Morgunblaðið - 02.11.1949, Blaðsíða 6

6
MORGUNULAÐIÐ
Miðvikudagur 2. nóvember 1949
Útg.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla*
Austurstræti 8. —Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 12.00 á mánuði, innanlands,
kr. 15.00 utanlands.
I lausasölu 50 aura eintakið, 71 aura með LesbéS.
Uppeldi og skóli
RÚMLEGA EINN þriðji hluti íslensku þjóðarinnar býr nú
í höfuðborg landsins, Reykjavík. í flestum hinna stærri
kaupstaða fjölgar fólkinu einnig ár frá ári töluvert meira
en eðlilegri fólksfjölgun nemur. Því fólki fækkar að sama
skapi, sem býr í sveitum og strjálbýli.
Með fjölgun fólksins í þjettbýlinu skapast margvísleg ný
viðfangsefni og vandamál. íslendingar hafa allan aldur sinn
búið í strjálbýli. Menning þeirra hefur þessvegna fyrst og
fremst verið sveitamenning. Þjettbýlismenning okkar er
þessvegna ung og ber eðlilega mörg merki vanþroska og
rótleysis.
En við íslendingar verðum að gerá okkur það ljóst að
við lifum á miklum tímamótum að þessu leyti. Margvísleg-
ar hættur eru á vegi þeirrar kynslóðar, sem nú er að alast
upp í hinni ungu höfuðborg okkar og hinum stærstu kaup-
stöðum. Til þess að bægja þessum hættum frá þarf mark-
vissa baráttu og starf. Til þess þarf einnig nákvæman skiln-
ing á eðli vandamálsins, sem við er að etja.
Hjer í Reykjavík hefir verið stofnað Barnaverndunar-
íjelag, rætt er um byggingu æskulýðshallar og sköpun
bættra skilyrða fyrir margskonar tómstundaiðkanir ungl-
inga. Sú viðleitni, sem í þessu felst er góðra gjalda verð.
En hún nægir ekki til þess að leysa vandann. Fullkomnir
og góðir samkomustaðir, skautahöll, íþróttavellir, íþrótta-
hús o. s. frv. eru nauðsynleg menningartæki, sem geta átt
ríkan þátt í að beina áhuga barna og unglinga í rjetta átt.
En þau nægja samt ekki til þess að leggja grundvöll að
heilbrigðri þjettbýlis- og borgarmenningu. Frumskilyrði
hennar er sjálft uppeldið á vegum heimila og skóla
Það verður þess vegna aldrei of oft brýnt fyrir heim-
ilum höfuðborgarinnar, hversu mikil ábyrgð hvílir á þeim
á þessum árum þegar allur bragur bæjar þeirra er í deigl-
unni. Þau mega ekki treysta um of á uppeldislega forsjón
skólanna. Mikilvægasti þáttur uppeldisins fer fram á heim-
ilunum. Þau hljóta alltaf að eiga ríkastan þátt í að móta
' skapgerð æsku sinnar. Þau hljóta að vera traustasti skjól-
garðurinn um vaxtarbrodd kynslóðarinnar. Hlutverk skól-
ans er að halda áfram starfi þeirra, vinna með heimilunum
• að sköpun andlega og líkamlega heilbrigðrar æsku.
En vegna þess að Reykjavík er ung borg og aðstaða heim-
ila hennar mjög misjöfn tií uppeldis verður hlutverk skóla
hennar miklu þýðingarmeira en ella. Á því veltur þess-
vegna mikið að skólarnir ræki ekki síður hina uppeldislegu
hlið starfsemi sinnar en sjálft fræðslustarfið.
Margt bendir til þess að þótt við íslendingar eigum að
mörgu leyti vel mennta kennarastjett þá bresti samt veru-
lega á það, að skólar okkar ræki uppeldisstarf sitt nægi-
lega vel. Hlutverk skólanna er ekki aðeins það að miðla
unglingunum bóklegri og verklegri fræðslu og þekkkingu.
