Morgunblaðið - 11.12.1949, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 11. des. 1949.
Prófessor Einar Ól. Sveinsson
finsmisaffnr
Á MORGUN, hinn 12. desember, ] starfi, þótt 1935 yrði hann raun-
er fimmtugur einn af kunnustu ar bókavörður heimspekideildar
f ræðimönnum og rithöf undum
þi óðarinnar, prófessqr Einar Ól-
afur Sveinsson. Hann er svo
þekktur, að þarfleysa er að
kvnna hann. En á merkum tíma-
mótum er jafnan staldrað við,
litið um öxl og horft fram á
veginn. Og engum hversdags-
á , nga er náð, þegar hálf öld er
lögð að baki.
Einar Ól. Sveínsson er Skaft-
feUingur, svo sem á tali hans má
g 'ha, því að hann heldur þar,
$e 'i betur fer, fornum og fögr-
uni sérkennum héraðsmáls síns,
ex hefur ekki tekið upp neinn
„samræmdan framburð". Og
þetía eitt lýsir manninum þegar
no ;kuð: Tryggð við uppruna
sinn, ræktarscmi; áhugi á varð-
veis’u góðrar og gamallar leifð-
ar, tilfinning fyrir því sem fall-
eft er og sérkennilegt, stoð í
sjáifum sér til að standast smit-
un frá umhverfinu, halda sér-
kennum sínum óáreittum
samkennum fjöldans.
Einar Ölafur er fæddur á
Höfðabrekku í Mýrdal 12. des.
1839, nítjándu aldar barn, en
tuttugustu aldar maður. Foreldr-
ar hans voru Sveinn bóndi ólafs-
iiáskólans, en það var þá frem-
ur lítið starf og þó enn fátæk-
legar launað. Ekki stafaði þetta
þó af því, að Einar ætti ekki kost
fastavinnu, svo sem skólakennslu.
á þessum tíma. En tvennt olli því
aðallega, að hann hafnaði boð-
unum. Vegna fyrri heilsu-
brests Varð hann að gæta varúð-
ar um vinnubrögð. En fræði-
mannsástríða hans mun þó hafa
valdið meira um, að hann vildi
ekki bindast á neinn þann klafa,
sem meinaði honum samskipti við
ástareíni sín. Því að síst var setið
auðum höndum í embættisleys-
inu. En þeir, sem kunna að meta
heimsins gæði, mega fullvel
skilja, hve sterka þörf til fræða-
iðkana þarf til að fórna fyrir
hana velsæld borgaralegrar
stöðu, ekki vænlegri en ritstörf
fræðimanna hafa jafnan verið
hér til lífsafkomu, og síst var
þar þá feitari gölt að flá en nú
af' er. En þegar háskólinn hafði
| flutst í hin nýju húsakynni sín
1940, þar sem starfrækt skyldi
sjálfstætt bókasafn, var dr. Ein-
ai þegar ráðinn forstöðumaður
þess og síðan skipaður í nýstofn-
að embætti háskólabókavarðar
son og kona hans Vilborg Einars- j 1943- °S Þegar stofnað var nýtt
dóttir. Sveinn er látinn fyrir 15 . prófessorsembætti án kennslu-
árum, og sá ég hann aldrei. En skyldu til handa Sigmði Nordal
heyrt hef ég látið af atgervi hans og laust varð fyrra prófessors-
og hagleik, er hann var smiður embætti hans í bókmenntasögu,
góður, og hefur sú náttúra kom- hlaut Einar Ólafur það snemma
ið fram hjá syninum í smíois- árs 1945 og gegnir því nú. Þar
gripum hans, ritsmíðunum. Móð- með er hann kominn í þá stöðu,
ir Einars er á lífi, og er það ein- , sem er honum fyllilega að skapi
hver þelhlýjasta kona, sem á vegi j og við hans hæfi svo sem best
rninum hefur orðið. Hefði sá þátt- ' rná verða.
