Morgunblaðið - 26.02.1952, Blaðsíða 9

r
í>riðjudagur 26. febrúar 1952
MORGUNBLAÐIÐ
9
Poal Reumerl hyíllur

V. V. G. Kolke:
Líf «3 hallsa
L
Poul Reumert var ákaft hylltur í Konunglega leikhúsinu í Kaup-
mannahöfn á 50 ára leikafmæli sínu. Hér sézt hann í gerfi Cæsars
í „Cæsar og CIeopatra“ með einn af blómakrönsum þeim, sem
honum barst á hátíðarsýningunni.
Búnaðarþing var seft í gær
Nefndaítosiiingar fóru þá fram
KL. 10 árdegis í gær, var Bún-
•aðarþing sett í Góðtemplarahús-
inu.
Formaður Búnaðarfélags fs-
lands, Þorsteinn Sigurðsson,
bóndi á Vatnsleysu, setti þingið,
<en hann er forseti þess. *
í upphafi fundarins minntist
forseti Búnaðarþingsins hins ný-
látna forseta íslands, herra
Sveins Björnssonar, og rakti æfi-
•og starfsferil hans og minntist
þess hve íslenzkur landbúnaður
var honum jafnan hjartfólgið
mál. Um það fór forseti Búnaðar-
þingsins þessum orðum:
„Herra Sveinn Björnsson hafði
mikinn áhuga, skilning og þekk-
ingu á atvinnuvegum þjóðarinn-
ar og ræddi um þá af einurð og
víðsýni. íslenzkum landbúnaði
unni hann af heilum hug og var
áhrifaríkur talsmaður hans og
vildi að hann hæfist til vegs og
virðingar. Þau orð sín staðfesti
hann með hinum lifandi áhuga
fyrir búskapnum á forsetasetr-
inu, en þar reis upp í hans stjórn-
artíð, eitt mesta fyrírmyndarbú
á íslandi. Hann trúði á gróður-
mátt íslenzkrar moldar, og að
hver gróandi reitur færði þjóð-
inni aukna menningu og lífsham-
ingju að launum. Búnaðarþingi
■sýndi hann virðingu og sóma og
hann var æfifélagi Búnaðarfé-
lags fslands".
V ottuðu búnaðarþingsmenn
hinum látna forseta virðingu sína
með því að rísa úr sætum.
Að þessu Ioknu tók til máls
Steingrímur Steinþórsson, for-
sætisráðherra, og ávarpaðí Bún-
aðarþingið, en þar næst talaði
Hermann Jónasson, landbúnaðar
ráðherra. Minntust þeir báðir
þeirra mikilsverðu starfa er fyrir
Búnaðarþingi liggja og óskuðu
því heilla og starfsgiítu.
Var því næst kosin kjörbréfa-
nefnd og því næst var fundinum
slitið.
Kl. 11 var fundur settur að
nýju og tekið fyrir áht kjörbréfa
nefndar um að kjörbréf fulltrúa
Búnaðarsambands Snæfellsness-
og Dalasýslu skyldu tekin gild og
var það samþykkt einróma.
Þá voru kosnir varaforsetar,
Jón Sigurðsson á Reynístað 1.
varaforseti, en Jón Hannesson í
Deildartungu 2. Ritarar voru
kosnir Hafsteinn_ Pétursson og
Páll Pálsson, en Asgeir L. Jóns-
son og Ragnar Asgeirsson eru
starfsmenn Búnaðarþingsins.
