Morgunblaðið - 19.12.1950, Síða 9

Þriðjudagur 19. des. 1950.
MORGVNBLAO i h
Hlífðarlausar hreins- Lánsábyrgð fyrir
anir í Lettlandi, því að hilaveifu á Sauðár-
,Títóisminn‘ hefir skot-
ið þar upp kollinum
króki
Áthugasemd við kafla úr bókinni:
Formannsævi í Eyjum
4fc
Eftir Thoma Harris,
frjettaritara Reuters.
Serghei Nikolaivich Gulanit-
ski hefði verið rekinn frá
1' störfum þar eð honum hefði
„mistekist að skipuleggja og
sem er eitt aðaivirki Rússa við
Eystrasalt, lætur Titóisminn nú
mjög á sjer kræla. Blöð, sem
laumað hefur verið yfir Eystra-
sáltið til Svíþjóðar, og útvarp-
ið; í Riga, ber með sjer keim
þeirrar miskunnarlausu hreins-
ana, sem fram fara í landinu.
Ráðherrar hafa verið reknir
úr ríkisstjórninni og aðrir
verða að sgtja ófan, þegar þeir
skelfast þau örlög, sem vaxandi
stríðsundirbúningur Rússa kann
að búa landi þeírra.
SKRÁNING
IÐNAÐARMANNA
Kommúnistastjórninní í Lett-
landi virðist hafa gengið vel
að stjórna landinu eins og
„sjálfstæðu Sovjetlýðveldi", eft
ír höfði stjórnarinnar í Moskvu,
uns Rússar skipuðu útvegun
verkmenntra manna snemma í
vetur. Það var gefin út reglu-
gerð, þar sem mælt var svo
fyrir, að allir „skipasmiðir, vjel
virkjar og aðrir iðnaðarmenn“
œttu að láta skrá sig hjá vinnu-
miðlunarskrifstofunni á hverj-
um stað.
Lettarnir gerðu það. Þegar
leynilögreglan hafði farið yfir
nöfnin, var sumum þeirra skip-
að að vinna við flugstöðvarn-
ar, kafbátalægin, strandvmkin,
herskálana og önnur hernaðar-
mannvirki, sem rússneskir og
þýskir sjerfræðKngar haffa
gert eftir endilangri strand-
lengju Lettlands frá Windau
suður til Libau.
Pjölda var skipað að vinna
við verksmiðjurnar, sem ný-
lega höfðu verið teknar í notk-
un í Windau. Þar er fram-
leiddur rafmagnsútbúnaður fyr Lettland og nágrannanna, Eist-
ír kafbáta. Öðrum var gert að land og Lithaugaland, taka á
vinna í annari nýrri verksmiðju sig skellinn af sprengjum Vest-
í grennd við Libau. Hún teþur urveldanna, ef draga skyldi til
líka þátt í kafbátaiðnaðinum. — styrjaldar. Ráðherrarnir, sem
Enn aðrir voru skráðir á skip, voru látnir fara og hluti lett-
undir rússneskri stjórn. Þar var nesku þjóðarinnar, gerir sjer
unnið að mælingum og kort- fulla grein fyrir þessu“.
hafa yfirstjórn fljótaflutning-
anna“. Það er ekki lengra síð-
en en í júlí, að Gulaniski var
sæmdur Leninorðunni.
Bráðlega fylgdu aðrir ráð-
herrar á eftir. Þeim var líka
gefinn ódugnaður að sök. Ut-
anríkisráðherranum, Peteris
Valeskalns, var vikið frá. Einn-
/• í
ig skógamálaráðherranum, Sa-
kss, og menntamálaráðherran-
um, Karlis Sstrazdins. „Cina“
bætti því við, að forsætisráð-
herranum, August Kirchen-
stein, hefði verið „gefin við-
vörun“.
Þessir menn, sem reknir voru
eru lettneskir kommúnistar, er
komu til valda, er Rússar höfðu
lagt undir sig land þeirra 1940.
