Morgunblaðið - 29.07.1949, Qupperneq 7

Föstudagur 29. júlí 1949
MORGUflBLAÐíÐ
l
OMIÐ Á KYNIMISFERÐLM LOFTLEIÐIS
ILLI AUSTUR- OG VESTUR ÍSLENDINGA
FYRIR nokkrum dögum átti
jeg tal við Guðmund Grímsson
dómara á heimili Steingríms
Jónssonar rafmagnsstj. frænda
hans. En Steingrímur er bróð-
ursonur Guðmundar. Var sr.
Jón Steingrímsson prestur í
Gaulverjabæ elstur barna
Steingríms Grímssonar. En Guð
mundur yngstur, fæddur 1878,'
og fór með foreldrum sinum!
I
vestur um hafa harðindavorið
1882.
Systir Steingríms, Guðrún
og maður hennar Þórður Árna-
son, voru farin vestur nokkr-
ur árum áður. Þau áttu heima
í Dakota. Þau voru foreldrar
Hjartar rafmagnsfræðings í
Chicago. Þangað fór Steingrím-
ur Grímsson með barnahópinn
sinn. Þar festist Grimsson nafn
ið sem ættarnafn eftir þarlend-
um sið.
Þegar maður hittir Vestur-
Islendinga sem alið hafa aldur
sinn fjarri ættjörðinni, en bera
þó íslensk svipeinkenni í fram-
komu og fasi, þá fer ekki hjá
því, að manni sárni nokkuð, að
starf þeirra og mannkostir hafa
ekki komið þjóðinni að notum
Nema að því leyti, að í þeim
hefir íslensk þjóð átt ágæta full-
trúa, hvar sem þeir hafa farið.
Og ósjálfrátt getur maður ekki
annað en spurt sjálfan sig hvað ^
þessir menn hefðu afrekað hjer
heima, hvaða stöðu og starf
þeir hefðu fengið í okkar fá-
menna þjóðfjelagi.
ísa- og/ harðindavorið 1882
misti heimaþjóðin af Guðmundi
Grímssyni, því fjölgáfaða göfug
menni. Þannig tel jeg honum
best lýst í fáum orðum.
Hjelt landið væri hrjóstugra.
Jeg er ákaflega þakklát-
ur fyrir þetta heimboð, segir
Guðmundur með sitt hýra góð-
lega bros. Að hafa fengið tæki-
færi til að kynnast landinu,
eins og við höfum fengið, i
þessari ferð. Og tækifæri til að
njóta þeirrar gestrisni og hjarta
hlýju, sem alstaðar hefir mætt
okkur hjónunum og vestan-
gestunum yfirleitt.
Aldrei hafði jeg getað hugsað
mjer, að á Islandi væru þau
flæmi af ræktunarhæfu landi,
sem jeg nú hefi sjeð. Mjer
finnst nærri því einkennilegt,
að hugsa til þess nú, hve lítið
jeg hefi vdtað um landið alla
mína ævi. Landið sem mjer hef-
ir þókt vænt um, frá því jeg
var barn, frá því jeg man eftir
mjer, er alt öðru vísi en jeg
áleit, það vera.
Þegar jeg kom hingað sum-
arið 1930, sá jeg ekki nema lít-
ið af landinu. Og 1932 kom jeg
að vetri til, og sá þá ekkert
að heitið gat. Jeg hjelt að vest-
urfararnir, sem flúðu hjeðan á
öldinni sem leið hefðu farið frá
miklu hljóstrugra landi, en
raun er á. Mjer þykir ánægju-
legt að hafa fengið þenna mis-
skilning leiðrjettan.
Kynnisferðir loftleiðis.
