Morgunblaðið - 21.12.1952, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 21. des. 1952
Jón Björnsson skrifar um
BÓKMENNTIR
Kann hvergi betur við
Einar Benediktsson:
Laust mál. — Úrval.
ísafoldarprentsmiðja hf. 1952
ÁRIÐ 1945 gaf ísafoldarprent-
smiðja út ljóðmæli Einars Bene-
diktssonar í þrem bindum. Sá
Pétur Sigurðsson háskólaritari
um þá útgáfu. Þessi útgáfa var
hið mesta þarfaverk, en margir
söknuðu þess, að þar var ekkert
í óbundnu máli eftir skáldið Nú
' er bætt úr því með þessu riti. Hér
er samankomið úrval úr sögum
og greinum Einars, ásamt ævi-
sögu hans eftir Steingrím J. Þor-
steinsson prófessor, sem einnig
hefur séð um útgáfuna að öðru
leyti. Þetta er hin ýtarlegasta
ævisaga Einars, sem enn hefur
birzt, og er hún þó ekki annað
en ágrip, að því er höf. segir sjálf
ur.
Þessi tvö bindi eru alls á átt-
i unda hundrað síður. Það er því
. útilokað, að gera nokkra grein
| fyrir safni þessu, eftir að hafa
; blaðað í bókinni, en fljótt á lit-
j ið virðist val útg. vera af smekk-
j vísi gert. Sumir kunna nú ef til
j vill að halda, að gamlar blaða-
! greinar eigi lítið erindi til nú-
j tímakynslóðarinnar, öðruvísi en
; sem liður í heiidarútgáfu eins af
stórskáldum þjóðarinnar. En sá
i sem blaðar i safni þessu, kemst
j skjótt að annarri niðurstöðu. Það
j verður fyrst og fremst ljóst af
1 ýmsum greinum Einars, að hann
j hefur í mörgu verið langt á und-
| an sínum tíma. Trú hans á fram-
i tíð þjóðarinnar er óbilandi, og
hann er fullur áhuga fyrir sögu-
legum rétti hennar, eins og Græn
, iandsritgerðirnar sýna. En efst í
huga hans er mannúðarhugsjón-
j; in, eins og hún birtist fegurst hjá
, helztu forvígismönnum hins sið-
; menntaða heims. Sumar greinar
hans af þessu tagi eru þarfar hug
vekjur enn þann dag í dag. Mætti
nefna grein hans ..Fátækralög-
gjöfin frá 1914“, þar sem kemur
fram viðhorf hans til einstaklings
og þjóðfélags, en þetta er mál-
efni, sem er efst á baugi í dag,
: eigi síður en fyrir fyrri heims-
styrjöld, þegar andstyggileg
dýrkun valdsins í ýmsum bún-
ingi virðist hafa náð æ ríkari
tökum á fólki en áður var. Væri
i rauninni brýn þörf á að kynna
skólakynslóðinni skoðar.ir mæt-
ustu manna þjóðarinnar á þess-
um vandamálum, í stað þess að
fylla hana með all.skonar óbr.rfa,
sem kemur að litlu gagni þegar
á reynir.
Fyrsti kafli safnsins er Sögur
og svipmyndir. Þar eru fle«tar af
sögunum úr fyrstu bók Einars,
Sögur og kvæði“, sem kom út
árið 1897, en hér er miklu aukið
við. Skáld og þjóðmenntir er
annar kaflinn, en þar er mest af
því, er Einar ritaði um samtíma-
rithöfunda. Var hann oft hvass-
yrtur og allt annað enn sann-
gjarn i sumum dómum sínum, en
allt um það lýsa þessar greinar
skoðunum hans vel. Svo kemur
kaflinn Saga og þjóðarframi, en
þar eru nokkrar af greinum Ein-
ars um sagnfræðileg efni. Þjóð-
mál og framkvæmdir er sameig-
inleet heiti á stjórnmálagreinum
skáldsins, en þar hefur verið af
mestu að taka. Síðasti flokkur-
inn nefnist Hugleiðingar og heim
speki. Þar eru greinar um lífs-
skoðun skáldsins og heimsmynd,
en ýmsar þeirra birtust í Eim-
reiðinni og fleiri tímaritum á efri
árum skáldsins. Síðasti þáttur-
inn er svo ævisaean. eins og áður
var getið Útgefandinn ritar for-
mála fyrir safninu og gerir þar
grein fyrir útgáfunni. Margir
rfir^pu taka undir orð hans í lok
"mála^s, er hann kemst svo að
d"' ði: „Einar Benediktsson er vafa
íajjst einhver merkile^^sti mað-
Ur, sem fæðst hefur á íslandi, og
einn þeirra örfáu samtímamanna
ölskar, sem munaður verður og
ifíéúnn eftir þúsund ár, ef nokk-
Í:
ur veit þá deili á íslenzkum mönn
um og menntum".
