Morgunblaðið - 13.02.1952, Page 6

MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 13. febr. 1952
Útg.: H.f. Arvakur, Reykjavík.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Ritstjóri: Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Lesbók: Árni Óla, sími 3045.
Auglýsingar: Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjðm, auglýsingar og afgreiðsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald kr. 18,00 á mánuði, innanlands.
í lausasölu 1 krónu eintakið. Kr. 1,25 með Leebók.
Misærið 09 afleiðingar þess
MEÐ rökum verður því varla
ínótmælt, að í ræðu Bjarna Bene-
diktssonar á Varðarfundinum í
fyrrakvöld var sannleikurinn
Sagður um meginorsakir efnahags
erfiðleika okkar nú og nokkur
undanfarin.ár. Þær tölur, sem.ráð
herrann úefndi í þessu sambandi
tala svo ótvíræðu máli, að ekki
verður um villst. íslendingar
lögðu rúmlega 200 millj. kr. í efl-
ingu síldariðnaðar síns og kaup
og smíði á nýjum vélbátum, sem
fiestir voru fyrst og fremst ætl
aðir til síldveiða. En síðan þessi
mikla fjárfesting átti sér stað íná
segja að sumarsíldveiðin fvrir
Korðurlandi hafi að langsam-
lega mestu leyti brugðist.
Bjarni Benediktsson komst
að þeirri niðurstöðu í ræðu
sinni, að það væri varlega á-
ætlað að þessi aflabrestur
hefði haft í för með sér 885
millj. kr. rýrnun útflfltnings-
verðmætis þjóðarinnar á ár-
unum 1946—1951, miðað við að
meðalafli hefði verið á þessu
tímabili. En við þessa upphæð
mætti bæta 2—300 milij. kr.
vegna þess að lengstum á
þessu tímabili brást einnig síld
veiði í Hvalfirði, en miklu fé
hafði einnig verið varið til
þess að efla síldariðnaðinn við
Faxaflóa. Samtals næmi þa«n-
ig hagnaðartapið við afla-
brestinn á síldveiðunum um
1000 millj. kr., ef miðað væri
v;ð meðalafla og möruJeika
þjóðarinnar til þess að hag-
nýta sér hann.
Einhver kann nú að segja að
þetta séu aðeins haldlitlir út-
reikningar og bollaleggingar. En
ráðherrann svaraði þeirri at-
hugasemd fyrirfram í ræðu sinni
er hann komst þannig að orði, að
ef ekki hefði verið skynsamlegt
og varlegt að áætla þessar tekjur
af hinni miklu fjárfestingu í síld-
ariðnaðinum, þá hefði heldur
ekki verið forsvaranlegt að verja
svo miklu fé til hennar.
Eitt þúsund míllj. kr„ einn
milljarður, er mikið fé á íslenzk-
an mælikvarða. Þegar á það er
litið, að allt útflutningsverðmæti
þjóðarinnar á árunum 1946—1951
nam aðeins 2400 millj. kr. verður
það augljóst, hversu gífurlegt á-
fall þessi afiabrestur var fvrir
efnahagslíf þjóðarinnnar.
Það er vitað, að lánastofnanir
höfðu fest geysilegt fé í hinum
nýjú sildarverksmiðjum og vél-
bátum. Þetta fé kom ekki til
baka eins og ráð hafði verið fyrir
gert. Sumar síldarverksmiðjanna
hafa varla fengið bröndu til
vinnsiu síðan þær voru byggðar.
Á það t.d. við um hina glæsilegu,
nýju síldarverksmiðju á Skaga-
strönd. Vélbátarnir urðu fyrir
stórfelldu tjóni ár eftir ár. Sjó-
mennirnir á þeim komu slyppir
heim að hausti. Niðurstaðan af
þessum stórfellda hallarekstri
varð sú, að allsherjar skuldaskil
útvegsins fór fram á s.l. sumri.
Eftir það hefur enn eitt afla-
leysissumarið bæzt við. Aftur er
tekið að síga á ógæfuhliðina.
Það væri blindur maður, sem
ekki sæi það, að þessi langvar-
andi aflabrestur er meginástæða
þeirra þrenginga, sem við höfum
átt í undanfarið í efnahagsmál-
um okkar. Lánsfé bankanna hef-
ur verið bundið vegna hans.
Efnahag sjómanna og útgerðar-
1manna hefur hrakað og skortur
og vandræði barið að dyrum í
hverju einasta sjávarþorpi og
l!kaupstað í landinu.
Kommúnistar og kratar kenna
núverandi ríkisstjórn þessi vand-
ræði. Það er fjarstæða, sem við
engin rök hefur að styðjast. —
Sjálfir tóku þessir flokkar fullaft
þátt í eflingu síldariðnaðarms og
yéLbátaflotans og verða að sjálf-
sögðu ekki ásakaðir fyrir það.