ur einn mátt endast til ljúf- j Einar hefur því unnið mest að
niennsku Einars, þótt vafalaust ritstörfum og kennslu, auk bóka-
liggi til hennar fleiri þræðir. j vörslu. Ég hef frá upphafi fylgst
Bróðir Einars, tæpum tveimur með flestu, sem frá hans hendi
árum eldri, er Gústaf Adólf hefur komið, verið nemandi hans,
hæstaréttarlögmaður, kunnur að samstarfsmaður, nágranni og
lærdómi og dómvísi á fræðigrein vinur, svo að eg þykist þekkja
sína eins og bróðirinn. — Stúd- hann mæta vel. Og Ijuft er mer
entsprófi lauk Einar 1918 og fór að minnast allra þessara maig-
samsumars til Kaupmannahafn- ! víslegu þátta í kynningu okkar.
ar til að leggja stund á norræna ! Ritverk Einars eru svo mikil að
bókmenntasögu og málfræði þar vöxtum, að upptalning þeiira
við háskólann. Hann kemur því myndi fylla marga Morgunblaðs-
þangað á umrótaskeiðinu við lok dálka, og er ekki ætlunin að
heimsstyrjaldarinnar fyrri. En birta hér neina Dókfræði, en a
einnig stundaði hann nám við 111 um Þetta rækilegt yfirlit fram
Káskóla íslands þrjú misseri að 194,7 (Fyigi1,11 Árbókar Ha-
(veturinn 1920—21 og haustmiss- skóla Islands 1946 47, Skrá um
e:ið 1926), og fór þá Sigurður rl1 háskólakennara). Umfangið
Nordal m. a. yfír Njálu og gaf ellt sýnlr elíu Einars og afköst.
stúdentum verkefni úr henni; En hitt er þó meira virði, um
niun þá þegar hafa vaknað hiá hvað ritin fjalla, a hverju þau
Einari áhugi sá á rannsókn eru relst °g hvei nig þau ei u unn
þessarar sögu, er síðar hefur orð-1ln-
ið svo affarasæll. En við há- Efnisval Einars er athyglisveit.
skólanám sitt tafðist hann mjög Hann hefur sjaldan skrifað nema
vegna langvinnrar brjóstveiki, um það, sem hefur verulegt gildi,
sem lagðist svo þungt á hann, að og helst um hátindana í bók-
um skeið var tvísýnt, hver lokin menntum okkar. Mest og best
yrðu, þótt gifta hans og þraut- hefur hann skrifað um mestu og
seigja hafi nú fyrir löngu unnið bestu bókina, sem samin hefur
á henni algjöran bug. En fyrir verið á íslensku, Njálu. Fyrir
vikið lauk hann ekki meistara- (fornritaútgáfuna hefur hann búið
prófi sínu við Hafnarháskóla (til prentunar með löngum og
fyrr en í ársbyrjun 1928. Kjör- jrækilegum formálum Laxdælu,
svið hans til prófs var íslensk Eyrbyggju, Vatnsdælu, Hallfreð
ævintýri, og hefur það orðið hon-
um frjótt, eins og alkunna er. —
Sumarið 1930 gekk hann að eiga
Kristjönu Þorsteinsdóttur, ætt-
aða úr Reykjavík, góða og gest-
risna húsmóður, og eiga þau
einn son barna, Svein, sem er nú
í gagnfræðaskóla. ■— Fjögur há-
skólamisseri gegndi Einar hér
bókmenntasögukennslu í stað
prófessors Sigurðar Nordals, er
var þá eriendis (vorið 1931, vet-
,u> inn 1931—32 og haustið 1933),
og vorið 1933 varði hann fyrir
doktorsnafnbót í heimspeki við;
Háskóla Islands bók sína Um
Njálu.. Næstu .7 ár gegndi Einar
ar sögu og Kormáks sögu o. fl. og
ritað sérstaka bók um Sturlunga-
öld og aðra um' Landnám í
Skaftafellsþingi, svo að fátt eitt
sé nefnt. Hann hefur skrifað til-
tölulega mest um fornöld okkar
og fornbókmenntir, enda kenn-
ir hann þær og við háskólann.
