Morgunblaðið - 19.01.1951, Blaðsíða 7

Föstudagur 19. janúar 1951
morgvnblaðib
jón á -hvannA áttræður
ALÞINGÍ ISLENDINGÁ var sett í
Iteykjavík 15. fébrúar 1909.
Þá mætti þar bóndi austán af Jök
uldal, sem kosinn hafði verið 1. þing-
maður Norðmýlinga hinn 10. sept
árið áður. Sjálfsagt hefir þessi bónd:
verið í einhverju auðkenndur, því
jafnskjótt mynduðust þjóðsögur un
manninn. Hann átti að hafa komit
að þingsalardyrum í sauðalits vaðm
álsfötum og skóaður skinni, bryddu
að gamalkunnum þjóðarsið. Þeir, sem
óttu að gæta þinghelgi Islendinga
töldu ósennilegt, að þessum mann
œtti þangað að hleypa, og hrundv
honurn frá í fyrstu lotu. Það má guf
vita, nema eitthvað sje satt í þessu.
og ull og skinn austan af JökuldaJ
hafi verið vandamál á Alþingi Is-
lendinga, hið sagða ór.
Hitl mundi þá lika satt, að á þess-
um manni hafi hvilt vandi nokkur
um ull og skinn á þessu sama Al-
'þingi, og þegar þess er gætt, að ull
<og skinn voru aðalfata- og skóa-
«fni Islendinga öldum saman, þá
virðist þessi maður hafa borjð óvenju
glöggan fulltrúastimpil fyrir atvinnu
og þjóðernismál landsins ó þessu full-
trúaþingi. Þetta virðist þjóðsagan
hafa uppgötvað strax við komu þessa
bónda á þingið, því auðvitað var
þessi bóndi í kambgarnsfötum úr
norskri ullarfabrikku og á ,dönskum‘
skóm. En hvemig gat þjóðsagan sjeð
þetta, svona við fyrstu kynni af
manninum? Bar þessi maður svona
óvenju glöggan ættarstimpil sinna
ullaiklæddu forfeðra? Var eitthvað i
fari þessa manns, sem var hvoru-
tveggja í senn, saga mannsins og
sál landsins, rótin að þjóðartilveru
Islendinga — og kannski í fleiri
Wutum en ull og skinni? Og hvers-
vegna stóðu þessi fulltrúaeinkenni
mannsins af íslenskuin þjóðernisanda,
allt i einu svona skýrt fyrir við þetta
tækifæri, á þessum stað? Höfðu ekki
fjöldamargir íslendingar borið glögg
an þjóðemisstimpil á Alþingi Islend-
;mga áður, og enda klæðst ull og
skinni, missýningarlaust, af þingvætt
um Islands? Var eitthvað komið til
sögunnar í tímanum, sem ekki hafði
rjetta sjón á þjóðemisanda íslands,
og rak nú þessi ranga sjón nefið í 1.
þingmann Norðmýlinga, einn
manna, á fertugu þingi þjóðfulltrúa?
Hverskonar ævintýri var maðurinn í
þingsögu Islendinga? Tíminn hefir
liðið. Full fertugur að aldri getur
hann, og hefir hann, svarað þessum
spurningum. Þingvættum Islands get
ur ekki og þarf ekki að skjöplast sýn
á ull og skinni. Þetta eru hlutir sem
gengið hafa út úr þjóðemislegri for-
lagafræði Islendinga á þessum
fertuga tíma. En 1. þingmaður Norð-
mýlinga er orðinn áttræður að aldri,
og í sambandi við sögu hans, og af
sögu hans, mætti ef til vill kasta skýr
ustu ljósi á þetta mál, sem nú er
orðið stærra í öllum rótum þjóðernis
legra byltinga og taps, en ull og
skinn einkenni það allt saman.
Ef til vill á hann miimstu sökiina,
og fyrstum manna var honum hrund
ið frá, sem fulltrúa ullar og skinna,
er átökin urðu og þingvættir gerð-
ust fínir herrar. Þetta sá þjóðsagan.
