Morgunblaðið - 20.03.1952, Blaðsíða 9

Firamtudagur 20. marz 1952
MORGUPrBLAÐIB

9 1
Eftir Josepb Bornstein.
(Útdráttur úr bófcinni „The
Politics of Murder“.)
DÓ LENIN, stofnandi Bolsjevism
ans, úr veikindum sínum, eða var
hann drepinn á eítri? Að svo
stöddu er ekki hægt að sanna, að
andlát hans 21. januar 1924 hafi
ekki verið eðlilegur dauðdagi.
Hann hafði verið alvarlega veik-
ur síðan í maí 1922. Og læknar
töldu veikindi hans óefað hafa
verið „æðakölkun, sem valdi
hefði heilablæðingu“.
Það var Leon Trotsky, sem
fyrstur manna lét opinberlega í
Ijós grun sinn um, að Lenin hefði
ef til vill verið gefið inn eitur.
En sem kunnugt er, varð Trotsky
undir í samkeppninni við Stalin
um völdin. Maður gæti því svo
sem ímyndað sér, að honum hafi
verið gramt í geði við hinn sigur-
sæla keppinaut sinn. Sarnt sem
áður lét Trotsky ekki þennan
grun sinn í ljós fyrr en 14 árum
eftir dauða Lenins. Að vísu út-
skýrði hann þessa löngu þögn
■ sína á mjög sennilegan hatt. Hann
sagði, að þessi grunur sinn hafi
þroskast smám saman um langa
hríð. Réttarrannsóknimar og
hreinsunardómamir í Moskva
1937 og 1938 vörpuðu nýju Ijósi
á liðna atburði í augurn Ttrotsky.
En um það leyti sem Lenin lézt
og árum saman eftir á grunaði
Trotsky alls ekki, að um glæp
gæti verið að ræða!
Aldurtili Trotsky’s sjálfs (hann
var myrtur í Mexíco City 20.
ágúst 1940), bar þess enn glögg-
an vott, að Stalin skirrðist ekki
við að myrða hvérn þann, er
hann taldi standa í vegi fyrir sér,
og mætti þar tilfæra fleiri dæmi
áþekk þessu máli Lenins.
Þegar eftir lát sitt var Lenin
upphafinn til guðdómlegrar tign-
ar. Stalín hóf þegar áróður sinn
meðal rússnesku þjóðarínnar og
taldi mönnuni trú um, að hvert
orð, sem Lenin hefði mælt eða
ritað, væri af guðdómlegum upp-
runa innblásinn sannleikur. Og
þannig var rússneska þjóðin fyr-
ir fram sefjuð og undirbúin að
tigna og veita vírðingarfyllstu
móttöku „hinum lifandi eítir-
manni Lenins“. Frá hinu var
rússneslcu þjóðinni aftur á móti
aldrei skýrt, að síðasta ósk Lenins
hefði verið sú að Iosna við Stalin!
Margir þcyrra sem þessu voru
ktmnugir, hafa síðan verið tekn- i
ir af lífi, og aðeins fáir þeirra I
gátu lýst þessu yfir, áður en dauð
inn þaggaði niður I þeim. En það
eru enn órækar sannanír fyrir
því, að Stalin hefði ekki náð
völdum og hlotið svo háan sess, |
hefði ekki dauða Iænins borið
áð í tæka tíð og svo haganlega j
fyrir Stalin.
Fyrstu vikuna í marz mánuði
1923 blasti við Stalín mikilvæg '
breyting á hamingjubraut hans,!
er lá við að reyndist jafnvel of
sterk fýrir taugar hans. Að baki
lágu nú mánuðir þeir, er hann
í fyrsta sinn hafði verið alger-
lega frjáls og laus við eftirlit
nokkurs yfirboðara. í fjarveru
Lenins hafði hann orðið valda-1
mesti maður Rússlands. Með
samningum sínumviðZinoviev og
Kamenev hafði hann tryggt sér
framtíðina og undirbúið haná.
