Morgunblaðið - 06.03.1953, Blaðsíða 7

r
Föstudagur 6. marz 1953
MORGUNBLAÐIÐ
rr^ hi
IM iör.
mnmpror
HINN 25. febr. létst Guðmundur
Gestsson, fyrrverandi dyravörð-
úr'Menntaskólans, nærri 84 ára
að aldri og verður til moldar bor-
inn í dag.
Guðmundur fæddist 8. maí
1869 að Geitabergi í Svínadal í
Borgarfjarðarsýslu, en lengstan
hluta æsku sinnar var hann á
Ferstiklu hjá foreldrum sínum.
Snemma aflaði hann sér nokk-
urrar menntunar og jafnframt
bústörfunum íékkst hann um
hríð við barnakennslu þar í sveit-
inni. Til Reykjavíkur fluttist
hann 1903. Árið 1905 giftist hann
Viiborgu Bjarnadóttur ættaðri
frá Þykkvabæ í Landbroti í
Skaftafellssýslu og lifir hún
mann sinn. Þau eignuðust tvær
dætur: Guðrúnu, konu Einars
Ástráðssonar, læknis á Eskifirði
og Halldóru, konu Sigurðar
Magnússonar skipstjóra á Eski-
firði.
Eftir að Guðmundur fluttist til
Reykjavíkur, stundaði hann ýms
störf, vann i Vatnsveitunni og
síðar við ýmiskonar verzlunar-
störf, lengst af hjá P. Thorsteins-
son. Um skeið var hann umsjón-
armaður við Fríkirkjuna og
Þvottalaugarnar. En haustið
1921 tók Guðmundur við dyra-
varðarstöðunni í Menntaskólan-
um og geg-ndi því starfi í 19 án.
til vorsins 1940, er hann lét ár
síarfi, 71 árs að aldri. Síðan
fékkst hann við aktýgja- og
söðlasmíði, eins og hann hafði
áður gert í fristundum sínum, og
fékkst við það íram yfir áttrætt,
er heilsu hans tók að hraka.
Enda þótt Guðmundur væri
orðinn fimmtugur að aldri, er
hann gerðist dyravörður í
Menntaskólanum og hefði gegnt
mörgum störfum áður, leit hann
á það starf sem sitt aðal ævi-
starf, og við það voru flestar
minningar hans bundnar. Þetta
var erfitt starf og illa launað, er!
Guðmundur tók við því. Fóta-!
ferðartíminn var kl. 4 að morgní. |
Hann þurfti að leggja í 15‘—16
kolaofna og gæta þess, að heitt
væri orðið í öllum stofum er-
nemendur og kennarar komu kl.
8, því að það var Guðmundi á-
hugamál, að unglingarnir gætu
komið inn í hlýja stofu, þegar
þeir komu kaldir og blautir í
skólann. í því sem öðru kom
fram umhyggja hans fyrir heilsu
þeirra og vellíðan. Allan daginn
frana til kl. 3 þurfti Guðmundur
svo að ganga með kolafötuna í
stofurnar og bæta í ofnana. Síð-
ari hluti dagsins fram á kvöld
fór svo í að þvo gólfin, kvistótt
timburgólf, slitin af fótum
margra kynslóða. Eina þvotta-
konu hafði hann sér til aðstoð-
ar. En þrátt fyrir þetta mikla
erfiði, seríTað vísu léttist, þegar
aðbúnaður batnaði, hafði Guð-
mundur alltaf tíma til að sinna
rnargvíslegu kvabbi nemend-
anna, sem alltaf áttu sér víst at-
hvarf í eldhúsinu „hjá púrtner",
hvað sem að höndum bar, hvort
heldur sem þeir höfðu meitt sig
eða rifið buxurnar sínar í „ganga
slag“, eða þurftu að fá pappír eða
ritföng. En þar var Guðmundur
heldur ekki einn. Hjá stóru elda-
vélinni, sem skíðlogaði í allan
daginn, stóð frú Vilborg alla
daga, sífellt glöð og hýr og vin-
gjarnleg, en þó stjórnsöm og
ströng, og leysti ásamt Guð-
mundi úr hvers manns vanda.
