Morgunblaðið - 13.12.1953, Blaðsíða 9

Sunnudagur 13. des. 1953
MORGVNBLAÐIÐ
9
Söngkennari sveitanna
GÓÐUE GESTUR
Þegar veíra tekur og vegir
teppast af snjó og ófærð eru fáir
á ferð. Þá verður gestkoman kær-
komin tiltaeyting í fásinni og
fámenní strjáltoýlsins, ekki sízt
ef það er jafn góður gestur og
ég hef haft þes-sa dagana. Nú er
hann á föruín. Við höfum haft
góðan tiíDEa itii að skrafa saman
og margt hefer borið á góma.
Fátt eitt af þvi verður skráð á
þessi bloS.
j Gestminn, sem hér er átt við
1 er söngkennarinn og orgelleik-
; arinn Kjartan Jóhannesson aij
Stóra-Núpi í Gnúpverjahreppi.
Á sumrin beldur hann sig heima ' vinur barna og bióma: Kjartan
j á þessu íagra, gamla prestssetri, jóhannesson heima á Stóra-Núpi,
þar sem sr. Valdimar gerði garð- j
i inn fraegaín, en á veturna leggur , ., „ . *
L. . , , ,. ... aa. stamt og for að syngja með. Þa
Kjarlan M und.r fot og fer ^ ^ Valdimar að orði við
.svmt ur sv-eit og æfir hvern föður Kjartans: Bara að orgelið
j kirkjukomm eftir annan af ein, vær. nú eing u og hann
j stakn elju og þeirn aluðarriku Kjartan
| varidvirfamá, sem hinum góða og '
göfuga listsumanni er í blóð borin.
Rabbað við Kjarian Jóhannesson
Þorvaldur Skúlason
Innstn eðli listnverks-
ins er nlltof bnð snmn
Heimsókn til Þorvaldar Skúlasonar
LISTAGAGNRYNENDUR
Reykjavíkur-blaðanna hafa farið
mjög lofsamlegum orðum um
sýningu Þorvalds Skúlasonar. —■
Þorvaldur er einn af kunnustu
brautryðjendum nútímalistar
hér á landi, en liststefnur hvers
tíma eru jafnan mjög umdeildar
og lítt skiljanlegar meginþorra
almennings. Fólk varpar fram
mismunandi spurningum um til-
gang og eðli „non-figurativu“
myndanna, um kunnáttu lista-
mannsins og ástæðuna fyrir því,
að hann fylgir hinni nýju stefnu
að málum.
í tilefni af sýningu Þorvalds
sendi Morgunblaðíð tíðindamann
á fund málarans til að ræða við
hann viðhorf hans til málara-
listar nútímans, enda þótt mynd-
ir Þorvalds tali eflaust sínu
máli.
Margt bar fyrir auga á vinnu-
stofu Þorvalds, og beindi blaða-
maðurinn að honum þeim skeyt-
um, sem oftast eru notuð af and-
stöðumönnum nútímalistar.
HEFUR SNEITT HJÁ
FYRIRMYNDINNI
Þorvaldi fórust orð eitthvað á
þessa leið:
„Það er rétt, að hin nýja stefna
málum, og allar liststefnur hafa
fóstrað meistaraverk. Innsta eðli
hstaverksins er alltaf það sama,
hver sem áhrif tíðarandans hafa
verið á listamanninn.
ÁLIT
ANDSTÖÐUMANNANNA
Andstöðumennirnir segja:
„Málarinn hefur ekki vald á
fyrirmyndinni, þess vegna málar
hann svona. Hann kann ekkert,
og málverkin hans eru svo hlægi
lega einfeldningsleg, að hvert
mannsbarn getur búið til svona
myndir. Til að kasta tólftunum,
setur hann svo verðmiða á þetta,
hengir það upp á vegg og kallar
það listaverk!!!
Þessi maður gat einu sinni
málað. Meira að segja fallegar
myndir. Hann nennir því ekki
lengur. Óhlutrænar myndir er
fljótlegt að gera. Listsnobbarn-
ir og þeir, sem lítt eru gefnir, en
samt vilja þykjast fylgjast með
tímanum, láta hann draga dár að
sér. Ilann telur þeim trú um,
vesaiingunum, að óhlutrænar
myndir séu listaverk. En honum
skal ekki takast að draga dár að
mér!!!“
Svona voru setningarnar, sem
þú baðst mig að svara, ségir Þor-
í myndlist hefur sneitt hjá fyrir- valdur. Ég kannast vel við þær,
myndinni. Fyrirmyndin ein hef-
ur aldrei orðið til þess að lista-
verk sé skapað eða ákvarðað
gildi myndar. Þeir, sem eingöngu
hafa yndi af fyrirmyndinni, sjá
í rauninni ekki Iistaverkið, en
horfa gegnum myndina eins og
gegnum gler. Auga þeirra nemur
FYRSTA ORGELIÐ
Kjartan Jóhannesson óist að
miklu leyti upp í Hlíð í Gnúp-
verjahreppi. Þegar hann var 14
ára eignaðist hann sitt fyrsta
orgel. Þá var Gísli Einarsson að
flytja búferlum frá Ásum suður
að Ráðagerði. Áður en hann fór
setti hann alla muni sína á upp-
boð. Þar á meðal var lítið orgel.
Móðir Kjartans var á uppboðinu.
Hún bauð í orgelið og var slegið
það á 51 krónu.
Það var mikil fagnaðarstund í
lífi Kjartans þegar hann fékk
orgelið. Samt hafði músikkin
ekki haft neitt góð áhrif á hann
við fyrstu kynni. Þá var hann
þriggja ára og fór til messu að
Hrepphólum með fóstru sinni.
