Morgunblaðið - 06.12.1950, Blaðsíða 2

MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 6, des. 1950,
T 2
iialfalaus fjárlög verðl afgreidd fyrir áramóf
Úr framsöguræðu Gísla Jónssonar
við aðra umræðu fjárlaganna
Herra forseti!
ÞÍTÁRVEITINGANEFND hefur
elíki getað komið sjer saman
um afgreiðslu fjárlagafrum-
varpsins. Leggur meiri hlutinn
til, að frumvarpið verði sam-
t>ykkt með þeim breytingum,
cem hann ber fram á þingskjali
tir. 252. Á þetta gat minni hlut-
tnn, _þeir Ásmundur Sigurðs-
eon 8. Ikj. og Hannibal Valdi-
tnarsson 6. Ikj. ekki fallist. —
<5efa þeir því út mínni hluta
tiðfndarálit. Það skal þó tekið
fram, að þeir tóku allan tím-
enn þátt í umræðum og voru
tneiri hlutanum sammála um
tniargar þær breytingartillögur,
eem hann bar fram.
Þegar fjárlagafrumvarpið,
sem nú er hjer til 2. umræðu,
V|r tekið til meðferðar í fjár-
veítínganefnd, kom meiri hluti
tiéfnaarinnar sjer saman um, að
tvö megin sjónarmið, skyldu
verða ríkjandi við afgreiðslu
|>éss f nefndinni. Hið fyrra, að
fr'umvarpinu ásamt breytingar-
tillögum, sem fram kynnu að
Yérða bornar, skyldi skilað til
2 - umræðu svo tímanlega, að
unt yrði að ljúka afgreiðslu
f járlaganna að þessu sinni fyrir
óramót, hið síðara, að frum-
várpið yrði afgreitt frá nefnd-
fnni greiðsluhallalaust.
Nokkur undanfarin ár hefur
|>að orðið að venju, að af-
gteiðsla fjárlaga hefur dregist
lágnt eða skammt fram á fjár-
lagaárið, og því orðið að gefa
út’ með sjerstakri löggjöf heim-
|Id tií að greiða nauðsynlegar
greiðslur úr ríkissjóði, þar til
fjárlögin yrðu endanlega af-
greidd. Hefur þetta á engan
fiátt aukið á virðingu þingsins,
Jafnvel þótt fyrir hafi verið
«r>.eíra eða minna veigamiklar
ústæður, og sumar slíkar, að
eíigan veginn var auðvelt að
víkja þeim úr vegi.
Alþingi verður jafnan að
tiáfa það hugfast, að bað er
þjóðinni engan veginn holt, að
eniðgvngin sjeu beint eða óbeint
fýrirmæli stjórnarskrárinnar,
en hún mælir svo fyrir, að
„ekkert gjald má greiða af
fcendi, nema heimild sje til þess
f fjárlögum eða fjáraukalög-
«Ufn. Því fylgir aftur það, að
fjárlög verða að hafa verið af-
greidd, áður en fjárlagaárið
tiefst. — Mun. þjóðin almennt
fagna því, að sú stefna verði
tekin upp á ný.
VIi jeg við þetta tækifæri
4>akka öllum meðnefndarmönn-
«m mínum fyrir það, að hafa
fafnan verið fúsir til þess að
^tarfa langan vinnudag og oft
fram á nætur til þess að ná því
takmarki, sem sett var um þctta
I upphafi, eins og jeg einnig vil
«nega vænta þess, að Alþingi
ejái sjer fært, að Ijúka umræð-
*#n um fjárlögin og afgreiða
frumvarpið endanlega fyrir lok
Ijéssa árs.
