Morgunblaðið - 21.04.1953, Síða 9

Þriðjudagur 21. apríl 1953
MORG V N BLAÐIÐ
9
Erlendar bókmenntir:
Rabelnls
• Það kemur okkitr áreiðanlega
ekkert spánskt fyrír sjónir, að
Ra,belais hafi látizt fyrir réttum
J,00 árum. Og enda þútt víð lítum
á samtíðarmann hans, Michel De
Montaigne, er dó aðeírts J,0 árum
síðar, sem boðbcra. hirts nýja tíma
í heimsbókmenntunitm, þá fer
ekki hjá því, að Rabetais sjálfur
sé að nokkru httíinn- trkkar sýn
■— milli hans og okkar er þoku-
mist-ur miðaldanna. Ekkert sjálf-
stætt rit er til utnt æci hans, er
getur veitt okkur upplýsingar um
það, sem ð, daga hans dreif. Er
ástæðan eingöngu sú, hversu lítið
ér vitað um ævi þessa■ sérstæða,
franska, rithöfundar.
• Hofuðrit Rabetais, tíarpanlua
og Pantagruel, eru. einhver
mestu snilldarverk bókmennta-
sögunnar, þótt okkar teyuslóð hafi
tiltölulega lítil kynvá haft af
þeim, Er það í sjálfte sér allund-
arlegt, ekki sizt fytrir þá sök,
hversu áhrif Rabebas hafa verið
mikil á h e ims bólcnte. ttutirn o r og
má geta þess hér, að mýbreytni
hans og frumleiki þótti með þeim
hætti, að „rabelaisk gamansemií‘
tók að tákna gáskafuttae.n nokk-
uð grófa fyndni, euda. var hann
meistari meistaramia, í því að
bregða' henni fyrir sig.
• Hins vegar er það sannarlega
hálfleiðinglegt tímarma tákn,
að hann skuli vera. ná eiiuui kunn
astur fyrir þessa grófit og gáska-
legu fyndni sína, þcí að „ósið-
lætið“, ef svo mætti að tnrði kom-
ast, er algert aukaectriði í bók-
um hans og vakti t. d, Utla sem
enga athygli samtíðarmanna hans
i Frakklandi. Og stzrniarlega er
það annað og meira, sem- halda■
ætti nafni þessa mikíii, sníllings á
lofti.
FRANCOIS RABELAIS er fædd-
ur 1495 í Chinon í Fraklilandi. Lít
íð er vitað um ævi hans, þangað
til hann gengur í klaustur Frans-
iskus-munkanna í Fonfenay Le
Comet í apríl 1519. Um það leyti
hefur hann vafalaust verið kom-
inn í nógu góða stöðu í þjóðfélag-
ínu til að geta hafið prédikanir
tim dyggðir og fómfýsi- Fransis-
kus-munkarnir voru á þessu
hnignunartímabili klaustuis- og
kirkjulífs í Evrópu víðkunnir um
allt hið rótfúna páfaweldí fyrir
lærdóm sinn og þekkingu, enda
báru þeir í þeim efnum höfuð
<og herðar yfir allar aðrar deildir
ínnan kaþólsku kirkjunnar. Þar
af leiðandi urðu þeir fyrir nokkru
aðkasti og öfund annarra munka-
xeglna páfadómsins. — Við vit-
um, að Rabelais var aðeins
skamma stund í þessu munka-
klaustri og 1524 gekit bann í
Benediktusarregluna. Árið 1530
sagði hann skilið að fulks og öllu
við klausturlifið og tók að leggja
stund á læknisfræði við háskól-
ann í Montpellier.
BÆKCR HANS BANNAHAR
Við vitum einnig, að fyrsta
bindið af Pantagruel kons út 1532*
og þremur árum síðar sendi hann
frá sér Gargantúa. Sorbonnehá-
skóli, sem á þeim tima var ein-
gongu guðfræðistofmin, var
aldeilis ekki seinn á sér að bánna
þessar bækur ári eftír að þær
komu út. Og alla tið síoan átti
Kabelais í erjum við kirkjuna og
varð jafnvel á stundum að flýja
nauðugur viljugur ofríki hennar
til Lorraine. — Þessir fáu þættir,
sem við þekkjum úr lifi Rabelais
gefa okkur nokkra hugmynd um
manninn og það tímábil, sem
hann lifði á. Sem námfus og fróð-
leiksþyrstur maður var ofureðli-
legt, að hann gengi í munkareglu;
að því leytinu heyrði hann mið-
öldunum til. En þar sem hann
var humanisti í húð og hár, snort-
ínn af ítalska Renaissansnuim og
áhrifum hans í Frákklandi, var
skiljanlegt, að hann segði skilið
við munkalífið og tæki að leggja
meisturi miðaldonna
Eftir Philip Toynbee.
stund á læknisfræði. Þeirri vís-
indagrein hafði litt fleygt fram á
undanförnum 15 öldum og Rabel-
ais útskýrði læknisfræði Galens
og Hippocratesar, enda var hann
virtur og metinn sem einn fær-
asti læknir síns tima.