Með því að ýta Trotsky til hliðar
og losa sig við hann átti hann
aðeins völdum að skipta með.
tveim sér máttarminni mcnnum.
„Gamli maðurinn“ virtist alger-;
lega úr vegi fyrir fullt og allt. j
Aldrei áður hafði Stalin komizt j
jafn nærri hátindi óska sinna og
vona. — Nú væri Lenín búinn að
vera!
® Trotský hafði boðið Stalin ,.ein
læga samvinnu" sína. Og Stalin
notaði sér kænlega þetta boð
keppinauts síns, þar sem hann
var nú aðalritari flokksins, og
herti nú rækilega takið á hon-
um. Sauðþægir fylgjendur þeirra
þríveldismannanna, Stalins,1
Zinovievs og Kamenevs, voru nú
skipaðir í aðalstöðurnar, en beztu
vinum Trotský’s og stuðnings-,
mönnum hans, Rakovský, Kretin-
ský, Krassin, Joffe o. fl. hafði
verið dreift út um alla Norður- |
álfu og Asíu í stjórnarerindum.
Eftia* Joseph BronsfeifB
Ungverskur prestur (guðfræðingur), fyrrum skólabróð-
ir Lenins og trúnaðarvinur, fékk eftirfarandi yfirlýsingu
frá honum, er eitt sinn varð talsvért hlé á síðustu veikind-
um hans, „og fékk ég yfirlýsingu þessa orðrétta hjá prest-
inum, er ég átti tal við hann“, segir höfundur nokkur í
kaþólsku blaði í október 1938:
„Mér hefir skjátlast", skrifaði Lenin. „Ég býst við, að
nauðsynlegt hafi verið að veita frelsi öilum þessum fjölda
undirokaðra þegna; en aðferð vor hefir æst upp og valdið
öðru einræði og harðstjórn með ægilegum múgmorðum.
Ég get sagt þér það, að ægilegasta martröð mín um nætur
er að finnast ég vera að drukkna í blóðhafi óteljandi fórn-
ardýra! — Það sem þurft hefði til að bjarga voru Rússlandi
(en nú er það of seint), voru tiu menn eins og hinn heilagi
Franz (Francis of Assisi). Tíu hans líkar heíðu megnað að
bjarga Rússlandi!"
(Michael D’Herbigny, S. J., quoted in the
Cathoíic Boy, oct. 1938).
Þeir gátu því ekki tekið þátt í
flokkstarfinu og málefnum þess
heima fyrir!
Síðan sumarið 1923 höfðu ör-
eigarnir, sem taldir voru stjórn-
arflokkur og stjórnendur lands-
ins, verið mjög óánægðir með
kjör sín, svo að lá við fullri upp-
reisn. í geysimiklu verkfalls-upp-
þoti höfðu verkamenn andmæit
varanir Lenins hefðu verið van-
ráektar og lítilsvirtar. Hefði hann
sjálfUr komið aftur til skjalanna
og séð, hvað framkvæmt hafði
veríð í fjarveru hans, mvndi
hann þegar hafa tekið stjórnar-
tumana úr höndum Stalins og
stjórnað andstcðunni gegn hon-
um.
Þann 18. janúar 1924 lagði
Trotský af stað til Kaukasus, og
Kamenev tilkynnti, að Lenin
myndi senn koma til starfa á ný.
En Stalin virtist enn þrunginn
óbifandi sjálfstrausti. Hann þurfti
raunverulega ekkert að óttast
annað en fullan afturbata Lenins.
— Þremur dögum síðar var þess-
ari ógnun rutt úr vegi og horfin
að eilífu: Þann 21. janúar 1924
var Lenin dáinn.
;

Síalin.
ráðstöfun stjórnarinnar og lífs-
kjörum sínum, hungri og lágum
launum og óreglulegri greiðslu
þeirra.
