Morgunblaðið - 13.01.1953, Blaðsíða 7

i Þriðjudagur 13. jan. 1953

TAORGXJTiBLÁÐlB
I
Á MEÐAL þess, sem heimsathygl
in hefir beinzt að einna óskipt-
ust að undanförnu er starfsemi
Mau Mau flokksins og kynþátta
málin í Kenyu. Aðal atriði þessa
máls er engin ný bóla. Flestir
Afríkubúar í Kenyu hafa þegar
um langan tíma alið á vissum
óróa og óánægju, þá hefir aðeins
skort áltveðni og skýrleika til að
láta í ljós og fylgja eftir skoð-
unum sínum og tilfinningum. En
þessum hæfileikum er Jomo Keny
atta gæddur í ríkum mæli og það
er einmitt þessvegna, að hann er
orðinn að þjóðernislegu tákni í
augum kynþáttar síns og jafn-
framt sú persóna, sem hlutaðeig-
andi stjórnarvöld eiga við í einna
flóknustum brösum um þessar
mundir. Hann er einn hinn hrein-
ræktaðasti og rótttækasti þjóð-
ernissinni, sem um getur og það
kemur því gréinilegar í Ijós, sem
hann heyrir til samsteypuþjóð-
félagi, sundurleitu og ósamhæfðu.
ÆVIFERILL AFRÍKANSKRA
ÞJÓÐERNISSINNA
Helztu æviatriði hans eru svip-
uð því, er almennt gerist um
afrikanska þjóðernissinna. Fyrst
er það trúboðsskólinn, síðan stutt
starfstímabil, hægfara pólitísk
vakning og síðan ferð til útlanda.
Þar tekur við langur tími starfs
og náms erlendis, aðallega í Bret-
landi, þar sem hann komst í sam-
band við marga Afríkubúa í svip
aðri aðstöðu og hann sjálfur og
nokkra af þeim fáu Evrópumönn-
um, sem kæra sig um að kynnast
Afríkumönnum (hvernig sem nú
á því stendur. Og svo kemur að
afturhvarfinu til heimalandsins
og þeim afleiðingum sem ennþá
eru ófyrirsjáanlegar.
Það, sem er ólíkt með Keny-
atta og öðrum afríkönskum þjóð-
ernissinnum á rætur sínar að
rekja til hinnar hverfulu skap-
gerðar hans og hinnar marg-
breytilegu þjóðfélagsskipunar
í Kenyu.
RÚMLEGA FIMMTUGUR —
EKKI ALVEG VISS UM
FÆÐINGARÁR SITT
Jomo Kenyatta fæddist ein-
hversstaðar í Kikuyu-héraðinu
fyrir rúmum 50 árum — hann
sjálíur veit ekki nákvæmlega um
fæðineardag sinn og ár. Um tíu
ára aldur gaf hann sig fram við
munaðarlausrahæli, rekið á veg-
um skozka trúboðsins nálægt
Fort Hall og kynnti sig undir
nafninu Kamau Wa Ngengi. —
Þarna var gerð á honum vel
heppnuð læknisaðgerð við mænu
sjúkdómi, sem hann var haldinn.
Hinn fyrsti starfi hans var sem
aðstoðar eldhúsdrengur. Það kom
þegar í ljós, að hann bjó yfir
mjög svo auðugu ímyndunarafli,
hann gat, eins og húsbóndi hans
komst að orði „spunnið upp sög-
ur eins og gamall sjóari“. Nú var
hann skírður „Johnstone", send-
ur í trésmíðalæri, og síðan fékk
hann atvinnu við vatnsvirkjunina
í Nairobi, þar sem hann komst í
kynni við brezk hjón, sem sýndu
vinsamlegan áhuga á honum og
hinum óvenjulega góðu gáfum
hans.
1922 — FYRSTA PÓLITÍSKA
SKREFID
Árið 1922 tók hann hið fyrsta
skref sitt á stjórnmálabrautinni
er hann gerðist meðlimur í
Kikuyu samtökunum, en sá flokk
ur má teljast hin fyrstu skipu-
lögðu félagssamtök, sem nokkuð
létu að sér kveða meðal Kikuyu
manna, þess kynþáttar í Kenyu,
sem náð hefir mestum þjóðfélags-
legum þ"oska. Hinn gáfaði Keny-
atta var brátt gerður að formanni
flokksins. Árið 1928 hafði hann
haf;ð útgáfu dagblaðs, skrifuðu
á Kikuyu-máli og árið eftir var
hann sendur til Bretlands á veg-
um flokksins til að bera upp
kvartanir um ágang Breta á land
Kenya-manna.
