Morgunblaðið - 02.02.1952, Blaðsíða 2

MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 2. febrúar 1952
Minningarorð um forsefa fsiands |
Framh. af bls. 1
hvorki freista þess að minnast
höfuðdrátta í langri og viðburða-
rikri sögu forsetans, né heldur
treysti ég mér til naer atveg
fyrirvaralaust, að lýsa manninum
sjálfum, svo sem ég myndi kjósa,
væri mér ætlað að bæta því sem
Verðskuldaði að varðveitast við
"J>á mynd, sem flestir íslendingar
«iga af hinum látna þjóðhöfð-
ingja. Dómur samtíðarinnar fellst
í því, a@ hinn látni forseti var
fyrstur kosinn forseti íslands á
Álþingi 1944, en síðan tvisvar í
xiit) og án gagnsóknar falið að
.gegna hinu tignasta embætti
la;;dsins. Dómur framtíðarinnar
jnun reistur á ótal gögnum, sem
■þjóðhöfðinginn hefur eftir skilið.
Er öruggt, að þau munu vitna um
mann, sem í blóma lífsins var
hamhleypa til allra verka, hug-
kvæmur og hagsýnn, vel viti bor-
inn og fyrirhyggjumaður mikill.
Kom hann því víða við sögu og
markaði mörg merkileg spor á
mesta framfaraskeiðinu í sögu
þjóðar sinnar.
Sveinn Björnsson tókst mikinn
vanda á hendur, er hann gerðist
fyrsti sendiherra, sem íslending-
ar eignuðust. Hann hefur átt allra
manna mestan þátt í að móta ut-
■anríkisþjónustu íslendinga, sjálf-
um sér til mikils sóma og þjóð-
inni til gagns. Heyrði ég oft þau
af sendiherrahjónum erlendra
|>jóða, er í Kaupmannahöfn
dvöldu í sendiherratið Sveins
Ejörnssonar, sem ég hygg allra
marina dómbærust í þessum efn-
vm, minnast íslenzku sendiherra-
hjónanria. Gætti jafnan í þeim
ammælum sérstakrar hlýju og
vii ðihgar í garð frú Georgiu og
Sveins Björnssonar, svo að sér-
iiver íslendingur hlaut að gleðj-
Æist af. Mun og dómur annarra,
«r til þekktu, hafa verið svipaðúr.
Sveinn Björnsson varð einnig
fyrsti forseti ístands. Án efa var
J>á enn meiri vandi lagður á hans
herðar. -Á íslandi er bilið oft
mjótt milli þess hátíðlega og þess
tilægilega. í landi kunningsskap-
arins, meðal þjóðar, sem öll vill
vera og öll er ein stétt, er mikill
vandi að verða allt í einu hafinn
-tiI þjóðhöfðingja. Sveinn Björns-
aon hafði að vísu huliðshjúp all
langrar fjarveru í virðulegu og
vel metnu embætti fjarri ættjörð-
inni sér til hlífðar. Eitt myndí
það öllum hafa reynzt ónógt. En
liir. marghliða lífsreynsla og
margvíslegir hæfileikar skiluðú
Sveini Björnssyni heilum úr
Jieirri hættunni, sem mörgum
tiefði grandað.
En aðal vandi forsetaembættis-
ins liggur þó í allt öðru. Honum
cr ætlað að vita allt á sviði
stjórnmálanna, hafast ekki að, en
vera stöðugt viðbúinn. Þegar svo
vrlagastundin rennur upp, þegar
etjórnarkreppur ógna og yfir
vofir glötun mikilla verðmæta,
vegna pess að þjóðárskútan velk-
ist um í ólgusjó.tstjórnmálanna,
«ins og stjórniaust rekald, er
4>essum afskiptaiitlá manni ætlað
að grípa um stjórnvölinn, taka
málin í sinar hendur, firra þjóð-
tna voða og komí þjóðarskútunni
heilli í höfn. Án’efa er þetta alls
«taðar erfitt vérk þar sem for-
setavaldíð er með svipuðum
tiætti sem hér á landí. En vissu-
lega er það hvergi jafn vanda-
samt sem hér, vegna hinna lág-
•túrulegu sjónarrmða, sém oft
leiða af smæð þjóðarinnar. Það
«r afar þýðingarmikið að forseti
íslartds gerþekki völundarhús
stjórnmálanna. Hann þarf að
geta leikið á sitt hljóðfæri eins
<og sníllingur.