í þeirra stað komu „Lettar“, er
t alið hafa mestan sinn aldur í
Rússlandi, eins og Ivan Ostrovs,
nýi utanríkisráðherrann, og
Samsons, nýi menntamálaráð-
herrann eða hreinir Rússar eins
og nýi skógarmálaráðherrann,
Artemiev.
Jafnframt hreinsun í stjórn-
inni, hefir verið hreinsað til í
hópi flokksforingjanna og sýsl-
unarmanna stjórnarinnar á
hverjum stað.
En „glæpurinn“, sem þeir
brottreknu eru sakaðir um, er
ekki fyrst og fremst ódugnaður
við að koma áætlunum fram,
en líka andúð á stjórn Rússa
í Lettlandi.
ÞAR EIGA SPRENGJURNAR
AÐ LENDA
' Áreiðanlegar heimildir hérma,
að „eins og Rússar ota Norður-
Kóreumönnum á foraðið í Asíu,
svo muni þeir og ætla að láta
lagningu Eystrasaltsins
austan verðs.
suð-
Rússar mundu senda kafbáta
sína, sprengjuflugvjelar og or-
ustusveitir frá Eystrasaltslönd-
unum gegn Skandinavíu og N-
Þýskalandi. Það er ekki aðeins
lega landanna, sem þeim þætti
mæla með þessu, en þannig
hygðust þeir halda ýmsum
veigamiklum stöðum í vestri
frá kjarnorkusprengjunni.
..BORGARALEG
Þ J ÓÐERNISSTEFN A“
Ráðherrarnir, sem voru rekn
31 ÞUS. SENDAR TIL
RÚSSLANDS
Hvert sem verkamennirnir
voru sendir, þá giltu þær sömu
reglur, að þeir máttu ekki hafa
konurnar með og þeim var
greitt lægra kaup en þeir höfðu
við borgaraleg störf. Um 11 þús
undir voru sendar til Rússlands,
því að „það eru of margír verk-
ínenntir menn í Lettlandi“, eins
og vinnumiðlunarskrifstofan ir, sögðu Moskvumönnum byrgjast lán, sem tekin yrðu í
JON SIGURÐSSON og Stein-
grímur Steinþórsson flytja á Al
þingi svohljóðandi tillögu til
þingsályktunar um heimild fyr
ir ríkisstjórnina til að ábyrgj-
ast lán til hitaveitu á Sauðái’-
króki.
„Alþingi ályktar að heimila
ríkisstjórninni að ábyrgjast f h.
rikissjóðs allt að 80% af heild-
arstofnkostnaði hitaveitu Sauð-
árkrókskaupstaðar, enda setji
bæjarstjórn Sauðárkrókskaup-
staðar þær tryggingár fyrir iá.n
inu, er ríkisstjórnin tekur
gildar".
í. greinargerð segir svo m.a.:
Borað var eftir heitu vatni
í Áshildarholtsvatni við Sauð-
árkrók árið 1948, tæpa 2 km
innan við kaupstaðarlóðina, og
féngust um 23 sekúndulítrar
af um 70 stiga heitu vatni úr
þremur holum. Er það talið
nægilegt til að hita upp bæinn
eins og er, en þar búa nú rúm-
lega 100 manns. ,
Kostnaður við boranir og á-
ætlanir er orðinn á þriðja hundr
að þúsund krónur. Stofnkostn-
aður hitaveitunnar er áætlaður
um þrjár milljónir króna, þar
af erlendur gjaldeyrir 500—600
þús. kr„ hitt er vinna
Þá má geta þess, að á þessu
ári hafa verið fluttar til Sauð-
árkróks um 330 smálestir af
kolum, sem eru seldar á tæpar
500 kr. smálestin. Innkaups-
verð þessara kola í gjaldeyri
má gera ráð fyrir, að sje um
ein milljón og tvö hundruð og
fimmtíu þús. kr„ og að um helm
ingur þess kolamagns nje notað
á Sauðárkróki, eða fyrir 625
þús. kr. Auk þess er hráolíu-
notkun á Sauðárkróki um 100
þús. kr. á ári. Af þessum tölum
sjest, að það, sem þarf aí cr-
