Morgunblaðið - 09.12.1953, Page 7

Miðvikudagur 9. des. 1953
MORGLTSBLAÐ S Ð
7
P.V.G. Kolka
Heilbrigðismál og hagsýni IV.
\ víð og dreif um spítala
LÍKNARSTARFSEMI hefur ver-
ið einn þátturinn í starfi krist-
innar kirkju frá upphafi hennar
og hospitia eða hæli fyrir snauða
menn, sjúka eða örvasa urðu til
á vegum hennar þegar í byrjun
miðalda í sambandi við biskups-
stóla og klaustur. Latneska heit-
ið hospitium komst inn í flest
nútíðarmál og af því eru dregin
orðin hótel, sem nú merkir gisti-
hús, og hospital, sem á íslenzku
varð spítali og er notað í Bisk-
upasögunum yfir ellihæli það
fyrir örvasa presta, sem Lárenti-
us Hólabiskup stofnsetti í Ólafs-
firði á 14. öld. Því valdi sá glöggi
og góði maður þann stað, að þar
var hægt að afla blauts fiskjar,
sem er hentug fæða gömlum
mönnum og tannlausum, og er
það gott fordæmi um fyrir-
hyggju, en hennar er þörf við
tilhögun og rekstur spítala nú
engu síður en þá.
Infirmaria eða sjúkrahæli í
þrengri merkingu voru fyrir-
skipuð við öll stærri og merkari
klaustur af reglu heilags Bene-
dikts og má telja víst, að eitt-
hvert slíkt hæli hafi því verið í
sambandi við hið elzta og merk-
asta Benediktsklaustur hér á
landi, Þingeyraklaustur. Enn
lifir þetta orð í heiti sumra
brezkra spítala, svo sem hins
fræga Royal Infirmary í Edin-
borg. Ýms merk sjúkrahús í Ev-
rópu eru upprunalega klaustur-
spítalar, t. d. St. Bartólómeusar-
spítalinn, sem stofnaður var 1102
og stendur nú orðið inn í miðri
City of London, aðþrengdur á
alla vegu, enda hef ég hvergi séð
betur hagnýtt húsrými á spítala
en þar.
Enn er það svo, að mannúð og
fórnfýsi er nauðsynlegur þáttur
í fari þess fólks, sem leggur fyrir
sig hjúkrun sjúkra. — Spítalar
mega því aldrei verða eins og
verksmiðjur, þar sem menn koma
til vinnu á síðustu stundu og bíða
þess með óþreyju að losna að
vinnutíma loknum. Bezt fer á
því, að sem flest af starfsfólkinu,
einkum hjúkrunarliðinu, eigi
heima á spítalanum sjálfum,
skoði hann sem heimili sitt, en
ekki aðeins sem vinnustöð. Verð-
ur þá að sjálfsögðu að búa svo
vel að þessu starfsfólki, að því
þyki vænt um þetta heimili, sýni
því ræktarsemi og vilji vinna að
hag þess á allan hátt. Alvarleg
slys, erfiðar fæðingar og mein,
sem krefjast tafarlausrar aðgerð-
ar, koma fyrir jafnt á nóttu sem
degi, svo að læknar og hjúkrun-
arkonur verða oft að grípa til
starfa utan síns fasta vinnutíma
og gefur þá að skilja, hve öll
slík aðkallandi störf innast af
hendi betur og greiðar, ef nauð-
synlegt starfslið er nærtækt. Allt
andrúmsloft á spítalanum verður
betra og öll stjórn auðveldari, ef
flest af starfsfólkinu á heima í
spítalanum eða á lóð hans, svo
framarlega sem vandræðafólk
hefur ekki valizt þar til stjórnar
eða starfa.
Ég tel það stóran galla á jafn-
myndarlegri stofnun sem nýja
spítalanum á Akureyri, að þar
er engum ætlað að eiga heimili
nema yfirhjúkrunarkonu. Hefði
frekar mátt spara nokkuð af
öðru húsrými og ætla þar fleiri
hjúkrunarkonbm samastað. Þó er
þörfin á íbúðum starfsfólks enn
brýnni í minni bæjum, þar sem
hæpið er, að það geti fengið við-
unandi íbúð utan spítalans. Get-
ur þá stofnunin misst af ágætum
starfskröftum, svo að íbúð innan
spítalans verður beinlínis nauð-
synleg trygging fyrir hagkvæm-
um rekstri hans.