Þessu spáðii þjóðsagan, og gaf þá
skýrustu bendinguna um það, hvað
verða vildi, þó lítt væri athugað.
Fyrsti þingmaður Norðmýlinga
var Jón Jónsson bóndi á Hvanná i
Jökuldal. Hann var þá nýlega orð-
inn 39 ára gamall er hann tók sæti
á Alþingi. Hann hafði fæðst upp á
Jökuldal. Var bam Jóns Jónsson-
ar, er kallaður var Hnefill, af ættar-
sambandi við Hnefilsdal og Ingunnar
Ólafsdóttur, Skaftfellskrar konu, og
áttu foreldrar hans siðan enga sam-
leið, en hann fæddist í Hnefilsdal þ.
19. jan. 1871, og var þar siðan á
fóstri æskuskeið allt..
Hann var bráðger að þroska og
varð vænn maður, vaxtar- og burða
jnikill, álitsmaður að útliti og stíl-
mikill í framgöngu, góðlyndur bæði
og glaðlyndur, en gat þó ekki verið
allra leika, sem vani verður þeim,
er bæði eru viljamiklir og stefnu-
fastir.
Er Jón var af bernsku skeiði, fir
hann til föður sins, sem var bóndi á
Fossvöllum í Jökulsárhlíð, og dvaldi
með honum, uns hann gekk i Möðru
vallaskóla, haustið 1897. Námið sótt
ist honum með ágætum. Var skólinn
þá óvenju vel skipaður námsmönn-
til þess að koma vegasambandi á kojnið, en það stóð þá algerléga fyrir
milli Austur- og Norðurlands um viðskiftum hjá húsfreyju. Jeg vór
Heiði og Fjöll, en með þvi skilyrði dálitla stund að skilja málið. Já það
að Jökuldælingar legðu fram mikinn er svona. ILvannárhúsfreyja kaupir
hluta af fjenu, er siðan yrði endur- ekki smjör fyrir peninga. Það er
ekki samkvæmt Hvannársögu. Hins-
vegar gat jeg látið smjör uppi pen-
inga. Það var rjettara samkvæmt
allri sögu. Jeg stakk peningunum á
mig, og hló — uppúr Vísi náttúrlega.
— Engin saga er meiri spegill af
hefðu þetta heldur kotungslega boðið stíl og háttum þessarar konu, en
þar sem um þjóðveg var að ræða. En þessi, og lýsir yfir allt hennar heim-
Jökuldælir vissu um erfiðleika rikij- ilishald og hugsanalíf í heimilisl
sjóðs á þessum árum, 1933, og töldu stjórninni. Hún dó í júni 1942 og
rjett að sinna málinu. Jón gekk frarn hafði alið allan aldur sinn á Hvaimá
fyrir skjöldu með svo miklu atfylgi og hvílir þar einnig.
að vegalagningin
sama ár. Sjálfur
Sala ríkisjarða
heimiluð
í GÆR vai- afgreitt sem lög frá
Alþingi frumvarp til laga um
heimild fyrir ríkisstjórnina til
að selja fjórar jarðir og land-
spildu í opinberri eigu.
Lög þessi eru á þá leið, að
borgað þeim á 5 næstu árum, ',g
skyldi gefin út skuldabrjef fyrir fram
lögunum. 1 vegamálasögu hmdsms inga. Það var rjettara samkvæmt ríkisstjórninni er heimilt að
mun þetta nokkuð einstætt á sann- " T' ' '1 '
girnismælikvarða, og hefðu eflau-.t
fyrirfundist þeir hreppar er talið
selja eftirtaldar jarðir, að fengn
um meðmælum hlutaðeigandi
hreppsnefnda og sýslunéfnda
og skuldbindingu kaupenda um
að þeir geri jarðirnar að ætt-
aróðali.