Þar var alltaf heitt kaffi á könn-
unni og venjulegast kleinur á
fati, og þeir eru ekki fáir bit-
arnir og soparnir, sem núverandi
miðaldra embættismenn og
menntamenn landsins fengu í
eldhúsinu hjá frú Vilborgu. Og
sumir voru þar líka í fæði, því
að frú Vilborg hafði lengst af
matsölu á hendi og allir kost-
gangararnir . urðu vinir fjöl-
skyldunnar.
Litla íbúðin þeirra Guðmund-
ar og Vilborgar var heimili, þar
sem ríkti menning, góðvild,
hjartahlýja og hæglát gleði. —
Slík voru.þau bæði hjónin. Á-
hrif þeirra á nemendurna í skól
anum voru líka mikil og öll til-1
menningarauka, enda voru þau j
ákaflega vinsæl af þeim. |
Guðmundur var mjög greind-
ur maður, fróðleiksfús, víðlesinn
og vel að sér, hæglátur og smá-
kíminn, og vel látinn af öllum.
Sjálfur þakka ég “honum þriggja
áratuga vináttu og mun minn-
ast hans sem eins af mínurn göf-
ugustu vinum.
Blessuð veri minning hans.
E. M.
Slúrieifekipii
víð Baiidaríkin
ÍSLENZIvUM stúdent stendur til
boða styrkur til náms við Dart-
mouth College, New Hampshire,
næsta vetur. Styrkhafi fær ó-
keypis kennslu, um $700 til
greiðslu fyrir fæði o& húsnæði,
$50 á mánuði tái annarra þarfa.
Einnig er heitið nokkrum auka-
styrk til annars, t. d. tii ferða-
laga. Kennslutími er frá 17. sept.
til júníloka.
Skrifstofa Háskóla íslands tek-
ur við umsóknum til aprílioka.
Með umsóknum skal senda próf-
skírteini (eða eftirrit), greinar-
gerð um námsferil og fyrirhugað
nám, ennfremur meðmæli frá
kennurum og öðrum.
Hér er að ræða um upphaf
stúdentaskipta milli Háskóla ís-
lands og' Dartiwnouth College, og'
mun stúdent þaðan verða hér
við nóm í íslenzku næsta vetur.
Ekki er þó nauðsynlegt, að sá,
sem styrkinn fær hér, hafi stund-
að nám við Háskóla íslands. Ætl-
azt er til, að héðan verði sendur
stúdent rúmlega tvítugur að
aldri.
Háskóli fslands veitir frekari
upplýsingar um Dartmouth
College og annað, sem þetta mál
varðar.
betar Haraldsdóftiir
AKUREYRI, 4. marz: — Ungfrú
Elísabet Haraldsdóttir hélt pianó
tónleika í Nýja Bíói á Akureyri
í gærkvöidi. Voru þeir haldnir á
á vegum Tónlistarfélags Akureyr
ar og eru það fyrstu tónleikar
félagsins á þessu ári. Þess skal
getið að Elísabet Haraldsdóttir
hélt sína fyrstu opinberu tónleika
hér á Akureyri árið 1947. Kom
hún þá. einnig á vegum Tónlistar-
, félags Akureyrar ásamt foreldr-
um sínum, er höfðu hér aðrra tón-
i leika fyrir Tónlistarfélagið.
I Efnisskráin í gærkyöidi var
helguð þessum tónskáldum: Beet-
hoven, Mozaxt, Debussy, Ravel og
Chopin. Húsið var fuilskipað til-
heyrendum .er tóku hinni ungu
listakonu með mikium fögnuði.
Fór hrifning þeirra vaxandi eftir
því sem á tónleikana leið.
j Að iokum var iistakonan hyllt
hvað eftir annað með miklu lófa
taki og lék hún þá tvö au.kalög
' eftir Schúbert og Palmgreri. Að
| sjálfsögðu bárust henni rnargir
blómvendir. — H, Vald.