— ★ —
Þetta sjónarmið réði stærS og
tilhögun spítalans, sem við er-
um að byggja á Blönduósi, eða
Héraðshælisins, eins og það er
kallað í daglegu tali. í annari
álmunni er hjúkrunarkonum ætl-
uð íbúð á miðhæð hússins, með
sameiginlegu baðherbergi og af-
kima, þar sem þær geta sjálfar
hitað sér eða gestum sinum kaffi.
Á hæðinni fyrir neðan hefur
matráðskona og aðrar starfs- J
stúlkur svipuð húsakynni, og er .
gengt í þessar íbúðir báðar frá
garðanddyri, svo að ekki þarf að
hafa neinn óþarfan umgang um
aðaldyr eða stiga eftir háttatíma
sjúklinga. í hinni álmunni eru
bústaðir yfirlæknis og kandidats
og innangengt frá báðum, svo að
hægt er að ná til þeirra fljótlega,1
hvort sem er á degi eða nóttu.
Læknisbústað þurfti hvort sem
er að byggja og er hann felldur
inn í byggingarheildina, svo að
bæði kjallarinn undir honum og
þakhæðin yfir honum nýtist fylli I
lega til annars. Með þessu varð
íbúð beggja læknanna ódýrari
eða engu dýrari en sérstakt
læknishús fyrir einn lækni. 1
húsinu er einnig heilsugæzlustöð
og lækningastofur héraðsins og
er gengt þaðan inn í vinnustofu
læknis í íbúð hans, svo að allir,
sem eiga við hann erindi, geta
komið þá leið. Sparar það heimili
hans átroðning, gerir honum allt
eftirlit auðveldara, sparar hon-
um hlaup á milli húsa og eykur
öryggi sjúklinga. Þessi sambygg-
ing undir einu þaki er því bæði
ódýrari í byrjun og hentugri í
notkun en að hafa sérstakt lækn-
ishús.
Stærð þeirra héraðsspítala, sem
hér hafa verið reistir hin síðari
ár, er mjög óhagkvæm og verða
þeir því óhóflega dýrir í rekstri.
Skal ég taka sem dæmi spítalann
á Akranesi, sem ég tel bezta hús-
ið af þessari stærð. — Hann er
byggður fyrir 25 sjúklinga, þótt
fleiru sé þrengt þar inn, m. a.
vegna þess, að þangað hefur
fengizt yfirlæknir, sem nýtur
mikils álits og aðsóknar. Starfs-
liðið þarna er þrjár hjúkrunar-!
konur, matráðskona og tvær eld-
hússtúlkur, f jórar gangastúlkur,'
tvær þvottakonur og vökukona,
eða 13 alls. Kostar þá starfs-
mannahald fyrir utan lækna um
12 þúsund krónur árlega á hvert
legurúm. — Hjúkrunarkonur og
flest anr.að starfslið hefur nú
átta tíma vinnudag og verður því
að hafa vaktaskipti, hvort sem
mikið er að gera eða litið, Það
gefur að skilja, að í eldhúsi með
öllum nútíma vélakosti geta
þrjár stúlkur ekki aðeins eldað
ofan í 40 manns, heldur 100
manns, og nýtist því hvorki af-,
kastamöguleiki þeirra né vélanna
til hálfs. Sama er að segja um
vinnu í þvottahúsi. Þótt spítalinn
hefði haft tvöfalt fleiri leigurúm,
hefði varla þurft að bæta við
starfsliðið nema einni hjúkrun-
arkonu og ef til vill einni ganga-
stúlku, en húsið ekki stækkað
að því skapi, því að nægt hefði
m. a. sama skurðarstofa, sama
eldhús og svipað þvottahús.
Sum bæjarfélög eru að burð-
ast með spítala og eliiheimili sitt
í hvoru lagi, með tveimur yfir-
hjúkrunarkonum, tveimur mat-
ráðskonum, tveimur eldhúsum
og jafnvel tveimur þvottahúsum.
Ailur rekstur þessara stofnana
hlýtur að verða miklu dýrari en
rekstur einnar stofnunar með að-
skildum deildum fyrir sjúklinga
og gamalmenni. Mjög auðvelt er
að einangra þessar deildir, svo
að hvorug valdi truflun á hinni.
