Morgunblaðið - 07.02.1950, Síða 11

Þriðjudagur 7. febrúar 1950.
Hínnmo Elínar
frá ákbrauf
ÞEIR, sem hófu lífsstarf sitt ná-
lægt síðustu aldamótum, hverfa
nú hver af öðrum af sjónarsviði
lífsins. Einn ágætur fulltrúi
þess tíma, húsfrú Elín Pálsdóttir
frá Akbraut á Eyrarbakka, verð
ur kvödd þar eystra í dag.
Hún fæddist 24. sept. 1872 á
Eyrarbakka og var þar til
dauðadags, hinn 28. jan. s.l. —
Foreldrar hennar voru þau Páll
Andrjesson Magnússonar frá
Syðra-Langholti og Geirlaug
Eiríkisdóttir, frá Húsatóptum á
Skeiðum af Reykjaætt. Móðir
Páls Andrjessonar var Ragn-
hildur Pálsdóttir frá Haukadal.
Eru þetta allt merkar ættir og
vel þekktar. Elin bar svipmót
settfólks síns og átti marga
bestu kosti þess, enda kom það
sjer vel í lífsbaráttu hennar. •—
Hún ólst upp hjá foreldrum sín-
um í Nýjabæ og fór þaðan ekki
fyrr en 1897, að hún giftist
Björgófli Ólafssyni, mest atorku-
og dugnaðarmanni. Þau reistu
bú að Litlu-Háeyri, en sambúð
þeirra var skammvinn. 26 ára
gömul missti Elín mann sinn frá
tveggja ára barni og öðru ó-
fæddu. Þá tók við erfiðasti kafl-
inn í æfi Elínar, því að þá var
minna gert en nú til þess að
tryggja hag munaðarleysingja
og lítilmagna. En kjarkur og
dugnaður Elírjar var óbilandi.
Eftir dauða manns síns bjó hún
í bænum sínum í 7 ár, með litlu
telpunum sínum, Pálínu og
Björgu og vann fyrir þeim með
högum hö'ndum, því að hún var
afbragðsvel verki farin. Henni
3jet jafnvel að hugsa um skepn-
tirnar sínar, vinna í görðunum
og fást við hverskonar sauma-
skap og hannyrðir. Það ljek allt
í höndum hennar, enda skorti
hana aldrei verkefni um dagana.
En mikið þurfti hún að leggja á
sig til að sigrast á fátækt og
erfiðleikum þessi einstæðingsár
sín. Nákunnugur maður hefur
sagt þeim, er þetta ritar. að þrátt
fyrir erfiðleikana hafi hún ai-
drei tapað þeirri mýkt og hlýju,
sem einkenndi hana alla æfi. —
Svipur hennar var jafnan hreinn
ög bjartur, hjartað viðkvæmt og
næmleiki mikill fyrir öllu fögru
og góðu. Verk hennar báru líka
fagran vott um hagleik og snyrti
mennsku og er heimili hennar
fegurst vitni þar um og mun svo
lengi verða. — Heimilinu unni
hún líka og fann þar sína mestu
hamingju, svo sem títt er um
sannar húsfreyjur og mæður. —
Aldrei fjell henni verk úr hendi
©g þótti oft undravert hve miklu
hún afkastaði, jafnvel á elliár-
um, og hvað hún var fjölhæf til
verka og vann allt vel.
Elín var prýðilega greind
kona og minnug, svo sem hún
átti kyn til. Ekki var hún til
mennta sett. Til þess voru litlir
möguleikar á hennar æskuárum,
en mikilli þekkingu safnaði hún
með lestri góðra bóka, því að
fróðleiksþorsti hennar var ó-
Blökkvandi til síðustu stundar.