SPCRNINGAK .tóns ákna
SONAR, BANKASTJÓRA
Jón Árnason bankastjóri hefir
nýlega rætt um Mótvirðissjóðinn
í athugasemdum um frumvarpið
um Framkvæmdabanka íslands,
í bréfi til hæstvirts viðskipta-
málaráðherra. Þessi skrif hans
hafa siðan birzt í blöðunum, og
mun ég því fara um þau nokkr-
um orðum.
Jón Árnason segir, að sér sé
.ek&i kunnugt, hvort komið hafi
„bein krafa frá stjórn Banda-
ríkjanna um það, að stofnaður
skuli sérstakur banki til þess að
hafa með höndum Mótviroissjóð
-------—“. En lesandinn hlýíur að
spyrja: kom slík krafa an þess
Jóni Árnasyni væri kunnugt um?
Og- ef ekki bein krafa — þá ó-
bein? Síðan heldur hann áfram
„------— og þá heidur ekki hvort
afsidpti Bandaríkjastjórnar af
meðíerð sjóðsins mundu hverfa,
þegar búið væri að afhenda hann
Framkvæmdabankanum“.
Þessar spurningar eru þannig,
,að menn gætu haldið að hér
væru dularfuli mál á ferðinni.
Um aðdragandann að stofnun
Framkvæmdabankans hefi ég
þegar rætt. Bandaríkjastjórn á
þar ekki upptök, né hefir hún
ráðið stofnun bankans. Engar
óskir eða kröfur hafa borist frá
stjórn Bandaríkjanna um stofn-1
un bankans. Undurbúningurinn
að stofnun hans hefir farið fram ;
í samráði við alþjóðastofnun, og
'á Jón Árnason sæti í yfirstjórn.
hennar sem fulltrúi íslands.
Mótvirðissjóðurinn er til orð-!
inn samkvæmt sanmingi við
Bandaríkin, dags. 3. júlí 1948.
Samningurinn var birtur i Stjórn
artíðindunum 1948, A-deiId, bls.
232. j
í 4. grein samningsins segir
svo, að andvirði í íslenzkum
krónum þeirra vara, þjónustu eða
tæknilegra upplýsinga, sem ríkis-!
stjórn Bandaiikjanna greiðir, án
endurgjalds, skuli lagt inn á sér- 1
stakan reikning, sem ríkisstjórn
íslands stofnar í sínu nafni í
Landsbanka ísiands. Síðar í ]
greininni segir svo:
„G. Ríkisstjórn íslands getur
hafið innstæður, sem fyrir hendi
kunna að vera á hinum sérstaka
reikningi, tii þeii’ra ráðstafana,
sem samkomulag kann að nást
um á hverjum tima við ríkis-1
stjórn Bandaríkja Ameríku. Við
: athugun á tillögum, sem rikis-
stjórn íslands gerir um ráðstöfun
á innstæðum á hinum sérstaka
reikningi, mun ríkisstjórn Banda
ríkja Arneríku hafa í huga þá
þörf, sem er á því að efla eða
viðhalda öryggi í peningamáium
og fjármálum innanlands á ís-
landi og á því að efla framleiðsíu-
' störf og milliríkjaviðskipti svo
' og leit og og eflingu á nýjum
' auðlincium á ísiandi, þar með tal-
ið sérstaklega:
| a) Útgjöld vegna fyrirætlana
' eða áætlana þ. á. m. þeirra, sem
eru þáttur í heildaíáætlun um
' eflingu framleiðslugetu íslands
' og hinna þátttökuríkjanna, og
fýrirætlana cða áæti&na, sem er-
j lendur gjaldeyriskostnaður við er
greiddur með aðstoð, sem ríkis-
stjórn Bandaríkja Ameríku veit-
ir samkvæmt lögum frá 1948;
um efnahagssamvinnu eða á ann-
an hátt, eða með lánum frá Al-
þjóðabankanum.
b) Útgjöld i sambandi við leit
! að og aukna framieiðsiu á efni-
vörum, sem þörf kann að vera
fyrir í Bandaríkjum Ameríku
vegna sltorts, sem er eða líklegt
er að verði á slíkum vörurri í
Bandaríkjum ðmeríku; og
‘ c) niðurgreiðslum, sem um
munar, á þjóðarskuldum, eink-
um á skuldum (við) Landsbanka
íslands eöa aðrar bankastofnanir.