Þjóðjörðina Húsanes í Breiðu
víkurhreppi í Snæfellsnessýslu
var hafin þe‘ta j Jón kom á þing eins og fyrr segir ábúanda jarðarinnar, Jóni Lár-
fór Jón í vega- ' 1909. Uppkastið fræga var aðalmál
ussym.
um og einn skólabræðranna, sá, er
hæsta einkun hlaut úr hinum gamla
vinnu þó orðinn væri'62 ára gamall, dagsins i stjómmálabaráttunni. Það Kirkjujörðina Skoruvík í
og vann slitlaust í veginum bæði árin var sameiningasjónarmiðið við Dani Sauganeshreppj £ Norður-
sem verið var að leggja hann. Máttu sem þá var á döfinni í sinni skæðustu Þingeyjarsýslu ábúandanum,
það allir sja, og var romað, hversu mynd, embættismannaviðhorf af vm- gjrn. Kri.st'ángs 'ni
Möðruvallaskóla, Sigurður á Arnar- jötullega Jón gekk fram þ.ví fáir þóttu semdarkyni í garð þessarar þjóðar, 1 ... A11'
vatni, og á hæla honum gekk Jón frá hans jafnokar til verkbragða og var með uppgjöf landsrjettindanna, sem * J.01 1113 a ager 1 ,t
Fossvöllum við burtfararpróf. Einna 'hann þó flokksstjóri. Án forustu Jóns þjóðin átti geymd frá gömlum tíma. Svarfaðardal l Eyjafjarðar-
auðkenndastir þóttu þó tveir menn i þessu máli hefði það sennilega dreg íslendingar hrundu þessu samn- sýslu abuandanum, Gesti Vil-
í skólanum, er báðir hlutu einskonar jist nokkur ár, að þetta þýðingar- ingsuppkasti í kosningum 10. sept. hjálmssyni.
kenniheiti, Hallgrímur Hvassi, frá jmikla vegasamband hefði komist á, árið áður. Jón var einn í þeirra flokki Þjóðjörðina
Hvassafelli Kristinsson, og Jón Fossi, sem var fyrst og fremst þjóðmál að er það gerðu, og hvað sem segja Birgisvík í
frá Fossvöllum, Jónsson. Jón Fossi
kom heim frá Möðruvöllum vorið
1899 og hafði laust við hið næsta
ár að heimilisfestu. .
Árið 1900 rjeðst hann að Hvanná
og gekk að eiga Gunnþórunni dóttur
Kristjáns Kröyjers stórbónda á
Hvanná. Ljet Kristján þeim eftir
part af jörðinni til ábúðar. Hvann-
ár-heimili var eitt hið auðugasta
heimili í Fljótsdalshjeraði á þessum
og fyrirfarandi tíma, en auður þess
skiftist á milli all margra systkina,
en hlaut þó Jón Hvanná.
v Kristján Kröyjer var mikilhæfur
bóndi, smiður góður og mikill verk-
maður. Snyrtimenni svo mikið að
eigi mátti á honum sjá fis, og bjóst
jafnan að höfðingjahætti. Hann átti
Margrjeti dóttur þorgrims prests
Amórssonar i Hofteigi.
Sú saga var sögð að einhverju smni
var Kröyjer staddur á Seyðisfirði.
Spurði þá einhver um deili á lion-
um er hann leysti úr — — — frá
Hvanná, það er næsti bær við Hof-
teig. Það var fullnægjandi upplýs-
ing í þá daga. En tíminn veltir und-
má um aðra þingmenn er þessu voru Strandasýslu.
valdir, þá er það víst að afstaða Jóns
til málsins byggðist á þjóðrjettar-
legri þekkingu um sjálfstæðismál
landsins. Samningsviðhorf við Dani
var að afsala sjer þjóðrjetti, og var
þetta skilið í allri sjálfstæðisbarátt-
unni frá dögum Jóns Sigurðssonar.
(eyðijörðina)
Árneshreppi 1
framkvæmd.
