Morgunblaðið - 20.01.1948, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 20. janúar 1948.
Síldarverksmiðjunefnd bæjaríns skilar áliti:
fflægt að koma upp 10 þús. mála verksmiðju
í skipi fyrir næsta haust
Síldarverksmiðjunefnd sú, er
kosin v.ar af bæjarstjórn á fundi
20. nóv. s.l. hefur nú lökið við að
semja álitsgerð og var hún lögð
fram á aukafundi í bæjarráði í
gær.
Verður í eftirfarandi frásögn
stuðs.t við álitsgerðina og teknir
kaflar úr henni.
Þó ekki sje ýkja langt síðan
þetta mál kom fyrst tii umræðu
í bæjarstjórn, þykir rjett að
skýra frá tillögu þeirri, er bæj-
arstjórn samþykti i máli þessu,
en flutningsm. hennar var Jóh.
Hafs.tein. Till. var samþ. með sam
hljóða atkv. bæjaríulltrúanna.
Tiliagan er svohlj.-:
„Bæjarstjórn teur mjög aðkall-
andi og brýna nauðsyn þess, að
nú þegar sje framkvæmd ítarleg
rannsókn á því á hvern hátt verði
með hagkvæmustu ráðum hægt
að nýta tii fulls síldveiðimögu-
léika þá, sem eru og verða í Faxa
flóa.
I því sarnbandi leggur bæjar-
stjórnin sjerstaka áhersiu á eftir-
farandi:
1. Stofnað sje til rannsóknanna
með samvinnu eftirtaldra aðila:
Stj'órn síldarverksmiðja ríkisins,
Landssambands ísl. útvegsmanna
Fiskifjelags Islands, Sjómannafje
lags Rvíkur og bæjarstjórnar
Reykjavíkur.
2. Rannsókn málsins sje við það
miðuð, að hægt verði að Ijúka
öllum nauðsynlegasta viðbúnaði
fyrir byrjun næstu vertíðar, á
hausti 1948.
3. Stefnt sje að Í>ví varðandi
væntanlega mannvirkjagerð, svo
sem byggingu síldarverksmiðju
og annað í sambandi við hagnýt-
5ngú aflans, að efla sem víðtæk-
ast samstarf einstaklinga, fjelaga
og þess opinbera, til þess í senn
að flýta öllum framkvæmdum.og
um leið að dreifa þeirri áhættu,
sem óhjákvæmiiega er samfara
slíkum framkvæmdum, að svo
koranu.
Felur- bæjarstjórnin borgarstj.
og bæjarráði að hafa forgöngu
um framkvæmd þessa máls“.
A fundi bæjarráðs, er haldinn
var 21. n.v. var till. samþ. að
hiðja aðila, sem að málinu eiga
að starfa að tilnefna fulltrúa, en
auk þess var samþ. að biðja sjáv-
arútvegsn. Rvíkur að tilnefna af
sinni hálfu fulltrúa.
Tekið til starfa.
; Þ. 3. des. boðaði borgarstjóri
jnefndina á sinn fund og voru þá
mættir allir fulltrúar þeirra stofn
ana, er sæti áttu í nefndinni, en
þeir eru: Jóhann Hafstein, frá
bæjarstjórn Rvíkur og er hann
• íorm. nefndarinnar, Sveinn Bene
j diktsson frá Síldarverksm. rík-
| ísins, Jakob Hafstein frá Lands-
bandi ísl. útvegsmanna, Þor-
varður Björnsson frá Fiskifjelagi
Islands, Ingvar Vilhálmsson frá
Kjávarútvegsnefnd Rvílcur og
Jón A. Pjeturssorn frá Sjómanna
fjelagi Rvíkur.
Þegar nefndin tók til starfa,
yoru. einkum þrjú atriði er hún
beindi sjerstaklega athugunum
sínum að, en þau voru: I fyrsta
3agi: Hvar ráðlegast væri um
etaðsetningu og stærð síldarverk-
smiðjunnar hjer. I öðru lagi: —
Hvernig komið yrði fyrir*Tieppi-
legri samvinnu fleiri aðila um
framkvæmdir og i þriðja lagi:
Hvernig tryggja mætti vjelakaup
1 til verksmiðjunnar í tæka tíð.
