Morgunblaðið - 24.01.1953, Blaðsíða 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
Laug^rdagur 24. jan. 1953
Tillögnr Sjálfstæðismanno í
Framhald af hls. 7
yerða nokkuð önnur í landinu.
Að vísu mundi ekki í fyrirsjá-
anlegri framtíð fullkomið tveggja
flokka kerfi komast á, en það
mundi sækja í slíkt horf. Hugs-
anlegt er, að það mundi leiða til
þess um sinn, að t. d. Sjálfstæðis-
flokkurinn fengi tiltölulega fáa
þingmenn kosna, því að meiri-
hlutakosningar leiða til meiri
sveiflu í þingmannafjölda til og
frá, en hlutfallskosningar og slíkt
fyrirkomulag mundi e. t. v. greiða
fyrir svokallaðri „vinstri sam-
vinnu“ í bili. En þeir, sem mest
kvarta undan þeirri leiðu sam-
suðu og ábyrgðarleysi, sem leiðir
af stjórnarsamvinnu slikri, er
verið hefur undanfarin ár, ættu
allra síst að kvarta undan því,
þótt samstæður meirihluti mynd-
aðist á Alþingi.
Ástæðan til þess, að Sjálf-
stæðismenn hafa lengst af verið
í stjórn siðan 1939 er alls ekki
sú, að flokksmenn yfirleitt eða
forystumenn flokksins hafi ætíð
talið það flokkslegan ávinning að
vera í ríkisstjórn. Þvert á móti.
En það hefir verið eina ráðið til
að sjá landinu fyrir löglegri þing-
ræðisstjórn. Þau tvö ár frá 1939,
þegar Sjálfstæðismenn voru ekki
í ríkisstjórn, tókst ekki að mynda
þingræðisstjórn, heldur varð illu
heilli að hafa utanþingsstjórn.
Meðan núverandi kjördæmaskip-
an helst er nærri víst, að sam-
steypustjórnir halda áfram, með
öllum afleiðingum slíks stjórnar-
fars.
Að mínu viti er betra að vera
í minnihluta og utan ríkisstjórn-
ar um sinn, ef til er löglegur
meirihluti á Alþingi til þess að
mynda ríkisstjórn, heldur en að
viðhalda langa hríð þeim hætti,
sem nú er.
HinU ber auðvitað ekki að neita
að svo fjölmennur flokkur sem
Sjálfstæðisflokkurinn öðlast
miklu meiri möguleika til að fá
einn hreinan meirihluta með ein-
menningskjördæmum heldur én
nokkrum öðrum hætti.
NÁNARA SAMBAND
ÞINGMANNS OG KJÓSENDA
Sumir hafa það á móti þess-
ari skipan, að óeðlilegt sc að
skipta Reykjavík í mörg kjör-
dæmi. En hvað er óeðlilegra að
skipta Reykjavík í mörg kjör-
dæmi til Alþingis en til preít-
kosninga? Reykjavík var lengi
eitt prestakall. Þá þótti sum-
um óeðlilegt að skipta henni í
fleiri. Nú þykir það sjáifsagt.
Um allan hinn engilsaxneska
heim er stórborgum skipt í mörg
kjördæmi og sannast sagt sé ég
enga frambærilega ástæðu á móti
því, að slíkt hið sama eigi við
hér. Þvert á móti mundi skipt-
ing Reykjavíkur í tildæmis 16
eða 17 kjördæmi hafa í för með
sér miklu nánara samband þing-
manns og kjósenda en verið hef-
ur. Þingmaður mundi miklu bet-
ur en nú vita, hvað kjósendum
hans liði og eiga þess kost að
greiða fyrir mörgum áhugamál-
um þeirra, og veita einstakling-
rfnum samskonar fyrirgreiðslu
<|g þingmenn utan af landi verða
éö veita sínum kjósendum. Þetta
yrði aukin vinna og umstang
fyrir þingmennina, en ég þori að
fullvrða. að af því yrði mikill
yinningur fyrir kjósendur.
> Ég viðurkenni, að endalaúst
má deila um ágæti hlutfaiiskosn-
inga og meirihlut'iVosninga frá
fræðilegu sjónarmiði. Hitt verð-
'ur ekki um deilt, og vonast ég
|að allir Sjálfstæðismenn geti ver
ið sammála um það, að hver kost-
ur sem upp verður tekinn, þá
verði séð um það, að sömu regl-
ur gildi um Reykjav'k í þessum
efnum og aðra staði á Iand-
inu. Það er slíkt höfuðatnði, að
frá því má aldrei víkja.