Jomo Kenyatta
KOMA F.VRÓPUMANNA
KENYU TIL TJÓNS
Landskortur er hið gamla mein
Kenyu. Kenyatta hefir látið sig
þetta vandamál miklu skipta og
árið 1938 kom út bók eftir hann
um þetta efni er hann kallaði
„Facing Mount Kenya“. Er bókin
full af djúphugsuðum mannfræði
legum athugunum. Kenyatta held
ur þar fram, að áður en Evrópu-
menn komu til Kenya hafi verið
þar í gildi kerfisbundnar reglur
um eign og yfirráð landrýmis
þannig, að enginn hluti landsins
var ónotaður, en að koma Evrópu
manna hafi valdið truflunum á
þessu kerfi til mikils tjóns fyrir
landsbyggja. Kikuyu-menn, seg-
ir hann, héldu, að Evrópumenn-
irnir mundu standa aðeins-stutt
við, svo að þeim var leyft að
,.húka“, bar sem beir voru nið-
ur komnir. ■ Evrópumennirnir
stóðu hins vegar í þeirri mein-
ingu, að stór landsvæði væru ó-
notuð. sem í raun og veru voru
beitilönd fyrir nautpening, en síð-
ar, staðhæfir Kenyatta, kom í
ljós, að þeir vildu í alls engu
virða eignarrétt Afrímúmanna.
SEX MÁNUÐIR í ENGLANDI
Þessi fyrsta heimsókn hans til
Englands stóð aðeins í 6 mánuði
og án þess, að hann fengi nokkru
áorkað. Nýlenduhreyfingin hafði
'ekki enn rutt sér til rúms í hug-
um almennings en hann fann
samt/að hún lá í loítinu. Eftir
eitt ár heima í Kenyu kom hann
á ný til Englands, í þetta skipti
til 13 ára dvalar. Fyrsta árinu
varði hann til náms í mannfræði
við háskólann í Lor.don og ávann
sér brátt mikið traust og álit fyr-
ir gáfur sínar hjá próf. Malinow-
ski, sem skrifaði síðar formála
að bók hans, þas sem hann fer
um hann mörgum lofsamlcgum
orðum.
ERFID STÚ3SNTSÁR
Kenyatta átti á þessum árurn
að stríða við alla hina venjulegu
örðugleika hins litaða nýlendu-
stúdents í Bretlandi. Hann var
félítill, fékk einhvern smástyrk
frá ýmsum Kikuyu sjóðum, og
hanr átti í basli með að fá hús-
næði, þótt harm væri á þessum
árum hinn geðfelldasti ungur
maður. Hann skrifaði bókina sína
í gömlu og þægindasnauðu húsi,
þar sem hann loksins fékk inn:
hjá vinsamlegu fólki. Á þessum
13 árum tókst Kenyatts að ferð
ast víða um Evrópu^korrist m. a.
til Moskvu þótt aldrei væri hann
meðlimur kommúrústaflokksins 5
Bretlandi. Hann var fyrst og
fremst einstaklingshyggjumaður
með áhugann óskiptan við Kik-
uvu þjóðílokkinn og siðvenjur
hans.
LANDBÚNADARVERKAMAÐ-
UR — GIFTIST ENSKRI KONU
Á meðan á styrjöldinni stóð,
vann hann um skeið sem land-
búnaðarverkamaður, þekktur und
ir nafninu „Jumbo“ í barkránni,
sem hann vandi komur sínar í.
Hann hélt jafnframt fyrirlestra
fyrir Menningaisamtök verka-
manna.
Árið 1942 kvæntist hann enskri
konu, Edna Grace Clarke og ári
siðar fæddist þeim hjónunum
sonur, sem hlaut nafnið Peter.
Kenyatta var ákaflega hreykinn
af syni sínum.