Það er njafnframt það, að kenna æskunni ræktarsemi við
land sitt og þjóð, leggja grundvöll að þegnskaparanda og
ábyrgðartilfinningu gagnvart þjóðfjelagi sínu. í lýðræðis-
þióðfjelagi, sem byggir á áhrifarjetti hvers einasta borg-
ara á stjórn lands síns, er sköpun lýðræðislegs þroska ungl-
inganna mjög þýðingarmikil fyrir velferð þjóðarinnar.
Á þessu verðum við íslendingar að átta okkur betur
framvegis en við höfum gert hingað til. Við verðum að
vinna að því að skapa aukna ábyrgðartilfinningu meðal
æskunnar fyrir framtíð hennar sjálfrar og þjóðfjelags henn-
ar. Við verðum að glæða þegnskaparanda hennar, gera
henni Ijóst að hún er sjálf smiðhr sinnar eigin gæfu. Við
megum ekki láta rótleysi og upplausn setja svip sinn á hina
ungu þjettbýlismenningu okkar. í því fælist mikil og geig-
vænleg hætta fyrir framtíð okkar. Heimili og skóli verða
að sameinast í náinni samvinnu um ræktun þegnlegrar
rbyrgðartilfinningar í brjósti íslenskrar æsku. Á grundvelli
hennar mun okkur takast að skapa rúmgott og rjettlátt lýð-
ræðisþjóðfjelag. Ef að við látum það undir höfuð leggjast,
vofir sú hætta yfir þessari fámennu þjóð að æska hennar
verði að gjalti fyrir hinum aukna hraða, sem tækniþróun
nútímans, þjettbýlið og nálægðin við umheiminn, hafa leitt
yfir hana. En til þess má ekki koma.
Uíhverjl áhrifar:
ÚR DAGLEGA LÍFINU
Reykjavíkur-
sýningin
REYKJAVÍKURSÝNINGIN
verður opnuð í dag í Þjóðminja
safninu nýja. Þetta verður
merkileg sýning, sem bæjar-
búar eiga eftir að skoða næstu
vikurnar sjer til ánægju og
fróðleiks. Mikil vinna hefur
veri,ð lögð í að koma sýning-
unni upp og óhætt er að full-
yrða, að vel hefur tekist að
safna saman munum og upp-
lýsingum, sem gefa góða hug-
mynd um menningu og tækni
eins og hún er í dag ásamt
sögulegum upplýsingum um
þróun bæjarins og ýmsra
mála frá byrjun.
Vel til fundið
VEL var til fundið að koma
Reykjavíkursýningunni upp
einmitt nú, er hægt var að fá-
afnot af hinum glæsilegu húsa
kynnum safnahússins nýja. —-
Það er ekki víst að hentugra
húsnæði hefði fengist í annan
tíma.
Næstu vikurnar geta Reyk-
víkingar fræðst um bæinn sinn
með því að skoða sýninguna.
Kynna sjer muni og táknmynd
ir, sem þar eru. Hlusta á fræð-
andi erindi, taka þátt í skoð-
anaferðum sýningarinnar, sem
farnar verða víðsvegar í fyrir-
tæki og horfa á kvikmyndir,
sem sýndar verða.
Samkomustaður
bæjarbúa
FORSTÖÐUNEFND sýningar-
innar hefur búið svo í haginn,
að á meðan sýningin er opin
getur hún orðið nokkurskonar
miðstöð skemmtana og fjelags-
lífs í bænum.
Oft er yfir því kvartað, að
„hjer gerist aldrei neitt og að
ekkert sje hægt að fara nema
í bíó“.
Næstu vikurnar verður ekki
ástæða til að kvarta og trúlegt
er, að sýningarinnar verði sakn
að ,þegar lokað verður.