Nokkrar myndir prýða bókina
og ytri frágangur hennar er góð-
ur.
Tvö merk safnrit:
Austurland >'V. bindi.
Göngur og réttir IV. bindi.
Bókaútgáfan Norðri 1952.
RITSAFNIÐ Austurland er gefið
út að tilhlutan Sögusjóðs Aust-
firðinga. Af því eru nú komin út
fjö‘gur bindi og von er á fleirum
í viðbót. Meginefni þessa bindis
eru „Þættir úr sögu Austurlands
á 19. öld“, eftir Halldór Stefáns-
son. Er hér um að ræða lýsingu
á þjóðháttum og atvinnuvegum
Austurlands á þessu tímabili,
auk venjulegrar atburðasögu og
lýsingu árferðis. I greininni er
mikill fróðleikur samanlcominn.
Má sjá af þessu yfirliti, að nýjar
hræringar í þjóðlífinu hafá oft
látið fyrst á sér bæra á Austur-
landi. Svo er um fríkirkjuhrevf-
inguna, og ýmislegt nýtt. Þáttur
Norðmanna í athafnasögu lands-
fjórðungsins er drjúgur, og koma
þeirra þangað varð til að ýta
undir framtak innlendra manna.
Frá öllu þessu er greint í ritgerð-
•inni, eins ítarlega og unnt er í
svo stuttu máli. Einnig er rakin
saga skólanna og annarra menn-
ingarfyrirtækja, blaðamennsku,
o. s. frv. Á Austfjöroum var blað
ið Skuld, sem Jón Ólafsson stýrði
gefið út. Þótti Skuld eitt bezta
blað landsins á sínum tíma. Hér
er einnig frásögn af örlagaríkum
náttúruviðburðum, svo sem
Öskjugosinu 1875, en ýmsar jarð-
ir á Jökuldal fóru þá í eyði vegna
öskufallsins. Varð það til þess, að
ýta undir Ameríkuferðirnar, sem
komust í algleyming upp úr því.
Mikill kostur er það að ritgerð-
inni fylgir nákvæm nafnaskrá.
Nafn höfundar er trygging fyrir
því, að hér sé farið eftir beztu
heimildum, sem völ er á. Er rit-
gerðin því mikils virði fyrir sögu
nítjándu aldarinnar. Væri full
þörf á því að fleiri héruð ættu
jafn greinargóð yfirlit yfir sögu
sína, og þá einkum síðari hluta
aldarinnar sem leið, þegar fólkið
var að vakna til framtaks eftir
aldalangan dvala. — Aðrar rit-
gerðir í þessu bindi eru „Um
Víkur og byggð þar“, eftir Hall-
dór Stefánsson. „Yfirlit um ætt-
stofna austanlands“ eftir sama,
og bindinu lýkur með skemmti-
legum sagnaþætti eftir Eirík Sig
urðsson.
Göngur og réttir er orðið mikið
1 og merkilegt safn. Af þvi eru nú
kofmin út fjögur stór bindi. Hef
ur Bragi Sigurjónsson búið þau
undir prentun. í þessu bindi eru
gangnaþættir af Vestur- og Suð-
j urlandi og Vestmannaeyjum. Ás-
geir Jónsson frá Gottorp ritar inn-
gangsorð er hann nefnir „Aldrei
gleymast unaðsdagar“. Margir
þáttanna eru. eins og vænta
mátti, skemmtilegir og fjölbreytt
ir, enda er hér sagt frá mjög
ólíkum byggðarlögum. Hafa
gangnamenn oft komizt í hann
krappann í illviðrum á öræfum
mitt inni í landi, eins og við
Þórisvatn, eða í hengiflugum
• Vestfjarðafjallanna. Hefur þá oft
revnt á seiglu ög útsjónarsemi.
| Það. sem einkum getir þættina
skemmtilega, er, að útg. hefur
I látið máifar þeirra, sem segia frá,
njóta sín óbreytt. Ég gæti trúað,
I að þeir, sem stunda sögu málsins
og sérkennileg orð, myndu ekki
leita án árangurs í þessu riti.