Þrír staðir.
Háldinn var fundur með hafn-
arstjórn Reykjavíkur um stað-
, setning verksmiðjunnar og voru
I þá ræddir þrír staðir, nefnilega:
j Elliðaárvogur, Vatnagarðar, og
’ Oíiri$ey. Þá var sameiginlegt
É áríf atíra að Elliðaárvogur kæmi
i ekki til greina vegna þess hve
j gí u .nur hann er og ginnig vegna
Æiaður staður í
Reykjavíkurhöfn
ísalaga, sem eru þar í miklum
frostum, og svo vegna annara ráð
gerðra framkvæmda. Hafnar-
stjórn og bæjarráð, er síðar fjall-
aði um málið kvaðst geta fallist
á þá tvo staði er að ofan greinir,
en sett voru þau skilyrði, að kom-
ið yrði í veg fyrir ódaun og ó-
þrif frá verksmiðjunni. Hafnar-
stjórn tók þá afstöðu til staðsetn-
ingar verksmiðjunnar að hún fyr
ir sitt leyti gæti mælt með því,
ef til kæmi, að verksmiðjan yrði
reist í Orfirisey.
Verksmiðjur við Faxaflóa.
Eins og nú* standa sakir, eru
starfræktar 4 síldarverksmiðjur
hjer við Faxaflóa, sem hafa samt.
3500 mála afköst á sóiarhring. En
nú eru uppi ráðagerðir um að
bæta við þessar verksmiðjur og
aðrar nýjar að taka til starfa.
Með ráðgerðum stækkunum gætu'
afköstin orðið 14.900 mál á sól-
arhring. Með hliðsjón af þessu,
þótti síldarverksmiðjunefnd ráð-
legt að miða afköst verksmiðj-
unnar við 5—10 þús. mála afköst
á sólarhring
Vjelar í verksmiðjuna.
Næsta viðfangsefni nefndar-
innar var að kynna sjer mögu-
leika fyrir því, að útvega vjelar
til verksmiðjunnar í tæka tíð,
þannig að vinsla gæti örugglega
hafist á næstu síldarvertíð. Leit-
að var upplýsinga hjá ýmsum
aðilum varðandi vjelakaup. —
Nefndinni var einnig kunnugt um
að Öskar Halldórsson útgerðarm.
átti liggjandi á Siglufirði síldar-
bræðsluvjelar. Þessar vjelar geta
afkastað 6—7 þús. málum af norð
ansíloT á sólarhring og 9—10 þús.
af Faxáflóasíld.
Óskar Halldórsson mætti nú á
fundi síldaiverksmiðjunefndar og
gerði grein fyrir áformum sínum
um hagnýting vjelanna. Óskar
hafði hugsað sjer að koma vjel-
unum fyrir í skipi, þannig, að
hægt væri að flytja verksmiðj-
una milli Norður- og Suðurlands,
eftir vertíðum.
Síldarverksmiðja í skipi:
A þessu stigi málsins tók nefnd
in til sjerstakrar íhugunar, hvort
heppilegra kynni að reynast að
ráðast í að koma upp síldarverk-
smiðju í fekipi. Itarlegar viðræður
fóru fram við Óskar Halldórsson
útgerðarmann, sem hafði haft
þetta mál í undirbúningi, ásamt
Jóni Gunnarssyni, verkfræðingi,
í New-York. Eftir þær viðræður
liggur það mál þannig fyrir í stór
um dráttum:
Jón Gunnarsson upplýsir, að
hægt sje að fá keypt í Ameríku,
með litlum fyrirvara, hentugt
skip til þessara nota. Hann hefur
á hendinni tilboð í sjerstakt skip,
en tekui jafnframt fram, að sjálf ~
sagt sje, að sjerfróðir menn at-
hugi, ef til kemur, hvort önnur
skip muni henta betur og reyn-
,ast hagkvæmari. Það, sem fyrii
liggur um hið umrædda skip, er
í stórum dráttum þetta:
Stærð skipsins er 6900 smálest-
ir. Það er byggt 1903 og endur-
byggt 1943 af ameríska flotan-
um, og er nú í eign Bandaríkja-
stjórnar. Skipið er talið í góðu
ástandi, og er talið, að það mætti
notast án verulegra aðgerða eða
endurbóta í ca. 15 ár. Kaupverð
skipsins, í því ástandi, sem það
nú er, mundi vera 1.3 millj. kr.
