Morgunblaðið - 15.11.1949, Qupperneq 5

Þriðjudagur 15. nóv. 1949
MORGVNBLAtílÐ
5
*
Þii liff ii bæii skilyrðin í Flóra Islands
Mfiinii fyrir vjelbntafloSann
Ræti við Þorvarð Björnsson hafnsöpm, sexiugan.
ÞEIR, sem áítu heima hjer í
bænum áður en byggðin tók að
færast verulega út fyrir endi-
mörk Hringbrautar, eiga marg-
ir skemmtilegar bernskuminn-
ingar frá þeim stöðum, þar sem
nú standa vegleg steinhús eða
gata liggur um.
Feður segja sonum sínum frá
þessum ævintýrum, er þeir fara
um þessi „ævintýralönd.“ Þeir
benda strákunum á fallegt steir,
hús og segja: „Þarna sem þetta
hús stendur, var einu sinni
skurður, sem jeg datt í, þegar
jeg ætlaði að vera kaldur, nokkr
um dögum eftir að sjera Bjarni
fermdi mig.“ Drengirnir horfa
á húsið og' umhverfi þess. Þeim
finst ekkert benda til að þessi
saga hans pabba geti verið sönn
og segja: „Dastu hjer 1 skurð,
þar sem þetta hús stendur og
þessi gata liggur um?“ Maður-
inn fór svo að velta því fyrir
sjer á heimleiðinni, hve bær-
inn hafi reyndar stækkað út úr
höndunum á sjer.
Aðrir, scm ganga um höfn-
ina á sólfögrum sunnudegi hafa
svipaða sögu að segja. Þeir
skýra börnum sínum frá því, er
þeir standa á uppfyllingunni
skammt fyrir neðan Eimskipa-
fjelagshúsið, að undir fótum
þeirra sje ein merkilegasta
hryggja hafnarinnar: Stein-
bryggjan, þar sem hundruð
þeirra manna, sem nú eru
komnir til vits og ára, stóðu
heilu dagana með færi og
veiddu kola. Og á göngu sinni
með höfninni fer maðurinn að
segja krökkunUm frá því, hve
höfnin sje nú orðin breytt frá
•því sern hún var í „gamla
daga“.
Sennilega munu þeir mjög
i’áir, sem fylgst hafa með þeim
stórstígu breýtingum sem orðið
hafa ó Höfninni, eins vel og
Þorvarður Björnsson yfirhafn-
sögumaður, elsti starfsmaður
Reykjavíkurhafnar, sem átti 60
ára afmæli í gær.
„Verið ekkert að minnast á
það í Morgunblaðinu", sagði
hann, er jeg skrapp heim til
hans hjer um daginn. Hjá því
verður hins vegar ekki komist,
sagði jeg við hann. — Til þess
liggja mörg rök, sem jeg vildi
ekki segja honumhver væru.
Heima í BreiSafirði og í
Stýrimannaskólann
Þorvarður er Breiðfirðingur
fæddur að Kirkjubergi í Múla-
hreppi, og það fór fyrir honum,
sem flestum jafnöldrum hans
þar, að snemma vöndust dreng-
ir ó að taka til árinnar. Jeg fór
að stunda róðra með föður mín
um, segir Þorvarður, er jeg var
13 ára. í þá daga þótti ekkert
annað sjálfsagðara jafnframt
sveitastörfunum. Sjósóknin fjell
Þorvarði betur en bú-
mennska. Móðir hans var þess
hins vegar mjög hvetjandi að
hann gerðist bóndi. „Jeg hafði
engan áhuga á því. Jeg ætlaði
mjer að gerast sjómaður og er
fram liðu stundir komast á
skútu.“
Jeg fór að heiman frá mjer
Eegir Þorvarður árið 1911. Þá
fór jeg hingað til Reyltjavíkur
Síðan ræddum við nokkuð
frekar um skúturnar, aðbúnað-
inn þar um borð, þegar tveir og
FLÓRA Í3LANDS eftir í jarðsögu, steinafræði. veður-
Stefán Stefánsson, skóln- |fræði, jarðvegsfræði svo jeg
meisíara, 3. útgáfa, aukin 'nefni ekki efna- og eðlisfræðj,
og endurbætt. jeigum við engin rit fyrir al-
JÓLAMARKAÐURINN er nú menning um hinn ísl. hluta þess
að byrja. Daglega bætast við tara greina, og þeim er yfirleitt
nýjar bækur, og bókaútgefend- e^ki ætlað neitt rúm í skólum
ur og verslanir láta einskis ó-
freistað til þess að fá menn til
að kaupa þær. Bækur eru nú að
sem
Þorvarður Björnsson.