Göngur og réttir eru eitt af
þeim ritum,’ sem hafa mjög mik-
ið menningarsögulegt gildi. Holl
ari og betri gjöf er ekki hægt að
gefa yngri kynslóðinni, hvort
heldur er á jólunum eða við önn-
ur hátíðleg tækifæri, því að hér
koma ljóst fram hinir beztu vig-
inleikar þjóðarinnar, skyldurækn
Frh. á bls. 11
ÞAÐ var í senn skemmtilegt og
ömurlegt um að litast í Revkja-
| víkurhöfn síðustu dagana. Friður
floti íslenzkra skipa liggur þar
I bundinn við hafnarbakkann, sum
þeirra full af jólavörum, sem
ekki má snerta við að flytja frá
borði. Verkfallið hafði lamað
alla hafnarstarfsemina. Lokaðar
vörugeymslur, stöðvuð upp-
skipunartæki| verklausar mann-
hræður á stjli — allt þetta gefur
höfninni, þessum miðpunkti
starfs og viðskipta höfuðborgar-
innar, hnípinn og vonleysislegan
svip.
VILL KOMAST SEM FYRST
Á SJÓINN AFTUR
| Það væri nógu gaman að vita,
hvernig lífið liggur i skipverjum
þeim, sem kunna að vera um borð
í einhverju þessara kyrrsettu
skipa. í slíkum hugleiðingum
laumast ég um borð í gæðaskipið
Gullfoss og hitti þar fyrsta
n.anna að máli eina þernuna á
fyrsta farrými, ungfrú Huldu
, Helgadóttur.
— Ég er þegar sárleið orðin á
aðgerðaleysinu og vildi komast
stm fyrst á sjóinn aftur, segir
I hún mér. — Við fengum þarna
! reyndar óvænt frí en það er ann-
j ars auma fríið, þegar til lengdar
| lætur. Skipið er svo að segja
mannlaust, nema nokkrir menn
stm gæta ljósavélanna, sem eru
stóðugt á vakt. Matsveinar og
i þjónar eru í verkfalli, svo að
I þeir, sem hér eru um borð hafast
við á skrínukosti. Allar áætlanir
verða fyrir leiðinda raski. Við
áttum að fara til Akureyrar nú
um helgina og til Hafnar þ. 27.
des., en ekkert er að vita, hvað
úr því verður. Allt er í óvissu
og á ringulreið.
I
Á GULLFOSSI SIÐAN HANN
VAR BYGGÐUR
I — Hvernig fellur yður annars
skipsþernustarfið — svona þegar
ekkert verkfall er til að gera,
yður lífið leitt? i
j — Mér hefur aldrei fallið neitt
starfs eins vel. Ég hefi verið hér á
Gullfossi síðan hann var byggð-
ur fyrir tæpum þremur árum en
áður hafði ég leyst tvisvar sinn-
| um af á Goðafossi. Ég er líka svo
heppin, að ég hefi aldrei fundið til
sjóveiki, enda þykir mér vænt um
sjóinn og er fædd og alin upp á
sjávarbakkanum, í Borgarfirði
’ eystra. I
VEL VIÐ ALLA
FARÞEGANA
— En er þetta ekki samt held-
ur erfitt verk — og ef til vill
stundum vanþakkað?
— Ekki svo mjög, við erum
sex þernur á skipinu, fjórar á
fyrsta farrými og tvær á öðru
og þriðja, svo að ekki er meira
en hóflega á okkur lagt. Auk
þtss eru farþegarnir yfirleitt
ákaflega góðir og þægilegir við-
skiptis, svo að sjaldan keraur til
nokkurra árekstra. Ég get sem
betur fer sagt, að mér sé vel við
alla þá farþega, sem ég hef haft
mig en e sjonum
Hebbað við ungfrú Huldu Helge-
dóflur, þc:'nu á GuEBfossi
'M’Á
Hulda Helgadóttir að starfi.
k'rmi af í starfi mínu hér á
Gullfossi.
— Hafið þér farið víðe?
— Ekki get ég sagt það. Áætl-
ur. okkar hefur lfengst af verið
sú sama: Reyk.javík — Leith —
Kaupmannahöfn, fram og til
boka. í hitteðfyrra vorum við þó
sex mánuði í förum á milli
Frakklands og Norður-Afríku, en
skipið hafði verið leigt frönsku
félagi til farþegaflutninga.
„LÍKKISTA Sá:FARANNA“
— Fórum við á milli Bordeaux
og Casablanea og stóðum venju-
lega við um 2—3 daga í hverri
höfn. Við komumst létt út af
vetrarkuldanum það herrans ár-
ið Loftslagið var indælt og þægi-
legt. Mikið var búið að hrella
okkur á Biscay-flóanum, að þar
væru krappir sjóar og illir, enda
væri hann kallaður „líkkista sæ-
faranna“. Sem betur fer reynd-
ust þessar sagnir æði mikið orð-
um auknar, þó ekki með öllu tii-
hæfulausar.
í CASABLANCA —
FJÖLBREYTT OG LITAUÐUGT
LÍF
— Hvað getið þér sagt mér af
Bordeaux og Casablanca?
