Morgunblaðið - 26.02.1952, Blaðsíða 11

MORGUiSBLAÐlÐ
11
'ÞriSjuá-qgtu; 2G. iebrúsf 195
Sígurður
, Hvítérholti s ■
RÐIN
I.
FYRIR opnu hafi, skammt frá
£kor, undir Stálfjalli, innikreppt
«g einangruð, liggur jörðin Sjö-
undá á Rauðasandi. Jörð þessi
þefur nú um all-langt árabil stað-
ið í eyði. Atvikin hafa hagað því
þannig til, að flestir íslendingar
liafa heyrt getið þessa afskekta
býlis. En minningin um sögu þess
liefur í hugum þeirra hulizt dimm
vim skugga. Hlutskipíi þess hafði
orðið það, að verða vettvangur
einnar átakanlegustu harmsögu,
sem um getur hér á landi. Hin
geigvænlegu örlög þess vesalings
íólks, sem þarna lifðu um alda-
xnótin 1800, hafa orðið skáldum
cg fræðimönnum þessarar aldar
serið umhugsunarefni. Um þao
liefur rithöfundurinn Gunnar
Gunnarsson skrifað skáldsöguna
Svartfugl. Er hún rituð af slíkum
andans eldi og snilli, að hún skín
liátt á himni bókmenntanna og
íýsir þar sem skær stjarna úr
skýjarofi. En skáldsaga er ein-
vmgis skáldsaga. Hún er heimur
■út af fyrir sig, óháð tíma og rúmi.
Hún verður því ekki gerð hér
írekr.r að umtalsefni.
II.
Út er nú komin bók eftir Guð-
brand Jónsson er nefnist „Sjö
dauðasyndir". Er það frásögn af
.sjö ís'enzkum sakamálum frá
fyrri öldum. Eins og venja er til
með fræðibækur sem þessa, hef-
ur höf. ritað framan við hana for-
mála. Það verður að teljast mikils
virð , að hverri fræðibók fylgi
ýtarlegur formáli. Þar getur höf.
kynnt lesanda tilgang sinn með
verkinu, vakið áhuga hans íyrir
efninu og opnað honum að ein-
hverju leyti sýn inn í það. Um
tilgang höf. með þessari bók, er
það að seeja, að hann skal hér
fúslega viðurkenndur. En hann
er sá, eftir því sem höf. segir í
formálanum, að leiða í ljós hugs-
unarhátt og aldarfar þeirra tíma
er sakamálin gerðust á. Er það
auðvitað ekki annað en ein teg-
und af sagnfræði og engin ástæða
til að amast við hénni. Annars
veifður það ekki sagt um formála
þessarar bókar, að hann auki
gildi hennar. Hann er vægast
sagt, hvorki ýtarlegur né greini-
legur. Hann hefst á því, að höf.
segir, að það hafi lengi verið
lenzka hér, að amast við sögum af
sakamálum. Síðan gerir hann all-
mikla tilraun til þess að útskýra
í hverju það liggi ag vegna hvers
svo sé.
En lesandinn á mjög erfitt með,
sð komast að hver sé meining höf.
því að setningarnar eru svo ó-
skipulegar og þokukenndar, að
það er líkast því, að hann hafi
enga þeirra hugsað til enda, áður
en hann setti þær á pappírinn.
það er helzt að sjá, að hann telji
böfuðástæðuna vera þá, að menn
hafi hvekkzt á megninu af út-
ílendum leynilögreglusögum, sem
þeir hafi lesið. Segir hann, auð-
vitað réttilega, að þær séu mjög
misjafnar að gæðum. Virðist
þanr, skipta þeim í tvo flokka.
Annars vegar sögur, þar sem
þöfundarnir geri sér far um, að
sálgreina einstakar persónur, en
þar sé öll frásagnarlist íyrir borð
þorin. Hins vegar sögur, þar sem
frásagnarlistin skipi öndvegið.
Hinar fyrrnefndu telur hann
lélegar bókmenntir, hinar síðar
nefndu rit, sem beri hátt meðal
beztu bókmennta, sem til séu.
Höf. tekst ekki að skýra, hvora
fegund þessara. skáldsagna al-
menringur aðMllist, svo skilian-
legt verði. Hver er t.d. meining
þöf. með þessum setninýum:
„Leynilögreglusögur þær, sem
einhvers eru nýtar, standa o«
falla með getu hcfundanna til
þess að finna vel flókinn sögu-
gang og með frásagnarlist þeirra,
en á sálgreiningu veltur minna.