og settist í Stýrimannaskólann,
en jeg tók þar skyldunámsgrein
ina, fisldmannprófið, auk far-
mennsku.
— Hverjir voru með þjer í
skólanum?
— Flestir þeirra ágætu
manna eru nú látnir, sem tóku
formennskuprófið með mjer.
En nú eru lifandi Þorgrímur
Sigurðsson, Sigmundur Sig-
mundsson, sem er skipstjóri á
e.s. Fjallfossi og Jón Þorlcels-
son, sem nú er alveg hættur
sjómennsku og vinnur hjá Bert-
elsen.
veir voru í hverri koju og ann- verga einu munii-nir, sem al-
ar lagsmannanna lagði til sæng, þýga getur fengið að kaupa og
m hinn dýnu. Úthaldið, eins og nothæfir eru sem gjafir. Því
■/ið myndum nú kalla veiðitíma jnigur er þag sVo að oftast er
bilið, eða vertíðina, hófst hjer utjg ag byggja á auglýsingum
í Reykjavík í febrúar og stóð Qg jafnvej litdómum blaðanna
fram til 11. maí. Þá Var lolca- um giijjj Qg gæði bóka. Meiri
iagurinn. Kaupið fyrir úthald- biufi þess sem gefig er uf bjer
ið var um 500 til 950 kr. — Það og mest lætur yfir sjer er eins
var tahð mjög hátt kaup. Dag- 0g halastjörnur, þær lýsa
aflinn var talinn mjög góður, sbamma stund, enginn veit hvað
if sami maður gat dregið um an þær boma eða hvað verður
sitt skippund, eða kringum 95 af þeim! nema færustu stjörnu-
fiska. Svo mikinn dagafla fjekk frægingar. sve er og með margt
Þorvarður einu sinni, er hann bóka þeirra, sem hjer koma á
var háseti á kútter Valtý. •— markaðinn. Þær fylla blöð og
Á skútum
— Fórstu á skútu að loknu
prófi?
— Jeg var þá búinn að vera
nokkuð mikið á skútum fyrir
vestan. Jeg man að fyrsta skút-
an, sem jeg fór á, hjet Sig-
ríður og var gerð út hjeðan úr
Reykjavík, af Th. Thorstein-
sen. Skipstjóri á henni var hinn
kunni sjósóknari og aflamaður
Pjetur Mikel Sigurðsson.
•— Svona eftir á að hyggja,
hvað finnst þjer einna merki-
legast í sambandi við skútu
öldina?
— Ja, jeg veit nú eiginlega
ekki. Þú hefðir átt að gefa mjer
lengri tíma til að svara slíkri
spurningu. — En þjer að segja,
þá held jeg, að merkilegast hafi
verið hve allir þar kunnu vel til
sins verks, enda lærðu menn í
þá daga betur til allrar sjó-
mannsvinnu, en nú tíðkast svo
og hve allir voru yfirleitt á-
nægðir, enginn gerði verkfall.
Þá var það mjög merkilegt, hve
hrnir æfðari skipstjórar voru
klárir á „sjólaginu“. — Þeir
gátu alveg sagt til um það, hvar
þeir voru staddir, djúpt eða
grunt, þó svarta myrkur væri
og hvergi viti sjáanlegur, enda
ekki margir í þá daga.
— Jeg minntist áðan á Pjet
ur Mikel skipstjóra, sagði Þor
varður. Mig langar til að segja
þjer frá einni ferð, sem við
fórum frá Vestmannaeyjum til
Reykjavíkur. Það gerðist ekk-
ert sjerlega markvert í ferðinni
En ferðin var talin óvenjuleg
samt. Við vorum aðeins 11 tíma
að sigla þessa leið og það þótti
vel gert, að sigla kútterum með
10 mílna hraða að jafnaði alla
leiðina.