— ★ —
Fólksfjöldinn í landinu fjór-
faldast á einni öld, ef svo heldur
fram sem nú horfir. Flest nýju
sjúkrahúsin eru aðeins miðuð við
stundarþörf, enda flest orðin of
lítil, þegar þau eru loksins full-
gerð. Tilhögun þeirra er á engan
hátt miðuð við það, að síðar verði
hægt að stækka þau án veru-
legra breytinga á því, sem fyrir
er. Á það ber að líta, að gamal-
dags timburhús, eins og gamli
Landakotsspítalinn, gamli Akur-
eyrarspítalinn, sjúkrahúsin á
Seyðisfirði og Sauðárkróki hafa
nú verið notuð í hálfa öld og
Farsóttahúsið í Reykjavík jafn-
vel í 70 ár sem spital-ar, og verð-
ur því að gera ráð fyrir að vönd-
uð steinhús, sem nú eru byggð,
verði að endast til sinna afnota
í heila öld eða lengur. Fyrir þessu
verður að gera ráð þegar í upp-
hafi, hafa eldhús og þvottahús
svo rúmgóð eða svo stækkanleg,
að nægt geti auknum sjúklinga-
fjölda, og húsið að vera byggt í
því formi, að hægt sé síðar að
koma að viðgerðum, án þess að
samgönguleiðir innan húss verði
of langar eða óþægilegar.
Þessi sjónarmið voru höfð í
huga við formun Héraðshælisins
á Blönduósi. Til mála hafði kom-
ið að byggja elliheimili uppi í
sveit, en einnig þurfti bæði að
byggja nýtt sjúkrahús og læknis-
bústað. Þetta þrennt var samein-
að og heilsugæzlustöð og íbúð
annars starfsfólks bætt við að
auki. Með þessu fáum við rúm
fyrir 30 sjúklinga, sem er vel við
vöxt, og ágætt heimili fyrir 24
, til 28 gamalmenni, en með þeim
vistmannafjölda á báðum deild-
| um á tími starfsfólks að nýtast
sæmilega vel. En auk þess er
húsið þannig byggt, að hægt er
að lengja aðra álmuna með því
að bæta við sjúkrastofum, þegar
þörf krefur, en sjúkrastofurnar
sjólfar eru tiltölulega ódýr hluti
af slíku húsi.
Öll tilhögun á nýjum spitala
verður að miðast við það, að gera
vinnubrögð þar sem haganlegust
og ekki tímafrek um of, og skipt
ir þá minna máli, þótt lagt sé
þess vegna í nokkuð aukinn
t stofnkostnað. Verður þetta ljóst
þegar það er athugað, að laun
I einnar gangnastúlku eða eld-
hússtúlku samsvarar 5% árs-
vöxtum að allt að þvi hálfrar
milljón króna höfuðstól, en lann
hjúkrunarkonu talsvert hærri
upphæð.
Á ýmislegt fleira mætti benda
í þessu sambandi og skal þó að-
eins eitt nefnt. Eytt hefur verið
um of í byggingarkostnað og
upphitun á nýjum spítölum hér
með því að hafa lofthæð óþarf-
lega mikla, eða um 3,5 metra.
Á nýjum og fullkomnum spítöl-
um vestan hafs er hún ekki
meira en 10 fet eða þrír metrar.
Þá lofthæð höfum við hér á
hinum fyrirhugaða Blönduós-
spítala og hún mun verða svip-
uð á Bæjarspítalanum nýja í
Reykjavík.
Á fjárlagafrumvarpi því, sem
nú liggur fyrir Alþingi, er farið
fram á ríkisábyrgð f yrir 2,6
milljón króna láni til handa
Rauðku á Siglufirði hjá Trygg-
ingastofnun ríkisins. Það virðist
einlrennilegt, að heilbrigðisfram-
kvæmdir svo sem bygging spít-
ala skuli ekki vera látnar sitja
fyrir öllum lánveitingum hjá
þeirri stofnun, a. m. k. þegar
' óhófleg og dýr töf verður á því
að fullgera þær vegna dráttar
á framlagi ríkissjóðs. Það mundi
spara allmikið í byggingarkostn-
aði, ef Tryggingarstofnunin legði
fram til bráðabirgða fullt tillag
' ríkissjóðs jafnóðum á móti fram-
lagi héraðanna og ætti síðan að-
gang að honum, enda ætti fé
hennar að vera jafnvel tryggt
i með því móti.