7. Kvaðalausum innstæðum,
sem eftir eru á hinum sérstaka
reikningi hinn 30. júní, 1952, skal
ráðstafa á íslandi í þeim tiigangi,
sem samkomulag kann að nást urn
milli ríkisstjórna íslands og
Þriðfa greirs
illMMIIIMIIIIIItiui || |||II|||||(MI| II1111111111111111 ■11111111111
Bandaríkja Ameríku, og er þá
áskilið, að samþykki Bandaríkja
Ameríku sé háð staðfestingu lög-
gjafarþings Bandaríkja Ameríku
í formi laga eða sameiginlegrar
ályktunar beggja deilda“.
Það er hálft fimmta ór síðan
samningurinn var gerður og birt-
ur almenningi. Það hefir því síð-
ur en svo verið leyndarmál að
við þyrftum samþykki Banda-
ríkjamanna til notkunar sjóðs-
ins, fram til 30. júní, 1952. En
gert var ráð fyrir að efnahags-
aðstoðin hætti þá og samið yrði
um endanlega ráðstöfun þess
fjár, sem þá yrði í Mótvirðis
sjóði. Þessir samningar hafa enn
ekki átt sér stað, fyrst og fremst
af þeirri ástæðu, að efnahags-
samvinnan liefir haldið áfram, en
tilsvarandi ákvæði eru í hinum
nýju lögum Bandaríkjaþings,
Mutual Security Act, sem fram-
lengir þessa starfsemi Banda-
ríkjanna til 30. júní, 1954.
Þá telur Jón Árnason „alve^
óhjákvæmilegt“ að skilja „full-
komlega. á. milli Mótvirðissjöðai
og' annarra f’ármála á íslandi“_
Tilætlunin með ókvæðunum ura
mótvirðisfé var sú, að það ætti
að geymast í seðlabanka við-
komandi þjóða. í samningunuia
við ísland hefir sennilega veriíí
talið nógu ljóst að setja þaff
ákvæði, að Mótvirðissjóðurimx
skyldi geymdur í Landsbanka
íslands. 1 framkvæmdinni var
hann hinsvegar settur í hinn al-
menna viðskiptabanka, isparisjóða
deildina. Fyrsta skrefið til þessi
að skilja á milli Mótvirðissjóð*
og annarra fjármála var það, a*
fá bankastjóra Landsbankans til
þess að flytja Mótvirðissjóðinm
aftur úr viðskiptabankanum
(sparisjóðsdeildinni) í seðlabank—
ann. Stofnun Framkvæmdabank-
ans má líta á sem næsta skrefiS.
Og miðað við allar aðstæður ver*
ur að telja flutning Mótvirðis-
sjóðs í Framkvæmdabankanm
viðunandi lausn.
Kvennadeiid SVFÍ
Af framansögðu leiðir, að end-
anleg ráðstöfun Mótvirðissjóðs
hefir ekki verið tímabært mál
hér á landi. Stofnun Fram-
kvæmdabankans brejúir. samn-
ingsákvæðunum um Mótvirðis-
sjóð á engan hátt, en er, að mínu
áliti, góður undirbúningur að
endanlegri ráðstöfun hans. Með
stofnun bankans er sagt að við
íslendingar viljum gera sjóðinn
að eign bankans og nota hann
því í framtíðinni til fram-
kvæmda.
En hvað liggur til grundvall-
ar fyrir skilyrðum Bandaríkja-
manna fyrir notkun Mótvirðis-
sjóos? Hvað fýrir þeim vakir
kom greinilega fram í umræðum
í Bantíaríkjunum í sambandi við
lagasetninguna. Það er, að fjár-
útlát amerískra skattgreiðenda
komi viðkomandi þjóðum að
tilætluðum notum. Hér á landi
hefir mótvirðissjóðsfé verið ráð-
stafað með samþykki Bandaríkj-
anna til þess. að greiða með inn-
lendan kostnað af virkjununum
við Sog og Laxá og af áburðar-
verksmiðjunni.
