Morgunblaðið - 03.11.1950, Blaðsíða 10

MORGVNBLAÐIÐ
Föstudagur 3. nóv. 1950
Árni G. EyEands:
Votheysverkunin V. egrein
HVERNIG Á VOTHEYSHLAÐAN

ÞVI er í rauninni fljótsvarað
hvernig votheyshlaðan á að
vera. — Hún á að vera hring-
löguð og eins djúp (eða há)
eins og landslag og aðstæðnr
leyfa, helst eigi grvnnri en að
hæðin sje tvöföld á við dýpt-
ina, eða meira ef þess er kost-
ur.
LÖGUN HLÖÐUNNAR
OG AÐSTÆÐURNAR
Það er viðurkennt í öllum
löndum, þar sem vothey er
verkað, að best sje, að votheys-
hlaðan sje hringlöguð. Er því
með öllu óhugsandi að hjer á
landi gildi annað um þá hluti.
Það er í mesta máta undarlegt
hve seint hefir gengið að át*a
sig á þe.ssu. Um þetta hefir ver-
ið rætt, sem vafamál, en slíkt er
fjarri öllum sanni.
Sjerstakar aðstæður um
byggingarhætti hafa vafalaust
valdið mestu um, hve gjarnt
byggingarmönnum og bændum
hefir verið til að líta á ferhliða
votheyshlöður, sem góðar og
gildar og eðlilegar. Þegar bænd
ur fóru að byggja þurrheyshlöð
ur úr steinsteypu var handhæg
ast að steypa votheyshlöðuna
í homi hennar eða að minnsta
kosti við sljettan vegg hlöðunn-
ar. Steinsteypan varð og er að
verulegu leyti heimilisvinna, og
þá er alltaf hægast um vik, að
slá upp ferhliða mótum. Svo
var steypt í hornin á hinum
ferhliða votheyshlöðum qg þá
sjaldnar en skyldi gengið full-
vel frá að ívala hornin og
sljetta votheyshlöðuna innan.
WM*
HLAÐAN A AÐ VERA
HRINGLÖGUÐ
En tími þessara starfshátta
er, eða á að minnsta kosti að
vera liðinn. Ef það er nokkur
alvara, að auka votheysverk-
unina, er Ijóst að það verður
að byggja votheyshlöðurnar á
fjelagslegan hátt. Hver bóndi á
ekki að þurfa að ofla sjer timb-
urs í mót að einni votheyshlöðu
— sem honum þykir þá vanda-
minnst og þægilegast að byggja
ferhliða. Nú ber að nota fær-
anleg mót, er flyt.ja má bæ frá
bæ og stevpa í marga tugi af
votheyshlöðum. Og þegar svo
er komið, er ekki aðeins út-
gjaldalaust að hafa hlöðurnar
ferhliða, það er auðveldast og
ódýrast. Það er orðið jafn sjálf-
sagt að steypa allar vetheys-
hlöður hringlagaðar, eins og það
var fyrirgefanlegt áður að hafa
þær ferhliða, en hver bóndi
varð að kaupa mótavið og
bjarga sjer sjálfur við að koma
upp votheyshlöðu, venjulega án
nægilegrar þekkingar og án leið
beininga og aðhalds um að
byggja góða hlöðu og fullhent-
uga, — að byggja sjer votheys-
hlöðu af bestu og rjettustu
gerð.
Hringlaðaða vetheyshlað-
an, er traustust, það fer
minnst efni í hana og hún
er rúmdrýgst. Það er auð-
ve’dast að koma fyrir í
henni, og það á að vera fljót-
legast og ódýrast að byggja
hana, ef skipulega er að því
unnið. En umfram allt: Það
■” v-'-rkfí vot-
ið ; Mo®unm,
öruggast, aS
• dur verki
vothcyshlöð-
hringiagaöar
er auðveldast
hey í hringlög
og um leið
sen. flesti:
gott vothey '
ur þeirra eru
og rjett byggðar að öðru
leyti. ___
AÐ VELJA HIÐ BESTA
Þetta breytir engu þeirri stað
reynd, að það sje hægt að verka
gott vothey í ferhliða hlöðu.
En það ber að velja hinn besta
kostinn, þegar það er best í
alla staði og engum örðugleik-
um bundið. Þá á jafnvel hið
næst besta að víkja.