Jeg gæti trúað því, að fleir-
um færi einsog mjer, sem alið
bafa aldur sinn vestra. Að þeim
tuyndi bregða í brún, er þeir
seeju þá landkosti, og mögu-
Seciir Guðmundiir
Grímsson dómuri
leika, sem ónotaðir eru enn, er
þeir kæmu hingað í heimsókn,
að sumarlagi. Mjer finnst að
þið ættuð endilega að koma
þeirri hugmynd í framkvæmd,
að senda einhverja af vkkar
ágætu flugvjelum vestur til
Ameríku með sumargesti er
vildu heimsækja Islendinga-
bygðirnar. Svo gæti flugvjelin
tekið íslendlnga með ‘hingað
heim, er yrðu hjer á meðan
hópurinn sem vestur flygi, yrði
þar að heimsækja vini og ætt-
ingja.
Þetta ætti helst að vera í
júlí mánuði. Þá er einmitt oft
nokkurt hlje á sumarönnum í
sveitunum vestra, áður en upp-
skerustörfin byrja fyrir alvöru.
Það er altítt að bændur taki
þátt í hópferðum til fjarlægra
fylkja innfen Bandaríkjanna, og
þá einkum á sumrin, til að
kynnast búnaðarháttum og því
um líku. Mjer þætti trúlegt að
Islendingar eða bændur af ís-
lenskum ættum vildu heldur
bregða sjer til ættlandsins, en
að fara slíkar sumarferðir inn-
an Ameríku.
Islensku kennsla í N. Dakóta.
Er mikil samheldni og fjelags
skapur meðal íslendinga í
Dakota?
Þar er deild úr Þjóðræknis-
fjelaginu starfandi. Og unnið
er að því, að kenna ungu kyn-
slóðinni íslensku. Margir sýna
áhuga á því. Einkum er það vin
sælt, að kenna unga fólkinu ís-
lenska söngva. Um tíma var
Ragnar H. Ragnars söngkennari
hjá okkur. En hann er nú sest-
ur að á ísafirði Nú er Hólm-
fríður Daníelsson tekur við af
honum.
16 ára kennari.
— Var ekki hálf harðinda-
legt i íslensku bvggðunum í
uppvexti þínum?
— Eigum við ekki heldur að
kalla það frumbýlingslegt. En
fólkið þekti ekki annað. Jeg
fjekk í ungdæmi mínu ágæt
tækifæri til að afla mjer nient-
unar. Svo jeg hafði yfir engu
að kvarta í þeim efnum. Komst
fyrst í barnaskóla. Síðasta árið
mitt þar, þurfti jeg að vísu að
ganga 4 mílur í skólann dag
lega.
Að afloknu námi þar, varð
jeg kennari við barnaskóla, þá
16 ára. Hafði það starf á hendi
i 3 ár. Eftir þann tíma hafði
jeg safnað mjer 150 dollurum
til framhaldsnáms. Fór með það
fje til háskólans í Grand Forks
til að taka þar stúdentspróf,
og lesa lögfræðina. Átti 700
dollara þegar jeg átti eftir eitt
ár til lögfræðiprófs. En var
það ár í Chicago Ög eýddi þeim
þar.
Fyrsta árið mitt í Grand
Forks bjuggum við saman
Viihjálmur Stefánsson, Jón
nokkur Gunnlaugsson og jeg.
Guðmundur Grímsson og frú
Við leigðum okkur lítinn kofa,
og bjuggum þar. Vorum í sjálfs
mensku. Jeg fjekk kæfu að
heiman sem jeg lagði á borð
með mjer í matarfjelaginu okk-
ar.
En til þess að standast náms-
kostnaðinn sókti jeg póstinn á
járnbrautarstöðina fyrir skól-
ann fyrsta árið og fjekk borgun
fyrir það. og varð seinna ,,póst-
meistari“ í skólanum, seldi líka
námsbækur þar o. þ. h. og
græddi sem sagt svo mikið, að
jeg átti meiri afgang þegar jeg
fór, en er jeg kom.
Ritstjóri og lögfraeðingur.
Skömmu éftir að jeg var orð-
inn lögfræðingur, gifti jeg mig.