Fyrsti forseti íslands þurfti að
vinna bug á fleiri örðugleikum
•en líkiegt er að verði á vegi eftir-
m&nna hans. Ég er of nærri þess-
-ari mynd til þess að freista þess
að dæma hana. En á því leikur
■enginn vafi, að það voru einmitt
•íir nánu lcynni Sveins Björns-
Æionar af atvinnu- og efnahagslífi
t>jcðarinnar, en einkum þó af
fcugarfari og sálarlífi stjórnmála-
tíí-xV • • •'•••' ••••••• .. : • • x' •
• • - x ■ v> v>
“'l
Likkista forseta íslands, sveipuð íslenzkum fána, í viðhafnarsal forsetasetursins.
Myndina tók ljósmyndari Mbl., Ól. K. M., í gær.
mannanna, sem bezt dugðu hon-
um, þegar mest á reyndi og
hjálpuðu honum til að leysa
margan vandann.
Ég hafði all náin kynni af
Sveini Björnssyni í nær hálfan
fjórða áratug. Á millí okkar fór
aldrei nema gott eitt.
Sveinn Björnsson var dulur
maður, sem sjaldan talaði máli
tilfinninganna. — En margir
minnast nú með söknuði manns,
sem margra vanda leysti, til-
þrifamikill, velviljaður og með
ráð undir hverju rifi.
Ég var oft gestur á hinu víð-
fræga heimili frú Georgiu og
Sveins Björnssonar, bæði áður en
hann varð sendiherra, meðan
hann var sendiherra og eftir að
hann tók við hinum tignustu
embættum, fyrst sem rikisstjóri,
er. síðan sem forseti. Heimilið var
alltaf eins, vegna þess að hús-
bændUrnir breyttust ekkert. Og
það voru þau hjónin, en hvorki
litlu né stóru salarkynnin, sem
settu svip á þann bæinn. Þau
voru alltaf söm og jöfn, jafn ágæt
heim að sækja, svo elskuleg, að
enda þótt þau hefðu ekkert annað
fviir ísland gert en að vekja
þann hlýhug í garð þjóðarinnar,
sem alúð og kæti húsbóndans og
hjartalag húsfreyjunnar kveiktu
í hvers manns brjósti, væri það
eitt þakkar- og verðlaunavert.
Mun og frú Georgia finna það nú,
þegar förunauturinn er horfinn
sjónum, að vinahópurinn fylgir
henni, en hvorki forsetafrúartitl-
inum né Bessastöðum.
Mikil kynni hafði ég af starfi
Sveins Björnssonar sem þjóð-
hötðingja, þar sem ég var þrisvar
sinnum forsætisráðherra hans, en
gegndi auk þess ýmsum ráð-
herrastörfum í tveim öðrum
stjórnum hans. Auðvitað var ég
ekki honum alltaf sammála, en
það varpaði engum skugga á
ágætt samstarf forsetans og mitt.
Mér er ljúft og skylt að færa
hinum látna forseta íslands alúð-
artyllstu þakkir, og ég veit að ég
mæli þar fyrir munn íslenzku
þjóðarinnar.
Ólafur Thors.
Þannig á forseti að vera
VIÐ jarðarför Björns Jónssonar, J var einbeittur og blátt áfram.
í desember 1912, valdi ég mér að Tignin sameinaðist prúðmann-
rétta viJdi hann efla með sjálfum
sér og þjóð sinni, og var tikur
af samfögnuði, er hann sá sann*
leika og réttlæti sigra. Þá fór
kærleikurinn í heimsókn til sann*
leikans.
A'þjóð kvcður foringja sinn, og
kveðjurnar, sem hingeð htrast,
sýná, að Islandi er ekki glevmt.
Sveinn Björnsson vann _- ð því,
að menn gleymdu ekki íslanrli,'
enda gleymdi hann ekki þjóðir.ni,
sem hann elskaði.
Kvaddur er hann í dag í kirkj*
unni, þar sem hann var férmdur.
Námfús æskumaður kunni vel
það, sem honum bar að læra, og
þá einnig þessa lexíu: „í hverri
stöðu sem maðurinn er, á hann að
eiska þjóð sína og ættjörð. og
láta sér annt um JreiH og heiðnr
þess þjóðfélags, sem hann iifir í“.
Um þetta hugsaði l.ann, að
þessu starfaði hann fram að
þeirri stund, er hann horfði íram
á veg allrar veraldar.
Vér hugsum um starf hans og
biðjum biessunar ástvinum hans,
Forsetafrúnni, sem verið héfir
manni sínum hin stvrka stoð,
börnum þeirra og niðjum öllum
árnum vér framtíðarheilla.