En mikið hefur hann einnig ritað
um íslenska þjóðsagnafræði, og
er hann lærðastur maður og af-
kastamestur rithöfundur um þau
efni allra þeirra, sem nú eru uppi
(Verzeichnis islandischer Mar-
chenvarianten, gefið út í Finn-
landi, ritgerðir í Nordisk kultur
IX, sérstök bók Um íslenskar.
Einar Ólafur Sveinsson.
alda skáld hefur hann skrifað
minna, en þó allnokkuð, og sér-
stöku ástfóstri hefur hann þar
tekið við Jónas Hallgrímsson,
enda margt skylt með þeim,
náttúruyndi, sjónnæmi, þýðleik-
ur, yfirláetisleysi, hógværð.
En Einar leggur jafn traustan
grundvöll að ritum sínum sem
hátt og vítt er seilst til efnanna.
Þau, bera því vitni, að hann er
svo víðlesinn í fögrum bók-
menntum, erlendum sem inn-
lendum, og svo vel að sér í rit-
um fræðimanna á þessi efni, að
með fádæmum er.
Og í vinnubrögðum sínum öðr-
um sýnir hann sömu alúð og um
aðdrættina — og getu til að klífa
þá hátinda bókmenntanna, sem
hann hefur valið sér að marki.
Um Sturlungaöld hafa flestir
fjallað svo, að þeir hafa villst
þar í viðburðaþvælu og að lok-
um týnst í manngrúa. En Einar
er einn þeirra örfáu, sem fest
hafa þar hendur á kjarnanum og
skrifar menningarsögudrög þess-
arar frjósömu skálmaldar. Og
Á Njálsbúð er eitt af fáum rit-
um, sem ræðir af hreinni list-
fræði um bókmenntir okkar, og
vafalaust einhver allra besta bók
Einars — og íslenskrar ritskýr-
ingar.
Kennsla Einars Ólafs ber sömu
merki lærdóms og kostgæfni og
ritverk hans, í senn nákvæm og
yfirgripsmikil. En hann hefur
j ekki látið sitja við það eitt að
| rækja kennslu sína fyrir stúdenta
1 háskólans. Hann hefur einnig
gert mikið til að ná til alþjóðar,
ekki aðeins sem rithöfundur,
heldur einnig sem vinsæll flytj-
andi útvarpsefnis. Og út á við
hefur hann ekki aðeins kynnt
bókmenntir okkar og fræði-
mennsku með ýmsum skrifum á
erlendum málum, heldur einnig
með fvrirlestrum í boði erlendra
háskóla, bæði í Irlandi og Sví-
þjóð.
Sem samstarfsmaður er Einar
jafn sanngjarn og samvinnu-
þýður sem hann er velviljaður
nemendum sínum. Hann er mað-
ur einkar ástúðlegur í viðmóti,
en stendur fast á hjartfólginni
sannfæringu sinni og er þar eng-
inn veifiskati. Hann er jafn ein-
arður sem hann er einlægur,
bæði hreinskilinn og hreinskipt-
inn.
Eg veit, að ég mæli þar fyrir
margra hönd, er ég þakka þess-
um granna mínum gengin spor
og óska honum ailrar velgengni
á næstu hálfri öld, og enda leng-
ur, eftir því sem óskir mínar
orka að ná.
Steingrímur J. Þorsteinsson.
enn ekki neinu föstu opinberuþjóðsögur 0. mi fl.). Um 'síðari
Effsrert Claessen
j Gústaf A. Sveinsson |
hæstarjettarlögmenn,
j Oddfellowhúsið. Sími 1171.
Allskonar lögfræðistörf.
Brjeí:
ikömtunarmáBin
Hr. ritstjóri!
ALLLANGT er síðan að skömt-
un á ýmsum vörum hófst í þessu
landi. Flestir voru þá svo bjart-
sýnir að halda, að í fyrsta lagi
kæmi hún að gagni og í öðru
lagi, að hún yrði aðeins um
tíma.
