Morgunblaðið - 20.07.1947, Qupperneq 9

Sunnudagur 20. júlí 1947
MQRGUNBLAÐIÐ
9
NÚ Á TÍMUM er mikill ágrein
ingur í Noregi um listamanninn
Gustav Vigeland. Sumir hefja
hann til skýjanna. Aðrir, og
meðal þeirra menn, sem telja
sig hafa sjerstaka listþekkingu,
telja hann fyrir neðan allar hell-
ur. En jafnvel þeir, sem líta
þannig á, gera undantekningar
um verk, sem hann gerði
snemma á árum, það er að segja
á fyrsta áratug þessarar aldar.
Ýmsar orsakir eru til þessa
ágreinings. í fyrsta lagi er iist
Gustav Vigeland með svo mikl-
um persónueinkennum háns, að
það er mjög undir mönnum sjálf
um komiö, hvernig hún orkar
á hugi manna. En áhrifin veröa
altaf mikil, hvort sem verk hans
vekja hrifningu eða andið. Fúir
verða ósnortnir.
í byrjun aldarinnar, um það
leyti sem Noregur varð frjáls,
var almenningur yfiríeitt hrif-
inn af Vigeland og verkum hans.
Leiddi það til þess, að bæjar-
stjórn Osloborgar keypti gos-
brunn Vigeiands. En síoar öll
verk hans, þau sem hann þá
hafði gert og þau, sem hann
myndi gera í framtíðinni. End-
urgjaldið var það eitt, að bæjar-
stjórnin skuidbatt sig til að
byggja handa honum vinnustofu
og safn, og setja upp verls hans,
í eir og stein á stao, sem al-
menningpr hefoi aðgang að.
Bæjarstjórn Osloar hefur lát-
ið hinn einráða og sjerlundaða
listamann fá heilan trjágarð til
umráða. Hefur hann lagað garð-
inn eftir sínu höíði, sem um-
gjörð um verk sín, svo að garð-
urinn og listaverkin yrou sam-
stillt heild, eins og hann gat
best á kosið. Hefur bæjarstjórn-
in í raun rjettri gefið listamann
inum frjálsar hendur. Er það að
minni hyggju til ævarandi heið-
urs fyrir ráðamenn Osloar.
Frjálslyndi þetta heíur orðið
vatn á myllu þeirra, sem skilia
ekki, hve mikill listainaður Vige
land er. Þeir segja, að í framtíð-
inni verði litið á, að bæjarsíjórn
in hafi orðið sjer til minnkunar,
með því að láta hann fá svo
mikil fríðindi og olnbogarúm.
— Þeir listamenn, sem lent
hafa i - ■* mikilmennisins,
haía i hj*íí atuyoisemi
Stytturnar öoru megin á brúnni í VigelandsgarSinum í Oslo
reynt að draga af honum skó-
inn, svo sem þeir, er hafa verið
eldheitastir aðdáendur Edvards
Munc’n.. — , Þeim finot hafa
verið gert of mikið fyrir Vige-
land, og hafa ieitast við að
; kasta á hann rýrð. En þetta er
| vafalaust aðeins stundaríyrir-
| brigði.
] Tíminn eínn getur að sjálf-
j sögðu leitt í Ijós, hvernig Vige-
1 land verður metinn í listsögunni.
Fersónulega er jeg í engum vafa
um, að hinn endanlegi dómur
verður sá, að hann veröur sett-
; ur við hlið mestu manna í heimi
listarinnar.
j Fyrir þá, sem ekki hafa sjeð
: önnur listaverk Vigelands, en
| Snorrastyttuna, sem nú verður
afhjúpuð á íslandi, verður erf-
itt að skilja þann ágreining um
listamanninn Vigeland, er átt
heiur sjer gtað á síbustu árum.
Því að „Snorri“ er ekld meðal
þeirra listaverka, er vakið hafa
þennan ágreining. Hjer er um
að ræða sterka, veí unna mynd,
sem sjerhver listamaður getur
verið vel sæmdur af. Hún er laus
vir aii uaiur og tiidur, eins og
öli verk þessa listamanns. En
hún er ekki meðal þeirra mynda,
sem leiða í Ijós snilligáíu Vige-
lands í fullurn rnæli. Hún á sjer
innra líf bak við hið cbrotna,
heilsteypta form. En húr. hefur
ekki það fjör, sem Chr. Krogh
skapaöi i sinni alþektu Snorra-
mynd, í norsku myndaútgáf-
unni af Heimskringlu. Þar hafði
listamaðurinn gert fegraða
mynd af sjáifum sjer og iagt
áherslu á höfSingjasvipinn, mik-
ilmennið. — En Snorri Vige-
lands sýnir bóndann, jarðeigand
ann og hinn athugula fi æðaþul.
Sr.orramyn áir Vigelar.ds og
Kroghs sýna persánulegar sjer-
stæoar hugmyndir listamann-
anna um Snorra og hvor sína
hlið á mannínum á rnjög sliemti
legan hátt.