A Búnaðarþingi sitja nú þessir
fulltrúar:
Ásgeir Bjarnason, _ Ásgarði,
Baldur Baldvinsson, Ófeigsstöð-
um, Benedikt Grímsson, Kirkju-
bóli, Benedikt H. Líndal, Efra-
Núpi, Bjarni Bjarnason, Lauga-
vatni, Einar Ólafsson, Lækjar-
hvammi, Guðjón Jónsson, Ási,
Guðmundur Erlendsson, Núpi,
Guðmundur Jónsson, Hvítár-
bakka, Gunnar , Guðbjartsson,
Hjarðarfelli, Hafsteinn Péturs-
son, Gunnsteinsstöðum, Helgi
Kristjánsson, Leirhöfn, Jóhannes
Davíðsson, Neðri-Hjarðardal, Jón
Hannesson, Deildartungu, Jón
Sigurðsson, Reynistað, Ketill
Guðjónsson, Finnastöðum, Krist-
inn Guðmundsson, Mosfelli,
Kristián Karlsson, Hólum, Ólaf-
ur Jónsson, Akureyri, Páll Páls-
son, Þúfum, Sigurður Jónsson,
Stafafelli, Sigui'jón Sigurðsson,
Raftholti, Sveinn Jónsson, Egils-
stöðum, Þorsteinn Sigfússon,
Sandbrekku, Þorsteinn Sigurðs-
son, Vatnsleysu. — Eru þeir allir
komnir til þings, nema Benedikt
Grímsson og Benedikt Líndal.
Á síðari fundinum voru kosnar
fastanefndir, og eru þær þannig
skipaðar:
Fjárhagsnefnd: Bjarni Bjarna-
son, Einar Ólafsson. Guðmundur
Jónsson, Helgi Kristiánsson, Jón
Sigurðsson, Páll Pálsson, Þor-
steinn Sigfússon.
.Tarðræktarnefnd: Ásgeir
Bjarnason, Benedikt Grímsson,
Guðjón Tónsson, Hafsteinn Pét-
ursson, Kristinn Guðmundsson,
Ólafur Jónsson.
Búfjárræktarnefnd: Baldur
Baldvinsson, Benedikt Líndal,
Jón Hannesson, Jóhannes Davíðs
son, Kristján Karlsson, Sigurjón
Sigurðsson.
Allsherjarnefnd: Guðm. Er-
lendsson, Gunnar Guðb.iartsson,
Ketill Guðjónsson, Sigurður
Jónsson, Sveinn Jónsson, Þor-
steinn Sigurðsson.
Reikninganefnd: Ásgeir Bjarna
son, Guðm. Jónsson, Jóhannes
Davíðsson.
AS siðustu voru lögð fram 12
má1 oCT þeim vísað til nefndanna.
Næsti fundur Púr,aðprbir,CTs
verður kl. 9,30 f. h. í dag í Góð-
templarahúsinu.
KAÍRÓ — Farúk konungur, sem
átti 32 ára afmæli í þessum mán
uði gaf fé það, sem ella hefði ver-
ið varið til hátíðahalda í tilefni
|af deginum, til líknar þeim, er
iverst urðu úti í óeirðunum á dög-
unum.
TAUGAKERFIN TVÖ
FRAMAN á hrygg manns, frá
hálsliðnum niður að lendum, er
tvöföld keðja af taugahnoðum,
sem eru skeytt saman innbyrðis
með flækjukenndum þráðum og
tengd við heila og mænu með
grönnum taugum. Það er sjálf-
virka taugakeiíið, sern stjórnar
starfsemi meltingarfæranna,
hjarta, æðakerfis og alls konar
kirtla. Þetta er heldur óásjálegt
líffæri, en þó eitt af þeim allra
elztu og virðulegustu í öllum lík-
amanum, arfur frá þeim tíma,
þegar æðsta skepna jarðarinnar
var oi’murinn, sem skreið í duft-
inu og átti sér hvorki heila né
hugsun, heldur aðeins þessa
frumstæðu tegund taugakerfis
sem áttavita á braut framþró-
unarinnar. Milljónir ára liðu og
nokkrar tegundir orma, sem ekki
lentu í sjálfheldu stöðnunarinn-
ar, rötuðu inn á rétta leið til
þroska. Þær öðluðust bæði heila
og hryggmænu til þess að stjórna
hreyfingum vængja eða ugga, en
sjálfvirka taugakerfið hélt samt
áfram að vinna sitt verk. |
Enn liðu milljónaaldir og sum-
ar ættkvislir náðu nýjum áföng-
um. Heilinn óx og vitið magnað-
ist.dálítið, en tilfinningalífið þó^
meira. Ferfætlingar með heitu
blóði hrifust af söngrödd eða lit-
skrúði maka síns og ungar þeirra
hoppuðu og skoppuðu í sæluvímu
fagurra sumardaga. En sjálfvirka
taugakerfið hélt áfram að stjórna ’
innyflum þeirra.