lendum gjaldeyri til fram-
kvæmdanna, er tæplega eins árs
kolaeyðsla Sauðárkróks, og að
við lagningu hitaveitunnar spar
ast því álitleg fúlga af dýrmæt-
um gjaldeyri strax á næstu ár-
um eftir að verkinu er lokið. —
Þegar þannig er ástatt, er það
lítt þolandi að horfa á heita
vatnið vella upp úr jörðinni
spottakorn frá bænum, án þess
að nokkur hafi þess not. Bæj-
arstjórn Sauðárkróks hefur
sótt um fjárfestingarleyfi til
byggingar hitaveitunnar og er
að leita fyrir sjer eftir lánsfje
til hennar. í þessu sambandi er
rje'»>að geta þess, að þótt íbúar
Sauðárkróks vilji að sjálfsögðu
leggja mikið á sig með fjárfram
lögum til að hrinda þessu nauð-
ekki hjá því komist, að miklum
meiri hluta stofnkostnaðarins
meiri hluti stofnkostnaðarins
verður að fá með lánum utah
hjeraðs. Fyrir því og til þess að
greiða fyrir þeim lánsútvegun-
um er hjer farið fram á heimild
fyrir ríkisstjórnina til að á-
orðaði það.
Þessi fjöldaflutningur verk-
menntra manna frá framleiðsl-
tmni raskaði mjög þeirri ár-
legu áætlun, sem iðnaðurinn
verður að standast. — Þannig
hreint og beint, að þeim geðj- þessu skyni.
aðist ekki að þessari stefnu j _______________
þeirra, og hún Vekti gremju og
beiskju Letta. Líka hafa þeir
sennilega krafist öflugri loft-
varná. í „Cina“ má glöggt sjá,
spilti það samb. lettnesku stjórn hvernig Rússai'nir brugðust við.
arinnar og Moskvumannanna, Blaðið sakar ráðherrann blátt
því að fyrir þeim ber stjórnin áfram um „borgaralega þjóð-
ábyrgð á, að áætlununum sje ernisstefnu".
fylgt. Sá orðrómur komst á
kreik, að stjórnin væri „á önd-
verðum meiði við Moskumenn“.
Skæruliðar áttu að
faka Seou!
Hann fekkst
festur.
fljótlega stað-
TOKYO — Nýlega var skýrt
frá því, að stjórnarvöld Suður-
Kóreu hefðu komist yfir leyni-
RÁÐIIERRAR REKNIR
,Cina“, aðalblað kommúnista
sagði fyrir skömmu frá því, nð!
Og blaðið segir enn fremur:
„Erindrekar bandarísku heims- ' skjöl, sem komu upp um áform
veldissinnanna hafa sent njósn-. kommúnista um að taka Seoul,
ara sína og áróðursseggi til Lett með aðstoð 45,000 skæruliða.
lands. Lettar hyggja á samsæri Skæruliðarnir áttu að vera
bak við tjöldin og að fyrirlagi undir stjórn kommúnistahers-
Yesturlandanna. Þessir ósýni- höfðingja, sem vitað var að
legu óvinir koma alls konar ó- leyndist i nágrenni Seoul.
Framhald á bls. 12. ' — Beuter.
99
í NÝÚTKOMINNI bók eftir Þor-
stein Jónsson í Laufási í Vest-
mannaeyjum, er kafli sem heit-
ir „Meðallandsför". Þar kennir
margra grasa. Getur þar um til-
drög þessa ferðalags, hvernig
ferðin gekk austur, landtakan á
Söndunum og aðbúnað allan og
fleira.
Um framkomu Englendinganna
við þessa Vestmannaeyja og
Reykjavíkur menn skal jeg ekk-
ert segja, en hún hefur eftir frá-
sögninni verið allt önnur en sú,
sem jeg hef orðið var í sambúð
við enska sjómenn.
í frásögninni getur sjerstak-
lega tveggja manna (enskra),
sem höfðu matreiðslustörf á
hendi og er það ófögur lýsing.