Þessi almenna óánægja hafði
veitt Stalin kærkomið tækifæri
til að herða tökin og styrkja boð
sín og bann. Fyrst félagar 51
Kommúnistaflokknum höf ðu I
revnst sannir að sök um að hafa
tekið þátt í þessum „fjandsam-
legu upphlaupum gegn stjórn-
inni“ með kröfugöngum og öðr-
um ósóma, hefði flokkurinn sjálf-
ur verið lagður undir vald og yfír
ráð leynilögreglunnar!
Styrkur Stalin og vanmáttur
andstæðinga hans kom berlega í
Ijós á flokksþinginu í Moskva 16.
janúar 1924. Þar neitaði Stalin
enn á ný, stutt og laggott, að
sleppa einræði sínu yfir flokkn-
um, veita málfrelsi og leyfa gagn-
rýni á flokkinn í deilumálum.
„Eg vil aðeins segja skýrt og
skorinort“, mælti hann. „Hér er
blátt áfram alls ekki um neitt
raunverulegt ]ýðræði að ræða!“
Stalin krafðist jafnvel einnig rétt
arins til að hreinsa úr miðstjórn-
inni þá félaga, sem Hýddu ekki
refdunum fyllilega. Aðeins þrív
fulltrúar greiddu atkvæði með
andstöðunni, aJMr hini". flokks-
ritarar o? þvílíkir trúnaðarmeno,
st”ddu Stalin rækilepa, preiddu
atkvæði of* hövuðu sér, eins og
forioginn óskaði.
Trotský, 46 uppreistarfúsir
bolsjevika-foringjar og aðrir gagn
rýnendur og andstæði,'gar ,.ein-
ræðis-ritaranna“ héldu áfram
baráttu Lenins gegn Stalin. Þeir
gátu með sanni fullyrt, að öll mis-
tök stjórnarnefndarinnar stöfuðu
raunverulega af því, að allar að-
: llllll
Lenin.
Samkvæmt frásögn Trotský’s
hafði Stalin haft þann möguleika
í huga síðan í febrúar 1923 að
gefa Lenin inn eitur. Og eftir-
farandi er saga sú, sem Trotský i
sagði: („Following quote from'
Stalin“ by Leon Trotský, Copy- i
ritght, 1941, by Harper & Brot- j
hers): i
„í lok febrúar mánaðar 1923,
er Lenin var veikur í annað sinn,
bar það við á fundi Polittiburo-1
félaga, Zinoviev, Kamenev og'
höfundi þessara lína, að Stalin
tilkynnti okkur, að Lenin hefði I
skvndilega gert boð eftir sér og
beðið sig um eitur. Lenin hefði
þá aftur verið að rnissa málið.
Hefði hann talið horfur sínar von
lausár og búist við nýju áíalli og
trevsti ekki ’æknunum, sem hann
hefði auðveldlega grip'ð í ýmsum
mótsögnum o. s. frv. Hann hefði
verið ..fullkomlega með öl’u ráði,
en þjáðist óbærilega“, sagði Stal-
in.
„Év f,rt dagJega fylgst með rás
veikipda Lenins, þar sem við hö^ð
um sama Jækni. dr. Guetier, sem
einnig var fjölskylduvinur okk-
ar“, segir Trotský. „Við spurðum
hann margsinnis: „Er það raun-
verulega satt, Fedor Alevandro-
Framh. á bls- 11.
réttarskvæða
I HÆSTARETTI hefur verið!
kveðinn upp dómur í má-Ii -er
Kaupfélag ísfirðinga ‘ höfðaði
gegn þeim Sigrúnu Edwald, kaup
konu, Aðalstræti 16, ísafirði ög
Rögnvaldi Jónssyni, kaupmanni,
Smiðjugötu 11, einpig á ísafirði.
Kaupfélagið höfðaði inál þetta
til riftunar á sölu á húsum'og
lóð verzlunar J.S. Edwalds og til
viður'kenningar á forkaupsrétti
kaupfélagsins,- - -.. .