— Casablancka fannst mér nú
öllu skemmtilegri. Hún er nýrri
borg heldur en Bordeaux, litauð-
ug og fjölbreytileg. Þar ægir öllu
saman, Evrópumönnum og Aröb-
um og mikið er þar um verzlun
og alls konar prangarastarfsemi,
fallegar vörur og sérkennilegar.
•—- Hafið þér haldið heilög jól
á hafi úti?
— Já, við vorum þennan sama
vetur á siglingu á jóladaginn.
Annars frestuðum við sjálfum
jólafagnaðinum þangað til við
komum í höfn í Casablanca á
annan í jólum og vorum laus við
farþegana, sem flestir voru
Frakkar eða Arabar. Annars
komu þeir sér yfirleitt vel hjá
skipshöfninni og furðu vel tókst
að gera sig skiljanlegan með
bendingum og handapati, þar sem
hvorugur skildi annars mál.
FENGU FÆRRI EN VILDU
— Hugsið þér ekki gott til
hinnar fyrirhuguðu reisu til Mið-
jarðarhafsins?
— Hún verður sjálfsagt mjög
ánægjuleg og nógu margt verð-
ur um manninn þann mánuðinn
um borð í Gullfossi, þ. e. 200
manns færra en vildu hafa fengið
lofun fyrir fari. Æætlunin er aS
fura til Algier, Spánar, Portúgals,
Ítalíu og Nizza, svo að það verð-
ur eflaust margt, sem fyrir aug-
un ber. Ég verð líka fegin, þegar
deyfð vetrarmánaðanna lýkur og
meira verður að gera. Þegar far-
þegar eru aðeins 50—60, eins og
oftast er yfir veturinn, er jafn-
! vel full rólegt og lítið um verk-
I efni.
— Hvers munduð þér helzt
sakna úr núverandi starfi yðar,
ef þér einhverra hluta vegna
I yrðuð að breyta um?
MUNDI SAKNA
ÓTAL MARGS
— Ég hef yfirleitt alls ekki í
hyggju að skipta um stöðu. Ég
konn hvergi betur við mig en á
sjónum og mundi sakna ótal
margs, ef ég ætti að hverfa að
öðru starfi, ekki sizt landsýnar-
innar íslenzku við hverja heim-
komu, sem að vísu er ærið mis-
jöfn, en alltaf indæl samt. Ég
hefi oft veitt því athygli, að er-
lendir ferðamenn, sem komið
hafa með okkur til íslands hafa
staðið uppi á þiljum heilar næt-
ur, og það jafnvel þótt þeir væru
cmurlega á sig komnir af sjó-
veiki og vanlíðan, til þess að
missa ekki af því er fyrst sæist
blána yfir jökulbungunum á há-
lendi íslands, og sannarlega er
það nokkuð, sem er óviðjafnan-
| legt og ógleymanlegt þeim, sem
! einu sinni hefur séð það.
í . *
i Her lýkur þessu stutta sam-
tali mínu við ungfrú Huldu
Helgadóttur. Ég óska henni að
skilnaði gleðilegra jóla og góðs
byrjar, er Gullfoss leggur næst
frá landi.
— sib.
Gjafir til
Mæðrastyrksnefndar
I N. N. 100,00. 90 ára blindur mað
ur 100,00. Þórdís 325,00. N. N.
200,00. S. Z. & Co. 100,00. Hvann-
bergsbræður, starfsf. 210,00. Frá
F. R. 50,00. N. N. 100,00. Eggert
Kristjánsson og Co. 350,00. E. Br.
150,00. Jóh. Finnsd. 50,00. F. Bl.
50,00. Toledo, föt ný. Ásgeir og
Sveinb.jörn 100,00. Slysatrygging-
arstofan 205,00. Guðrún Sæmunds
dóttir 100,00. Lítil stúlka 10,00.
Egill Guttormsson 100,00. N. N.
60,00. Sigdís Ketilsdóttir 100,00.
M. Þ. 500,00. Kristinn 100,00. N^
N. 50,00. N. N. 50,00. Einar Eyj-
ólfsson, ný föt. Þorláksson J. og
Norðmann 500,00. Ónefnd 50,00.
Ásta og Jón 100,00. Starfsf. Raf-
magnsveitu Reykjavikur 1.575,00.
&sta, Magga og Hanni 200,00.
Kona 50,00. Þorsteinn 250,00. Mar-
grét Bergmann 200,00. Þorsteinn
Bergmann 200,00. Ingibjörg og
Þorvaldur Ámason 100,00. T. M.
100,00. Svava Þórhallsd., 100,00.
Carl D. Tulinus og Co. 300,00. Frá
Bjarna 100,00. — Kærar þakkir.
— Nefndin.
— 4 BEZT AÐ AUGLÝSA
T I UORGUmLAÐim