ííitt takmarkið, sem meiri
•rluti nefndarínnar setti sjer, að
ekila frumvarpinu til annarrar
timræðu án greiðsluhalla, hefur
oinnig náðst. Jeg tel víst, að um
paö verði ekki deilt, að stefna
t)teri að því, að afgreiða fjárlög
greiðlsuhallalaus. Slíkt er svo
cjálfsagt, nema að fyrir sjeu
elveg sjerstakar ástæður, sem
cjettlæti annað. Hitt verður á-
vajlt deilt um, hvort þau atriði,
epm útundan hafa orðið, hefðu
ckki einmitt átt að hafa for-
gangsrjett og hitt að víkja, sem
fnn var tekið.
v Engum er það ljósara en
tájer, hversu mikil lífsnauðsyn
|er þjóð vorri að sinna
túeira og betur mörgum þeim
rqálum, sern send hafa verið
ftefndinni og ekki gátu í þetta
IViyndlistin þarf að eign-
ast heimili, og listamenn-
irnir samúð þjóðarinnar
sinn fengið fulla aðstoð. Vil jeg
þar í fyrstu röð nefna mál eins
og heilsugæslumálin, sjúkra-
húsin, hælin, hjúkrunarkvenna
skólann og annað, sem stehdur
í beinu sambandi við áð lina
þjáningar mannanna, lengja líf
þeirra og gera þeim vistina
sársaukaminni, skapa þeim
fleiri gleðistundir og styrkja þá
í trúnni á lífið og blessun þess.
í sömu röð má skipa fangamál-
unum, sem hafa með öllu verið
vanrækt svo, að segja má, að
þau hafi orðið úti í nepju skiln-
ingsleysisins á sálarlífi þeirra
vesalinga, sem oft fyrir stundar
hlátur en enga glæpahneigð,
stigu spor, sem að vísu fóru
yfir merkjalínu laga og rjettar,
eins og hún er af mönnum
mörkuð, en sem aldrei þurfa að
leiða inn á braut sí endurtek-
inna afbrota, ef vjer legðum
fram nægilegt fje til þeirra
manna, sem hafa sterkan vilja
og gnægð kærleika til þess að
hjálpa þessum vesalingum að
öðlast á ný manndóm, og dóm-
greind á rjettu og röngu.
Sama máli gegnir um vísindin,
sem með raunhæfum tilraunum
opna nýja heima óg gætu ef til
vill á svipstundu skapað örugga
möguleika í framleiðslu og iðn-
aði, sem færðu þjóðinni milljón-
ir í verðmætum, ef unnt væri að
leggja þeim nægilegt fje. Sama
má os seeia um listir og bók-
menntir, sem ekki er einasta ir p
sprettulindin, sem allur almenn-
ingur sækir í nýjar hugmyndir
og nýjan þrótt, heldur jafnframt
öruggasta sönnun þeim þjóðum,
sem við oss skipta, að hjer búi
ekki vesalmenni heldur þróttmik
með því að leggja niður embætti
flugmálastjóra, veiðimálastjóra,
skattdómara og loðdýraráðu-
nauts, sem alveg er enn óvíst,
hve mikill sparnaður verður að,
og fella niður eftirlit með bók-
haldi og kirkjugörðum, en þetta
eru einu raunhæfu embætt-
isfækkanir enn sem komið ”,
auk þess sem lagt er niður sendi-
ráðið í Moskvu, þá vegur þettx
lítið upp á móti tugmilljóna
hækkunum á ríkisgjöldunum,
sem stafa frá kapphlaupinu um
kaupkröfur.
Það er ekki vandalaust að
draga saman ofþenslu í ríkis-
rekstri, og það verður heldur
aldrei árekstralaust, og síst af
öllu vinsælt, en það kann svo að
íara, að það verði nauðsynlegt
vegna þjóðarheildarinnar og af-
komu ríkissjóðs. Meiri hluti
nefndarinnar hefur bent á margk
sem betur mætti fara í ríkis-
rekstrinum, gert víðtækar tillög-
ur til ríkisstjórnarinnar um spa.n
að, sem ræddar hafa verið frx
ýmsum hliðum. Hefur ríkis-
stjórnin tekið þeim vel, en hald 5
því fram rjettilega, að flestar til
lögurnar sjeu þess eðlis, að þær
þurfi frekari athugun, og fram-
kvæmdin lengri undirbúning en
svo, að unnt sje að gera þæ:
raunhæfar í byrjun næsta árs, og
því sje ekki viturlegt að draga úr
fjárframlögum, sem eingöngu
byggjast á því, að slíkum sparn-
aði yrði skyndilega framkomið.