Raunin varð samt önnur. Hjer
í landi kunningsskaparins
hvisaðist fljótiega að skömtun
væri í aðsigi. Fólk keypti þá
upp þær vörur, sem þá voru til
í verslunum bæjarins, minsta
kosti hurfu vörurnar um það
leyti er skömtunin hófst.'
Allir muna hvernig fór með
tvinnann, margra ára birgðir
seldust upp. Margir fengu þó
tvinna, sem lítil not höfðu fyrir
hann og hinir, sem þurftu hann
til saumaskapar höfðu engan
tvinna. Um langa hríð fjekst
enginn tvinni annar en silki-
tvinni. Með hverju átti þá að
stoppa í göt á sængurfatnaði og
öðru úr ljerefti, með hverju
átti að sauma bætur á flíkur?
Karlmenn kunna lítið til sauma
skapar og er þeifli því vorkunn
þó þarna hafi þeim orðið skyssa
á. En því gátu þeir ekki farið
eftir ráðum kvenna í þessu, þeir
hljóta að vera giftir einhverjir
af þeim sem innflutningi ráða.
Vantaði ekki tvinna á þeirra
héimili? Nú er þetta atriði kom-
ið í lag, þó eftir of langan tíma.
Stoppugarn fæst sjaldan! Það
kemur þó, heyrir maður, við og
við í ýmsar verslanirj en fá færri
en vilja. Hvernig getur nokkur
maður ætlast til að fólk noti út
sokkana, sem það enn þá á, ef
ekkert er til að stoppa í með?
Þá list kann jeg ekki, þó jeg þyk
ist fullfær í hannyrðum!
Nylon-sokka þarf ekki að
stoppa, það er kosturinn við þá,
en ekki eru þeir hentugir á
vetrum hjer á íslandi. Bómull-
ar- og ísgarnssokkar eru svo
miklu hlýrri og því bráðnauð-
synlegt að flytja þá inn. Alullar
sokkar, útlendir, eru svo hand-
ónýtir að þeir mættu missa sig.
Jeg skil ekki í því að sokkaleysi
kvenfólks og barna hafi bæt-
andi áhrif á heilsu þess. Hjer er
verið að útrýma berklaveikinni,
en þó heilsa fólks sje í veði
vegna sokkaleysis, er ekki bætt
úr því. Nú er svo fyrir að þakka
að enn er enginn vetur kominn
hjer í bæ. En þegar kólnar, hvað
þá? — Það vita allir að svarti-
markaður og brask blómstrar
á þessum tímum. Það, sem selt
er á svartamarkaði hlýtur að
hafa verið greitt með útlendum
peningum. Væri ekki nær að
útrýma svartamarkaði með nægi
legum innflutningi?
I byrjun skömtunar var hún
ákveðin til að stöðva óhóf í
kaupum manna. Hún verkaði
öfugt. Frá byrjun var ekki við
hana ráðið og svo jókst vitleys-
an. Nú er svo komið að heim-
ilin eru orðin uppiskroppa, hvað
borðdúka, nærfatnað og fleira
viðvíkur. Nú þarf að kaupa þessi
ósköp til að eiga ti1 skiftanna,
þegar loksins eittlr' ð fæst. —
Betra væri að hafa '•~f’iaðarvöru
á boðstólum jafnt 0" u:ett, þann
ig að fólk gæti fengið út á sína
skömtunarreiti. Minna má það
ekki vera.
Þó er flutt inn nóg af álnavöru.