Jeg skal til gamans geta þeirra
kynna, sem jeg hafði af öðrum
þeirra. Einu sinni fjekk jeg að
koma þarna i sandinn og var
mjög ánægður með þá heim-
sókn. Gamli maðurinn gaf mjer
te og kex svo mikið, sem jeg
gat í mig látið, og það var
hreint ekki svo lítið. Svo ljet
hann í alla mína vasa kex eins
og þeir tóku, svo ekki hefur hon-
um verið alls varnað. Þarna gat
hann glatt 9 ára gamlan snáða.
Jeg held að þau ár sem jeg
var í Meðallandinu, hafi jegj
aldrei komið jafn glaður heim, -
eins og í þetta sinn, með alla
vasa fulla af kexi og geta gefið
systkinum mínum og mömmu
kex, því það var sjaldgæfur rjett
ur þar eystra um aldamótin, og
minntist jeg lengi eftir þetta,
gamla kviðslitna Englendingsins,
með þakklæti.
í kafla þessum segir: „Eins og
gefur að skilja var þarna túlkur,
því fæstir okkar skildu nokkurt,
orð í enskri tungu. Maður þessi J
hjet Magnús, fæddur og upp- j
alinn í Meðallandi, en hafði flutt.
ungur til Ameríku og tekið þar ■
trú Mormóna. Hafði hann verið
sendur til að boða sveitungum .
sínum Mormónatrú. Hræddur j
er jeg um, að þessi maður hafi
ekki reynst löndum sínum þarna
í sandinum þarfur ljár í þúfu,
því undan hans rifjum býst jeg
við að það hafi verið, að einn
daginn þegar engin matvæli
komu ofan úr sveitinni, fengum
við í miðdegisverð saltað nauta-
kjöt og eina kexköku, en kjötið
var hrátt“.
Það eru allþungar aðdróttanir,
sem Þorsteinn beinir að þessum
manni. Hann ljest í Utah í Ame-
ríku fyrir all mörgum árum og
getur því ekki borið hönd fyrir
höfuð sjer, en eftir þeim kynn-
um, sem jeg hafði af honum,
fyrst 1899—1901 og svo 1911—
1913, þá hygg jeg að hann hafi
ekki haft það innræti, sem Þor-
steinn vill vera láta, áð vísu full-
yrðir hann ekkert, en ókunnugir
menn álíta að svona hafi það ver
ið, en kunnugir munu ekki trúa
því.
Næsta rúsínan er, koman að
Sandaseli og viðtökurnar þar.
Þar segir svo: „Einkennilegt at-
vik kom fyrir þegar komið var
til Sandasels. Þar var stór rófu-
garður og var ekki beiðst leyfis,'
heldur fóru flest allir og fengu
sjer rófu. Þá kom allt í einu í
ljós að Magnús mormóni (hann
átti þar heima) kunni ágæta ís-
lensku, að minnsta kosti helstu
áherslu orðin. Sigað var hundum
á hópinn, en ekkert dugði. Hver
hjelt því, sem hann hafði náð í“.
Jeg verð nú að segja, að eftir
að hafa fyrst heyrt þetta lesið í
útvarp og svo lesið það sjálfur,
þá rak mig í roga stans. Jeg hafði
aldrei heyrt það áður, að það
hefði verið sigað hundum á gesti,
hvorki i Sandaseli eða annars-
staðar í Skaptafellssýslu, enda
framkoma gesta, sem þar Jaáru
að garði, hvort heldur þeir
komu af lahdi eða sjó, á þann
eina veg að það var síst ástæða
til þess, að siga á þá hundu n.
Hafi nú framkoma þessa gesta
Verið sú, sem í frásögunni segir,
þá héfur þat' verið um sjerstaka
undantekningu að ræða og bá
fyrirgefanlegra, þó eitthvað væri-
brugðið. út af vananum með mót - .
tökuna.
Jeg hygg að Þorsteinn geri fje-
lögum sínum vafasaman greiða,
með því að birta þessa frásögn,
hvort heldur hún er rjett eða
röng.
Mig minnir að þetta hafi verið
að einhverju leyti á annan veg.