Á þetta hefur meirj hluti nefnd-
arinnar fallist, en hann væntir
þcsS, að lViái þt-bsi verdi gaum-
gæfilega athuguð, áður en fjár-
lagafrumvarpið fyrir árið 1952,
verður lagt fram.
Það er nú kunnugt, að þær up j
lýsingar, sem nýlega hafa verið
ÞÓ þessir salir sjeu ekki bygð-
ir fyrir málverkasýningar sjer-
staklega, þá sjást myndir betur
í þessum salarkynnum, en í
nokkru öðru húsnæði, þar sem
jeg hefi skoðáð málverk hjer á
landi, sagði Jón Stefánsson list-
málari, er jeg hitti hann á yfir-
litssýningu þeirri sem nú er í
Þjóðminjasafninu.
Jeg vil, segir Jón ennfrem-
ur, hvetja fólk eindregið til að
sækja sýningu þessa Þarna eru
saman komin á einn stað mörg
af bestu verkum flestra ís-
lenskra málara, eldri og yngri.
Margt af verkum þessum eru í
eigu einstakra manna. Svo
þetta er alveg einstætt tæki-
færi fyrir almenning, til að J
kynnast þeim.
MYNDLISTIN ÞA$F AÐ
EIGA SJER HEIMILI
Það var einnig nytsamt fyr-
ir málarana sjálfa, að fá tæki-
færi til þess að sjá myndir sín-
ar með myndum starfsbræðra
sinna í svona rúmgóðu hús-
næði.
Sýningin færir mönnum yfir-
leitt heim sanninn um, að ef
myndlist á að geta þróast hjer
á landi, þarf áð koma upp hús-
næði, sem sjerstaklega er bygt
og ætlað fyrir myndlist. Þar
þarf að vera hentugur sýning-
arsalur, sem verður til fram-
búðar.
pr vnn ríiin cocfir
að sem flestir áhrifamenn geri
sjer ferð á sýningu þessa, til
þess þeir þar sánnfærist um, að
slík bygging er nauðsynleg, ef
þeir yfirleitt telja að myndlist
Jón Stefánsson,
J
birtar í sambandi við rekstur ] eigi erindi til þjóðarinnar og
il menningarþjóð. Sama gildir og Ríkisútvarpsins, komu alþjóð
um öll önnur afrek, sem kynnir
land vort og þjóð út á við. Mjer
er ijúft að iýsa því hjer yíir, að
öll þessi mál, eiga djúpum skiln-
ingi að mæta hjá fjárveitinga-
nefnd, þótt ekki hafi verið unnt
á þessu stigi að leggja til, að til
þeirra yrði veitt meira fje en
þegar er gert á frumvarpinu,
vegna þess að öðrum málum þarf
einnig að sinna, málum sem ein-
mitt verða að bera uppi fram-
lögín til menningar- og mannúð-
armála. Sú lindin má því síst af
öllu þorna.
Það er kunnugt alþjóð, að aðal
nokkuð á óvart og vöktu ekki all
litla undrun á meðal almennings
í landinu. Og því mun almennt
hafa verið fagnað, hvernig rík-
isstjórnin brást við i því máli.
Væri ekki rjett að láta fara fram
eftirlit með rekstri ýmissa ann-
arra stofnana ríkisins og myndi
það ekki öllum aðilum holt? Það
er engin vansæmd fyrir forstjóra
þeirra stofnaná, sem enga aðra
yfirstjórn hafa en ráðherra, sem
hlaðinn er margvíslegum störf-
um, þótt ákveðnir menn sjeu
settir til að athuga, hvort ekki
sje unnt að gæta meira hófs í
rekstri. — Má margt gott af því
sje henni varanlegur menning-
arþáttur.