Konan mín er dóttir hveitikaup
manns í Milton, N. D. þar sem
við áttum heima þá. Hún gekk
í skóla samtímis mjer. Jeg
keypti lítið vikublað og gerðist
ritstjóri þess í nokkur ár í smá-
bæ, sem heitir Munich. Stund-
aði lögfærðistörf með ritstjórn-
inni.
Árið 1910 var jeg kosinrt op-
inber ákærandi í hjeraði sem
heitir Cavalier Countv og dþm-
ari í Norður Dakota árið 1926,
með aðsetri í Rugby N. D.
Tabertmálið.
Þetta er mín saga í aðal-
atriðum.
— Og Tabert málið, sem varð
til þess að gerð var breming á
meðferð fanga í öllum Banda-
ríkjunum.
:— En frá því hefir þú sagt
áður, ef jeg man rjett.
— En hvernig atvikaðist það
að þú tókst að þjer mál þessa
veslings Martin. Taberts.
Það kom til af því, að ætt-
ingjar piltsins voru búsettir
skamt frá heimili mínu. Dreng-
urinn hafði laumast upp í járn-
brautarvagn. án þess að hafa
nokkurt fargjald. En samkv.
gildandi lögum var hann fyrir
það dæmdur í 25 dollara sekt.
En gæti hann ekki borgað
sektina, skyldi hann taka út 90
daga fangelsisrefsingu, sem
vitaskuld var vitleysislegá
þung fyrir ekki meira afbrot.
Auk þess sem íjölskylda hans
hafði boðist til að greiða sekt-
ina fyrir hann, En þá var búið
að taka hann fastan og búið
að ,,leigja“ fangann í skógar-
vinnu, eins og siður var suður
á Florida og víðar. Þar sætti
hann illri meðferð, fekk lungna
bólgu og dó. Upp úr því kom
jeg af stað rekistefnu, er siðar
varð til þess, að tekið var fyrir
þann leiða sið, að leigja fanga
til vinnu.
Við þokumst í áttina.
Þú ættir að segja okkur ögn
um vinnudómstólana ykkar
þarna íyrir vestan, grípur raf-
magnsstjóri fram í. En Guð-
mundur var skipaður í þess-
háttar dómstól á styrjaldarár-
unum. Hafði dómstóll sá aðset-
ur í Chicago.
— Við höfum ekki komið á
reglulegum vinnudómstólum
ennþá, segir Guðmundur. Að-
ferðir okkar eða tilraunir til
að komast hjá verkföllum og
vinnustöðvunum eru nokkuð
líkar og hjer hjá ykkur. Við
höfum sáttasemjara. er reyna
að koma á samkomulagi. Ef
sættir takast ekki og vmnu-
stöðvunin snertir hag rikisim
og vqlferð í heild sinni, þá
hefur stjórnin rjett til að banna
verkföll í vissum starfsgrein-
um, um takmarkaðan tíma. — •
Með þessu móti tókst t. d/ ntf
koma í veg fyrir verkföll í kola
námunum í fyrra.
Verkamenn eru mjög á móti
þessum lögum, og stendur yfir
deila um þau í þinginu nú.
En almenningsálitið mun*
vera því fylgjandi. að einhver
leið verði fundin, "til þeffi—áí)
ráða fram úr deilum, sem rísa
á milli verkalýðs og framleið-
enda, svo hlutdeild hvers aðila
verði jafnan sanngjörn í af-
rakstrinum af framleiðslunni,
án þess til verkfalla komi.
Vinnustöðvanir verða alltaf
til truflunar og tjóns fyrir al-
menning, en einkum fyrir
verkafólkið eða fullt svo mik-
ið og fyrir vinnuveitendurna.