Þeir verða heldur ekki, frekar en
núverandi ríkisstjórn, ásakaðir
fyrir það að síldin ekki veiddist.
1 Það bæri vott einstæðum skorti
á raunsæi og hæfileikum til
þess að hugsa rökrétt, ef íslend-
ingar neituðu þeirri staðreynd,
að þetta gífurlega misæri væri
frumorsök vandkvæða þeirra i
dag.
I En að sjálfsögðu kemur ýmis-
, legt fleira til. Undanfarin ár
hafa verið óhagstæð að fleira
leyti en því, að síid hefur ekki
veiðst. Bændur hafa t.d. orðið ívr
ir barðinu á hörðum vetrum, fjár
pestum og fleiri erfiðleikum. —
Engum kemur þó til hugar, að
telja hina miklu nýsköpun land-
búnaðarins unna fyrir gíg. Svip-
uðu máli gegnir um eflingu síld-
ariðnaðarins. f henni liggja geysi
leg verðmæti, sem skapað geta
þjóðinni mikinn arð, ef ailt væri
með felldu.
I Þegar við aflabrestinn á síld-
veiðunum bætizt svo hraðminnk-
andi þorskafli á grunnmiðum
i bátaflotans geta allir heilvita
menn séð, hvaða afleiðingar það
hlýtur að hafa fyrir afkomu
þjóðarinnar.
Það er ekkert ánægulegt að
þylja þessar hallærisstaðreynd
ir erfiðleika hennar. Hitt, að
þjóðin geri sér ljóst, hverjar
séu hinar raunverulegu orsak-
ir erfiðleika hennar. Hitt, að
skella allri skuldinni á þing
og stjórn er svo yfirborðslegt
og heimskulegt, að ekki er
samboðið vitibornu fólki í
menningarþjóðfélagi.
Þau orð, sem utanríkisráðherra
mælti um iðnaðinn og aðstöðu
hans nú eru einnig fyllilega tíma-
bær,
Það er vitað mál, að nokkur
hluti hins innlenda iðnaðar er
vaxinn upp í skjóli hafta og inn-
flutningsbanna. Þegar rýmkað
var um verzlunina lenti þessi iðn-
aður í erfiðleikum.
Við þurfum að vernda inn-
lendan iðnað og efla hann. En
hann má þó ekki byggjast á al-
gerlega samkepnpislausri sérað-
stöðu. Með slíku fyrirkomulagi
væri hagsmuna almennings ekki
gætt.
Sú ábending Bjarna Benedikts
sonar, að rannsókn verði látin
fram fara á því, hvers skjóls og
hvaða verndar einstakar iðn-
greinar þurfi á að halda, er skyn-
samleg og raunhæf. Endurfæðing
haftanna og innflutningsbann-
anna til verndar iðnaðinum væri
hinsvegar fráleit og raunar beint
tilræði við hagsmuni neytenda.
íslendingar þurfa umfram
allt á því að halda að líta raun
hæft á hag sinn. Það er ekki
nóg að vilja umbætur og góð
og örugg lífskjör. Við verðum
að kunna að meta möguleika
okkar til þess að njóta þess-
ara gæða. Grundvöllur þeirra
er sá arður, sem við höfum af
framleiðslu okkar og vinnu.
Ef hann rýrnar, hvort heldur
sem það er af völdum afla-
brests á síldveiðum, erfiðrar
veðráttu til Iands og sjávar,
eða einhverjum öðrum ástæð-
um, þá komumst við ekki hjá
erfiðleikum. Og þá verðum við
einnig að hafa þroska og mann
dóm til þess að mæta þeim og
sigrasí á þeim.
Tekjur
ekki fyrir
ÞAÐ er sannarlega ekki ódýrt
að vera kóngur. Og fáir geta lík-
lega gert sér í hugarlund, hve
kostnaðarsamt er að vera Breta-
kóngur. Fræðsla, sem komið hef-
ur fram í brezkum blöðum að
undanförnu, hefur fært mönnum
heim sanninn um, að ánægjan sú
kostar skildingana.
KÓNGURINN
VARÐ AÐ SPARA
Ef við eigum að reiða okkur á
þær upplýsingar, sem gefnar
hafa verið, þá verðum við að
ætla, að Georg, konungur, hafi
verið fátæklingur, sem hafði að
kalla eytt öllu fé sinu, en þáð var
víst aldrei sérlega mikið, í þágu
rikisins. Á seinustu árum kvað
hann hafa þurft að spara eftirj
megni til að fá tekjurnar til að
hrökkva til.