Hinsvegar er um það að ræða að
breyta þessu skipi og undirbúa
það, til þess að setja niður í það
síldarbi æðsluvjelar þær, sem
Óskar Halldórsson á liggjandi á
Siglufirði. Sú breyting væri í því
fólgin að koma fyrir í skipinu
undirstöðum undir vjelarnar,
þannig, að einfalt sje að setja
þær niður á sinn rjetta stað. Öll
færibönd í sambandi við verk-
smiðjureksturinn væru sett í skip
ið. Þá væri.fyrir komið í skipinu:
lýsisgeymj, fyrir ca. 1900 tonn,
mjölgeymsla fyrir ca. 1250 tonn,
geymi fyrir buensluolíu handa
skipinu sjálfu ca. 900 tonn, síld-
arþró, sem tæki ca. 7000 mál. —
Skipið er með olíukyntum gufu-
katli, sem notaður yrði jafnframt
við verksmiðjureksturinn. — Þá
yrði komið fyrir í skipinu aflvjel
til rafmagnsframleiðslu. Einnig
löndunartækjum. Vatnsgeymar
váeru í skipinu fyrir ca. 1100 tonn
sem gætu komið að mjög miklum
notum, ef um vatnsleysi frá landi
er að ræða, en mætti ella nota til
lýsisgeymslu. Ganghraði skipsins
«r 10—11 mílur. Þá eru í skipinu
vistarverur fyrir áhöfn, og líklegt
er, að með góðu móti mætti koma
fyrir vistarverum fyrir alla þá,
sem að verksmiðjurekstrinum
þyrftu að staría. Lengd skipsins
er 390 fet'. Það ristir fullhlaðið 22
fet. 5 lestar eru í skipinu og tvö-
falt dekk.
Þegar skipið hefur verið úthúið,
eins og hjer greinir í stórum drátt
um, með allar undirbyggingar
Undir verksmiðjuvjelarnar og til-
færingum í sambandi við þær,
geymum, þróarplássi, aflvjel og
löndunartækjum, er áætlað verð
skipsins um 3 milljón króna. —
Þessu skipi mætti síðan sigla til
Siglufjajðár, til þess að taka þar
vjelar Óskars Hallcku'ssonar, og
kæmi þá til athugunar, að skipið
geti einnig flutt heim nokkurn
farm. Eftir þann útbúnað, sem
skipið hefur fengið, telur Jón
Gunnarssoh, að ekki þyrfti að
taka nema mánaðar tíma að koma
vjelunum fyrir í skipinu. Hins
vegar er ráðgert, að breytingun-
um á skipinu fyrir vestan gæti
verið lokið á fjórum mánuðum.
Það þykir ekki of knappt að á-
ætla verð á vjelum og niðursetn-
ingu þeirra hjer 214 milljón kr.
Og yrði þá skipið fuilbúið til
vinnslu að andvirði 514 milljón
króna. Vjelar þær, sem hjer um
ræðir, eru fjórar samstæður, sem
ætla má, að brætt geti alt að 10
þús. mál á sólarhring af Faxaflóa
síld við góð skilyrði.