Segist Þorvarður muna vel eft-
ir þessum degi er bar upp á
páskadag.
Skútuöldin ög fyrstu ár *
togaranna
— Þó þröngt væri í skútun-
um hjá okkur, þá var þar ekki
síður en nú á togurunum, nægi-
legt pláss til þess, að menn gætu
gert að gamni sínu og með
smábrögðum gert hverjum öðr
um gramt í geði. Á skútunum
voru bæði gleðidagar og eins
hinir. — En hvað sem sagt verð
ur nú um skútuöldina, þá var
það hún er mótaði hina fyrstu
aflamenn togaraflotans. Menn-
ina, sem hófu þá útgerð til
vegs, segir Þorvarður.
Þorvarður Björnsson hætti á
skútum árið 1913 og rjeðst þá
á togarann Baldur.
Ungir menn komust í þá daga
ekki fyrirhafnarlítið á togara,
enda var slík vinna umsetin
mjög af ungum sjómönnum. Þá
fóru kútterarnir að smátýna
tölunni.
Af einhverjum ástæðum, seg-
ir Þorvarður, fjell mjer ekki
vel á togurunum, en jeg var
bæði á Rán og svo Jóni for-
seta. — Hætti jeg togarasjó-
mennsku eftir 3 ár.
— Fórstu þá í Spánar-sigl-
ingar?
•— Nei, ekki strax. Jeð rjeðst
á milliferðaskipið Borg, sem
margir á mínu reki og reynd-
ar fleiri, muna vafalaust eftir.
í þá daga var það talið mikið
skip. Það var um 1000 smál. —
Það gekk hjerna með ströndinni
um nokkurra ára skeið, en jeg
var aðeins á því eitt ár. En
Borg á sjer mjög fræga sögu,
hún er eiginlega liður í sjálf-
stæðisbaráttu þjóðarinnar, segir
Þorvarður. Borg var fyrsta ísl.
skipið, er dró íslenska fánann
að hún í erlendri höfn. Þetta
gerðist í Bretlandi. — Því jafn-
framt því sem Borg var í strand
ferðum, var skipið í inillilanda-
siglingu.
íslensku fáni í Fleetvvood
— Spánarsiglingar
þeim, er veita almenna fræðslu.
Nokkuð betra er þetta í dýra-
fræði, og má að miklu leyti
þakka það Bjarna Sæmunds-
syni, en almennust mun þú
þekking á gróðurlendi lands
okkar, og er ekki að efa, að
það er að þakka „Flóru ís-
lands“.
Jeg hef orðið þess var aí
margir líta svo á, að þekking
í þessum greinum hafi litla
þýðingu nema fyrir háskóla-
gengna eða aðra mjög skóla-
gengna menn. Þetta er hinn
mesti misskilningur. Forstöðu-
jmaður grasasafnsins og gras-
Igarðsins í Montreal í Canada
er „aðeins“ gagnfræðingur að
skólamenntun og auk þess út-
lendingur. Óperusöngvari einn
var svo duglegur grasafræðing
ur, að honum var boðin staða
við grasasafnið í Kbhvn., þeg-
ar aldur færðist yfir hann, og
röddin tók að gefa sig. Margir
duglegustu steinafræðingar
Ameríku hafa enga sjerstaka
skólamenntun og mikið af því,
sem vitað er um lifnaðarhátta
dýra er að þakka veiðimönn-
um og bændum.
En mikilvægast er, að frarn
tíð okkar er að miklu leyti
undir því komin, hvernig okk-
ur tekst að nytja landið okkar,
en til þess að geta nytjað það,
þurfa þeir, er að því vinna, að
þekkja það. í sumum gagn-
fræðaskólum landsins, var
og mennirnir. Hún getur ekki nemendum áður kennt að nota
staðið í stað. Það verður að end! flóru við grasaathuganir. ■—
urnýja hana, láta hana fylgjast’ petta var spor í rjetta átt, en
með þróuninni. Það sem er full hefur
útvarp skamma stund, gleym-
ast svo og hverfa, og það er
oft ekki á færi annara en sjer-
fróðra manna að grafa eitt ein-
tak upp. En þó eru einstaka
bækur, sem eru undantekning
frá reglunni. Þær koma aftur
og aftur ár eftir ár eins og fasta
stjörnur á vetrarhimninum. —
Þær láta oft fremur lítið yfir
sjer, en þó eru það þessar bæk-
ur, sem viðhalda og endurskapa
alþýðumenntun okkar, sem
gera okkur að menningarþjóð.