Árið 1934 bauðst Landssímastjórn-
in til þess að leggja síma frá Foss-
völlum í Skjöldólfsstaði, 31 km. veg
með aukalinu í Hnefilsdal af aðal-
linu. Þetta var þó bundið því skil-
yrði að Jökuldadir flyttu efnið sjálf-
ir frá Reyðarfirði, allt upp i 90 km.
vegalengd, Landsímanum að kostn-
aðarlausu. Þetta gilti hreppnum fleiri
þúsund króna útgjöld, og var nú eins
og sýnt, að svona fengju hreppsmenn
skuldabrjefin borguð frá fyrra ári.
Allir þóttust vita það, að fyrir lægi
að leggja sima með veginum til
Norðurlands — sem orðið hefur
einnig —, vegna alþjóðarnota af veg-
inum.Varð málið strax liitamál, eink-
um af þvi að sýnt þótti, að misjafnt
mundi mönnum boðið að öðlast alþjóð
leg þægindi. Jón ljet sig þessa minnk-
un landsímastjómar engu skifta, og
hóf herferð i málinu. Þyngra varð
þó fyrir en oft áður, og á sveitar-
fundi um málið varð eigi komið taln f" b*ndak,ördæmi sem ekki sendu
ingu á í atkvæðagreiðslu. Jón skip- . bomdafWlíma a þmgið, og sum tvo.
aði öllum út á hlað. Þar hafði þ»nn ' S|,mar,niS ^ændanna og sveitar-
það eins og drottinn á dómsdegi, og
skipaði sitt til hvorrar liandar, með
Ennfremur heimilist ríkis-
stjórninni að selja Þórarni Guð-
jónssyni, Ásgarði í Hvolhreppi,
10 hektara spildu úr Tjaldhóla-
landi í Hvolhreppi í Rangár-
vallasýslu, sem skógrækt ríkis-
Danir áttu engan rjett til samninga ins keypti árið 1943, að fengnu
við Islendinga um landsrjettindi samþykki skógræktar ríkisins
þeirra. Á stjómmálaferli sínum lagði Og að því tilskildu, að land
Jón höfuð áherslu á þetta sjónarmið þetta verði lagt undir nýbýlið
og yfirleitt snerust allar kosningar Ásgarð.
og allar stjórnmálaumræðum um Söluverð jarða þessara Og
þetta rnál á þessum tíma. Jón fjell iandspildu, sem hjer um ræðir,
í kosningunum 1911, eins og mjög skal ákveðlð með mati dóm„
margir af þmm, sem voru uppkasts- kvaddra manna.
andstæðingar, en var kosmn aftur.
1914. Á þessum tíma var yfirleitt I -----------------------
gott fyrir bændur að bjóða sig fram
til þings. Kjörorðið í flestum kjör-
dæmum og yfir landsmálalinuna'
yfirleitt, var: bændur á þing, og í
þessum kosningum, voru það aðeins
Skráseining
dráttarvjela
slíku þingi. En hjer fór einhver dul-
in norn i glimu við gamla þjóðvætti
og segir ekki af leikslokum um sinn.
Trúin á aldagamlan styrkleika bænda
heimilanna virðist hafa glapið þess-
um mönnum sýn, um það hvað
verða vildi, af nýjum atvinnuhátt-
arlega hjóli sínu. Hefði þetta verið
50 árum síðar og Kröyjer átt heima og mótatkvæðum. Urðu örlítið fleiri
í Hofteigi, þá hefði hann sagt — frá með Jóni, hvernig sem það fer á
Hofteigi, það er næsti bær við hinum dómsdeginum. Enginn vafi
Hvanná. Þessu olli Jón tengdasonur var á því,.i»að meirihluti sveitar-
hans. Hinir ríku og mikilhæfu Hof- manna var á móti þvi, að landsíma-
teigsprestar höfðu löngum haft mest stjóri væri svona lítill, en Jón sa það ,
forræði á almennum máluin í sveit rjett, að hann mundi seint stækka í,Um’ sem stu *ust V1 le ags rog og
og enda hjeraði, en er sjera Einar garð Jökuldæla, og þvi yrðu þes-u
Þórðarson fór burf frá Hofteigi 1904, að fóma fyrir þetta nauðsynjamál,
varð þar prestlaust um skeið og og það var skörungsskapur Jóns í
fæi-ðist nú allt hið gamla sveitar- málinum, sem að siðustu hrökk þvi
málaforraiði þeirra á herðar Jóns á til framkvæmda.