Nú er á það.að líta, að slíkt síld
arverksmiðjuskip, að stærð um 7
þús. smál., þarf að hafa góða og
örugga aðstöðu til viðlegu í landi
a. m. k. á haust- og vetrarvertíð-
‘inni hjer í FSxaflóa. Hjer í Rvik
virðist einkum tvent koma tii
greina: Annað hvort að skapa við
unandi skilyrði í Vatnagörðum,
sem mundi þýða ail jmfangsmik-
il hafnarmannvirki þar, eða að
ætla skipinu pláss í Reykjavík-
urhöfn. Síðara atriðiö hefur sjer-
staklega verið rætt vio hafnar-
stjóra, og kemur þar ýmislegt til
athugunar. Hugsanlegt væri, að
skipinu yrði ætlaður staður við
nýjan hafnargarð, sem fyrirhug-
að er að byggja út frá Austur-
garði, og með þcim hætti að
sökkva þar niður tveim stein-
körum, sem ráðgert hefur verið
að kaupa frá Englandi. Slík kör
gætu í ýmsum tilfellum jafn-
íramt komið að mjög mikiisverð-
um notum sem síldarþrær. Af
kunnugustu mönnum er þessi
staður þó tæpast talinn nógú ör-
uggt lægi. Öruggara .væri, ef skip
ið lægi við Ægisgarð, og þar er
nú fyrir öll aðstaða til þess. —
Heistu erfiðleikar á því, að sk'ipið
lægi þar, væru fólgnir í þvi að
koma .frá sjer. limvatninu og. öðru
áffalli í sambandi við lýsisbræðsl'
una, sem ekki mætti fara í innri
höfnina. Þyrfti þá að gera sjer-
stakar ráðstafanir tii þess annað
hvort að eima límvatnið og hag-
nýta, þannig verðmæt efni þess,
eða að leiða límvatnið sjerstak-
lega frá Ægisgarði og ves.tur fyr-
ir Grandagarð. Þá*kemur í þriðja
lagi til athugunar að ætia slíku
skipi sjerstaka aðstöðu við Vest-
urgarð eða Norðurgarð.
í höfninni.
Slíkt síldarverksmiðjuskip þarf
vitanlega að hafa góða og örugga
aðstöðu til viðlegu í höfn a. m.
k. á haust -og vetrarvertíðinni
hjer í Faxaflóa.
hjer í Faxaflóa. Hjer í Reykjavík
Að sjálfsögðu verður að reikna
með töluverðum kostnaði við að
búa skipinu góða aðstöðu hjer í
höfninni. En steinkarabryggjan,
sem ráðgert var að kaupa frá
Englandi, myndi sennilega ekki
kosta öllu meira en 14 miljón
króna niður komin. Og er þá að
á að líta, að hún gæti jafnframt
gegnt því hlutverki að vera síld-
arþró, og geta rúmað um 30 þús.
mál. Ennfremur yrði að hafa til
viðbótar við geymslur skipsins
mjölhús og lýsisgeymi í landi eða
á geymsluskipi. Kostnaðúr við að
koma upp slíkum geymslum, sem
rúmuðu ca. 2500 tonn af mjöli og
2500 tonn af lýsi, mætti áætla um
1 milljón króna. Ef ýmislegur
kostnaður yrði áætlaður til við-
bótar 14 miljón kr., er heiidar-
kostnaður þess, sem hjer að fram
an greinir, skipið fullbúið til
vinnslu, með aðstöðu í höfninni
og umræddum geymslum í landi,
ca. 714 miljón króna. Að áliti
nefndarinnar er það mjög hag-
stætt verð, miðað við alt að 10
þús. mála bræðslu á sólarhring.
Þá er ótalinn einn höfuðkost-
ur þess að setja slíkar vinnsluvjel
ar niður í skip, að með því móti
verður verksmiðjan hreyfanleg
og er hægt að hagnýta hana á
sumarvertíðinni fyrir vestan,
norðan og austan land. En að sjálf
sögðu kemur þá til athugunar
lcostnaður vegna viðlegu skipsins
í höfn, gem ekki er hægt að áætla
meðan engir staðir eru ákveðnir.
Niðurstöður nefnuarinnar:
Þegar á það er litið, sem hjer
að framan greinir, virðist nefnd-
inni einkurn athugandi.
1. Ráðgerð eru, svo sem að
framan greinir, mjög aukin af-
köst síldarverksmiðja hjer við
Faxaflóa, þannig, að ætlá má, að
þær geti samanlagt afkastað inn-
an skamms sem svarar 12—15
þús. mála bræðslu síldar á sólar-
hring.