Árið 1904 giftist Elín eftirlif-
andi manni sínum, Þorbirni
Hjartarsyni frá Traðholtshjáleigu
í Ölfusi, ágætum manni. Hjóna-
band þeirra hefur verið hið far-
sælasta. Þau eignuðust 4 börn:
Hjört, er dó af slysförum, 26
ára gamall, mesti efnispiltur,
Sigurður, verkstjóri á Selfossi,
giftur Guðfinnu Jónsdóttur, Geir
laug og Anna, sem enn dvelja í
foreldrahúsum. Naut Elín kær-
leiksríkrar umhyggju þeirra síð-
ustu æfiárin. — Pálína, dóttir
Elínar af fyrra hjónabandi, gift-
ist Kláusi Hannessyni, en missti
hann eftir fárra ára hjónaband
1928. Hin dóttirin, Björg, giftist
Gunnari Hjörleifssyni, en hann
fórst af slysförum 1941 og ljet
eftir sig mörg ung börn. Elín
fór því ekki varhluta af sorg og
andstreymi þessa heims, en hún
tók því með óbilandi trúarþreki
og óx í hverri raun. Hún naut
aftur þeirrar ánægju að börn
hennar og barnabörn eru öll
mesta myndar- og dugnaðar-
fólk, sem þegar skipar sumt
sess meðal bestu borgara sam-
tíðarinnar og hinir yngri eru
líklegir til að ná því marki. —
Hún reyndist þeim öllum elsku-
leg móðir og amma. Einnig naut
hún almennrar virðingar og vin-
sælda meðal nágranna sinna,
ættingja og vina. Þótti öllum
gott að njóta greiðvikni hennar,
gestrisni go giaðlyndis. Allir
voru sammála um að það væri
mannbætandi að vera í návist
Elínar í Akbraut.
Þeir verða því margir, sem
kveðja hana í dag, þakka allt,
sem hún var þeim og biðja henni
blessunar guðs.
I. J.
— Meial annara oröa
Frhh. af hls. 8.
hnefana (er merkir ,,hefi“),
snerta augun — er merkir lesa
— og þá er breiddur út faðm-
urinn eins og verið sje að opna
blað.
HÖGNI JÓNSSON
málflutningsskrifstofa
Tjamargötu 10 A. Simi 7739.
BEST Atí 4T1GISS*
• \ini*Giwni
Samkvæmiskjólar
Ódýrir samkvæmiskjólar. Verð frá kr 390.00.
^aamaóto^aa Uppóöiam
Sími 2744.
MORGUNBLAÐItí 11
k--------------------------------—. . — -
Sfefáp Jómson:
*
Margt gétur skemmtilegt skeð
Stefán Jónsson: Margt
getur skemtilegt skeð.
ísafoldarprentsm. h.f.
í SKÁLDSÖGUM handa börn-
um gætir iafnan tveggja sjón-
armiða: hins listræna og hins
siðfræðilega: Ekki einast þau
altaf vel. Ósjaldan þokar listin
fyrir siðfi æðilegri upplýsingu
og jafnvel umvöndunum. Við
þetta glatar sagan listagildi
sínu, veiðui^ einskonar hrær-
ingur úr betiunaráformum og
ritskussahætti. Þó skiftir nokk-
uru máli á hvaða stigi hnign-
unar og þróunar siðgæðið er.
Frumstæðar og heilsteyptar
siðgæðishugmyndir samræmast
frásagnarlistirmi betur en hin
vafasömu sjónarmið hrörnandi
siðgæðis, sem þurfa rökstuðn-
ins og rjettlætingar við. —
Gleggsta dæmið um þetta er
gott ævintýr. Þegar það mótast
um ákveðna siðgæðishugmynd,
var hún , höfundi“ og samtíð
sjálfsögð og óveiengjanleg. Um
hana ljek enginn efi. Því var
allur rökstuðningur óþarfur. Og
í þessu andrúmslofti þróast
listin, án þess það sje efnagreint
og bætt Andstæðan eru barna-
sögur fiá aldamótunum og
fyrsta tug 20. aldar Með ákefð
troða þæi hrapandi siðgæðishug
myndum upp á lesandann. í
stað listar bjóða þær oft upp
á tilfinningavæmni og umvönd-
unartón.
I íslenskum barnabókmentum
hefur þessum tveim sjónarmið-
um oft vcrið hrært saman. —
Sumir höfundar virðast ætla, að
mórallinn sje aðalatriðið, hann
tryggi sögunni listrænt gildi.