MIKIL ÁDEILURIT
En það, sem máli skiptir í okk-
ar augum, hlýtur fyrst og fremst
að vera, að hann hélt áfram að
bæta við snilldarrit sín, a. m. k.
þangað til um miðjan fjórða tug
aldarinnar. Erfitt er að fjalla um
og lýsa öllum ritum hans — eða
ættum við frekar að segja, að
það sé eiginlega ofauðvelt, þar
eð svo mikið hefur verið um þau
skrifað síðan þau komu út, skiln-
ingurinn á þeim svo margvísleg-
ur, túlkanirnar af svo misjöfnum
toga spunnar. í ritum hans eru
vissulega blaðsíður eftir blað-
síður, þar sem fram kemur misk-
unnariaus ádeila á yfirdrepsskap
og úrkynjun miðaldakirkjunnar,
megum við þvi viðvikjandi ekki
gleyma því, að Rabelais var, enda
þót,t hann væri afsprengi hins
kaþólska yfirdrottnunartíma,
barn hinnar nýju aldar siðaskipt-
anna, frumgróður nýs tíma. í bók
um hans eru heiðarlegar tilraunir
til þess að ryðja nýja vegi í menn
ingar og fræðsiumálum, enda
hlaut það í fyllsta máta að sam-
rýmast hugðarefnum hans og
þeirri menningarstefnu, er hann
helgaði líf sitt. En hins vegar
væri alrangt að segja, að hann
hafi verið, eins og nokkrir ítaisk-
ir humanistar á hans dögum,
brautryðjandi á sviði frjálsrar
hugsunar í heimsbókmenntunum. j
Sennilega var hann guðrækinn, |
kristinn maður og því nryggari I
ýfir spillingunni innan kirkjunn-
ar en margur annar.
EN BYKKJUSKOMMFN, —
HVAR ER HÚN?
En mestur hlúti Gargantua og
Pantagruel er þó hvorki í ádeilu-
anda, né beint innlegg í hugsjóna
fræði siðaskiptanna. Þessar
,.fantaísur“ um risa, ófreskjur og
imynduð lönd hafa helzt orðið
þeim fyrirmynd Edward Lear
(brezkur rithöf., er uppi var
1812—1888 og skrifaði m. a. Book
of nonsense) og Lewis Carrol
(brezkur rithöfundur 1832—'98)
og skrifaði m. a. Lísu í Undra-
landi). — Hins vegar hafa þeir
minna lært af þeim, þeir Jonath-
an Swift (enskur rithöfundur, er
uppi var frá 1667—1745 og skrif-
aði m. a. Gulliversbækurnar) og
George Orwell (brezkur rithöf-
undur, nýlátinn, skrifaði m. a.
Félagi Napóleon).
Bækur Rabelais bera hinu frjóa
og viðsveima ímyndunarafli höf-
undar síns prýðilegt viíni. Og þó
eru þær e. t. v. of óraunhæfar,
hugarórarnar of miklar til þess,
að okkar kynslóð kunni að meta
þær, eins og efni standa til. Marg-
ir lesendui mundu t. d. verða
stórmóðgaðir yfir minna en þurfa
að lesa þrjár heilar blaðsíður um
það, hvað hægt væri að nota í
stað salernispappírs! En hvað svo
sem því líður yrðu heimsbók-
menntirnar stórum fátækari, ef
þær hefðu ekki upp á að bjóða
beztu rit Rabelais. Nútímabók-
menntir eru yfirleitt hálfþurrar,
og hefðum við því harla gott af
að kynnast nokkuð hugmynda-
flugi og hirini fresku frjálslyndis
stefnu, er fram kemur í bókum
Rabelais. — Roy Campbell hef-
ur einhvers staðar skrifað eftir-
farandi til að sýna atómskáld-
skapnum fyrirlitningu sína:
Þeir brúka mél og beizlisstangir,
en bykkjuskömmin, hvar er hún?
Rabelais átti ekki aðeins
bykkju, — heldur gæðing.
ör. Finn Devold sagöt:
Sennilega kemur síidin affur
, ... en leiðist ykkur biSin, fáið ykkur
Ásdk og veiðið bana f bafi
Maður verður undir vörubils-
palli og hlýfur bana af
Svipiegf siys suður á Yainsleysu
SÍÐASTL. laugardag vildi það sviplega slys til suður hjá Vatns-
leysu, að ungur maður beið bana, er vörubílspallur féll á hann.
Maður þessi var Þór Pétursson frá Hjalteyri.