KJÖRDÆMASKIPUNIN
í samræmi við það, sem ég
hefi nú sagt er sjötta breyting-
irtiliaga okkar á þessa leið: |
Kosningaréttur sé svo jafn
sem þjóðax-hagir og slaðhaettir
leyfa. Enginn landshluti hafi
færri þingmenn en hann nú
hefur, en þingmönnum verði
fjölgað á hinum fjölmennari
stöðum eftir því sein sam-
komulag getur fengist um við
heildarlausn málsins, þó svo,
að fjölgun þar ncnii ekki
færri þingmönnum en tölu nú-
verandi uppbótarþingmanna,
og verði tölu þeirra, ellefu,
skipt niður á fjólmcnnustu
staðina, eftir því sem útreikn-
ingar nú sýna að þeim ber.
Stjórnarski’áin heimili almenna
öggjafanum að endurskoða lcjör-
'æmaskipunina á hæfilegum
'resti, þannig að ti-yggt verði í
framtíðinni svipað hlutfall milli
fjöida fulltrúa fjölbýlis og strjál-
býlis og hér er gert ráð fyrir.
Kosningafyrirkomulagið verði
hið sama um land allt, þ. e. ann-
aðhvort allstaðar einmennings-
kjördæmi eða stærri kjördæmi,
bar sem fjórir til sex menn verði
kosnir í hverju með hlutfalls-
kosningum.
Gunnar Thoroddsen tók fram í
nefndinni, að hann væri andvíg-
ur einmenningskjördæmum og
svo er um fleiri Sjálfstæðismenn.
ÝMSAR UMBÓTATILLÖGUR
Þá hefi ég gert grein fyrir
þeim höfuðatriðum, sem ég tel
mestu máli skipta, en ýmsar fleiri
breytíngar leggjum við til.
Sú sjöunda er, að athugandi sé
til samkomulags, ef aðrir leggja
á það áherzlu, að ákvæðið um
deildaskiptingu Alþingis í 32.
gr. falli niður og verði þá öðrum
ákvæðum stjórnarskrárinnar
breytt til samræmis við það, enda
sitji þing þá óskipt.
Segja má, að eins og hér háttar,
sé deildaskipting tiltölulega þýð-
ingarlítil og gjöri þingstórf óþarf-
lega flókin, og vei’ð ég þó að telja
það heldur til hins lakara að
hverfa frá henni.
Áttunda breytingartillagan
er sú, að í stað 5 ára búsetu, sem
skilyrði fyrir kosningarétti, nægi
eins árs búseta. Fimm ára bú-
setan var sett vegna jafnréttis-
ákvæðisins við Dani á sínum
tima og er nú orðið með öllu
óþarft.
Þá leggjum við í níunda lagi
til, að ákvæðum 33. gr. stjskr. um
samkomutíma Alþingis verði
breytt til samræmis við það, sem
segja má að venja sé nú, þ. e.
að hann verði með berum orðum
ákveoinn hinn 1. október í stað
15. febrúar, sem nú er alveg horf-
ið frá.
Tíunda og éllefta breytingar-
tillögurnar eru varðandi fjárlög
og fjárgreiðsur úr ríkissjóði eins
og ég hefi áður gert grem fyrir.
Tólfta tillagan er sú, að 46. gr.
verði breytt svo, að Hæstarétti
í stað Alþingis verði falið að
skera úr um kjörgengi þing-
manna og lögmæti kosninga.
Veitir slikt aukna tryggingu fyr-
ir réttdæmi í þessum efnum..
Þrettánda breytingatillagan er,
að 58. gr. stjskr. breytist á þá
íeið, að Alþlngi setji sér sjálft’
I þingsköp, þ. e. a. s. að þau séu j
ekki sett með lögum eins og nú
er. Það er yfirleitt venja, að slik-
ar stofnanir sem Alþingi setji
sér sjálf þingsköp, og fyi’irmæli
um, að þetta skyldi gert með lög- j
um, var á sínum tíma sett af
dönsku stjórninni, til þess að hún
fengi nokkurn íhlutunarrétt um
þessi efni, og er sjálfsagt að
breyta því. «
f fjórtánda lagi leggjum við til,
að aftan við 59. gr. stjskr. bætist
fyrirmæli um, að æðsti dómstóll
skuli vera Hæstiréttur skipaður
íimm mönnum.
Með þessu er búið tryggi-
legar um æðsta dómsvaldið en
| verið hefur og dregið úr þeirri
hættu, að slíkar árásir.séu gerð
ar á dóminn sem dæmi eru til.
í fimmtánda lagi leggjum við
til, að 61. gr. stjskr. breytist svo,
I að aldurstakmark hæstaréttar-.
dómara verði 70 ára í stað 65 áraj
eins og nú er ákveðið. Er auð-
vitað ástæðulaust að hafa um þá
lægra aldurstakmark en aöra
embættismenn.