Það er samboðið minningu
Sveins Björnssonar, að vé1- télj-
um oss það sæmd að vera Islend-
ingar og sýnum það í verkinu.
Greiðum götu lýðsins. Enii
liómar dagsbirtan yfir íslandi.
Ratljóst er enn og vígljóst.
Bj. J. 1
Lét sér engin mannúðar-
mái óviðkomandi
ÞJÓÐINA setti hljóða, er sú sorg-J Ræddu þau þá við konurnar ál
arfregn barst yfir lándið, föstu- sir.n elskulega hátt um áhugamál
daginn 25. jan. s. 1., að hinn'þeirra og hugðarefni. Við eitfc
fyrsti þjóðhöfðingi vors unga lýð- ‘ slíkt tækifæri komst forsetinn að
veldis, forseti íslands, Sveinn orði eitthvað á þá leið, að aldrel
Björnsson, væri látinn, höfðing-J væri ofvel hlúð að heimilunum
inr., sem bæði var elskaður og og húsmæðrafræðslunni, þvi
virtur. i traust og heilbrigð heimili og góð*
Oft hafa íslendingar verið ó- ar húSmæður, væri sá efniviður,
sammála og sjálfum sér sundur-Jsem mynduðu undirstöðu þjóðfé-
þykkir um margt, en um stofnun Jagsins. Þá var það einnig við
hins íslenzka lýðveldis voru allir þetta sama tækifæri, að þegan
á einu máli, og um val hins fyrsta j konurnar höfðu skoðað sig um á
forseta þess voru allir sammála. [ staðnum, spurði forsetinn þær aðl
Sveinn Björnsson skyldi það vera þvi brosandi, hvernig þeim litist
og enginn annar. Svo var hann ‘ á sig að Bessastöðum. Þær létu
þá að góðu kunnur allri þjóðinni| vel yfir því. Þá sagði harin: „Mér
fyrir hin margþættu störf sín þykir vænt um að forsetasetrinu
heima og erlendis, og síðast sem | skyldi vera valinn staður hér að
sendiherra hennar, tölsmaður og' Béssastöðum, það er svo fallegt
hérna.“ Og hann benti þeim ái
fjsllahringinn og höfuðborgina.
texta þessi orð „Greiðið götu lýðs
ins“. Þessi orð skulu þá einnig
lýsa því, sem býr í huga mínum
á útfarardegi sonar Björns Jóns-
sonar. Vér minnnmst Forseta ís-
lands, herra Sveins Björnssonar,
með því r.ð þakka það starf, er
unnið hefir verið í anda þessarar
hvatningar: „Greiðið veginn,
ryðjið’ hverjum ásteytingarsteini
úr vegi þjóðar minnar“. Ég minn
ist með lotningu og þakklæti þess
manns, er gekk til góðs götuna
fram eftir veg. Það varð öðrum
til góðs, að hann fýlgdí stéfri-
unni. Áður en leiðtoginn bendir
öðrum á veginn, verður hann
sjálfur að þekkja brautina. Þess
vegna biðjum vér: „Gef þeim, er
öðrum veginn vjsa, að veginn
sjálfir þræðí rétt“. Sveirin Björns
son fylgdi veginum og sagði:
„Verðum samferða“. Þannig kall-
ar leiðtoginn á þá, sem i sam-
éiningu vilja vinna að heill ætt-
jarðarinnar.
Ég virði vel fyrir mér myndina,
er ég nú horft á. Þar eru margir
öeskufélagar. I hópnum er Sveinn
Björnssoh. Er það trúlegt, að
einn þessara ungu manna nái
fram til veglegustu starfa með
þjóðinni? Já, það er trúlegt, þeg-
ar menn hafa þekkt Svein Björns
son. Það var alltaf eitthvað í fari
hans, sem benti til þess, að fögru
marki yrði náð. Áfram skyldi
halda, áfram hélt sá maður, sem
legu dagfári. Allt benti til þess,
um það þurfti ekki að deila, hver
yrði fyrsti Forseti íslands. Sveinn
Björnsson varð forseti. Þá sást,
hvernig forseti á að vera.
Lífsgleði og aivara, starf og
hátíð, þrautseigja og baráttu-
kjárkur, allt í fegurstu samfyigd,
ásarnt sannri virðingu, sem ekki
birtist í hörku, en i festu og
léiftrandi brosi. Hér má minnast
þess, er skáldið á Bessastöðum
sagði forðum: „Látlaust fas og
faislaust hjarta, finnst ei annað
betta skraut“. Sfarfi leiðtogans
hefir herra Sveinn Björnsson
gegnt með því að ganga af alhug
að þjónustustarfi, minnugur orðs-
ins: „Hafi einhver þjónustu á
hendi, þá þjóni hann eftir þeim
mætti, sem Guð gefur“.