Það s.iest í verslunum hjer í bæ,
allstaðað fást sloppar, pils og
kjólar, ekki þarf að kvarta vfir
því. Þetta er misjafnlega saum-
að, eins og gengur, en allt er
það á fullorðna og rándýrt. —
Eins og er, þegar engin álna-
vara fæst í verslunum, neyðist
fólk til að kaupa tilbúnar flíkur.;
Ef að nóg væri af álnavöru í,
verslunum, þannig að almenn-
ingi gæfist kostur á að kaupa
efnið og sauma úr því, þá hugsa
jeg að verðið á tilbúnu flíkun-
um, t.d. sloppum eða morgun-
kjólum, lækkaði af þeirri ein-
földu ástæðu að fáir keyptu
þær. Börn þessa bæjar eiga síst
helst að ganga á nærklæðunum!
A þau borgar sig ekki að sauma.
Það er ekki hægt að klína eins
háu verði á þeirra fatnað. Eru
það helst telpurnar, sem hjer
verða útundan, því drengjaföt
og efni í þau er hægt að fá. Þó
að húsmæður þessa bæjar kvarti
undan þessu órjettlæti þá þurfa
saumastoíurnar ekki að kvartal
Heldur er það öfugt að þeim
fjölgar, því minna sem sjest af
efnum í verslunum bæjarins.
Eigendur saumastofanna nota
sjer þessa skömtunartíma til að
græða á almenningi. Við þessu
á að sjá, þarna á að skamta og
það úr hnefa. Morgunkjólar úr
sirsi eða tvisttaui kosta 60—70
kr. Efnið í þá kostar um 15—20
kr., því auðvitað fá saumastof-
urnar efnið með innflutnings-
verði. Þetta ,eru þó fljótsaum-
aðar flíkur. Vanaleg pils, sem
samkvæmt tískunni eru ýmist
víð eða þröng, kosta um 200 kr.
Efnið í þessi víðu mun kosta
50—60 kr. og geri jeg þó ráð
fyrir tveim lengdum af tvíbreiðu
efni, en í þau þröngu fer aðeins
ein lengd af efni. Af þessum
dæmum má sjá, að fljótt er
hægt að græða á þessari atvinnu
það fyrirfram, alveg eins og fje-
grein. Ekkert væri um þetta að
segja, ef öllum almenningi gæf-
ist kostur á að kaupa út á sína
vefnaðarvörumiða, álnavöru í
verslunum. Eins og nú er háttað,
er þetta hreinasta einokun!
Athugum svolítið tapið á þessu
háttalagi. Vísitalan er hærri því
hærra sem verðlag er á fatnaði.
Saumaskapurinn krefst aragrúa
af stúlkum, sem annars ynnu að
öðrum störfum. Það þarf að
flytja inn erlendar stúlkur til
að vinna á heimilum og sjúkra-
húsum, íslenskar stúlkur eru
ekki til í þau störf. Það er því
varla nóg að fá það lögfest á
Alþingi, um vinnuhjálp handa
húsmæðrum, stúlkurnar þurfa
þó að vera til. — Svo er síðast
og ekki síst, verið að rýra vinnu
gleði margra húsmæðra og
ungra stúlkna, að geta ekki
saumað sjálfar á sig og börn sín,
burt sjeð frá því efnalega. Það
er sönn ánægja að sauma á
börnin sín, þrátt fyrir nóg önn-
ur störf á heimilinu. — Því í
ósköpunum var verið að flytja
inn saumavjelar?
Jafnmikill gjaldeyrir fer fyrir
vörunni, hvort hún er látin í
saumastofu eða almenningi er
gefinn kostur á að kaupa hana
ósaumaða. Það virðist sann-
gjörn krafa að hjer sje skift
jafnar á milli þessara tveggja
aðila.
Verst mun ástandið vera hjer
í Reykjavík. Kaupfjelögin úti
um landið hafa sína eigin skömt
unaraðferð. Auðsjeð var þó sum
staðar hve karlmenn hafa lítið
vit á vefnaðarvöruþörf heimil-
anna. Það kom fyrir að hvert
heimili fjekk fleiri en eina teg-
und af sirs-efni, en svo lítið af
hverri að ónóg var í flík. Urðu
þá konur að setja þetta saman á
ýmsan hátt, en kváðust heldur
hafa kosið færri tegundir en
Frh. á bls. 10.