atvinnuvegir landsmanna hafa a j leiða ekkert illt ~ef “llt er með
undanfornum arum fengið svo
mörg og þung áföll, að þeir þola
ekki þá skatta og tollabyrði, sem
á þá er lagt, nema einhver breyt-
ing verði á högum þeirra frá því
sem verið hefur. Það er eirmig
kunnugt, að vjer höfum að und-
anförnu komist yfir mestu örðug
leikana með aðstoð erlendra ,:ð
ila, sem veitt hafa hingað fje á
líkan hátt og til annarra Evrópu-
þjóða. En fjárhagsafkoma lands-
ins í framtíðinni getur ekki
byggt á slíku fyrirbæri. Ef hún
á að vera traust, verður hún O
byggjast á aflamöguleikum þegn
anna einna, en ekki á gjöfurn frá
öðrum þjóðum, og það er kom-
inn timi til þess að þjóðin geri
sjer þetta ljóst. Og sjeu afla-
möguleikar til þess ekki nægi-
legir, eru úræðin aðeins þau að
auka þá eða draga úr eyðslunni.
Til þess að auka aflamöguleik-
ana út í það ýtrasta, þarf sam-
felda sókn þegnanna á öllum svið
um þjóðlífsins og takmarkaiaust
einstaklingsfrelsi í athöínum. —
Hvorugt er fyrir hendi í bessu
landi, eins og nú er komið. Til
þess að draga úr eyðslu hins op-
inbera, þarf sterka meiri hlutx
flokksstjórn, Hún er heldur ekki
fyrir hendi og afgreiðsla frum-
varpsins ber þess ljósastan. vott.
Því þótt veik tilraun sje gerð til
þess að draga saman útgjöldin
feldu, og á hvorki að valda sárs-
auka nje tortryggni.
Það, sem ríkisstjórnin hefur
lagt megin áherslu á í sambandi
við afgreiðslu frumvarpsins, er
að halda niðri fjárfestingu ríkis-
ins svo sem nauðsynlegt þykir til
þess að geta afgreitt hallalaus
fjárlög. Og megin ástæðan er sú,
að nauðsynlegt er talið að halda
innan vissra takmarka heildar-
fjárfestingunni í landinu til þess
meðal annars að hefta verðbólg-
una. Nú er áætlað, að fjárfesting
á næsta ári i sambandi við raf-
yirkjanir, áburðarverksmiðju og
nýja togara, verði um 156 millj.,
bvar af Sogs- og Laxárvirkjiv.i
verði rúmar 100 milljónir. AVar
fjárfestingar ríkisins eru ,a:dir
að vera um 81 milljón króna úð
að við fjárlagafrumvarpið ó-
breytt. Það sje því óhjákvæmi-
legt að draga úr þeirrí fjárfest-
ingu eftir því sem unnt er, en
auka hana ekki.
Jeg skal ekki hjer ræða það
atriði, hvort allar þær upphæðir,
sem taldar eru með í þeim 81
milljónum, sem flokkað er sem
fjárfesting, geti raunverulega
talist það, svo sem skógrækt,
sandgræðsla, jarðræktarstyrkur,
viðhald eigna ög margt fleira, en
hitt er ljóst, að það er margfalt
meiri vinningur fyrir þjóðina í
heild, ef unnt væri að draga 7
LISTAMENN ÞUUFA A
SKILNINGI AÐ HALDA
Okkur málurunum er það
fyrir miklu, auk hins fjárhags-
lega styrks, sem við njótum, að
finna til þess, að þjóðin sje með
okkur og hafi áhuga fyrir þró-
un íslenskrar listar.
Áhugi almennings fyrir list-
um verður okkur til örvunar
í starfinu, veitir okkur traust
á því, að við vinnum nytsamt
verk.
Að vísu er alveg merkilega
mikill áhugi fyrir myndlist hjer
á landi. Hann er hlutfallslega
meiri hjer en víðast hvar anri-
arsstaðar í heiminum.