KAUPFÉLACIÐ
SELDI LÓBINA
Forsaga málsins er í stuttu
máli sú að í maímánuði 1942
seldi Kaupfélag ísfirðinga verzí-
un J.S. Edwalds lóð, 700 ferm að
stærð, undir og um hús verzlún-
arinnar við Aðalstræti 16 þar í
bæ.
Akvæði i;ii
FORKACPSRÉTT
í nóvember 1948 tilkynnti eig-
andi verzlunarinnar, Sigrún Ed-
wa!d, kaupkona, kaupfélaginu
bréflega, að hún hafi ákv'eðið að
selja verzlun sína og húseignir,
ásamt tilheyrandi ióð. Er hún
keypti af kaupfélaginu voru í af-
sali ákvæði þess efnis, að .kqmi
til sölu á lóðinni eða húsum
þeim, sem á henni standa eða
hvoru tveggja, þá er Kaupfélagi
Isfirðinga áskilinn forkaupsrétt-
ur. — í bréfinu spurði kaupkon-
an hvort kaupfélagið óskaði eftir
að nota forkauprétt sinn. Nokkur
bréfaskipti fóru nú fram milli
kaupkonunnar og kaupfélagsins
varðandi kaupin.
1 Vn,DI FÁ SKRÁ YFIR
VÖRUBIRGÐIR
Kaupfélagiðhaldi sig vilja nota
þennan rétt sinn. En því væri
nauðsynlegt að hafa í höndunum
skrár yfir vörubirgðir verzlunar-
innar með tilgreindu kostnaðar-
verði og fé tækifæri til að sann-
færast um að vörurnar svöruðu
til síns verðs. Án þessara upp-
lýsinga taldi kaupfélagið ekki
! geta tekið afstöðu til tilboðsins.
Kaupkonan upplýsti þá bréf-
lega, að væntanlegur kaupandi
krefðist engrar vörutalningar og
ekki komi til þess að kosta slíka
talningu. Hins vegar væri vænt-
anlegum kaupanda frjálst að
skoða vörurnar og meta þær
sjálfur til verðs.
F,KKI FREKARI VIÐRÆÐUR —
SALA FER FRAM
Ekki urðu frekari viðræður
milli aðila, en með afs^Hr dag-
settu í janúar 1949, seldi Sigrún
Edwald, kaupkona, húséignir sín-
ar ásamt tilheyrandi eignarlóð og
í kaupunum fylgdu allar vöru-
birgðir og vélar.
í undirr.étti voru þau sýknuð
bæði Sigrún Edwald og Rögnvald
ur Jónsson. Hæstiyéttur staðfesti
þann dóm og í forsendum segir
m.a. á þessa leið:
í HÆSTARÉTTI
Jóhann Gunnar .Ólafsson, bæj-
arfógeti á ísafirði, hefur kveðið
upn hinn áfrýjaða dóm.
Áfrýjandi hefur skotið máli
bess.u til Hæstaréttar með stefnu
5. maí 1951. Gerir hann'þessar
dómkröfun: , •
AÐALKRAFA
Að sala stefnda Sigrúnar Ed-
walds hinn 3. janúar 1949 á lóð
og húsi nr. 16 við Aðalstræti á
ísafirði til stefnda Rögnvalds
Jónssonar verði dæmd ógild og
áfrýjanda dæmt rétt að kaupa
fasteignir þessar fyrir tiltöluleg-
an hluta af heildaryerði því, sem
stefndi Rognvaldur Jónsson gaf
fvrir þær ásamt verzlun og vöru-
birgðum.
VARAKRAFA
| Að sala stefnda Sigrúnar til
stefnda Rögnvalds samkvEemt aí-
vegna forkaups-
því til handa
salsbréfi 3. janúar 1949 verði
dæmd ógild og áfrýjanda heim-
ilað að ganga inn í kaupin.