Mér er ekki kunnugt um neinn
ábyrgan mann, sem skilið hefir
ákvæði samninganna um Mót-
virðissjóðinn þannig, að Banda-
ríkin hugsuðu sér íhlutun um
efnahagsmál þátttökuríkjanna í
framtíðinni, þ. e. eftir að aðstoð-
artímabiiinu lýkur. Enda væri
seint til að taka fyrir Banda-
ríkjamenn, þar sem sjóðnum hef-
ir að mestu eða öllu leyti þegar
verið ráðstafað, með þeirra sam-
þykki, í sumum þátttökuríkjun-
um. Því er þó' ekki að neita, að
sá fræðilegi möguleiki er til, að
Bandaríkjaþing setji ný lög, sem
feli í sér framtíðar afskipti af
notkun eftirstöðva mótvirðisfjár-
ins. En þegar litið er á tilgang
Bandaríkjamanna, sem er sá að
efla vini sína og bandamenn, þá
væri slík ráðstöfun mjög í ósam-
ræmi við hann, þar sem afskipti
af þessu tagi verða venjulega til-
efni leiðinda og jafnvel óvin-
áttu.
I DAG, 5. marz á kvennadeiid
Slysavarnafélagsins á Siglufirði.
'20 ára afmæli. Konurnar í deild-
inni hafa af miklum dugnaði og
örugglega unnið að eflingu bygg—
ingarsjóðs fyrir björgunarskúti*.
Norðurlands og hafa konurnar*
safnað til hans 106 þúsund krón-
um.
En deildin hefur og lagt öðrumi
málum mikið lið. Hún hefir byggt:
skipbrotsmannaskýli að Látrun*.
við Eyjafjörð og lagt fram 14
kostnaðar vegna björgunarskýlis-
ins í Héðinsíirði ásamt karladeilA
S.V.F.Í. á Siglui'irði, er lagði einn-
ig fram 14, en Slysavarnafélögiri
á Óiafsfirði lögðu fram hinn helna.
inginn á móti.
Á 15 ára afmæli deildarinnar af
henti kvennadeildin 10.000,00 kx_
í björgunarflugvélasjóð Slysa-
varnafélags íslands. Þá hefir
deildin og gefið kr. 20.000,00 til
sundlaugarinnar á Siglufirðí og;
kostað lagningu öryggissíma a®
Reyðará á Siglunesi o. m. fl.
Á þessum 20 árum hefir deild-
in safnað alis rúmum 200.000,00
krónum til slvsavarna. Starfs-
áhugi deildarinnar er mikill ogr
óskiptur. Síðastiiðið ár nam eigaa
aukningin númlega 17 þúsundt
krónum. Núverandi stjórn..
kvennadeildarinnar er skipuð eft-
irtöldum konum: Eiríksína Ás-
giímsdóttir formaður, Huida
Steinsdóttir féhii'ðir, Guðlaug
Þorgilsdóttir ritari, Guðrún Rögn.
valdsdóttir varaformaður, og
meðstjórnendur eru: Ólöf Jóns—
dóttir, Anna Jóna Ingólfsdóttir
og Herdís Guðmundsdóttir.
TíSsr skipabnuir
fil Akraness

l
t
AKRANESI, 3. marz. — Togar- ■
inn Akurey kom þingað s.l. föstu-
dag með 180 tonn af fiski. Mest
fór til herzlu. Þá kom Brúarfoss
s.l. laugardag og lestaði 200 tonn.
tonn af hvalkjöti. Reykjafoss
kom s.l. sunnudag og lestaði lOQr
tonn af fiskimjöli. í gær kon*
Vestmannaeyjatogarinn Vilborg-
Herjólfsdóttir með 210 tonn ail
fiski. — Selfoss kemur í kvöld
og lestair hrogn og fleira.
—Oddur. }