TRYGGING MANNRÉTTINDA
Þá leggjum við til í sextánda
lagi, að athugað verði, að stjórn-J
arskráin kveði á um, að ákæru-'
valdið sé í höndum opinbers
ákæranda, er hafi svipaða stöðu
og hæstaréttardómari. Þetta er
gamalt áhugamál Sjálfstæðis-1
manna, og skal ég þó játa, að við
aukna þekkingu á framkvæmd
t þessara mála efast ég sjálfur j
nokkuð um að þessi breyting sé
til bóta eða að öllu leyti fram-
kvæmanleg.
Þá leggjum við í sautjánda
lagi til, að inn í VII. kafla
stjskr. verði bætt þeim mann-
réttindaákvæðum, sem eru í
mannréttindayfirlýsingu Sam-
einuðu þjóðanna og samningi
Evrópuráðsins um mannrétt-
indi og frelsi, að svo miklu
leyti sem þau eiga við hér á
landi og þau eru ekki þegar
ákveðin í stjskr.
Orðalagi fyrirmælanna þarf að
breyta eftir því sem við á um
stjskr. ákvæði og hvergi skal
veita minni vernd en nú er veitt.
Það kemur einkum til greina um
j eignaréttarákvæðið, sem er veik-
ara í mannréttindaskránni og
samningnum en í íslenzku stjórn-
arskránni. Þar ber að halda fast
í hina auknu réttarvernd íslenzku
fyrirmælanna. ■»
Um þessar mannréttindayfir-
lýsingar ber þess að gæta, að þær
eru yifrleitt allar eða flestar í
samræmi við það, sem þegar er
gildandi lög hér á landi og flest-
ar þeirra eru svo óákveðnar að
orðalagi, að erfitt er að fðstmóta
þær í stjskr. En sjálfsagt er samt
að taka tillit til þeirra í setn-
ingu hinnar nýju stjskr.
t ,
AUKIN SJALFSTJORN
■HÉRAÐA
Þá leggjum við í 18. lagi til,)
að 76. gr. stjskr. verði breytt á
bá leið, að sagt sé að rétti héraða j
og sveitarfélaga til að ráða sjálf
málefnum sínum með umsjón,
stjórnarinnar, skuli skipað með
lögum, enda sé að því stefnt, að
þau fái sem víðtækasta sjálf-(
stjórn í þeim málum, er þau
sjali' standa fjárhagslega straurn
af.
Mjög hefir verið rætt um aukið
sjálfstæði héraðanna til að koma
í veg fyrir sameiningu alls valds
hér í Reyltjavik. Mikið er til íi
þessu því að æskilegt er, að borg-1
ararnir ráði sem mest málum
sínum sjálfir. En þá verða það j
líka að vera þeirra eigin mál en
ekki mál annarra. Það tjáir ekki
að fá slíkum héraðastjórnum
vald til þess að ráðstafa fé, sem
tekið er með sköttum af mönn-
um í öðrum héruðum, heldur
einungis af héraðsmönnum sjálf-
um.
Því er ekki að leyna, að nokk-
uð gætir óskýrleika í sumu
þessu tali um aukið vald hérað-
anna, og sérstaklega er mjög
varhugavert og fráleitt, ef þess-
ar héraðastjórnir eiga að vera
undirstaða kosninga til efri deild
ar Alþingis, eins og sumir vilja.
Með slíku væri verið að veikja
Alþingi og gera það óstarfhæf-
ara en verið hefur, og er sízt
leikur að slíku gerandi.
ADFERÐ VIÐ
STJÓRNARSKRÁR-
BREYTINGAR
Þá bendum við í nítjánda
lagi á, að athugað verði, hvort
þá aðferð eigi að hafa við
stjskr. breytingar, að á eftir
samþykkt tveggja þinga með
kosningum á milli, vcrði
frumvarpið lagt undir þjóðar-
atkvæði.
Slíkt mundi auðvitað tryggja
enn betur en ella, að almenning-
ur væri í raun og veru samþykk-
ur stjórnarskrárbreytingu, en
stundum mundi slík atkvæða-
greiðsla þó e. t. v. þykja nokkuð
umstangsmikil.
Þá víkjum við í tuttugasta lagi
að tillögunum, sem fram hafa
komið um þjóðfund og segir þar,
að um hann skuii ekki tekin
endanleg ákvörðun fyrr en sýnt
er, hvort samkomulag verði um
framkomnar tillögur. Að svo
stöddu verði þess vegna ráðgert,
að stjskr.breytingin verði gerð
án þess að til þjóðfundar verði
efnt um stjskr.breytinguna.