En við viljum gjarnan ná til
allrar þjóðarinnar. Til þess að
það takist, verður almenning-
ur að sækja sýmngar, og þá
einkum svo fjölbreytta sýningu
sem þessi er.
HLUTLAUS KYNNI
ÁHORFENDANNA
Þarna eru myndir af ýmsu
bcinum rekstrarkostnaði ríkis-
ins með því að skipuleggja meiri
Vinnuafkost, lengja vinnutíma og
hefta kapphlaupið um kaupkröf-
urnar, þó ekkert af þessu sje
flokkað undir fjárfestingu. Hitt
er og jafn varhugavert að skerða
' þann hluta fjárfestingar, sem
beinlínis færir þjóðinni á skömm
um' tíma alla fjárfestingarupp-
hæðina í erlendum gjaldeyri, eða
sem kippir fótum undan eðlilegri
þróun atvinnuveganna.
Síðan rakti Gísli all ítarle^.a
þær breytingar, sem meiri hluti
nefndarinnar leggur til að gerðar
verði á frumvarpinu, og rök-
studdi þær.
Breytingartillögur þessar voru
raktar hjer í blaðinu í gær.
tagi eftir málara með mjög
mismunandi sjcnarmið, og við-
horf. Þess vegna er ekki að bú-
ast við, að fólki falli allac
myndirnar jafnvel í geð og
hver maður skilji hvað málai’-
arnir er að fara, eða hvað fyr-
ir þeim vakir.
En jeg ætlast til, og væntl
þess, að fólk horfi á myndirn-
ar rólega og hlutdrægnislaust.
Allir þeir listamenn, sem
þarna eiga yerk sín, eiga þa®
sameiginlegt, að þeir eru al-
varlegir leitendur að þeirrS
tjáningu, sem þeim finnst geiJ
skýrt best það sem þeir bera
fyrir briósti. I
*
LISTIN TEKUR
BREYTINGUM
I
Menn mega ekki gleyma því,
að listin hefir á öllum tímum
tekið breytingum. Mest aí
þeirri list, sem öllum almenn-
ingi fellur nú best í geð vaE
algerlega fordæmd fyrir ein-
um tveim mannsöldrum síð-
an. T. d. „impressionistarnir'8,
Þeir voru taldir „klessu" mál-
arar og verk þeirra skaðleg og
einskis nýt. En nú sjá flestir, aS
þessir menn hafa unnið í nánis
sambandi við eldri list, en unfi
leið fært listinni nýjungar, sexsí
nútímafólki finnst standa sjefi
nær, en hið gamla. Impression-
istarnir færðu myndlistina meS
litameðferð sinni nær mannlif-
inu og náttúrunni eins og ví®
sjáum þetta nú.
Og eitt er víst, að þeir, seini
ekki sjá neitt nýtilegt í nú-
tímalist, þeir sjá ekki heldui!
hið besta og
hinni gömlu.
dýrmætasta I
I
V. St. i
--------- 4
1
Pannsokn á grasmaðki
BÚNAÐARDEILD AtvinnU-
deildar Háskólans hefur beittl
sjer fyrir því, að safnað verðB
sem nákvæmustum skýrslum
um tjón það, sem grasmaðkufi
hefur valdið í V-Skaftafella-
sýslu, og ef t>T ,,?1! víðar, í?
síðastliðnu sumri. Hefur Bún-
aðardeildin skrifað bændum &
þeim jörðum á grasmaðkasvœB
jnu þar sem skemmdir hafa or8
ið, og óskað upplýsinga þesstS
viðvíkjandi. Væntanlega bregtj
ast bændur þeir, sem Búnað-
ardeildin leitar til, vel við og
gefa sem gleggstar upplýsingaa
um þetta efni. 1
-----------------^
Ráðstefna nm mýraköldu ’T
GENF — Ráðstefna hófst I Nal-
robi í Afríku 27. nóv. s.l. unfi
mýraköldu. Talið er að þessl
sjúkdómur lami meir framleiðslŒ
getu í hitabeltislöndunum en alli
ir aðrir sjúkdómar samanlagt. J