Ef litið er á laún konungs ein-
vörðungu, þá er það álitleg fjár-
hæð. einar 19 milijónir króna á
ári. En með þessari fjárhæð á
að greiða kostnaðinn við hirðina,
hundruðum hirðmanna með
margvíslegu starfi. Þannig fara
hér um bil 14 milljónir til hirð-
haldsins, en með því, sem þá er
eftir, verður konungur m. a. að
greiða kostnaðinn við hallir sín-
ar, þjónustufólki, ferðakostnað
o. fl.
ÚRELT FYRIRKOMULAG
Buchingham-höll er aðalbústað
ur konungs. Hún er hinn versti
fjárhákur. Þjónustulið hennar er
250 manns, en í raun réttri eru
ekki nema 20 þeirra kringum
konungsfjölskylduna. |
Innan hirðarinnar er haldið
enn hætti Viktoríutímans, að c
margt hirðfólk, það sem hátt er
sett ,hefur sjálft þjónalið. Stétta-
skiptingin við hirðina er mikil,
og þjónarnir geta ekki snætt í
sama borðsal. Fyrir þjónaliðið
eru því í raun réttri 5 heimili1
innan hallarinnar, með borðsöl-
um og þvílíku.
Kostnaðurinn við þetta þjóna-
lið varð svo gífurlegur að lykt-
um, að hagfræðingar voru fengn-
ir til að athuga allt fyrirkomu-
lagið. í fyrra varð hallinn til að
mynda á þriðju milljón. Gerðar
voru þá tillögur um margar
sparnaðarráðstafanir, er sumar
náðu fram að ganga, en enginn
hefur hingað til þorað að hreyfa
við kjarna málsins: Þetta þjóna-
lið er ósamrýmanlegt lýðræðis-
skipulaginu og reglum þess.
GISIN HÖLL
Margir halda, að Georg kon-
ungur hafi átt sjálfur mikið fé,
en þar skjöplast þeim. Að vísu
er verðmæti Balmoralhallar í
Skotlandi og Sandringham i
Nordfolk mikið, en viðhalds-
kostnaðurinn er gifurlegur, svo
að þar er ekki mikið að fá í aðra
hönd.
Sandringhameignin má segja
að beri sig, þegar taldar eru þær
tekjur, sem fást þar af veiði-
dýrum, leigum o. fl. En garð-
arnir þar þarfnast 40 garðyrkju-
manna, og höllin er geysidýr í
rekstri.
Balmoral er aftur á móti eign,
sem tapreksturinn fylgir óhjá-
kvæmilega. Eignin öll er metin
á nál. 30 milljónir króna, en
landareignin má heita óræktan-
leg. Einu tekjurnar eru þar af
timbri og veiðidýrum. En gjöldin
eru mikil, ekki sízt vegna upp-
hitunar, því að sagt er, að varla
sé dragsúgurinn eins mikill »í
nokkru húsi á Bretlandseyjum.
Og þá er mikið sagt.
Og konungur verður sjálfur að
greiða ferðakostnaðinn, þegar
hann fer þangað til sumardvalar.
Þjónustuliðið, sem fylgir, þarfn-
ast aukalauna. Konungurinn
verður alltaf að greiða ferða-
kostnað sinn, þótt farið sé. með
herflugum eða herskipum.
Windsor-kastalinn er svo dýr
konungi, að hann getur ekki bú-
Hann átti jafnan við fjár-
hagserfiðleika að etja
ið þar nema tvisvar á ári eins og inn við það í engu samræmi við
þann sparnað, sem annars er við-
hafður í landinu nú.
siðvenjan mælir fyrir.
SAT UPPI FRAM Á NÆTUR
Garðveizlurnar, sem konungi
er gert að halda árlega í Buch-1
ingham-höll, verður hann að
greiða sjálfur. Þær sækja um 10
þús. manns. Eins verður kon-
ungur að greiða margt annað,
sem í raun réttri ætti að greiða
úr ríkissjóði. Siðleifðin á rætur
aftur í öldum, og því verður
þetta svo að vera. Laun konungs■'
voru tiltekin 1937, en síðan hef-
ur verðlag mjög hækkað.
Sagt er-, að konungur hafi fár-
veikur s.l. sumar sitið uppi fram
á nætur til að reyna að finna ráð,
svo að launin hrykkju.
En meinið liggur í því, að
þjónustufólkið er allt of margt
í Buchingham-höll og kostnaður-
Ógæftir drógu úr ;
veiðlnni
STÓRSlLÐARVERTÍUINNI ^ í
Noregi lauk í gær. — Undan-
fama daga hefir verið illt veiði-
veðúr, svo að lítið hefir fiskazt.