Því eru sumar sögur raunar
ekkert annað en dæmasafn um
góða hegðun og slæma, listlaus
— og fremur áhrifalítil —
sýnikensla í siðfræði. Höfund-
ar slíkra sagna eru oft því gjöf-
ulli á siðapredikun sem lista-
gyðjan vai naumari við þá.
Á síðari árum hafa þó fjöl-
margir barnabókahöfundar ís-
lenskir tekið aora stefnu og
leyft barnasögum að þróast
samkvæmt listrænum lögmál-
um. Glöggt dæmi um þennan
sigur hins listræna sjónarmiðs
er ný bók eftir Stefán Jónsson:
Margt getur skemmtilegt skeð.
Söguhctjan er afbrotadreng-
ur úr Reykjavík. Barnavernd-
arnefnd hefur ráðstafað honum
í sveit. í höfuðstaðnum þykir
hann óalandi.
Viðfangsefnið gæti því verið
hættulegt. Betrunarsaga.
En Stefán kann önnur og
listrænni tök.
Drengurinn er raunar kominn
í sveit, en þar er ekkert, sem
heillar hann. hann er ósáttur
við alla, fullur af hroka. Sljór
og leiður röltir hann á eftir
kúnum, sem hann á að reka í
haga, en svo ákveður hann sig
skyndilega og strokið til Reykja
víkur hefst. Hvers vegna strýk-
ur hann? Hann veit það ekki.
Og flóttinn mistekst. Raunar
gat hún Sigrún litla, glóhærða
stúlkan fiá Lundi ekki hindrað
strokumanninn. Til þess var
Júlíus Bogason of slunginn. En
tilviljunin snerist gegn honum.
Læknirinn rekst á hann, tekur
hann upp í bíl sinn og ekur
honum aftur heim að Litla-
Dal til Jósefs og Þóru. þaðan
sem hann strauk.
— Jæja, væni minn, sagði
læknirinn, áttu foreldra í
Reykjavík?
— Nei, mamma er dáin og
pabbi er alltaf á sjónum. Hann
er skipstjóri.
— Einmitt það, sagði lækn-
irinn. Hjá hverjum varstu þá
í Reykjavík?
— Kerlingu.
Þetta stutta svar segir langa
og áhrifamikla sögu. Það er svo
hnitmiðað, að því verður aðeins
jafnað til hins besta í íslenskri
frásagnarlist. Það minnir á svár
Þórðar í Króki. (E. H. Kvaran:
Þurrkur).
Með þessum tveim atvikum,
ákvörðun drengsins að strjúka
og svari hans við spurningu
læknisins, er lesandinn leidd-
ur mitt inn í baráttu drengsins
við sjálfan sig. Harðar and-
stæður rísa í eðli hans. Hvar
sem eðlileg viðleitni barnsins
kemur fram, kæfir hana þurr
hroki götudrengsins.
Inn í þetta vonleysi drengs-
ins fellur ljósgeisli. Að Litla-
Dal kemur dráttarvjel. Júlíus
Bogason fær viðfangsefni, sem
heilla hann Hann er glaður. —
Lífið er fagurt og bjart. Hið
innra veiður hann sjálfstæðari
og flýr sjaldnar á náðir hrok-
ans. Sjaldnar og sjaldnar læð-
ist hann inn í hjónaherbergið
til að kyssa mynd Sigrúnar.
Hann þarf þess ekki lengur.
Hann er jafneki hennar eða get-
ur að minsta kosti orðið það.
Stórmenskuhrokann er að
lægja. Framtíðardraurúar hans
verða raunhæfari en áður. En
þótt Jósef og Þóra vilji vera
drengnum góð, vantar mikið á
að þau skilji hann Með smá-
munalegii góðgerðasemi hrinda
þau honum á ný út í ógæfuna.
Drengurinn strýkur á ný,
villist, er nærri dauða af vos-
búð og hungri, en skátar finna
hann og flytja til Reykjavíkur.
Við fáum að kynnast „kerling-
unni“. Lýsingin á heimilinu er
ægileg skýring á fortíð drengs-
ins. Honum stendur engin leið
opin, nema afbrotin.
Hann lendir aftur í Litla-Dal.