Afrýjandi krefst og málskostn-
aðar úr hendi hinna stefndu in,
solidum bæði fyrir, héraðsdómi
og Hæstarétti.
Stefndu krefjast staðfestingar
héraðsdóms og málskostnaðar úr
hendi áfrýjanda fyrir Hæsta-
rétti.
UM AÐALKRÖFUNA
Þegar stefndi Sigrún Edwald
hugðist láta af verzlun þeirri,
sem hún hafði rekið í húsi sínu
nr. 16 við Aðalstræti á ísafirði,
taldi hún hag 'sínum bezt borgið
með því að seljá einum og sama
aðilja bæði húsið og verzlunina
með þeim vörum, sem þar voru
eftir. Ætla verður, að sala í einu
lagi háfi skipt stefnda Sigrúnu
allmiklu máli..sökunj hins nána
og eðlilega sambands hússins og
þeirrar verzlunar, sem þar hafði
verið. tekin. Atvik.. við söluna
véita-því ekki-efni t-ii að ætla, að
fyrir stefnd.a Sigrúnu hafi vakað
með sölu allra þessara eigna í
einu að fara í kringum forkaups-
rétt áfrýjanda um húsið, heldur
að ráðstafa eignunum á hagkvæm
an hátt;
Að svo vöxnu máli þykir
stefndi Sigrún ekki hafa vanefnt
forkaupsréttarákvæðið, þótt hún
bindi sölu hússins því skilyrði,
að vöruleifar verzlunar hennar
fylgdu með í kaupunum, og gerði
áfrýjanda einungis kost á því að
ganga inn í svo löguð kaup. —
Verður salan til stefnda Rögn-
valds því ekki dæmd ógild af
þessum sökum. Ekki þykir heM-
ur rétt að ógilda söluna, þótt
ekki fylgdi skýrsla um vörutaln-
ingu söluskilmálum þeim, sem
stefndi Sigrún sendi áfrýjanda,
þar -sem fyrirsvarsmenn áfrýj-
anda voru á staðnum og var í
lófa lagið að kynna sér vörurn-
ar. —
UM VARAKRÖFUNA
Þessa kröfu reisir áfrýjandi á
því, að stefndi Rögnvaldur hafi
fengið hagfelldari greiðsluskil-
mála heldur en áfrýjanda höfðu
áður verið boðnir. Áfrýjondi
bauðst ekki til að ganga inn í
kaup Rögnvalds, er honum urðu
þau kunn, og getur því vara-
krafa hans síðar í dómstóli um
það ekki orðið tekin til greina.
, Samkvæmt framanskráðu þyk
ir bera að staðfesta hinn áfrýj-
aða dóm.
Eftir atvikum er rétt, að máls-
kostnaður í Hæstarétti falli nið-
Samgönguleiðir
ausfan fjalls í snjóa-
velrum
EFTIRFARANDI tillaga var
samþykkt á aðalfundi Mjólkurbúa
Flóamanna s. 1. föstudag:
„Aðalfundu.r Mjólkurbús Flóa-
manna, haldinn að Selfossi 14.
marz 1952, beinir þeirri áskorun
til sýslunefndanna í ÁrnéS-, Rang-
árvalla- og Vestur-Skaftafells-
sýslna, að þær í sameinihgu taki
upp samninga við ríkisstjórnina
um framkvæmd snjómokstursins á
leiðinni Reykjavík—Vík í Mýrdal.
Fundurinn telur að of lítið sé lagt
til þess verks og að í snjóavetrum
eins og 1951—1952 muni þurfa
eigi „færri en 14 stórar- jaðrýtúr,
til að halda leið þessari þolanlega
opinni. Þó vill fundurinn alveg
sérstaklega óska þess að leitað
verði samkomulags um að fram-
kvæmd mokstursins verði í hönd-
um samgöngiúniðstöðvar austan
f.jalls, en slík miðstöð hefir bétra
yfirlit um hvar aðstoðar er þitff
cn miðstöS sem er í Reykja'ýík“.