Gifting Kenyattas virðist sýna
ljóslega, að á þessum árum hafi
hann ekki enn alið á neinni and-
úð gagnvart Evrópumönnum. Þeg
ar hann, á þessu tímabili, var
spurður, hvort hann áliti, að hvít-
ir menn skyldu rekpir frá Kenyu,
svaraði hann jafnan neitandi,
sagði, að þeir mundu smám sam-
an gerast afrikanskir, er þeir
hefðu lagað sig eftir þjóðfélags-
háttum og þörfum Afríkumanna.
Frá þessari skoðun sinni hefir
hann sýnilega vikið eftir að hann
snéri aftur til heimalands síns.
FORSETI AFRÍKUSAMBANDS-
INS — HETJA DAGSINS
Þegar hér var komið sögu, var
hann einn á meðal hinna mennt-
uðu negra í Englandi, sem stofn-
uðu til Afríkusambandsins með
það fyrir augum að sameina
pólitíska starfsemi allra negra-
samtaka í Afríku. Kenyatta var
kjörinn forseti sambandsins og
Kwame Nkrumah, rétt nýkominn
til Bretlands frá Bandaríkjunum,
aðalritari þess. Árið 1945 hélt
sambandið ráðstefnu í Manchest-
er, þar sem mættir voru fulltrú-
ar frá Afríku, Bandaríkjunum og
Vestur-lndíum. í tvær vikur var
rætt fram og aftur um vanda-
mál hins svarta kynþáttar á jörð-
inni. Á flestum fundum ráðstefn-
unnar var Kenyatta íundarstjóri.
Hann var sannkölluð hetja dags-
ins. Afstaða hans, yfirveguð og
kímni krydduð, stakk greinilega
i stúf við flesta af hinum full-
trúunum.
8REYTT AFSTADA
Það var sæmilcga auðvelt. fyr-
ir hann að t.aka á hlutunum me.ð
gamanlyndri rósemi, á meðan
hann var í Bretlandi, í tiltölu-
lega rólegu andrúmslofti. Hon-
um veittist það allt erfiðara í
hinni óróafullu og æstu Kenyu,
sem hann hafði horfið til aftur
árið 1946. Hann var hér á ný í
aðstöðu hins minni máttar og að-
hylltist nú æ meir þá fráleitu
skoðun, að málstaður Kikuyu
þjóðflokksins hlyti alltaf að vera
sá eini rétti. Héðan í frá hélt
hann eina ræðuna eftir aðra, þar
sem hann staðhæfði af mælsku
og áherzluþunga, sem minnti á
málflutning Hitlers, að Kenya
yrði paradís á jörð, ef aðeins hinn
hvíti maður yrði þaðan á brott.
SJÁLFUR SEMUR IIANN SIG
AÐ SIDUM EVRÓPUMANNA
En einkennilega kemur það
samt fyrir, að um leið og Keny-
atta lofar hástöfum ágæti Kikuyu
þjcðflokksins, kynþáttar síns, og
siði hans og venjur, þá semur
hann sjálfur sig í flestu að hátt-
um Evrópumanna. Hann býr í
húsi, byggðu í evrópskum stíl og
neitir hinnar beztu fæðu, sem
völ er á í nýlendunni. Hann geng-
ur jafnan með fílabeinsstaf í
hönd — það er hans kennimerki
— og með gífurmikinn gimsteins
hring á vísifingri hægri handar.
Hann gengur ekki í hinum venju-
legu klæðum Afríkumanna held-
ur í fötum msð Evrópusniði, —
sérlega vel falla honum föt úr
ljósbrúnu rifflaflaueli.
HIN SANNA MENNTUN —
AÐ KUNNA AÐ VINNA
í ræðum sínum leggur hann
næstum þvi ofstækisfulla áherzlu
á kappsamlega vinnu og afneitun
allra holdsins lystisemda. Hvað
eítir annað hefir hann ráðizt gegn
lifnaði þjófa, vændiskvenna,
slæpingja og sníkjudýra og tal-
að af brennandi áhuga fyrir
gagnlegri og raunhæíri menntun.
(„Það sem ég á við er ekki það,
að komast yfir bók og penna,
heldur það að læra að vinna —
ef við notum hendurnar, verð-
um við að mönnum, ef ekki —
að einskisnýtum auðnuleysingj-
um“.)