Þetta, að hafa votheyshlöð-
urnar hringlagaðar, er engin
ný kenning. Það hefir verið
prjedikað áratugum saman en,
sem sagt, aðstæður og vöntun
á leiðbeiningum og kröfum hef-
ir valdið, að þessum rjettmæta
boðskap hefir ekki verið fylgt,
og flestH' bændu.r hafa byggt
ferhliða votheyshlöðnr, en hin-
ar hringlöguðu eru sj&ldgæf-
ari.
Vert er að benda á það, hve
vothey verkaðist vel hjá bænd-
um á bernskuárum votheys-
verkunarinnar hjer á landi. Þá
grófu menn votheysgryfjur í
hóla, og hlóðu innan með torfi.
Ein af ástæðum þess, hve þdtta
gekk víða vel, hefir vafalaust
verið sú, að þessar gryf jur voru
af fullkomnustu og bestu gerð
að lögun og jafnvel að frágangi.
Það voru því að verulegu leyti
afturför, er farið var að steypa
ferhliða votheyshlöður, oft ó-
vandaðar og illa sljettaðar inn-
an.
HLAÐAN A AÐ VERA
SEM DÝPST
Hin hringlagaða votheyshlaða
á líka að vera sem mest að
hæð og dýpt. Um staðsetning-
una hefir áðúr verið nokkuð
rætt. Dýptin í jörðu markast
af tvennu: Að hægt sje að koma
við frárennsli úr botni hlöð-
unnar. Það er nauðsyn og full
krafa, sem ekki má vkja frá,
ef votheysgerðin á að vera í
lagi. Hitt er að það er óhægt
að hafa botn votheyshlöðunn-
ar úr hófi lægri en gólf þurr-
hlýðunnar sem hún er inni í
eða við. Eða með öðrum orð-
um, botninn má ekki vera svo
mikið lægri en f jósgólf eða f jár
húsffólf, að það sje til mikils
erfiðisauka, að ná því síðasta
eg neðsta úr votheyshlöðunni
til viafar. Neðstu dyr á vot-
hevshlöðunni eru við gólf eða
iörð þar sem hlaðan kemur úr
jörð. Þá er hægt um vik þótt
botn hlöðunnar sj-e einum metra
neðar og það er hóflegt þótt
dvpið sje IV2 m. Kemur jafn-
vel til greina að hafa það allt
að 2 metrum, ef erfitt er að
fá vothevshlöðuna nægilega
háa og djúpa á annan hátt.
Með slíkri dýpt er að sönnu
nokkuð erfitt að kasta því síð-
asta upp og út úr hlöðunni,
en mikið skal til mikils vinna
að gera hana sem drýgsta —
heystæðuna sem hæsta.
AÐ KASTA HEYINU NIÐUR
í HLÖÐUNA
Og svo er að gera votheys-
hlöðuna sem hæsta úr jörðu, en
bó eigi hærri en svo að auð-
velt sje að koma heyi í hana
— kasta því með hvísl af v,
niðtir í hlöðuna (en ekki upp i
hana með erfiðismunum!) Þá
kem”r til greina, að staðsetja
vothey'-blöðuna þannig, að sem
best notist að landslaM og h"úa.
En h.iaðan er bundin við pcn-
ingshúsin og þau við hana. Þ< g
ar um nýbyggignu peníngshúsa
með hlöðum, er aS ræða, gehxr
veríð rjettmætt að láta aðstc^ s
Bandlyfta í notkun við að koma heyi upp í
votheysturn. —
12 m háan
með tilliti til votheyshlöðunn-
ar ráða mjög miklu um stað-
setningu húsanna, eða jaínvel
hvað mestu, svo mikils er þetta
vert. Ennfremur kemur til, að
bygg.ja hlöðubrú, eins og jeg
hefi drepið á, eða gera upp-
fyllingu að hlöðu, til að auð-
velda að koma heyinu í vot-
heyshlöðuna og jcfnframt að
auka aðstöðuna til að gera hana
sem hæsta. Hjer skal eir.nig
mikið til mikils vinna.
Það er mjög hófleg't þótt vot-
heyshlaðan nái 1 m uppfyrir
akbraut þar sem ekið er að
henni til að láta í hana. Það
má jafnvel vera 1.5 m ef haft
er rúmt skarð í hlöðuveggínn
þeim megin sem að akstri veit.