•
Vísir að
byggðasafni
OG þá er það ekki minnst um
vert, að ætlast er til að sýning-
in verði vísir að byggðasafni
fyrir Reykjavík. Það hefur.til
finnanlega vantað. — Fjölda
margar sögulegar minjar hafa
glatast vegna þess, að ekki var
til neitt byggðasafn.
En nú hafa forstöðumenn
Revkjavíkursýningarinnar feng
ið marga góða muni og það fer
ekki h.iá því, að fjöldi manns
mun fá áhuga fyrir að safna
gömlum gripum, eftir að þeir
hafa sjeð þessa svningu og
skilið hvað þýðingarmikið
atriði það er að gevma gamla
muni, sem lýsa lífsbaráttu for-
feðranna, menningu þeirra og
daglegu lífi.
•
Allir verða að
sjá sýninguna
BLÖÐIN segja frá því, að gert
sje ráð fyrir að sýnignin verði
opin í 3—4 vikur.
Tíminn sker að sjálfsögðu
úr um það hvernig aðsóknin
verður og ekki er mjer kunn-
ugt um hve Reykjavíkursýn-
ingin fær lengi inni í safnahús
inu. En hitt tel jeg líklegt, að
einn mánuður verði nokkuð
naumur tími fyrir sýninguna,
því ef vel á að vera ætti hver
og einn einasti Reykvíkingur,
sem kominn er til vits og ára
að skoða sýninguna og það oft-
ar en einu sinni.
Nú er að standa
við loforðin
ÞAÐ hefur ekki verið friður
fyrir kröfubrjefum undan-
farna daga. Hvenær ætlar Rann
veig að fara að efna loforðin
sín? spyrja menn 'í brjefum til
mín. — Minntu hana á loforð-
in! segja aðrir.
Jeg skil fólkið vel, að það
vilji sjá einhverjar efndir á
miklu loforðunum hennar
Rannveigar. En um leið verð
jeg að benda á, að ekki á „Dag-
lega lífið“ neinn þátt í þeim
loforðum og hefur enda ekk-
ert samband við ungfrúna,
nema rjett eins og aðra borg-
ara, sem dálkana lesa.
Meira að segja var í þessum
dálkum varað við því, að
leggja trúnað á loforðin og
bent á, að sennileaa yrðu þau
ljett í vasanum eftir kosning-
arnar.
En rjett er að
ganga eftir gefnum
loforðum
ÞAÐ er vitanlega sjálfsagt, að
ganaa eftir gefnum loforðum,
en bað verður að snúa sjer til
rjettra aðila. Þeirra, sem lof-
orðin gáfu.
Guð velkomið er að minna
ungfrúna á loforðin við og við,
hjer í þessum dálkum. — En
öruggast held jeg að sje að
snúa sjer beint til hennar
sjálfrar, blessaðrar og spyrja
hana hvað líði stóru orðunum.
Það var dáfallegur víxill,
sem hún skrifaði upp á, þótt
ekki væri nema með útvarps-
ræðunni sinni!
„Hjelt bún væri
Ali Baba“
EITT kröfubrjefið, sem vilst
hefur til mín í sambandi við
Rannveigðrloforðin, er ólíkt
hinum. Þar segir m.a.: .......
Rannveig taldi okkur trú um,
að hún væri einskonar Ali
Baba, sem gæti með einu augna
tilliti, eða handabendingu veitt
okku.r öll lífsins gæði. Hvonær
ætlar hún að byrja að galdra?“
..MEÐÁL....ÁNNÁRÁ^ORÐÁ . . . .
»I••••M••••••••••«••»••••••»••••«••M•»I1•II•I•I••»»••I•I•IIII«I•I•••MI•I•II•I•••I»»«MM»III»•»•••»••••••••»•,••,,,,,,,,,,M•II
Þar er þjóðhátíðardagurinn ekki helgidagur.