I Niðurstaðan af öllum þessum
hugleiðingum er þá sú, að hag-
nýta mætti betur það fjármagn,
sem varið er til heilbrigðismála
og einkum starfsorky, ,þess fólks,
sem að þeim rnálúm vinnur. Til
bóta í þessu efni tel ég samvinnu-
klinik góðra séffræðinga í
, Reykjavík, eina eða fleiri, við-
hald stórra læknishéraða eða
jafnvel samsteypu, þar sem sam-
göngur leyfa, með verkaskipt-
ingu lækna þar, stækkun á verk-
sviði minni spítala, sem einnig
gætu annast vistun gamals fólks,
og byggingu nýrra í því formi,
að auðvelt sé að stækka þá síð-
ar meir, eftir því sem fjölgun
fólks í landinu krefst.
Ég hef til fróðleiks skýrt frá
því, hvernig við hér á Blöndu-
ósi höfum ráðið fram úr sumum
þeim verkefnum, sem hér hefur
verið drepið á, og við höfum
talið bezt henta í stóru sveita-
héraði. Við stóra spítala í borg-
um eru aðstæður að ýmsu leyti
ólíkar og koma þar vitanlega
önnur sjónarmið til greina.
P. V. G. Kolka.
Kristmann Guðimmdsson skrifar um
MUSTERI ÖTTANS
MUSTERI ÓTTANS.
Eftir Guðmund Daníelsson.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs.
ÞVÍ hefur oft verið spáð, að þeg-
ar Guðmundi Danielssyni tækist
að temja til fullnustu hina miklu
°g geystu skáldgáfu sína, þá
myndi stórra hluta von. Það er
nú fram komið. „Musteri óttans“
er ekki einungis bezta skáldsaga
hans, heldur einnig verk sam-
keppnishæft hvarvetna á alþjóða
vísu, sem íslenzkum bókmenntum
er mikill fengur að. Hér eru allir
kostir Guðmundar, þeir er fyrr
voru þekktir: framúrskarandi
frásagnargáfa, myndauðgi, skap-
andi hugmyndaflug, gott mál og
hressilegur stíll, umhverfislýsing-
ar gæddar töfrandi lífi, ágætar
atburðalýsingar og lifandi mann-
lýsingar, einkum þegar um
skyndimyndir var að ræða. En
nú er nýtt komið til: Hann hefur
iært þá örðugu list að jþróa per-
sónur sínar, veita þeim sjálf-
stætt líf, byggt á rökum efnis-
heildarinnar, láta örlagaveður,
athafna, erfða og kennda leika
um þær og skapa þeim kosti. Þá
kann hann nú einnig að byggja
sögu á traustum, tæknilegum
grundvelli.
Aðalpersóna sögunnar og mátt-
arviður er Eyrún Bjarnadóttir,
meistaralega gerð kvenlýsing,
skilin og skirð af skáldlegri inn-
sæi, samúð og sálfræðilegri
þekkingu. Hún verður fyrst á
vegi lesandans í trippakofa ein-
um, barnung mær, sem býr með
fósturbróður sínum í sárri neyð.
Þau elska hvort annað og eiga
ekki aðra að, en þessi æskuást
verður mikill örlagavaldur í lífi
Eyrúnar: — Önnur aðalpersóna
sögunnar er Greipur Finnboga-
son, er einnig elskar Eyrúnu og
verður ástvini hennar að bana.
Einnig hann er stórvel gerður af
djúpum, sálfræðilegum skilningi.
Lesandinn fær full skil á því,
hvers vegna hann verður að
fremja ódæðið og hvernig byrði
þess nálega eyðir lífi hans. Fjöldi
annarra persóna kemur við sögu,
allar skírt séðar og lifandi. •—
Eins og ávallt hjá Guðmundi eru
atburðalýsingar margar og góð-
ar, frásögnin efnismögnuð og
spennandi, og allt er fellt saman
í órofna, fastbyggða heild, með
jöfnum stíganda til lokaátaksins,
sem er jafnóvænt og það er sjálf-
sögð afleiðing alls, er hefur skeð.