En þótt mynd Vigelands sje
góð, þá er Snorri hans ekki
meðal bestu manna.mynda hans
eíns og t. d. myndin af Werge-
land og Camillu Coilett (syst-
ur Wergelands) eða myndin af
hinum táltnræna Abel, minnis-
merkinu um hina óhlutlægu,
■ snildarlegu hugsun um sigur
,,cosmos“ yfir ,,chaos“. Snorra-
myndin stenst heldur ekki sam
anburð við hinar miklu granít
hópmyndir eða bestu „brúar-
myndir“ hans, en svo eru nefnd
ar stytturnar, sem' standa á
, brúnni í Vigelandsgarðinurn í
| Oslo, eða gosbrunnsstytturnar.
i Listaverk þessi eru sem opin-
I berun, bera órækan svip inn-
I blásturs. Formið er óbrotið og
áhrifamikið, iafnframt bví ;:em
i .
. andi verkanna er sterkur.
| Á ungb aldrei gerði Vigeland
drög að miklum gosbrunni. -—
Upphaflega ætlaði hann áð láta
, standa á brunnbarminum tólf
I stór ker, er báru piastiskar
mannamyndir. Hugmyndin um
kerin á brunnbarminum var
eðlileg. Kerhugmyndin þving-
! aði hann þó of mikið við gerð
mannamyndanna, en þær voru
honum aðalatriðið. Þessvegna
hvarf hann frá þessari hug-
mynd, og mótaði fólk sitt und-
ir trjám, er stóðu á brunnbarm
inum. Þetta var gömul eftir-
lætishugmynd hans. En hún er
ceðlileg í sambandi við brunn
og frekar verkefni fyrir mál-
ara en myndhöggvara, vegna
þess hve erfitt er að gera trjá-
krónur í höggmynd. Vigeland
hefur ekki tekist þetta fuli-
komlega. En hinsvegar eru
mannamyndirnar innan um
þessi trjfe, ágætar, frumlegar og
gerðar af næmri tilfinningu. —
Og snildarleg er samstilling
trjástofna og greiná við aðal-
atriðið i hverjum hóp.
Fyrir hugskotssjónum manna
verður allt verkið eins konar
„lífsins lundur“, lýsing á lífi
manna frá vöggunni íil grafar-
innar, Hjer kom fram stórhug-
ur í verki, sem aldrei fyrr í
norskri höggmyncTalist, tilfinn-
inga auðgi og formfegurð, sem
menn höfðu aldrei fyr augum
litið, svo að allir Oslobúar urðu
strax stórhrifnir, er verkið fj'rst
var sýnt árið 1906.
Svipuð hugmynd þessari um
mannlífið hefur komið fram í
norskri málaralist í ,,Livsfrisen“
eftir Edvvard Munch. Vigeland
gerði tvisvar síðar hópmyndir,
er lýstu sama viðfangsefni,
aðra í granít, en hina í. eir. ■—
Granítmyndirnar 36 gerði hann
miðaldra, en eirmyndirnar 58
gerði hann á gamals aldri. Þeim
er komið fyrir á brú í Vige-
landsgarðinum, og eru bví oft
kallaðar ,,brúarmyndirnar“.
Þessir síðari myndflokkar
eru algerlega óháðir innbyrðis,
svo og brunnmyndunum. Hug-
myndin ein er sú sama: líf
manna frá vöggu til grafar, en
bæoi efni og form er mjög ó-
líkt. I brunnmyndunum sjer
listamaðurinn iífið í viðkvæm-
um lífsfögnuði ungs manns. -—
Listamaðurinn hafði þá nýlega
rifið sig úr þröngsýnu og strang
trúarlegu umhverfi í sunnlensk
um smábæ, þar sem hann hafði
alist upp. En guðræknin þar
hafði mótað skapgerð hans,
enda var hann alla æfi alvar-
lega hugsandi trúmaður. Kröpp
kjör hans og kynni í Berlín við
sjervitra, sjúklynda snillinga,
eins og Munch og Strindberg,
höfðu gert hann þunglyndan.
Það kemur fram í „brunnmynd
um“hans .
Sem listamaður var Vigeland
, raunar altaf í andstöðu við real
ismann. Á fyrstu listamanns-
árunum kom þetta fram í nokk
uð eindregnum expression-
isma hans. Stíll hans var nú
orðinn mildari, og ekki ósvúp-
aður stíl Rodins. Skoðanir hans
á mannlifinu voru þá með þung
lyndislegum, ungæðislega
skáldlegum raunablæ.
Er Vigeland tók að vinna
granítmyndir, varð hann að
taka upp skarpara form. Efnið
útheimti það. En samtímis
hreyttist stíikennd hans sjálfs.
í raunrnni er Vigeland klass-
'skur frá fæðingu. En slíkur
maður er óhugsanlegur á síð-
ustu árum 19. aldar. Eins og
allir byrjandi listamenn vann
hann eftir formi -tíðarandans,
og það var þá naturalisminn.
En hann naut sín ekki við það
form, og ljet það í ljós með
róttækri formmyndum, sem
gengur lengra en naturalism-
inn og hefur ekkí fundist ann-
að betra orð yfir þá stefnu en
expressionismi.
u.h,.„w . Framh. á bls. 10