Þannig hefir herra Sveinn
Björnsson með sæmd og sannri
tign fyllt veglegt sæti.
Mönnum er fyrirsett að deyja,
og eftir það er dómurinn. Það
verður dæmt um störf Forseta ís-
lands frá mörgum sjónarmiðum.
Dómur sögunnar geymist um
merka menn. Vér mennirnir
dæmum eftir því, sem vér höfum
séð. Ég hefi séð i kynnum mínum
við Svein Björnsson, að þar var
sá maður, sem bar í hjarta sínu
þann kærleika, sem þannig er
lýst: „Kærleikurinn gleðst ekki
yfir óréttvísinni, en samgleðst
sannleikanum". Hið sanna og
forsvarsmaður á erléndum vett-
vangi.
Til forsetaembættis, sem þurfti'sem blasti við sjónum, böðuð 3
að móta og byggja upp frá ] skini kvöldsólarinnar, og hann
grunni, þurfti að vanda val á sagði: „Ég held að það sé hvergi
manni. Margir óttuðUst að í okk-| eins fallegt og hér á Bessastöð-
ar litla landi, landi frændsemi' um“.
og kunningsskapar, yrði erfitt að | Lýsir þetta vel ættjarðarásf
móta þetta virðulega embætti, Jhins látna förseta vors. Hinrn
svo að það öðlaðist þá tign og glæsti höfðingi, sem gist hafðj
þann virðuleika, sem því sómdi. jhinar fegurstu borgir og lönd,
Forseta vorum, Sveini Björnssyrii, .kynr.zt og eignazt vináttu tign-
tókst þetta. Með glæsimennsku ustu manna og þjóðhöfðingja,
sinni, virðuleika og prúðmennsku ,hann sá hinn fornfræga stað, serr*
tókst honum að móta þetta æðsta | hafinn var til vegs og virðingar,
en.bætti landsins þannig, að af í ljóma þeirrar ættjarðarástar,
því stóð ljómi, tign og fyrir-
mennska, án nokkurs tildurs eða
prjáls.
Forseti íslands iét sér engin
þau mál óviðkomandi, sem hann
taldi til mannúðar eða menning-
arauka fyrir þjóðina. Þau mál
studdi hann og styrkti á marg-
víslegan hátt, bæði í ræðu og riti.
Á þetta hefur verið minnst nú
í mörgum minningargreinum um
hinn iátfta försetá'. Ég vil því að-
eins í þessu sambandi minnast
á télagssamtök kvenna, sem for-
setahjónin bæði studdu vel og
drengilega og sýndu á margvísleg
ar. hátt fullan skilning á mikil*
vægi þess, er konur bundust sam
tökum um að hrinda af stað og
gangast fyrir ýmsum mannúðar-
Imátum, og einnig með félagssam-
tökum sínum vildu stuðla að og
tefia menntun og þroska íslenzkra
kvenna.
Oft var það, þegar kvenfélaga-
samtökin höfðu haldið ársþing
sír hér í höfuðborginni, að for-
setahjónin höfðu boð inni að
Bessastööum fyrir allan hópinn.
sem segir: „Heima er bezt“. |
Alkunna er, hve forsetinr^
hafði mikinri áhuga og ánægju afi
b'úskap að Bessástöðum og trúðj
á framtíðarmöguléika landbún-
aðárins og hve óþreytandi haniS
var að brýna fyrir þjóðinni aði
éfla og auka ræktun landsins og
auka bústofninn. í bókinni „Móð-
ir mín“ skrifar forsetinn fagr^
og hlýja grein um móður sínai
frú Elísabetu Sveinsdóttur. Lýsiq
hann þar æskuheimili sínu, hinuj
stórmerka heimili foreldra sinna,
Þor segir hann að móðir sín haf3
eiginlega alltaf verið sveitakona,
þótt hún megnið af æfinni byggS
í Reykjavík. Hugurinn hafi atltafi
verið bundinn við sveitina, sveitaí
Störfin og búskapinn. Ánægja sú(
og áhugi sem hann hefði af bú-
skapnum á Bessastöðum, værij
sennilega þaðan runninn, og seg-
ir svo, að sér þyki vænt um þeg*
ar hann sé kallaður „bóndinn áj
BessastÖðum“.
Það sem mér hefur alltaf fund-
...... _. Frk. á bls. 3. i