Hafnarfjarðarlögreglunni var
gert aðvart um slysið um kl. 12.45
á laugardag. Tveir menn komu
að slysstaðnum, og var Þór
þá örendur.
VAR EINN Á FERÐ
Þór, sem er starfsmaður hjá
Byggingafélaginu Brú hér í bæ,
var á leið til Reykjavíkur í bíln-
um og var einn í honum.
Sýnilegt er að Þór hefur stöðv-
að bílinn til þess að lagfæra snjó-
keðjur bilsins, sem henzt höfðu
upp úr geymsluhólfi, sem er
undir bílpallinum. Þarf að lyfta
pallinum upp til áð komast að
hólfinu.
Meðan Þór var að lagfæra snjó-
keðjurnar, féll bílpailurinn ofan
á hann. Hefur Þór hlotið bana
samstundis.
LOFTLOKA OPNAÐIST
Athugun á bílnum, sem Þór ók,
hefur leitt í ljós að loftloka á
lyftivélinni, hefur opnazt. Lokan
er alveg þar við, sem hólfið er
fyrir snjókeðjurnar. Er ekki vit-
að á hvern hátt loftlokan opnað-
ist, en við það féll pallurinn nið-
ur.
Ættu vörubílstjórar að hafa
það fyrir vana, að setja trébút
til öryggis við pallinn, eða gera
aðrar nauðsynlegar varúðarráð-
stafanir, er þeir þurfa að vinna
undir bílpallinum.
Þór Pétursson var fæddur árið
1919 og vár hanh sonur Péturs
Jónassonar, sem var verksmiðju-
stjóri á Hjalteyri og látinn er
fyrir allmörgum árum.
Á SUNNUDAGINN var flutti
dr. Finn Devold síðari Háskóla-
fvrirlestur sinn fyrir fjölda á-
heyrenda.
I þessum síðari fyrirlestri sín-
um rakti hann einkum lifnaðar-
hætti síldarinnar við Noregs-
strönd. Hann skyrði m.a. frá því,
að millisíldarveiðin hefði allt frá-
því að nákvæmum veiðiskýrslum
var safnað, verið mjög misjöfn
og nokkuð breytilegt hvar síldin
á hverju ári kemur upp áð land-
inu.
Svo miklu hefðu veiðarnar
numið sum árin, að einkum sjó-
menn og útgerðarmenn, hefðu
óttast, að stofninn gæti vart þol-
að svo mikla veiði, þar sem hér
er um yngri árganga að ræða.
En aukinn kunnleiki á síldinni
úti fyrir ströndum Noregs hefði
eytt öllum ótta við ofveiði meðal
fiskifræðinganna. Því með mæli-
tækjum þeim, sem rannsóknar-
skipin hefðu nú, hefðu þau hvað
eftir annað fundið svo geysilega
víðáttumiklar og ef nismiklar
sildartorfur í hafinu, að hann
taldi fráleitt að hugsa sér, að
nokkur hætta væri á ofveiði af
síld við Noreg.
Með upplýsingum þeim, sem
dr. Devold hefur fært okkur, þurf
um við íslendingar ekki lengur
að fara í neinar grafgötur með
það, hvar hinir yngri árgangar
af síldinni alast upp. Meðan síld-
in er yngri en sú, sem veiðist að
jafnaði við Norðurland, elur hún
aldur sinn við Noreg eða einhvers
staðar í hafinu undan Noregs-
strönd; en kemur ekki í gönguna
til íslands, fyrr en hún »hefur
fengið aldur til.
Dr. Devold gat þess m.a. í þess-
um fyrirlestri sínum, að Norð-
menn hefðu fengið að kenna á
síldarleysisárum eins og við ís-
lendingarnir. En hvernig sem á
þvi stendur þá virðast síldarleys-
isárin við Noreg einkum gera
vart við sig, þegar miklar veiðar
eru undan Bohusléni í Sviþjóð.
Menn hafa ekki getað rakið or-
sakir þess eða sambandið milli
síldarganga til Noregs og til Sví-
þjóðar, og eru mismúnandi kenn-
ingar uppi um það mál
Dr. Finn Devold hefur verið
hér hinn mesti aufúsugestur og
með tilliti til þess hve mikið gagn
Norðmenn hafa fengið af hinu
fullkomna rannsóknarskipi sínu,
G.O. Sars, en dr. Devold hefur
stjórnað þeim rannsóknum allt
frá því aff skipið var fullsmíðað.
Er hann i engum vafa um, að tap-
reksturinn á síldveiðum hér við
Iand á undanförnum árum á að
örfa okkur til þess að koma okk-
ur upp ámóta rannsóknarskipi.
Aðal niðurstöðurnar af þeim
fróðleik, sem dr. Devold hefur
fært okkur um síldina og síldar-
göngurnar, eru þessar í stuttu
máli, eins og vikið var að hér í
blaðinu í fyrri viku.