Loksins tók ein skepnan að
ganga upprétt og feta upp það
einstigi, sem ekki hafði reynzt |
neinum öðrum fært. Maðurinn,
fékk mjög stækkaðan framheila,
vitrænan skilning á afstöðu sinni
til umhverfisins, sköpunargáfu og
dulúðga skynjun á ýmislegt, sem
ekki verður vegið á vog, enn-
fremur snefil af frjálsum vilja.
En sá vilji náði að mjög litlu
leyti til að grípa fram í starf
hjarta hans eða æðakerfis, melt-
ingarfæra eða kirtla, því að
sjálfvirka taugakerfið heldur
áfram að stjórna þessum líffær-
um á líkan hátt og fyrir örófi
alda.
Sú tegund tauga, sem liggur
beint út frá heila og mænu, er'
annáðhvort skynjunartaugar, t.d.
sjóntaugin og tilfinningataugarn- *
ar, eða hreyfitaugar, sem stjórna
starfi vöðvanna í ytra borði lík- j
I amans. Þær standa allar í beinu
i sambandi við huga manns, flytja '
honúrn boð eða framkvæma skip- j
I anir hans. Þær mætti því nefna
| hið hugvirka taugakerfi í mót-
setningu við það sjálfvirka, sem
vinnur sitt verk dag og nótt án
þess að hugurinn verði að jafn-
• aði var við það eða sé fær um
I að hafa á það veruleg áhrif. Þó
stendur sjálfvirka taugakerfið að
nokkru leyti undir stjórn heilans
og þegar eitthvað fer í meira lagi
óskipulega á starfssviði þess,
I verður meðvitund manns þess
vör, t. d. ef hjartað eða sléttu
vöðvarnir í innyflunum verða
fyrir óvenjulegri áreynslu. Hjart-
slátturinn eða kveisan eru hættu-
merki, váboði, sem skynsamlegt
er að virða ekki að vettugi.
1 Kenndir manns og hvatir eiga
sér miklu dýpri rætur og ára-
milljónum lengri sögu en vits-
munastarfið. Ef til vill er það
þess vegna, að sjálfvirka tauga-
kerfið er talsvert viðkvæmt fyr-
ir geðshræringum manns, þótt vit
manns og vilji hafi lítinn atkvæð-
isrétt í því umdæmi. Það er
hvorki hægt rheð fortölum eða
valdboði að fá hjartað til að
greikka sinn gang, en skyndileg-
ur ótti kemur því á harðahlaup.
Menn roðna upp í hársrætur af
feimni eða blygðun, fölna af
bræði og gera jafnvel á sig af
skelfingu. Langvarandi áhyggjur
geta truflað svo meltingárfærin,
* að maður fái af þeim magasár,
og niðurbæld gremja eða ó-
ánægja getur orsakað háan blóð-
þrýsting og hjartabilun, vcðva-
verki eða húðútbrot.
í fornum æfintýrum er getið
kvenna, sem sprungu af harmi.
Skáldskapur, átrúnaður og jafn-
vel hjátrú forfeðra vorra og for-
mæðra hefur oft meiri sannleik
að geyrna en margan nútíma-
mann með allt sitt tólfkóngavit
grunar.
IIVAÐ ER LOST?