NEW YORK — „Saga Tjekkó-
slóvakíu veitir fullnægjandi
sönnun þess, að andi frelsisins
verður ekki bugaður með of-
beldi“. Þannig fórust Benjamín
V. Cohen orð, en hann er full-
trúi Bandaríkjanna á allsherj-
arþingi S. Þ. Ræðu sina hjelt
Cohen vegna frelsis- eða þjóð-
hátíðardags Tjekkóslóvakíu,
sem var haldinn hátíðlegur
hinn 28. október.
• •
Fólkið á að glevma frelsinu.
Hann skýrði frá því, að hinir
„nýju húsbændur“ í Prag
mundu gera sjer þess fulla
grein, að núverandi „lögreglu-
stjórn þeirra og einræði“ er
óvinsælt. „Hún er annarleg
og óaðlaðandi fyrir eðliskennd
og sögulegar venjur tjekknesku
þjóðarinnar“. „Því“ sagði hann,
„vilja húsbændurnir nýju, að
fólkið í Tjekkóslóvakíu gleymi
frelsi sínu“.
Cohen rakti áhuga og þátt-
töku Bandaríkjanna í frelsis-
baráttu Tjekka og sagði síðan:
„Við erum hreyknir af þátt-
töku Bandaríkjanna í þeim til-
raunum, sem gerðar voru til
verndar sjálfstæði landsins,
þegar harðstjórn nasistanna
rjeðst að því með miskunar-
leysi. Við Bandaríkjamenn get-
um ekki látið sem allt sje ágætt
nú, þegar sjálfstæði Tjekkó-
slóvakíu er traðkað undir hæli
annarar og nýrrar harðstjórn-
ar“.
• •
Tomas Mazaryk.
Þá minntist Cohen á starf
Tomas Mazaryk í fvrri heims-
styrjöldinni meðan hann var í
útlegð í Bandaríkjunum. Hann
hrósaði því, hve giftusamlega
honum hefði tekist að vinna
samúð og stuðning bandarísku
þjóðarinnar, svo að Bandaríkin
urðu fyrst allra stórveldanna
til að viðurkenna tjekknesku
útlagastjórnina, og það jafnvel
áður en formlega hafði verið
lýst yfir sjálfstæði landsins í
Prag hinn 28. okt. 1918.
• •
Stjórnlagarofið 1948.
Enn rakti Cohen rás viðburð-
anna. Hann minntist á það, að
Bandaríkin hefði neitað að við-
urkenna hertöku nasista, hann
gat hinna nánu kynna og vin-
áttu þeirra Benes forseta
Tjekkóslóvakíu og Roosevelt
forseta Bandaríkjanna, sem nú
eru báðir látnir. Loks vjek hann
að heimsstyrjöldinni síðari,
þegar Bandaríkjamenn og
Tjekkar börðust aftur hlið við
hlið. „Þeir börðust hvorir
tveggja baráttunni miklu fyrir
frelsinu og gegn harðstjórn og
ásælni“.
„Út úr þeirri baráttu kom
Tjekkóslóvakía skírrl í hug-
sjónum en nokltru sinni fyrr —
hændari að frelsi og sjálfstæði
en áður“. Landið var frjálst,
uns sjálfstæði þess var sálgað
með stjórnlagarofinu í febrúar
1948. —
• •
Annarleg viðhorf.
Cohen sagðist vita, að ein-
ræðið væri annarlegt í augum
Tjekka ekki síður en Banda-
ríkjamanna. Hann lagði áherslu
á, að tjekkneska stjórnin,
kommúnistar, vildi fyrir alla
muni, að þjóðin gleymdi þjóð-
hátíðardegi sínum með öllu, og
kæmi það gleggst fram í því,
að þá væri öllum fyrirskipað
að vera að vinnu sinni áður
var dagurinn hátíðisdagur, sem
vænta má.
j Cohen lauk máli sínu á þessa
lleið: „Frelsisástin lifir og mun
' um ókomin ár lifa í brjóstum
, tjekknesku þjóðarinnar".