Hvanná. Þessu Hofteigsprestahlut- Jón gerðist brátt mikill bóndi á i ,
verki hefir nú Jón gengt um 50 ára Hvanná, þótt hann yrði fyrstu árin með n>' fkl’ og verslunarmnar en
h h ifði Oetu S1® bmn aldagamla fotumfasta
fjái-magn, og sóttu eftir margskonar
styrk i löggjöf.
Báðir aðalstjórnmálaforingjar þjóð-
arinnar, Hannes Hafstein og Björn
Jónsson, skildu fjármagnsþörf hinna
nj’ju atvinnugreina útgerðarinnar,
skeið með þeirri prýði, að aldrei hefir að biia í tvibýli, en er
komið til mála að setja hann af. j fengið alla jörðina mun bú hans,
Hann varð oddviti sveitarinnar við árum saman, hafa verið liið stærsta
landbúnað litlu skifta að þessu leyti.
Iljer var þó síst minni þörfin cg
I GÆR var lögfest á Alþingi
frv. um breytingu og viðauka
við lög um innílutning og út-
hlutun jeppabifreiða.
Samkvæmt lögum þessum
ber úth'lutunamefnd jeppa-
bifreiða nú einnig að annast út-
hlutun þeirra heimilsdrátta-
vjela, sem til landsins eru
fluttar.
Þá er með lögum þessum
skipað svo fyrir, að allar drátt-
arvjelar skuli skrásettar og
fest á þær spjald með ein-
kennisstöfum þeirra. Ingólfur
Jónsson bar fram tillögu um að
þetta atriði yrði fellt úr frv.
en hún var felld með 18 atkv,
gegn 3.
Frv. var samþykkt með
atkv. gegn 1.
19
burtför sjera Einars Þórðarsonar vor-' í dalnum og var þó við mikið að eulknm til jafmægis í atvinnugrein
ið 1904, og hefir verið það óslitið sið-I jafnast, þvi stórbændur bjuggu á Ullumj ingl ’ 11 ta a'nr um’ '111_
an, og siðast endurkosmn a siðasta ollum hmum veigamem joroum. 1 .’ . . ’ . .
vori. Við endurskoðun sýslureikninga , Möðrudal var þó ætíð mest bú innan ° ’ ennln8ai tm. ni <lt’ U1, nn
tók hann af sjera Birni i Dverga- sveitarmarka Jökuldals fram að 1916, mgarleg Vlðsklptl þur tl .land,bunað-
• . . » r* r-nn' » •* * • r i i tt ' i t urinn engu siður en hinir nyiu at-
steini og Iiafði yfir 20 ara skeið og eða íafnvel lengur. Hvannarheunili . r
framundir 10 ár var hann sýslu- var mjög gestkvæmt af umsvifum vinnuveglr’ en alh ** gleynuhst' |
nefndarmaður Jokuldalshrepps. AuK Jons i sveitar- og hjeraðsmalum, og vat
þess hefur hann gengt nálega öllum þótti hverjum nianni, sem hann væri g. g, “ , |'
opinberum störfum innan sveitar, heima hjá sjer, vegna alúðlegrar ven lma ars oai voru atni1 uga, UM næstu helgi efnil' Ferða-
nenia hann varð vist aldrei með- gestrisni og glaðværrar fjálshyggju enginn nna nl aS °0g. en§ln an" skl'ifstofan, eins Og að undan-
Búið ykkur vel í
Menningarstofnanir bændanna urðu '
hjálpari i Hofteigskirkju. Um færni bónda. Það stóð á gömlum merg um
Jóns i opinberum mólum var aldrei stíl og búnað allan, og ljet ekki
efast, af einhverjum hlutum, sem hallast um háttuna, þótt bóndi horfði
liggja utan á manninum, og það jafnaðarlegast fram til nýrra og betri
kom aldrei til mála að setja neitt út tima. Olli þvi einkum húsfreyja, sem
stofnun fyrir landbúnaðinn. Danir
höfðu á sama tíma
120 útibú frá förnu, til skíðaferða. Lagt verð-
Andelsbankanum til styrktar land
ur af stað á tímabilinu frá kl.