Telja menn, að á þessari vertíð
hafi veiðzt 5,5 millj. hl. stórsíldar,
en það er nokkru minna en: i
fyrra.
Nú hefst vorvertíðin, og síldin
veiðist þá meðfram ströndinni allt
frá Mæri suður til Álasunds.
—G. A.
Velvokandi skrifar.
ÚR DAGLEGA LÉFINU
Gömul bókaverzlun
breytir svip.
HIN GÓÐKUNNA bókaverzl-
un Sigfúsar Eymundssonar
hefir heldur en ekki tekið stakka
skiptum. Þó að alltaf væri gam-
an að koma þar inn, þá varð
því ekki neitað, að húsrýmið var
kúldurslegt.
Svo var það hérna á dögunum,
að búðinni var lokað og hula
dregin yfir alla glugga. Og menn
.... er mörgu smckklega fyrir
komið.
gengu leiðar sinnar án þess að
hugsa frekar út í, hvað væri
eiginlega á seyði hjá Sigfúsi Ey-
mundssyni.
En það kom þó í ljós fyrr en
varði. Með birtingu á mánudag
var verzlunin opnuð aftur og þá
ekki lengur sjálfri sér lík. Gólf-
rými þar sem viðskiptavinir geta
spókað sig um að vild, bækur
með öllum veggjum frá gólfi til
lofts, og er mörgu smekklega
fyrir komið.
Já, verzlunin hefir sannarlega
tekið stakkaskiptum.
Börn fara sér að
voða.
KÆRI VELVAKANDI! Ekki
er ótítt, að börn fari sér að
voða, er þau klöngrast upp um
skúra, hús og trjónur, sem í smíð
um eru. Venjulega er það óvita-
skap barnanna að kenna, stund-
um hefir trassaskapur ef til vill
valdið nokkru um. En ég ætlaði
ekki að fara að halda neina hug-
vekju um þetta mál.
Ég átti leið yfir Skólavörðu-
holtið nú í vikunni, og sá ég þá
sjón, er varð mér efni þessarar
vangaveltu.
u
Óheppilegur leik-
vangur.
'PPI Á FIMM hæða húsi, Iðn-
skólanum tilvonandi, var
hópur drenghnokka. Ég skal
ekki segja, hve gamlir þeir voru,
líklega þó á rekinu 8—12 ára.
Og þeir geystust um þakið að
leik eins og kálfar, sem sleppt
er út á vordegi.
Mér satt að segja blöskraði að
sjá drengina þarna. Ekki þurftí
annað en þeim skrikaði fótur,
og þá var voðinn vís.
Áreiðanlega hafa strákarnir
verið í óleyfi og vafalaust má
koma í veg fyrir, að' þeir kom-
ist þarna upp. Ég vil biðja þig
að mælast til þess fyrir mig, að
svo verði framvegis.
í umrætt skipti sá ég að menn
voru að vinnu í húsinu, en dreng-
irnir hafa efalaust farið þarna
upp í óvitund þeirra.
Völundur“.
Fallegt handbragff.
1I*ENN rekur í rogastanz, er
ItJ. þeir sjá Þingvallamynd frú
Þórdísar Egilsdóttur frá ísafirði,
í glugganum á skóverzlun Stef-
áns Gunnarssonar.
Mynd öll saumuð íslenzku ull-
argarni, er litað hefir verið ís-
lenzkum jurtalitum.
Erfitt er að gera sér í hugar-
lund alla þá elju og atorku, sem
frúin hefir lagt í þetta verk frá
því hún tók ofan af fyrsta ulIaE-
lagðinum, þar til hún stakk sein-
asta sporið. Alúðin, natnin og
vandvirknin, sem lögð hefir ver-
ið í mynd þessa held ég að sé
að sýnu leyti miklu eftirsóknar-
verðari og aðdáanlegri en sú list,
sem borin er fyrir okkur hvers-
dagslega.
Það, sem fellur í
fyrnsku.
AF MYNDINNI þeirri arna sér
vegfarandi líka, hve langt er
hægt að komast með því að not-
ast aðeins við íslenzk efni, ull
og liti. Ekki þarf að óttast að
efnið upplitist eða fúni um ald-
ur fram. Löng reynsla hefrr
kennt þjóðinni, að því má hún
treysta.
Ullin íslenzka má ef til vill
segja, að sé í hávegum höfð, en
íslenzku litirnir falla í gleymsku
og dá. Kannski er ekki ástæða
til að syrgja þá, en það eru því
miður.iSVQ mörg önnur verð-
mseti, sem' við missum sömu leið-
ina. Við íslendingar höfum nefni-
iega orðið berir að ræktarleysl
við i fornar dygðir og okkur
gleymist oft, að hollt er heima
hvat.
I