Hjá manninum og nágrcnnum
hans í dýraríkinu er sjálfvirka
taugakerfið tvískipt og hefur
önnur grein þess upptök sín í
taugaflækjunum íraman á
hryggjarbolunum, eins og áður
er lýst, en hin í heilanum og eru
áhrif þeirra andstæð. Báðar
stjórna þær í félagi hverju líf-
færi og verkar önnur á það örf-
andi, en hin hemlandi. Önnur
hefur t. d. taumhald á hjartanu,
hin keyrir það áfram. Eins er
með æðarnar, önnur dregur þær
saman eða heldur þeim í stælni,
hin víkkar þær út eða slappar
þær. Venjulega vega þessi áhrif
salt, hert er á eða hemlað, eftir
því sem nauðsyn krefur og færð-
in er á æfibrautinni í það og
það skiptið.
Verði maður fyrir snöggu áfalli
eða áverka, líkamlega eða and-
lega, geta hemlar sjálfvirka tauga
kerfisins orðið yfirgnæfandi, æð-
arnar slappast og víkka þar af
leiðandi út. Einkum munar þá
mikið um hinar stóru £>g marg-
kvísluðu æðar í kviðarholinu,
sem blóðið flæðir inn í, svo að
blóðþrýstingurinn lækkar, og
standi maður eða sitji uppi, get-
ur verið, að ekki dælist nóg blóð
upp í heilann. Afleiðingin er yfir-
lið, sem flestir kannast við. —
Bezta ráðið við því er að leggja
höfuð sjúklingsins lágt, en hækka
undir fótum hans, eða hafa á
honum endaskipti, svo að blóðið
renni til höfuðsins.
Ef áfallið er alvarlegt, er hætt
við að blóðþrýstingurinn haldist
of lágur, púlsinn verður lítill eða
vart finnanlegur, stundum mjög
hægur, en oftar óeðlilega hrað-
ur, líkamshitinn lækkar, sjúk-
lingurinn verður náfölur eða
með feigðarbláma í framan, út-
limir kaldir og nefbroddur, sjá-
öldrin verða víð og köldum svita
slær út um sjúklinginn, venju-
lega er hann sljófur. — Þetta
ástand er kallað lost og er það
orð dregið af sögninni að ljósta
eða slá ,en enska orðið yfir þetta,
sem notað er i flestum málum,
er shock, sem þýðir högg eða
árekstur.
Lost getur verið sálrænt, menn
verða skelfingu lostnir. Þeir, sem
■ hafa séð kött leika sér að mús,
(kannast við hinar sljófu hreyf-
ingar músarinnar, jafnvel þótt
hún sá ósærð. Oftar stafar lostið
þó af snöggum líkamlegum
áverka, svo sem höggi á höfuðið
eða framan á kviðinn, ertingu
frá lemstruðum líkamshlutum,
viðvarandi blæðingu eða eitrun.
Lost batnar oft af sjálfu sér
eða fyrir rétta læknismeðferð, en
stundum fer það versnandi, hvað
sem að er hafzt, hinar útvíkk-
uðu æðar leka blóðvökvanum út
í líkamsvefina, svo að blóðið
verður ekki aðeins of lítið að
magni til, heldur einnig of þykkt,
púlsinn verður sífellt daufari og'
lifið fjarar að lokum út.
Menn eru mjög misjafnlega
næmir fyrir losti. Sumir mega
varla skera sig í fingur, svo að
ekki líði yfir þá, aðrir bregða
sér lítt við váveiflega hluti. —
Taueakerfi manna er mismun-
andi -sterkt, eða öllu heldur,
kjarkur þeirra og andlegt þrek
er afar ólíkt. Sá mismunur er að
nokkru meðfæddur, en áúfrv'ita,ð
hefur uppeldi og tamning sína
stórkostlegu þýðingu.