Það er háttur síldarinnar, hér
sem annars staðar, að bréyta til
með göngurnar, svo við þurfum
ekki að gefa upp alla von. þótt
hún hafi lagzt frá íslandi á næst-
liðnum árum. Síldin getur sótt
í sama horf aftur og jafnvel
kannske komið upp að Austfjörð-
um, eins og hún gerði fyrir alda-
mótin síðustu. En ef dráttur verð-
ur á því, að hún breyti um göngu
sína, svo hún aftur veiðist hér
fyrir Austur- og Norðurlandi þá
er annað fyrir hendi að gera út
á úthafsveiðar, þegar íslenzki
flotinn hefur fengið asdic-tækin,
þar sém veiðimenn geta séð síld-
artorfurnar á nokkurra sjómílna
svæði út frá skipunum, og veitt
hana síðan í herpinót.
Dr. Devold hélt síðan annan
fyrirlestur í fyrstu kennslustoíu
Háskólans klukkan 8,30 á sunnu-
dagskvöid. Sá fyrirlestur var
haidinn á vegum Norðmannafé-
lagsins hér ' í bænum, og félags-
ins Ísland-Noregur.
FormaSur hins síðarnefnda,
Árni G. Eylands, stjórnarráðs-
fuiitrúi-, bauð dr. Devold vel-
kominn og.komst m.a. að orði á
þá leið, að enda þótt almenning-
ur hefði gerf sér það ljóst, hve
síldveiðin var þjóðinni mikils
virði þegar hún veiddist, þá hefði
það orðið mönnum ennþá ljósara,
hve mikils virði síldveiðin er, eft-
ir að síldargangan brást hingað.
Máltækíð segir, sá er vinur er i
raun reynist, og það væri því ís-
iendingum sérstaklega kærkomið
að geta notið leiðbeininga og
rannsókna dr. Devolds á síldar-
göngunum.
I fyrirlestri sínum gaf dr. De-
vold nokkurt yfirlit yfir fiski-
rannsóknir almennt og undir
hvaða skilyrðum fiskifræðing-
arnir yrðu að virma sín verk og
skýrði síðan frá því, hvernig
rannsóknir Norðmanna á hafinu
á milli Noregs og íslands byrjuðu
um síðustu aldamót, með rann-
sóknarleiðangri Friðþjófs Nan-
sen og HeRand. Þeir lögðu grund-
völiinn að vitneskjunni um haf-
strauma og önnur skilyrði fyrir
fiskveiðar í hafi þessu.
Þessar rannsóknir, sem gerðar
voru fyrir hálfri öld, voru ekki
í neinu sambandi við eftir-
grennslanir um síldargöngu. —
Norðmenn létu sér nægja að vita
það, að síldin hyrfi frá Noregs-
ströndum meiri hluta ársins og
færi eitthvað út í haf.
Siðan skýrði dr. Devold laus-
iega frá þeim niðurstöðum, sem
fengist höfðu á rannsóknum síð-
ustu ára um síldargöngurnar og
sýndi svo fróðlega og skemmti-
lega kvikmynd frá rannsóknum
G.O. Sars, gerði grein fyrir
hvernig er hægt með asdic-tækj-
um, að finna síldina í hafi og
veiða hana þar, hvort heldur er
með herpinót eða í reknet.
Grelfar og
friðardúfur
MOSKVU, 20. apríl — Þeir
brezku þegnar, (7 að tölu) sem
setið hafa í fangelsi í Norður-
Kóreu siðan Kóreustyrjöldin
hófst í júní 1950 og látnir voru
lausir fyrir skömmu, komu í dag
til Moskvu með Síberíuhraðlest-
inni. Hafa þeir skýrt svo frá, að
þeiih hafi íyrst verið tilkynnt um,
að þeir yrðu leystir úr haldi
hinn 20. marz síðastliðinn. Voru
þeir þá fiuttir til höfuðstaðar
Norður-Kóreu, Pyongjang, og
snúizt i kríngum þá, eins og þeir
væru greifar. Til Moskvu lögðu
þeir af stað hinn 8. apríl síðast
liðinn í einkalest, sem skreytt
var friðardúfumyndum eftir
Pieasso! ■— Heim til Bretlands
fara þeir með brezkri vélflugu,
sem sérstaklega verður leyft að
sækja þá. —Reuter-NTB.
Leiðrélfmg
I DANARFREGN, sem nýlega
birtist, misritaðist nafn hinnar
látnu konu. Hún hét Dagmai' ■
Sigurjónsdóttir, en ékki Sigurð-
ardóttir, eins og misritaðjgj. Eru
hlutaðeigendur beðnir velvirð-
ingar á þessu.