn og megin. Þá kemur allt
sem sveitirnar þarfnast. Stór
vjeltæk tún, þjettbygðir bæir
með varanlegum húsum og and-
legur gróður í sveitalífi, í þjóð-
lífi. Þó að þjóðin geti nú í dag
stært sig af glæsilegri höfuð-
borg og miklum sjávarútvegi,
þá svarar það ekki til fullnustu
komandi tímum. Gróðurmoldin
— máttur hennar — sem Guð
hefir gefið þjóðinni, — er henn
ar undirstaða, hennar gjöf til
máttar. Ef þjóðin lítilsvirðir þá
gjöf og hagnýtir ekki þá deyr
hún um aldir.
Meistaramót Reykjavíkur í frjáls-
um íþróttum hefst á morgun
MEISTARAMÓT Reykjavíkur í frjálsum íþróttum hefst i
íþróttavellinum á morgun og stendur alls yfir í fjóra daga
eða fram á fimmtudag. Þátt í mótinu taka um 50 frjálsíþrótta-
menn frá ÍR, KR og Ármanni. Alls verður keppt í 16 íþrótta-
greinum.
Meðal þátttakenda eru marg-
ir bestu frjálsíþróttamenn
landsins. í 100 og 200 m. hlaupi
eru meðal keppenda Finnbjörn
Þorvaldsson, Clausen-bræður
og Ásmundur Bjarnason, í 400
m. hlaupi Kjartan Jóhannsson
og Haukur Clausen, 800 m.
hlaupi Kjartan Jóhannsson og
Óskar Jónsson, í 1500 m.
hlaupi Óskar Jónsson og Þórð-
ur Þorgeirssoh, í 5000 m. hlaupi
ÞórðúV Þorgeirsson og Sigurgeir
Ársælsson, 110 m. grindahlaupi
Finnbjörn Þorvaldsson og Skúli
Guðmundsson, 400 m. grinda-
hlaupi Haukur Clausen og
Reynir Sigurðsson, í kúluvarpi
Huseby og Vilhjálmur Vil-
mundarson, kringlukasti Huse-
by og Ólafur Guðmundsson,
spjótkasti Finnbjörn Þorvalds-
son og Þorvarður Arinbjarnar-
son, langstökki, Finnbjörn, Örn
Clausen og Torfi Bryngeirsson,
hástökki Skúli Guðmundsson
og Örn Clausen, stangarstökki
Torfi Bryngeirsson, Bjarni
Linnet og' Þorsteinn Löve, og
fimmtarþraut Jóel Sigurðsson,
Örn Clausen og Örn Eiðsson.
— í 4x100 og 4x400 m. boð-
hlaupi taka þátt sveitir frá öll-
um íþróttafjelögunum.
143 þúsund sfríðs
fangar Ijeku lausum
hala
MAX WIELEN, einn þeirra
18 SS-foringja, sem ákærðir
eru um að hafa skotið 50 liðs-
foringja úr flugherjum banda-
manna, sagði í rjettarhöldum í
Hamborg í dag, að 134 þúsund
stríðsfangar, sem teknir hefðu
verið úr hersveitum banda-
manna, hefðu leikið lausum
hala í Þýskalandi árið 1943.
Wielen er fyrrverandi yfirmað-
ur lögreglunnar í Breslau.
Hann sagði, að þessir menn
hefðu verið á ferð um allt Þýska
land, og hefði lögreglan alltaf
haft nóg að gera við það að
leita að þeim. — Viðvíkjandi
umræddum 50 flugmönnum
sagði Mielen, að þeir hefðu
ekki verið skotnir, heldur hefðu
þeir sloppið úr fangabúðum í
Schlesíu, enda þótt varúðarráð-
stafanir hefðu verið gerðar í
fangelsinu, eftir að fundist
hefðu níutíu og níu jarðgöng,
sem grafin hefðu verið