Ég hef haft nokkra tilhneig-
ingu til að vera fylgjandi þjóð-
fundi, en skilyrði fyrir gagnsemi
s’íks þjóðfundar tel ég vera það,
að til hans yrði kosið með öðr-
um hætti en til Alþingis nú. Ef
sama kosningafyrirkomulag ætti
að vera tel ég að þjóðfundur sé
þýðingarlítill. Ég verð og að játa,
að ef menn á annað borð hafa
komið sér saman um kosninga-
f.vrirkomulag til þjóðfundar, þá
eru svo mikJar líkur til að það
kosningafyrirkomulag verði hið
sama, sem menn að lokum á-
kveða um kjördæmaskipun og
kosningu til Alþingis, að segja
má, að þá sé þjóðfundur tilgangs-
lítill.
ALÞJÓÐARMÁL
Ég hef þá reynt að gera grein
fyrir þeim breytingum, sem við
leggjum til að gerðar séu á
stjskr. og þeim höfuðrökum, sem
liggja til grundvallar tillagna
okkar, Ég legg áherzlu á, að
stjskr.málið er mál, sem ekki má
eingöngu eða fyrst og fremst
skoða frá flokkslegu sjónarmiði.
Það er alþjóðarmál, sem meta
verður með langa framtíð fyrir
augum, en ekki hvað kemur til-
teknum flokki að gagni um
stundarsakir. En gailinn við
stjskr.breytingar, bæð i 1933
og 1942 var sá, að um of var
miðað við stundarfyrirbrigði,
þótt bróð nauðsyn væri raunar
til bóta.
í samræmi við þá skoðun
mina, að hér sé um alþjóðar-
mál að ræða, fremur en flokks
mál, þá tel ég, og hef ætíð
talið, að það skipti ekki öllu
máli hvort stjskr.breyting
yrði afgreidd árinu fyrr eða
síðar. Miklu meira máli skipti,
að þjóðin áttaði sig til hlitar
á um hvað væri að ræða, og
eftir ítarlegar umræður og at-
huganir yrðu sett þau ákvæði,
sem skaplegt samkomulag
gæti fengizt um svo að hin
nýja stjórnarskrá geti orðið
hornsteinn hins íslenzka þjóð-
félags um langa framtíð.
— Qtsvör á Akureyri
Framhald af bls. 5
ureyrar 150 þús., til nýbygginga
900 þús., óvænt og óviss útgjöld
200 þús., ýmis útgjöld 50 þús., lán
til Laxárvirkjunar 500 þús. og
lán til Krossanesverksmiðju 300
þús. — Vignir.
Sakamál, nýtf fímarit
ALL NÝSTÁRLEGT tímarit hef-
ur hafið göngu sína, og er aðal-
efni þess frásagnir af frægum
sakamálum, nýjum og gömlum.
Heiti ritsins er SATT, og ber það
nafn með rentu. Frásagnir þær,
sem hann flytur, eru íærðar í
þann búning, að þær halda at-
hygli lesandans óskertri frá upp-
hafi til enda, og eru áhrifin þeim
mun ríkari sem hér er um raun-
veruleikann að ræða.
Af efni janúarheftis má nefna
Kjarnorkunjósnir, þar sem rakið
er mál Rosenbergshjónanna, sem
tekin verða af lífi einhvern
næstu daga, verði dóminum ekki
breytt. Myndir eru af þeim hjón-
um, svo og Fuchs, Greenglass og
Harry Gold, sem mest koma við
sögu. — Var Hauptmann sekur.
Lindbergmálið frá nýju sjónar-
miði. — Mannrán í miðri Lond-
on, sögulegur atburður, er Sun
Yat Sen, sem síðar varð fyrsti
forseti Kina, var rænt í London.
— Arsenik og ást, má) skóla-
stúlkunnar norsku, Randi Mur-
• en, og aðdáenda hennar, er mikla
athygli vakti á Norðurlöndum
járið 1950. — Stefnumótið á
ströndinni, frægt mál frá Eng-
landi. — Skáldið og perlufestin,
j furðulegt sakamál, er vakti
I mikla athygli á Bretlandi árið
sem leið.
12 metra iangur hvalur.
BELGRAD 23. jan.: — Nýlega
hefur veiðzt 12 metra langur hval
ur við Pageyju í Adríahafinu. —
Hvalurinn óg um 6 tonn. — NTB.
* MARKÚS Eftir Ed D«dd *
THE
> 'v:S;.0‘C ...iT
tvci-'l
CXt í'BCA,ZDr
I 1)
borð.
Útvarpstækið féll fyrír ^um það- Hávaðarnir og flúðirn- ekki um annað að hugsa, en að um því og kastast svo niður fossí-
Jonni.
ar taka við og grípa bátinn helj- reyna að halda Hfinu í þessum inn.
2) En það er of seint *áð hugs'a artökúm. Bátsverjarnir hafa ólgusjó. Báturinn kaffærist næst *