Jeg man ekki betur en að Hjör-
leifur stæði sjálfur úti í garði og
gæfi rófur til beggja handa.
Máske hafa þar verið einhverjir
sjálfboðaliðar, en að þeir hafi
vaðið þar áfram á miður heiðar-
legan hátt, því á jeg bágt með að
trúa, eftir þeim kynnum, sem við
Skaftfellingar höfðum af gest -
um, sem að garði báru, eins og
jeg hef áður sagt. „Sigað var
hunöum á hópinn, en ekkert
dugði. Hver hjelt því, sem hann
hafði náð í“. Kaffon gamli var
að vísu stór hundur, en ekki svo,
að það þyrfti að nota á harm
fleirtölu. Það er yfirleitt vani
sveitahunda að gelta að gestum
og var Kaffon þar enginn und-
antekning og jeg tel víst að hann
hafi í þetta sinn ávarpað gestina
á sínu máli, þó honum væri ekki
sagt að gera það, því hann var
hraðmælskur og það svo að sum-
um þótti um of.
Enn í þessari málsgrein verðui
að beina skeyti að Mormóna-
prestinum. „Þá kom allt í einu í
ljós, að Magnús Mormóni kunni
ágæta íslensku, að minnsta kosti
helstu áhersluorðin". Hvernig
átti hann að vera sá slefberi sem
höfundur gefur í skin á einum
stað, ef hann ekki kunni ís-
lensku. Jeg verð nú að álíta að
Þorsteinn hafi ekki kynnst þess-
um manni nógu vel og þess vegna
gert sjer rangar hugmyndir ttn
hann. Svo er líka ekki alveg úti
lokað að Þorstein rangminni nú
eitthvað, sem við kemur Magn-
úsi Mormóna. Það er freistandi
að álíta að svo sje, þar sem ekki
einu sinni nafnið getur verið
f-jett. Hann hjet sem sje ekki
Magnús, heldur Halldór.
Enn segir í þessum kafla:
„Bóndinn í Sandaseli, Hjörleifur
að nafni, átti að fylgja okkur
eftirlegukindunum yfir fljótíð,
en honum leiddist fljótt biðin
eftir reiðtígjunum. Hann hefur
vist ekki verið búinn að gleyma
rófnamissinum, því allt í einu
setti hann út í fljótið vestur af
bænum og kallaði til okkar að ef
við þyrðum ekki að koma á eftii
sjer, þá mættum við sín vegna
verða eftir. Við urðum auðvitað
að elta manninn þó hestarnir
lentu í mörg skipti á sund á leið
inni yfir. en allt fór vel og var
það aðallega hestunum að þakka,
því fæstir okkar munu hafa verið
vötnum vanir“.
Það er nú eins með Hjörleif
eins og Halldór, að hann er lát-
inn fyrir 40 árum síðan.
Enginn af þeim mönnum, sem
þekktu Hjörleif í Sandaseli
munu minnast þess að hann hafi
verið skaðasár maður, og þó að
hann í þetta sinn hafi sjeð á eft.iz
nokkrum rófuskottum ofan í
svanga ferðalanga, hvort heldur
þær hafa nú verið frjálsar eða
stolnar, þá mun enginn, sem
þekkti hann trúa því, að hann
hafi haft nokkra hefnd í huga
og þá af ásettu ráði, eftir því sem
heist verður skilið, látið þá marg
sundríða yfir Kúðafljót í einni
ferð á milli Sandasels og Sanda.
Það er rjett að Kúðafljót er mik -
ið vatnsfall og var oft mjög erfitt
yfirferðar, en þarna voru ágætir
j vatnamenn og var Hjörl. einn
þeirra og svo bræðurnir á Sönd-
um, Loftur, Eggert, Jóhannes og
ýmsir fleiri. Þessir menn voru
snillingar að velja vöð yfir vötn
in, beggjamegin við Sanda, og
jeg efást ekki að HjörléifUr hafí
í þetta sinn, sém endra nær, haft
sína gömlu reglu að ríða ekki á
sund að ástæðulausu. Segjum nú
að hann hafi farið beint yfir, án
Framhald k bls. 12»