Slík orð og ræður myndu reyn-
ast áhrifameiri, ef Kenyatta sjálf-
ur lifði ströngu líferni, en sann-
leikurinn er sá, að hann er að
ýmsu leyti eftirlátur við sjálfan
sig eins og hin vöxtulega istra
hans og blóðhlaupin augu bera
vitni um. í kunningjahópi á hann
til að vera kátur og skemmtilega
ræðinn, laus við alla öfga ,en hin
hógværa andstaða gagnvart
Evrópumönnum, sem kemur fram
í áðurnefndri bók hans hefir nú
snúizt upp í fjandsamlega fyrir-
litningu á hinum hvítu nýlendu-
mönnum.
GÆTU LÆRT AF AFRÍKU-
MANNINUM
Kenyatta sá áður í mjög skýru
ljósi vandamál hinnar fyrstu kyn
slóðar Afríkubúa, er orðið hafði
fyrir vestrænum áhrifum. Á ein-
um stað í bólc sinni skrifar hann:
j „Hinn nýsiðmenntaði Afrikumað-
i ur lítur á þcssa siðmenningu með
óttablandinni grunsemd. Hann
stendur uppi óviss og flöktandi
á miili tveggja þjóðfélagsafla“.
Þegar þetta var, leitaði hann eft-
ir samræmingu þeirri er var
nauðsynleg. Og enn skrifar hann:
„Fortíðin hefir gert of mikið af
því að reyna að upplýsa og sið-
mennta hina einföldu villimenn.
Þessi viðleitni hefir byggzt á
þeirri fordómafullu hugmynd, að
menning Afríkuþjóða sé frum-
stæð og ófullkomin og heyri að-
eins fortíðinni til, svo að arf-
leifðir hennar hlj.óti að skoðast
sem hverjir aðrir forngripir, sem
ekki eigi heima annars ptaðar
j en á einu eða öðru safni. Evi'ópu-
| mönnum ætti að vera ljóst, að
1 það er ýmislegt, sem þeir gætu
lært af Afríkumanninum“.
P.URT MED I>Á HVÍTU!
Nú kærir hann sig kollóttann
um, hvort Evrópumaðurinn lær-
ir nokkuð eða ekki neitt — að-
maðurinn hefir ekkert á Evrópu-
búum að græða.
Kenyatta er nú í hinum rót-
tækasta vinstri armi Afríkusam-
bandsins í Kenyu, í andstöðu við
öll hin gætnari sjónarmið.
Hver muni framvindan á æví-
ferli hans héðan í frá, er á huldu
á svipaðan hátt og er um þróuik
hins sundurleita þjóðfélags, sem
hann heyrir-til. Tvímælalaust er
hann góðum hæfileikum búinn,
þó að svo kunni að fara, að hanu
reynist ekki annað en tákn upp
á hinn ófrjórri og spillta hluta
af þeirri kynslóð afrikanskra for-
ingja, sem hafa þegar á ýmsum.
sviðum náð markverðum árangri
— Nkrumah, Tshekedi, Moroka
og — vonandi einnig Mathu.
(Úr „The Observer“) i
Ford ínodcl 1947
fólksbifreið
til sýnis og sölu við Þing-
holtsstræti 2, kl. 12.30 til 2
í dag. —
Khúð — Lán
Sá, sem gæti lánað 30 þús.
kr. gegn fyrsta veði í húsi,
gæti fengið litla íbúð á leigu
næsta haust. Gæti einnig
fengið að vinna við húsið
upp í leiguna. Tilboð sendist
afgr. Mbl„ merkt: „Ibúð —
Lán — 695“.
Smergilskífur
Rafmagns-sniergelsjkjfur 7“
Borpatronnr L”, %”
%”. —
Rennibekks-palronur 314”
4”, 5”, 6” 9”, 1014“
Pinnálar á kúlulegum, m. st.
Verzl. Vald. P»ulsenhí
Klapparstig 29 — Sími 3024
V-Rei
l
- c. .'.‘V
óvollt
fyri.liggjandi"
. ’ýC'nf.'-./sr
V-reimar ávalt fyrirltggj-
andi. Einnig reimskífur.
Verzl. Vald. PoulsenS'r
Klapparsíig ?9 — Sími 3024
■%
Vtl
S K1P AÚTCCRÐ
RIKISINS
Tekið á móti flutningi til Salt-
eins — á burt með hann! Afríku- 1 hólmavíkur á morgun. —