Jósef er jafn rindilslegur og
áður, en Þóra vex að sama
skapi sem móðurtilfinningin
opnar augu hennar fyrir innri
baráttu drengsins
í þorpsskólanum kemur Júlí-
us aftur í hóp jafnaldra. En
hann samlagast honum ekki. —
Hann er vonsvikinn, af því að
börnin dá hann ekki, afbrýðis-
samur, af því að aðrir eru hon-
um fremii. Hann skammast sín
fyrir vankunnáttu sína í nám-
inu, en vantar vilja til að leggja
sig fram við það. Hroki hans
stígur hærra en nokkru sinni
fyrr. Loks leiðir hatrið hann
til að fremja óþokkabragð á
fjelaga sínum.
En við þetta fantabriígð
skiptir um örlög hans. Ekki af
iðrun. Júlíus Bogason er leik-
inn í að rjettlæta sig. En gegn
um ískalda andúð hópsins finn
ur hann ilinn af samúð tveggja
barna leika um sig. Án þess a3
vita það sjálf berjast Sigrún;
frá Lundi og Hlífar, sá senv
ávallt skj^ggði á Júlíus i barna-
hópnum, hlið við hlið um sálu
hans. Bak við harðan dónx
þeirra finnur hann næmarl
skilning, og heitari samúð eri
hanh þekkti fyrr. Fyrir þvi
bráðnar klakinn um bjarta
hans. Hann verður aftur barn,
getur iðrast og grátið, noticJl
vináttu annarra barna, fundit3
samúð með þeim, eru enra"
þá umkomulausari en' hann
sjálfur. Þessi breyting á hugár
fari hans og ytri högum varð
honum þá fyrst ljós, er hann
óttaðist að verða rekinn úr
skólanum og skilinn frá nýju
fjelögunum_
Svipmót persónanna er
skýrt. Að söguhetjunni frátal-
inni finnst mjer höfundi þó
hafa tekist best með Jósef, en
yngri lesendum mun Sigrún
verða ógleymanleg. Þorsteinn
kaupfjelagsstjóri er vel gerður
með sinu landsföðurlega yfir-
læti og smámunalega valds-
mannsbrag. En við Þorstein
hættir höfundi til að tengja
fjelagsfræðilegar hugleiðingar
(bls. 296, 307), sem börn skilja
ekki, en fullorðnir lesendur eru
ofmataðir á. Þetta kemur þó
svo sjaldan fyrir, að það nær
varla að raska listrænum heiló
arsvip bókarinnar.
Bókin er ekki prentvillu-
laus, en slæmar villur eru fá-
ar. Á bls. 304 virðist krónu-
talan misprentuð: þrjú hundr-
uð fjörutíu og fimm (áður
voru þær fjórtaldar 375) og
bls. 312 stendur: fólið í Kambi,
les: fólkið í Kambi.
Bókin er ósvikinn skemmti-
lestur, jafnt fyrir börn og full-
orðna. Næmum lesanda opnúr
hún sýn inn í sálræna baráttu:
ósigra, örvæntingu og síðan
grósku nýs lífs. Höfundur er
flestum mönnum skyggnari á
barnsálina_ Frásagnarlist hans
er ljett og leikandi, samúðin
innileg, en laus við alla væmni
og tilgerð.
Það eru ekki börnin ein, sem
mega þakka höfundi þessa bók.
Hún er okkur fullorðnum engu
síður fengur.
Matthías Jónasson.
Baráttan gep kcm-
múnismanum
A.-Asíu
SINGAPORE, 6. febrúar. —
Sendiherra Bandaríkjanna, dr.
Jessup, ljet svo um mælt í
Singapore í dag, að það væfi
alger misskilriingur að ætla, ífð
öll ríki A-Así.u þyrftu að fylgja
í kjölfarið, þótt eitt hefði fallió
íyrir kommúnista-stefnunni. —-
Hins vegar væri ekkert augna-
gróm að eitthvað yrði að hafast
að til að stemma stigu fyrir út-
breiðslu kommúnismans, en ó-
ráðið væri enn, hverjar þær rá3
stafanir yrði eða hvar og hve-
nær þær yrðu gerðar. • J
— Reuter.
»