MEÐFERÐ LOSTS
Við rannsóknir á losti og með-
ferð ó því hafa Ameríkanar mjög
gengið á undan, eins og á mörg-
um öðrum sviðum læknisfræð-
innar síðustu áratugina. Braut-
ryðjandi í þessum efnum var
Crile, hinn frægi skurðlæknir í
Cleveland, og tóku rannsóknir
hans einkum yfir lost við skurð-
læknisaðgerðir og svæfingar. — í
skemmstu máli er það að segja,
að höfuðmeðferðin á öllu alvar-
legu losti nú á tímum er í því
íólgin að dæla blóði inn í æðar
sjúklingsins til þess að vinna upp
á móti lækkuðum blóðþrýstihgi
og vökvatapi úr æðunum. Þetta
er að visu ekki ný aðferð, en
áður en mismunandi blóðflokkar
þekktust, var hún alltof hættuleg
til þess að hafa praktiska þýð-
ingu. Á kandidatsárum mínum
vestan hafs fyrir tæpuxn 30 ár-
um var blóðgjöf mjög sjaldan
notuð og þá helzt með því móti,
að blóðgjafinn og blóðþeginn
voru látnir liggja hlið við hlið
og blóðinu dælt ó milli æða
þeirra með þar til gerðri dælu.
Á ferð minni þar vestra síðast-
liðið ár ofbauð mér sá blóðaust-
ur, sem átti sér stað á þeim
spítölum, sem ég heimsótti, því
að blóð var gefið við flestar meiri
háttar aðgerðir, og stundum í
lítratali fyrir uppskurð, meðan á
honum stóð og að honum lokn-
um. Fannst mér þar stundum
óhóf í frammi haft, enda var á
ýmsum skurðarstofum fest upp
áminning um að spara þenna
dýrmæta vökva, því að blóðbank
arnir eiga fullt í fangi með að
fullnægja eftirspurninni, enda
þótt þeir greiði allháa borgun
þvi fólki, sem leggur blóð sitt
til. Ófriðurinn í Kóreu hefur líka
'aukið blóðþörfina, því að þangað
hafa verið sendir tugir þúsunda
lítra handa særðum hermönnum.
Hin bætta meðferð á lbsti ásamt
sulfa- og myglulyfjum og flug-
flutningum særðra manna gerir
jþað að verkum, að í Kóreu deyja
ekki nema tveir af hundraði i
liði Bandaríkjamanna af þeim,
sem á.annað borð koma lifandi
inn á aðgerðarstöðvarnar næst
víglínunni. I síðari heimsstýrj-
öldinni var þessi tala fjórir og
hálfur og í þeirri fyrri miklu
hærri.
Reykvíkingar hafa nú fengið
sinn blóðbanka og var það sjálf-
sögð nauðsyn, en að litlu haldi
kemur hann okkur úti á lands-
byggðinni. Það vill svo vel til,
að á allra síðustu misserum eru
að koma á markaðinn vökvar,
sem nota má mjög oft í staðinn
fyrir blóð og hægt er að fram-
,leiða ótakmarkað. Er þar eink-
um um að ræða efnin PVP og
Dextran. — PVP (polyvinol-
pyrralidone) var fundið upp af
Þjóðverjum og notað af þeim í
heimsstyrjöldinni, en dextran
mun upprunalega vera sænskt.
Bæði þessi efni hafa svo stórar
sameindir (molekul), að þau
leka ekki út í gegnum æðavegg-
ina og eru jafnvel betri en blóð,
þegar lostið stafar ekki af blæð-
ingu. Dextran fæst nú í Lyfja-
: verzlun ríkisins og ætti hver
einasti læknir úti á landi að hafa
það stöðugt tiltækilegt, því að
hægt er að gefa það inn í æð
með fimm mínútna undirbúningi,
ef dauðhreinsuð slanga og hol-
nál er höfð við hendina. Ég hef
það nú orðið alltaf í fæðinga-
I tösku minni og ráðlegg öðrum
' læknum að gera það sama. Ljós-
mæður gætu og ættu að læra
meðferð þess, svo að þær geti
notað það við alvarlegar blæð-
ingar á barnssæng, þó að ekki
náist í lækni. Gallinn á því er,
, að það er nokkuð dýrt enn sem
komið er, því að hálfs lítra
flaska, sem er venjulegur byrj-
unarskammtur, kostar talsvert á
oannað hundrað krónur.
'rfiq
HEILRÆ»í rfxow
Það er venjuie|e £ngte ástæða
til að láta sér bregða f'bíöp, þótt
Frh. á bls. 12.