Á venjulegum býlum á vot-
heyshlaðan að vera eins djúp
og há og kostur er, án þess að
hún verði turn, sem nota þarf
vjelar til að koma heyinu upp í.
En því þá ekki turn?
ÞVÍ EKKI TURN?
Nú skal það fyrst tekið fram,
að hjer á landi virðist vera lagð
ur pokkur annar skilningur í
orðið votheysturn heldur en
gert er annarsstaðar á Norður-
löndum. Vjer tölum eingöngu
um 10—12—14 m háa turna.
Bændur frændþjóðanna kalla
það votheys-turna ef hæðin
nær 6 metrum eða meira, en
stundum tala þeir um hálfháa
turna í því sambandi o. s. frv.
Sú skilgreining, sem er eðli-
legust fyrir oss, er að kalla
allt turna, sem er svo hátt úr
jörð, að vjelar verður að nota
til að koma heyi í þá. — Hjer
skilur á milli.
Það er of dýrt fyrir bónda á
venjulegu smábúi — eins og
vel flest bú hjer á landi eru
ennþá sem komið er —að nota
íurna til að verka vothey í.
Allir bændur, sem verka vot-
hey, þurfa, ef vel á að vera, að
hafa að minnsta kosti tvær
votheyshlöður á búi sínu. í
eina hlöðu heyja þeir alltaf —
hvernig sem árar — reglulega
snemmslegið gras, svo að vot-
heyið, þanniy tilkomið og verk-
að, gerir kleift að spara fóður-
bæti til vertb, ;ra muna. En
þegar þetta ei "astur og sjálf-
sagður búsiðu., þaxf aðra
hlöðu, sem hægt sje að heyja í,
eí á móíi blæs um tíðarfar síð-
ar á slætti-íiirn. Sú hlaða má
svo sem staix. . óm, eða það er
látið þurrhey i hana síðast á
1 slætti, et tíðin leikur svo við
• bóndann, að hann sjer sjer eng-
an hag í að b-yja fúllsprottið
gras í vothey. , hict getur kom-
ið by ir c ’ -ð f 'gcrlega
rai J .6 hur< því ..m rök-
um gegn votheysverkun, eins
og oft er gert, þó að einstaka
bændur láti misjafnlega vel
settar votheyshlöður standa
tómar í þurrkasumrum þegar
þurrheyskapur gengur ágæta
vel. Það er ekkert athugavert
við þá búskaparháttu annað en
það, að þeir bændur, sem þetta
gera, eru enn ekki, farnir að
glímp við það vandamál að
rækta og verka svo fullgæft
hey, að þeir geti sparað fóður-
bætiskaup til mikilla muna. Að
þessp kemur senn hjá þeim, og
1 f jölda bænda, þegar neyðin
kenni nakinni þjóð að spinna.
TURNAR STÓRBÓNDANS
Stórbóndinn, sem hefir 30—
40—50 kúa bú, eða annan fjen-
að að því skapi, þarf mikið
hlöðurúm fyrir vothey. Það
getur orðið ódýrast fyrir hann
að koma sjer upp tveimur turn
um og hinn mikli vjelakostnað-
ur í sambandi við turnana kem
ur vægar og skynsamlegar nið
ur, ef turnarnir eru tveir eða
fleiri. Það er dýrt að kaupa sax
blásara sem kostar 12—14 þús.
krónur, til að koma heyi í einn
turn og svcf þarf 25—30 hest-
afla orku til að knýja saxblás-
arann. Slíkt er ekki fært öðr-
uni bændum en þeim, sem hafa
svo væn bú og mikið um sig,
að þeir hafa 2 traktora til
nota, eða vörubíl og traktor. •
Þá er hægt að saxa og blása í
turn jafnóðum og heim er ekið.
Minna er ekkert verklag. Það
er sem betur fer, vonlaust verk
að prjedika fyrir bónda, sem á
einn heimilistraktor, af Farm-
allstærð eða þar um bil, að
hann geti slegið með honum
að morgni dags, ekið heyinu
heim að turni um miðdegið og
saxað og blásið upp í turninn
undir kvöldið. Slíkir einyrkja-
tvíverknaður getur ekki þrif-
ist. Enginn glöggur bóndi að-
hyllist slíkt verklag. — Hjer
sannast sem ætíð, að það er
betra að neita takmarkaðrar
tækni, sem bóndinn ræður við
og honum notast að fullu, held
ur en að vera að reyna að nota
svo umsvifamikilla tækni, að
hún verður bóndanum ofviða
og notast ekki nema með mikl-
um afföllum.