Má vera, að betta vérði (haf'
orðið) fyrst og frérnst til þess að
skáldsagna, er nú ríkir, en vist er
tim það, að þessi andúð bitr.ar
líka á fræðilegum frásögnum af
yekja þá andúð í garð glæpamála
sakamálum, sem raunverulega
hafa verið rekin“.
Höf. tekst ekki að skýra af
hverju hann telur andúðina stafa.
Það er því sannmæli, að höf.
gangi með lesendur sína tilgangs-
lausa refilstigu, þar sem ekki
verður heldur séð, hvað leynilög-
reglusögur koma við efni því,
sem bók þessi hefur að geyma.
Um skiptingu hcf. á sögunum í
góðar og lélegar bókmenntir, er
það að segja, að til þess að saga
nái því að vera listaverk frá mínu
sjónarmiði, þá þarf hún að vera
gædd jöfnum höndum írásagnar-
snilld og sálfræðilegri innsýn.
Höf. virðist telja, að sálgreining-
ar eigi lítið að gæta í skáldsög-
um af sakamálum. Eftir því telur
hann auðvitað, að hún eigi alls
ekki rétt.á sér í íræðilegum frá-
sögnum af sakamálum. Frásögn
in ætti því, að vera rakin hlut-
laust eftir heimildum, án þess að
höf. léti í ljós nokkurn dóm á
mönnum og málefnum.
En hvað er sálgreining?
Er það ekki sálgreining eða sál-
könnun þegar höf. reynir að
skyggnast inn í hug þeirra
manna, sem við þessi sakamál
voru riðnir? Að mínu áliti er
ekkert við það að athuga, ef það
er gert af samvizkusemi og rétt-
sýni. Það verður þá að gera öll-
um persónum jafnt undir höfði,
sem við sögu koma.
III.
Eins og fyrirsögn greinar þess-
arar bendir til, þá er það aðeins
ein ritgerðanna í umræddri bók,
sem hér verður gerð að umtals-
efni, „Sjöundármorðin“.
Er það sú ritgerðanna, sem
mesta eftirtekt mun vekja. Fyrst
lýsir höf. staðháttum á Sjöundá.
Síðan rekur hann tildrög og að-
draganda þeirra atburða, er
þarna áttu sér stað veturinn
1801—1802, er þau Bjarni bóndi
á Sjöundá og Steinunn, kona
mótbýlismanns hans, myrtu maka
sína, þau Jón Þorgrímsson og
Guðrúnu Egilsdóttur.
Er gangi málanna yfirleitt all-
greinilega og skilmerkilega lýst,
á meðan höf. rekur rás viðburð-
anna hlutlaust eftir heimildum.
En þegar réttarhöldin eru komi.n
það langt, að málið er í þann
veginn að sannazt á þau Bjarna
og Steinunni, þá fer höf. að
staldra við og Ieggja sinn dóm á
gerðir og viðhorf þeirra manna,
sem við málið voru riðnir.
Um Bjarna og Steinunni, sem
persónur, ræðir hann all-mikið
og reynir að sálgreina þau eftir
orðum og athöfnum. Skal ekki
mikið f jölyrt um þær niðurstöður
hans hér, en hann virðist á allan
hátt reyna að gera hlut Stein-
unnar betri en Bjarna. — Telur
hann, að ofurást hennar til
Bjarna, hafi dregið hana til
bermdarverkanna. Hins vegar sé
ekki iíklegt, að um ást hafi verið
að ræða frá Bjarna hálfu. Það
má þó áreiðanlega telja fullvíst,
að þegar Bjarni framdi morðin,
hafi það verið ásétaningur hans,
að ganea að eiga Steinunni. Höf.
segir' að hann hafi haft orð á því
við prófastinn, að þau vildu gifta
rig.
Þá reynir höf. að gera sér grein
fyrir því, vegna hvers prófastur-
inn, séra Jón Ormsson, kom fram
í þessu máli eins og raun bar
vitni. Veltir hann því fyrir sér
frá ýmsum hliðum og varpar
fram mörgum spurningum og til-
gátum. En samt er hann alveg
iafnrær um tilgang prófasts. —
Sennilefrast virðist að tilgangur
hans hafi enginn ve"ið. En gamli
presturinn hafi verið of góðhjart-
aður ti) þess að vilia hevra um
eða trúa eðrum eins hermdar-
verkum á sóknarbörn sin, sem
hann hafði ekkert misjafnt hevrt
um áður. En höf. virðist ekki
skilja gamla manninn os getur
því ekki fyrirgefið honum breysk
leika hans.