2. Aðstaða er til þess að koma
upp fljótandi síldarverksmiðju í
skijji, með vjelum, sem nú þegar
eru til í landinu, crugglega fyrir
næstu haustvertíð með mjög’hag
kvæmum kjörum. Og hefði þá
slík verksmiðja þann kost fram
yíir aðrar, að hægt væri að nota
hana bæði á síldarvertíð við
Faxaflóa og sumarvertíð fyrir
horðan. *
Af þessu og öðru, sem fratn
kemur í greinargerð nefndarinn-
ar, ályktar liún ao lcggja til við
bæjarstjcrnina cftiríarandi:
Bæ.iarst.iórr.in beiti sjer fyrir
því, að mynda verði hlutafjelag
til þess að byggja og reka síldar-
veriísmiðju í skipi, sem geti uan-
ið úr alt að 10 þós. málum á sól-
arhring. Hluthafar í þessu fjc-
lagi verði: 1) Reykjavíkurbæf,
2) Síldarverksmiðjur ríkisins, 3)
einstakir bátaeigenslur með á-
kveðnu hlutafje fyrir hvern bát,
sem hefðu þá forgangs aðstöðu tií
viðskipta við verksmiðjuna, (sbia
greinargerð), aðrir útgerðarraem*
og sjómenn, og 4) Óskar Hall-
dórsson útgm., sem legði til.vjel-
arnar í verksmiðjuna. Þessir f jór-
ir aðilar ættu jafna hluti í fjelag-
inu eina miljón króna hver, ef
miðað er við það, að fjelagið vrð*
stofnsett með 4 milj. króna liluta-
fje. Stjórn fjelagsins sje skipuð'
einum fulltrúa frá hverju liinna.
fjogra tilgreindu aðila, en þeir
kjósa fimmta manninn í stjórn-
ina. Skcri atkvæði ekki úr, eða.
samkomulag næst ekki tilnefnir
sjávarútvegsmálaráðherra fimta
mann í stjórnina. Stjórnin skipti.
með sjer verkum.
Nefndin telur sjálfsagt að kom
ið yrði fyrir í skipinu fullkomn-
ustu tækjum til lyktareyðingar
við verksmiðjureksturinn. Jafn-
framt sjeu rannsakaðir til hlýtar
möguleikar til eimingar á lím-
vatninu og hagnýtingar verð-
mætra efna þess.
Varðandi skip fyrir síldar-
bræðsluvjelarnar vill nefndin sér
staklega taka fram, að hún telur
höfuðskilyrði, að skipið gcti kom
ist inn á Reykjavíkurhöfn og haft
aðstöðu til vinslu þar. Einnig
vegna aðstöðu á öðrum höfnum
þarf skipið að sameina þá kosti
áð vera grunnskreitt um leið og
það er mikið að burðarmagni og
rúmgott. Rjett væri að athuga í
þessu samöandi gerð fljótaskipa.
★
A fundi bæjarráðs í gær, var
ákvörðun um málið frestað tii.
annars fundar, sem haldinn
verður fyrir bæjarstjórnar-
fund, sem halda á n. k. fimtu-
dag, en þá tekur bæjarstjórn-
in afstöðu til málsins.
Stjórnir Síldarverksmiðja
ríkisins og stjórn Landssam-
bands ísl. útvegsmanna hafa
lýst sig samþykka tillögum
nefndarinnar á fundi sem þess-
ir aðilar hjeldu í gær.
Á morgun, miðvikudag, boö
ar LÍÚ til fundar útgerðar-
manna til þess að taka ákvÖrðun
um þátttöku þeirra í stofnun
hlutafjelags til þess að koma
verksmiðjunni upp.
Telpaiuem !ý$l m
eftir bomin fram
í GÆRKVÖLDI lýsti lög-
reglan eftir fjögra ára telpu.
Eddu Björnsdóttur, Ægissíðu
102. Hún hafði farið út að leika
sjer, en í gærkvöidi um kl. 8
var hún enn ekki komin heim.
Var hennar leitað á líklegum
stöðum, en kom ekki fram. Var
þá farið að óttast um hana og
lögreglunni tilkynt um hana.
Nokkru eftir að tilkynningin
var lesin í útvarpið var lög-
reglunni tilkynt um að Edda
litl-a væri komin fram. Hún hafði
verið hjá einhverju kunningja-
fólki skamt frá.
Þrcffán drukkna
Beriín í gærkvöldi,
TILKYNT var hjer í Berlín f
kvöld, að 13 hafi látið lífið, er
ferju á Elbu hvolfdi í dag skamt
frá Magdeburg á rússneska her-
námssvæðinu. —- Reuter.