Það er gaman að fá slíka bók
í hendur, sem hvergi er lát á,
hvergi veldur vonbrigðum. En,
eins og önnur góð skáidverk, er
hún ekki auðskiiin við skjótan
lestur; hún leynir á sér. Guð-
mundur heíur skarpa skynjun á
hinu frumstæða og upprunalega
í manneðlinu, og í sumum per-
sónum sínum grefur hann djúpt.
— Eyrún segir við Greip á ein-
um stað: „Veiztu það, Greipur,
ég er alltaf rrjeð þeim sem er
sterkastur. — Það er alltaf sá
sterkasti sem á mig.“ — Greipur
misskilur hana. „Ég skal reyna
að minnast þess,“ svarar hann —
og verður eljara sínum að bana.
— Það er einnig hætta á að les-
andinn misskilji Eyrúnu, því
jafnan virðist hún velja hinn
veikari reirinn. En einmitt þessi
orð eru lykillinn að skapgerS
hennar — og margra annarra
kvenna. Styrkur er afstætt hug-
tak, svo sem hér er greinilega
sýnt fram á.
Sérkennileg persóna er Tómas.
gamli Hólm. — Lýsing hans er-
mjög lifandi og sterk, en gerð-
með varfærnum höndum. Fóstur-
bróðir og ástvinur Eyrúnar er og"
skírt gerður, og þótt hann deyi
snemma í sögunni, er hann meS
allt til loka, sem örlagavaldur.
— Gamli presturinn og börn.
hans eru einnig bráðlifandi per-
sónur sem og margar fleiri. —-
Skemmtilegur gopi er Jón Haf-
liðason, boðberi nýs tíma, óheilla
gemlingur! —
Margar af atburðalýsingunum.
eru ógleymanlegar, ekki sízt lýs-
ingin á því hvernig Greipur-
bj'ggir „musteri óttans" í hellis-
skúta þar sem hann hefur grafið'
andvana fætt barn Eyrúnar. Þessi
„útburður“ er meistaralega not-
aður i sögunni, sem tvíþætt tákn-
mynd af sálarlegum flækjuro,
jafnframt því sem hann er raun.-
hæfur örlagavaldur.
Blær og angan íslenzkrar nátt-
úru andar um söguna alla. Höf.
kann vel að hagnýta sér veðra-
brigði og árstíða sem undirleik.
athafnanna. — Náttúruiýsingar
hans hafa jafnan vakið aðdáun;
hér eru þær notaðar af hófsemL
og í ströngu samræmi við nauð-
syn frásagnarinnar.
Það er full ástæða til að óska.
höfundinum til hamingju með
þetta stórverk, og gleðjast yfir
því, að það kemur mörgum í
hendur sem félagsbók útgáfu.
Menningarsjóðs. En svona merki-
legt skáldverk þarf einnig að
vera til sölu á frjálsum markaði,
í bókaverzlunum.
Arsþing IFRN 1953
ÁRSÞING ÍFRN var haldið 1
Kaffi Höll sunnudaginn 22. nóv.
1953. Þingið sóttu fulltrúar frá
framhaldsskóiunum i Reykjavik
og auk þess var Þorsteinn Ein-
arsson, íþróttafulltrúi, á þinginu.
Dagskrá var samkvæmt venju
og flutti fráfarandi formaður,
Baldur Jónsson, stud. mag, og
fráfarandi gjaldkeri Kennarask.
skýrslur sinar.
í stjórn ÍFRN næsta ár voru
kosin eftirfarandi:
Magnús Sigurðsson, stud. med.,
formaður, Magnús Thoroddsen,
Menntask., varaíorm. og gjaldk.,
Anna Gisladóttir, K.vennask.,
! bréfritari, Guðjón Baldvin Ólafs-
i son, Samvinnusk., skýrsluritari
! og Daníel Halldórsson, Mennta-
skólanum, meðstjórnandi.
! Benedikt Jakobsson, íþrótta-
kennari háskólans, var endur-
kjörinn ráðunautur ÍFRN til
1 næstu þriggja ára.
i Fyrsta sundmót ÍFRN á þessu
! starfsári verður sundmót skól-
! anna og verður það haldið föstu-
j daginn 18. des. kl. 20,30 í Sund-
höll Rej'kjavíkur.