IV.
Þá er næst dómur höf. urn að-
stoðarprcstinn, séra Eyjólf Kol-
beinsson. Hann er all-einkennileg
ur og gefur tilefni til þsss að því
sé gaumur gefinn, hvort hann hef
ur við rök að styðjast. Að athug-
uðu máli, verður ekki séð, að höf.
færi nein fullnægjandi rök íyrir
dómi þessum, heldur er hann
bvggður á mjög hæpnum líkum.
Eftir honum á séra Eyjólfur að
hafa verið bæði illgjarn og kæru-
laus. Sá, sem athugar heimild.ir
þær, sem til eru um séra Eyjólf,
kemst að raun um það, að þar er
ekkert að finna, sem styður, að
dómur þessi geti verið réttur. —
Hann mun hafa verið talinn einn
af merkustu prestum landsins á
fyrri hluta 19. aldar. Hann var
maður vel látinn, gáfumaður, and
ríkur prestur, glaðsinna, dugnað-
armaður og búhöldur góður. Enn
er til bréf, sem séra Eyjólfur
skrifaði dóttur sinni, árið sem
hann dó, _en hann varð maður fjör
gamall. í þvi eru ummæli, sem
benda ótvírætt í þá átt, að hann
hafi verið einlægur trúmaður.
Heimildir hafa yfirleitt ekkert
misjafnt um hann að segja. Þá er
að athuga hvað höf., Guðbrandur
Jónsson, segir um þennan mann.
Þegar ríttarhöldin voru kom-
in á það stig, að auðséð var, að
málið hlaut að sannazt á sakborn
ingana, þá „ásetur sýslumaður að
biðja prestinn Eyjólf Kolbeins-
son ásamt sér, að tala fyrir þeim
Bjarna og Steinunni, og reyna til
að snúa þeim frá rímilegast upp-
tekinni þrætni til sannleikans
skýlausrar viðurkenningar".
Eftir þessum orðum sýslu-
manns að dæma, hefur hann gert
ráð fyrir, að þeir töluðu báðir um
fyrir sakborningunum. En hvern-
ig sem á því hefur staðið, þá lenti
það í hlut séra Eyjólfs eins að
tala við þau og fá þau til að með-
ganga. Enginn veit nú hvað þeim
hefur farið á milli, api morgun-
inn eftir sendi hann jLiu skilaboð
til réttarins, að bau hefðu tví-
vegis meðgengið fyrir sér. — Nú
segir höf. að hér hafi verið um
skiftamál að ræða, og því hafi
séra Eyjólfur brotið á þeim lánds
lög með því að tilkynna réttinum
játningu þeirrá.
Síðan birtir hann lagagrein,
þar sem sagt er, að enginn prest-
ur megi að viðlögðum embættis-
missi, ljóstra upp leynilegum
skriftamálum, nema tálmað væri
með því landráðum eða ógæfu,
ef það væri birt. Að vísu fullyrðir
höf. ekki, að þetta sé rétt skilið
h.iá sér, en hann hikar samt ekki
við, að leggja sinn dóm á séra
Eyjólf eftir þeim skilningi, og
ætiast auðvitað til þess að les-
andinn geri slíkt hið sama.
Nú hlióta þær spurnihgar að
vakna: Gat verið um skriftamál
að ræða úr því sýslumaður ætl-
aði að tala við þau ásamt prest-
inum? Gat verið um skriftamál
að ræða úr því að sýslumaður
bað eða fól prestinum að tala við
þau? Hafði hann nokkurt vald!
cða siðferðilegan rétt til þess að .
blanda sér i þau mál? Voru !
skriftamál ekki einkamá) prests-
ins og sóknarbarnanna? Voru þau
ekki þessum réttarhöldum óvið- !
komandi?
Höf. virðist gera einkennilega I
mikið með þessa lagagrein. Verð- |
ur að álíta að það séu trúarskoð- i
anir hans sjálfs, sem .að Jiggja i
þar til grundvallar. Ekki verður
séð, að samtíðarmenn séra Eviólfs I
hafi sakfellt hann fyrir neitt laga '
brot. Það liggur í augum uppi, að .
verjendur sakborninganna, hefðu 1
ekki þagað yfir því, að brotin 1
hefðu verið á þeim landslög. Það
er eftirtektarverð hlutdrægni höf.