IIEYLYFTA ER HENTUGRI
EN .SAXBLÁSARI
Heylyfta með færibandi er
meira við hæfi flestra þeirra,
sem turnana byggja, heldur en
saxblásarinn, ef i'jett er í pott-
inn búið. Hún kostar að °önnu
mikið, og þó rninna en sa.Vblás
-ríni), en húr er larigtum ódýr-
ari í notkun, það þarf ekki
nemp 3—5 hestöfl til að knýja
lyftuna. Það er hæfilegur raf-
magnsmótor til margra hluta.
Heylyftan og rafmagnið greiða
því götu turnanna langtutn
betur en saxblásarakenningin.
Á flestum venjulegum býl
um, er því fje sem bóndinn
þyrfti að verja til að kaupa
saxblásara eða jafnvel hey-
Iyftu, til að koma heyi í há-
an turn, langtum betur var-
ið til þess að byggja lilöðu-
brú eða uppfyllingu, er geri
fært að koma heyinu á auð-
veldan hátt í 5—8 metra há-
ar voíheyshlöður, án vjel-
tækni.
Brúin og uppfyllingin kostar
ekkert við árlega notkun, um-
fram stofnkostnaðinn.
Einfaldar, ódýrar heylyftur,
með færibandi, koma þó vafa-
laust töluvert til greina við að
koma heyi í hálfháa turna og
einnig þurrheyi í hlöður. jafn-
óðum og rafmagnið verður ör-
uggur þjónn bændanna. —
Lítil lyfta, sem ekki á að flytja
hey til meira en 3—5 metra
hæðar, getur verið ódýr. —
Stóra lyftan sem nægir í 12—
14 metra turna verður miklu
meira en hlutfallslega dýrari. ■
ÖNNUR ATRIÐI
Það eru mörg önnur atriði
er til greina koma, er byggja
skal heppilegar votheyshlöður,
en flest af því verður ekki
skýrt nema með teikningum,
og á frekar heima í leiðarvísi
um, hvernig byggja skal vot-
heyshlöður, heldur en í al-
mennri umræðu um votheys-
verkunina eins og hjer er á
ferðinni. Vonandi verður engu
búnaðarmálaíhaldi nje sinnu-
leysi stætt á því öllu lengur,
að láta undir höfuð leggjast að
gefa út slíkan leiðarvísi von
bráðar.
Kemur þar einkum til: járnun
steypunnar, fyrirkomulag á
frárennsli og frágangi á hlöðu
dyrum, sem nauðsynlegar eru,
mismargar eftir hæð hlöðunn-
ar. Ennfremur frágangur á
þaki, ef votheyshlaðan er ut-
an húss, og sýruvörn veggja að
innan (og að utan, umhverfis
dyr á hlöðunni).
Hinu síðasttalda hefir lítiíl
eða enginn gaumur verið gef-
inn til þessa hjerlendis. Ann-
arsstaðar er viðurkennt, að
sýran í votheyinu skemmir
steinsteypuna, þegar til lengd-
ar lætur, ef ekki er að gert,
svo fremi að heyið sýrist vel
og nægilega mikið. Það fer
ekki hjá því að hjer verður
einnig að athuga þetta atriði
og tryggja, að votheyshlöður
með þunnum járnuðum veggj-
um skemmist ekki vegna van-
rækslu, og sama gildir raunar
um aðrar votheyshlöður úr
steinsteypu. Venjulegasta sýru-
vörnin er að strjúka asfalt-
blöndu á veggina. Þó þarf sú
vörn að endurnýjast á nokkurra
ára fresti.
VOTHEYSHLÖÐUR fyrir
HÁLFAN HEYFENGINN
Talað er um það sem mark-
mið að byggja votheyshlöður
yfir hálfan heyfeng lands-
manna á naesíu 5—10 árum. —
Ekkert afskaplegt kraftaverk:
og þó þarf margt til. Það, að
bygyja hlöðurnar er í rauninni
aðeins hiuti af því er gera þarf.
Hitt er engu minna um vert,
að eflast svo að þekkingu og
Framhald á bls. 11.