Ein af þessum bókum er „Flóra
íslands“.
Um liálfrar aldar skeið hefur
hún verið í fremstu röð bóka
okkar, í senn alþýðleg og þó
byggð eftir skarpt afmörkuðum
kröfum náttúruvísindanna. En
„Flóra“ hlítir sama lögmáli eins
ur sannleikur í dag er aðeins
hálfur á morgun.
Það er því margt nýtt í þess-
ari nýju útgáfu af Flóru, m. a.
34 tegundir, sem taldar eru nýir
borgarar í gróðurríki landsins,
16 tegundir nýjar hafa verið
klofnar úr eldri tegundum. Auk
hess hafa allmargir slæðingar
ílengst hjer og eru nú viður-
því miður lagst niður
víðast hvar. í stað vinnuað-
ferðar mun nú vera almennt
að kenna nokkrar setningar
um einstakar tegundir, og
munu þær oft verka eins og
salt á nýgræðing. Menn taka
starfsgleðina. gleðina við a<5
uppgötva sjálfur, frá ungling-
unum á þennan hátt. En þótt
skólarnir geri lítið að því, að
kenndir sem fullgildir borgarar glæða athyglisgáfu eða auka
og fl. — Samtals hefir fjöldi
tegunda þannig aukist um 71
frá því sem var í annari útgáfu.
Þá hefur og verið bætt við all-
miklu af myndum, og eykur
það að sjálfsögðu notagildi bók-
a”innar einkum fyrir byriend-
ur.
Uppbygging og kerfi þau, sem
notuð eru til þess að grcina
eftir, eru allt hið sama og áður
vir. Yfirleitt má segja að frá-
gangur sje góður, enda þótt suri
ar mvndirnar hefðu mátt vera
skýrari. Jeg tel ekki ástæðu til
þess, að ræða frágang bókar-
innar nánar hjer. beldur vil jeg
nota tækifærið til þess að
benda á notagildi hennar, - —
og hlutverk.
Það mun litlum vafa undir-
orDÍð, að við íslendingar erum
eftirbátar nágrannaþjóðanna,
Þann 1. des. 1913 er við lág- hvað snertir þekkingu á sviði
um fyrir utan höfnina í Fleet- náttúru- og landafræðinnar.
wood, drógum við hinn nýja einhum það, er viðvíkur okkar
ísl. fána að hún á skipi okkar eigin iandi.
árla morguns, og var honum Mun aiþýgufræðsla hjer eiga
Framh. á bls. 6 nokkra sök á því en ekki alla.
forvitni nemenda á umhverfi
þeirra, þá finna þó margir ungl
ingar sjálfir verkefni á þeim
sviðum, finna hvíld og skemt-
un í skauti náttúrunnar við at-
huganir á lífheiminum, sem
umlykur þá. Venjulega byrja
þessar athuganir unglinganna
á blómum eða skordýrum, ea
frá gróðrarathugunum liggja
þjóðbrautir inn í dýrafræði,
efnafræði, steinafræði og mörg
fleiri „fræði“. Ein ráðgátan
tekur við af annarri. Það verð-
ur minni tími til að dansa eða
fara í bíó, en hugsunin skýrist
og starfsgleðin eykst með
hverri þraut,- sem leyst er. ——
Hann verður nýtari þjóðfje-
lagsþegn og hamingjusamari
einstaklingur, en hann annars
hefði orðið. En það þarf að
koma fleirum á sporið. — Má
vera „Flóra“ geti það. Þess
vegna ættu allir foreldrar ací
gefa börnum sínum „Flóru ís-
lands“.
Guðmundur Þorláksson.