í garð 'Scra Eyjúlfs. Það verður
að álíta, að hann hafi íyrirfram
ákveðið að hnekkja áliti hans.
Hann reynir hvorki að setja sig
í spor hans né að skyggnast inn
í hug hans og gerir honum þar
með rangt til gagnvart öðrum
persónum, sem hann tekur til
meðferðar. Hann reynir að íína
allt til, sem hann álítur að geti
orðið honum til hnjóðs, máli sínu
Frh. á bls. 12.
' J . .. . - aí.>>;- 8 íþp, fánn'át 5&«nhnSver mikið til
Iran'Mil-"stjlrbmáflmenh^feÍTnja* raann'sihs jéiWBi? enda tileinkaði
þungan undan lélegum heimtum hann hcnum þegar eina blaðsiðu
á opinberum gjöldum, minnir. i minnisbók sinni. A þessa síðu
hann þá hóglátlega á skattabyrði1 skráði hann það, sem getið hafði
þá, sem lögð er bandarískum Gruenther mestrar frægðar.
skattgreiðendum á herðar, til| Ari síðar var Eisenhower stadd
þess að unnt sé að leggja sem' ur í Lundúnum; þurfti hann þá
mest af mörkum til viðreisnar-1 að velja sér fulltrúa, og nú kom
starfsins í Evrópu.
í fyrstu hikuðu
ríki
minnisbókin í góðar þarfir. Eftir
Vesíur- ' nokkra umhugsun tilkynnti hann
Evrópu við að samþykkja tillögu hermálaráðuneytinu í Washing-
Eisenhowers um Evrópuher und- ton, að A1 Gruenther væri rétti
ir sameiginlegri yfirstjórn. Hátt-
settir norskir pg danskir hers-
höfðingjar komu sarnari í Kaup-
mannahöfn til að ræða málið.
maðurinn.
„Þegar ég kom til Lundúna,"
segir A1 Gruenther brosandi,
sagði Eisenhower mér, að hann
i hyggju að gera innrás í
Norður-Afríku eftir fimm daga.“
Og sú varð raunin á.
ÞEGAR RÚSSINN GRÉT
Síðar starfaði Gruenther r.okk-
urn tíma í Austurríki sem full-
_ , . , _ . , .. .., , . I trúi Mark Clarks hershöfðingja.
Patnck Brind yfirstjorn herja Er haft fyrir satt. að rússneski
Gruenther fór nærri um, að þá hefði
myndi ekki fýsa að afsaia sér
völdum sínum, og brá hann sér
því til Kaupmannahafnar. Eftir
tveggja tíma viðræður sam-
þykktu þeir einróma að fela
brezka hershöfðingjanum Sir,
Norður-Evrópu-ríkjanna. — A1
Gruenther er í senn afburða
hernaðarsérfræðingur, „diplomat
hershöfðinginn Zheltov hafi
misst tár niður í vodkað sitt, þá
er hann drakk skilnaðarskál
extraordinaire og oþreytandi Grucnther við brottför hans fr4
eljumaður. Það er þvi ekki að | vínarborg. _ Aðspurður segir
ofynrsynju, að hann hefur venS Gruenther; Vera má, að Zheltov
„maðunnn með heil
hafi saknað mótleikara í tennis,
en helzt er ég> þeirrar skoðunar,
að hann hafi haldið, að ég fengi
lausn frá herþjónustu, þegar
nefndur
ann“. |
Enda þótt Gruenther kenndi að
West Point um nokkurra ára
skeið, einkennist fas hans ekki hæmi
af þeirri smásmugulegu fast-
heldni við settar reglur, sem í WASHINGTON
margir kennarar temja sér. Við-j Árið 1949 var Gruenther skip-
feldið bros og alúðlegt viðmót aður í eina mikilvægustu stöðu
þessa störfum hlaðna manns, fær innan Bandaríkjahersins; hann
mann til að halda, að hann hafi var gerður að yfirmanni þeirrar
allra manna mestan tíma aflögu. deildar, sem hefur umsjón með
Hann svarar fúslega öllum spurn áætlunum öllum. Vorið 1950 tókn.
ingum, sem fyrir hann eru lagð- menn að gera sér ljósa nauðsyn
ar —■ jafnvel þó þær snerti mikil- þess, að komið væri á fót sam-
væg hernaðarleyndarmál, en eiginlegum aðalstöðvum fyrir
venjulegast mun spyrjandinn síð-1 heri Vestur-Evrópu ríkjanna. A1
ar komast að raun um, að Gruenther var beðinn að íhuga
Gruenther hefur hvorki sagt málið. Hann kallaði til samstarfs
við sig Robert J. Wood, sem unn-
ið hafði með honum að hernaðar-
áætlunum fimmta hersins. —•
Gruenther útskýrði málið fyrir
Wood í íáum orðum, en mælti
síðan: „Fáðu þér þrjá góða sam-
annað né meira en hann kærði
sig um.