búnaðarframleiðslunni þar í landi, 9,30 til 10,00, jafnóðum Og bll—
og öfluga búnaðarfraiðslu. Bændum-
III muici 1*4 Aiitiin JV-ija V.- Ullllct. Wlll IJVl ciliix uin uujin r ju, <»•“> • , . |
störf hans i þessum mólum. Það var mikilhæf kona og stílföst af 11 ‘ ngu st>1 i ems og leppsomagai
báru störfin með sjer sjálf, að ekki höfðingja uppeldi og uppruna.
Það var einhverju sinni að jeg var
þurfti. Það var þó óft mikinn vanda
að leysa i þessum málum, og Jökul- 'kominn að
þvi sjólfsagt var talið að rækta land-
ið með styrk en ekki þekkingu!
arnir fyllast.
Athygli farþega er vakin á
því að klæða sig hlýjum fötum
og athuga vel, að skíði, bind-
Hvanná, og las Vísi í en hjörorðinu .gamla breytt: bændur ingar og stafir sjeu £ lagj, aður
dælir voru lengst af þessum tima ''piua‘st'öfu;'jón hafði stefnt að sjer e^i á þing. Þessa sögu þarf ekki að
herskóir menn á opinberum vett-1 allmörgum mönnum, og sumum utan rekja lengra, enda rumlaust til þeirra
vangi og sýndust ekki öllum eins, en j sveitar, hinn næsta sunnudag. Hus-1 uta'
I Jón leiddi að síðustu saman öll sjón- freyju vissi hvað til sins friðar heyrði. I 1'’j', . , •* •* i, í ,
’ armið, bókaði i hreppsbókina bað en það var standandi matar-og kaffi-1 a a e , 1 s oppl V1 ” uuna .'
tsem honum sýndist og sagði svo: horð allan daginn og síðan-gisting ævl ei (> uSa oB inega sja ui , '
m 00t0. ‘UJa; r h TT, um kenna. Jón á Hvanná sat síðast a skiðabrekkurnar er komið, sjer
l„Já, við höfum það þa svona piltar f]eiri ega færn manna. Hun gekk ttl , , . , ______...... • _____________________ „
1 dag vita bændurnir það, að þeir
en lagt er af stað. Best er að
athuga allt slíkt- daginn áður.
Reynslan hefur sýnt, að nokk-
ur brögð eru að því, að þessir
hlutir reynast í ólagi, þegar í
minir”. „Já, það er auðvitað best eð , min og spurði mig hvort jeg gæti
aukaþinginu 1918, er samþykkt voru j staklegá hjá unglingum, og þð
liafa það svona’M Jökuldælingar ' selt sjer 3 pund af smjöri: ieg kTað ' fararst3óri sJe með 1 hvfcrri
munu lengi minnast forustu Jóns í það
vega- og símamálum og er hvoru- stund kemur hiín aftur með peninga
tveggja annálsvert. Ríkisstjórnin ba.ið fyrir smjörið. Jeg baðst undan að S1 an
að hefja vegalagningu upp Jökultlal, taka við þeim fyr en smjörið væri! Frh, á Ws, 8,
' ; miðið við Dani hafði sigrnð
vera hægt og las alram. Kttn . ... ,, , .,...
I næstu kosnmgum fjell hann og^ atti
á Islandi. '
og'átti
eigi afturivæmt á Alþingi.
ferð, til aðstoðar, er stundum
erfitt að komast yfir að lag-
færa slíka hluti fyrir marga á
stuttum tíma.