Það á vafalaust langt í land,
að þessi mál komist í varan-
legt lag til frambúðar. En aðal1
atriðið er, að við þokumst í átt-
ina. sagði Guðmundur og brosti'
með þeirri bjartsýni á sigur
I-Aðs málefnis, sem hp-”T- er,
í brjóst borin. ^ V, SÁ 'f
Merk pólsk listakona
í heimsókn á íslandi
FYRIR um það mánuði síð-
an kom hingað til lands mikil
listakona, pólskur píanósnill-
ingur, sem ekki á afturkvæmt
til fósturjarðarinnar um sinn.
Þegar stríðið hófst, var Hel-
ena Morsztyn, en svo heitir
þessi kona, á hljómleikaaferð
um Bandarikin. Ekki var það
fyista sinni, sem listakonan var
utan heimalands síns, því að
segja má að hún hafi kynnt
list sína um víða veröld, m_ a.
í flestum löndum Evrópu, Eg-
j’ptalandi, Indlandi, Burma og
víðar. Á Norðurlöndum hefur
hún þó ekki haldið hljómleika
annars staðar en í StokkhóImi.|
Kendi belgískri prinsessu.
Á Italíu kenndi hún belgísku
prinsessunni, Maríu José, sem
síðar varð drottning þar, og
einmitt á Ítalíu hlaut hún
fyrstu fræðslu sína um ísland.
Það var í þá daga, er Balbó
var hjer á ferð með sæg blaða-
manna í fylgd með sjer. ítölsk
blöð birtu þá rækilegar frjettir
hjeðan í sambandi við leiðang-
urinn. M. a_ fluttu þau ítölsk-
um lesendum þann fróðleik,
að Geysir væri í miðii höfuð-
borginni, og þar tækju bæjar-
búar heitt vatn sjer til mikilla
þæginda.
Er á skemtiferð hjer.
Hingað til lands kom lista-
konan sjer til hvíldar og skemt
unar og dvelst á heimili frú
Jórunnar Viðar, sem er eini ís-
lenski nemandinn, er hún hef-
ur kennt. Hefir Helena Mors-
ztyn stundað kennslu í píanó-
leik, jafnframt því, sem hún
hefir haldið hljómleika. Mun
hún t. d. hafa kennt yfir 3000
nemendum síðan hún kom tU
Bandaríkjanna.
Fyrsti kennari Morsztyn var
amma hennar, en hún var nem’
andi Chopins. Ellefu ára fór
hún svo frá Varsjá til Vínarý
þar sem Emil Sauer varð kenn •
ari hennar. Þar lauk hún námi1
16 ára að aldri og hlaut þá'
æðstu verðlaun, sem píanóleik-
ari gat fengið við listaháskól-
ann í Vín.
Listakonan á til góðra So
telja_ Sumir forfeður hennar
voiu mikilsvirt skáld og stjórn'
málamenn í Póllandi á 17. og'
18. öld. Afi hennar var náinn
vinur Chopins, og enn ma
segja að náin tengsl sjeu milli'
ættanna, því að eftirlætis tón-
skáld Morsztyn er Chopin.
Heldur Chopin-hljómleika
í Bandaríkjunum.
I október nk. eru hundráð
ár liðin frá því tónskáldið leið.
Fer Moorsztyn senn vestur um
haf til að undirbúa hljómleika,
sem hún mun halda á ýmsum'
stöðum í Bandaríkjunum í minn
ingu þessa atburðar. Heldur
hún þá m. a. ferna hljómleika
í Minneapolis, en þar hefur hún
aðallega dvalist, síðan hún flutt
ist til Bandaríkjanna. svo og i
New York_
Næst komandi sunnudag
gefst íslendingum kostur á að
hlýða á leið listakoonunnar, en
hún mun leika í útvarpið þann
dag.
Þjóðír í UINESCO
PARlS: — Með inngöngu Burma og
Monaco i UNESCO — uppeldis- og
menntastofnun S.Þ. — verða þátt
takendur 48 þjóðir. Sviar kveðjást
jnunu ganga i samtökin um n.k. ára-
I mót.