í SKÓLA
í ársskýrslu West Point her-
skólans 1918 (en það ár útskrif-
aðist Gruenther) er farið mjög starfsmenn, og taktu ~síðan til
lofsamlegum orðum um andlega óspilltra málanna.”
hæfileika Gruenthers og þessj þn'r ungir liðsforingjar urðu
getið, að hann hafi verið fjórði fyrir valinu. Þeir heita: Pete
í sínum bekk. Hins vegar eru Carroll, Andy Goodpaster og
umsagnir um þátttöku hans í Dodd Starbird.
íþróttum mjög á annan veg. Hinn
ungi liðsforingi fékkst eltki um »TIL AUSTURHEIMS“
slíkt: stærðfræði, eðlis- og efna- ! Eftir 24 klukkustundir voru
fræði héldu huga hans föngnum. þessir fjórir menn saman komn-
Síðar stundaði Gruenther nám ir, og innan tveggja sólarhringa
við Field Artillery School og
Chemical Warfare School, en að
loknu námi þar var hann sendur
til Filippsej^ja. Einn samstarfs-
manna hans þar var Cortlandt
þar frá höfðu þeir sarnið áætlun,
sem enn er fylgt í öllum megin-
atriðum. Þessir 4 menn starfa nú
allir að SHAPE.
| Margir eru þeirrar skoðunar,
van Rensselaer Schuyler, sem nú að það hafi ekki aðeins verið að
er majór að nafnbót og aðstoðar- vilja hermálaráðuneytisins banda
maður Gruenthers. jríska, að Eisenhower var valinn
Við lékum mikið tennis á Fil- yfirmaður _ herja Atlantshafs-
ippseyjum, segir Schuyler, og A1 bandalagsríkjanna, heldur hafi
virtist búinn þeim fágæta hæfi- háttsettir hershöfðingjar í Ev-
leika að geta jafnan getið sér rópu einnig verið þess mjög fýs-
til um fyrirætlun andstæðings- ‘ andi, að hann tæki starfið að sér.
ins. Mér er nær að halda, að Er það til dæmis haft eftir Mont-
hann hafi ennþá ekki glatað gomery hinum brezka, að Eisen-
þeim hæfileika, bætir Schuyler hower sé eini maðurinn í heim-
við íbygginn á svip. SHAPE á inum, er sé vandanum vaxinn.
engan sinn líka í allri veröldinni | Sé Eisenhower að því spurður,
og hefur aldrei átt. Við höfum hvers vegna hann hafi valið A1
því ekki við neina reynslu að Gruenther sér til aðstoðar, svar-
styðjast. — En hvenær stm ný ar hann eitthvað á þessa leið:
vandamál ber að höndum, leggj- '„Til þess liggja ýmsar ástæður.
um við þau fyrir A1 og komumst Flestar þeirra hljóta að vera
jafnan að raun um, að hann er hverjum manni ljósar. Aðrar
þegar búinn að gjörhugsa málið. ekki. Ég vissi, að Gruenther trúði
jstatt og stöðugt á framgang þess
í ÞJÓNUSTU EISENHOWERS máls, sem unnið var að, og sú
Um langan aldur hefur Eisen- trú hefur ekki brugðizt, þó að
hower haldið minnisbók um alla oft hafi blásið á móti. Og þegar
yfirmenn í hernum, sem hann
hefur umgengizt eða unnið með.
Þá er fundum þeirra Eisenhow-
ers og Gruenthers bar fyrst sam-
öllu er á botninn hvolft, hlýtur
varanlegur friður að byggjast
góðri trú á framgang þeirra
mála, sem til góðs mega verða.“
AhstoharniasLn.
vantar frá 1. við byggingarefnarannsóknir
Atvinnudeildar. — ti^an igfjir samkomulági.
Umsóknir, er tilgreini menní^j^feaT%g0 meðmæli,
sendist Atvinnudeild Háskólans.
■■wi j
W.