Þegar byrjað var að spila fór
Kjartan að hágráta og vildi ekki
láta huggast fyrr en ung og
falleg stúlka lánaði honum úrið
sitt til að leika sér að.
Þessi góði huggari litla kirkju-
gestsins var heimasæta í Birt-
ingaholti, Katrín Helgadóttir,
seinna prestsfrú á Stóra-Núpi.
Þau Kjartan og hún áttu eftir að
eiga mikla og góða samvinnu um
hljómlistar- og söngmál í Eystra-
hrepp.
UNGUR ORGANISTI
Haustið 1907 fór Kjartan að
læra á orgelið. Kennarinn var
hin unga húsfreyia á Mæli, Mar-
grét Gísladóttir frá Ásum. Hún
hafði fyrst lært að spila hjá
Árna Eiríkssyni í Fossnesi og
síðar í Reykjavík hjá Jónasi
Helgasyni og Önnu móður
Helga Péturss, sem kenndi fjölda
manna píanóleik. I sex vikna
tíma var Kjartan hjá Margréti.
Auk þess kom hann síðar nokkr-
um sinnum að Hæli til að fá
frekari leiðbeiningar.
Einu sinni var Kjartan að æfa
sig á orgelið heima í Hlíð. Þá
bar þar gesti að garði. Það voru
þau presthjónin á Stóra-Núpi frú
Katrín og sr. Ólafur Briem. Þá
stóð svo á, að ogranistalaust var
Sr. Valdimar ætlaði að messa
sjálfur þennan sunnudag, eins og
hann gerði oftast á heimakirkj-
unni þau ár, sem hann hélt
prestsskap enda þótt sr. Ólafur
sonur hans væri aðstoðarprestur
hjá honum í 18 ár.
Hann lét Kjartan hafa númer-
in á sálmunum, sem syngja átti
við messuna og organistinn hafði
laugardaginn til að æfa sig.
HANN AÐ OSS LEITAR
UNGUM BRÁTT
Þessi fyrsta messa Kjartans
Jóhannessonar var 18. febr., eins
og fyrr segir. Þá var 1. sunnu-
dagur í 9 vikna föstu. Guð-
spjall þessa sunnudags er:
Verkamenn í víngarði (Matthe-
us 20). Sr. Valdimar lét byrja
messuna með sálminum nr. 135
í gömlu sálmabókinni. Fyrsta
versið er svona:
Guð drottinn vor í víngarð sinn
til vinnu kveður alla
og þreytist eigi þangað inn
oss þrjóska menn að kalla.
Hann að oss leitar ungum brátt
og mun oss vitja síðan þrátt
unz hreysi holdsins falla.
hef oft heyrt þær áður. Ég mun
nú leitast við að svara þeim að við stóra-Núpskirkju. Þegar frú
nokkru.
TÍÐARANDINN HEFUR
ÁHRIF Á LISTINA
Hér birtist mynd af einni elztu
og stærstu kirkju Vestur-Skafta-
Prestbákka-
Katrín heyrði Kjartan spila kom fellsprófastsdæmis,
hún til hans og sagði: Nú, þú kirkju á Síðu.
getur bara sem bezt farið að
spila í kirkjunni Kjartan litli.
í hvert skipti, sem ný viðhorf j Qg það varg jjha svo j>ann 18.
til fyrirmyndarinnar hafa komið febrúar 1908 spilaði Kjartan Jó-
ékki staðar við listaverkið sjálft. fram, hafa þessar setningar verið hannesson við sína fyrstu messu.
Gildi listaverka hinna gömlu
meistara er ekki falið í fyrir-
myndinni heldur meðferð forms
og litar, myndbyggingunni. Ald-
arandinn olli því, að feia varð
myndina bak við viðfangsefnið.
Það var því eðlilegt, að mynd-
byggingin væri látin koma upp
á yfirborðið og fyrirmyndin
hyrfi í djúpið. Þetta er það, sem
skeð hefur í myndlist nútimans.
Hins vegar er það firra að halda
fram, að listamenn nútímans séu
teknar í notkun. Á tímum im- j>ag vjj gg kalla stórviðburð i
pressionismans hljómuðu sömu ís]enzku kirkjutónlistarlífi á
orð frá vörum almennings, svo þessari öld. Svo ómetanlegt starf
hefur þessi yfirlætislausi lista-
maður unnið fyrir íslenzkan
að dæmi sé tekið.
Flestir þeir málarar, sem í dag
fylgja hinni nýju stefnu, hafa
numið við listaháskóla. Skilyrðið
fyrir inntöku í þessa skóla er,
að nemandinn skili prófverkefni,
sem sanni kunnáttu hans í að
teikna eftir fyrirmynd. Ætti það
eitt þvi að fullivssa almenning
um, að hin nýja stefna hefur
arfirði og oft í Dómkirkjunni i
forföllum Sigfúsar Einarssonar.
Auk þess spilaði hann við ótal
kirkjulegar athafnir og í ýmsum
félögum, svo sem KFUM,
Stjörnufélaginu, hjá guðspeking-
um o. fl. Hann kenndi mikið
orgelleik og rétt er að taka það
fram hér, að það munu vera urn
9—10 hundruð manns, sem allt
í allt hafa lært að spila á hljóð-
færi hjá Kjartani Jóhannessyni.
RÖMM ER SÚ TAUG
En Kjartan Jóhannesson kunni
ekki allskostar við sig í fjölmenn
inu og gróðurleysinu á stein-
strætum höfuðstaðarins. Eftir
rúman áratug er hann horfinn
úr músiklífi Reykjavíkur á forn-
ar slóðir í Eystri-hrepp. — Síð-
an hefur hann átt heima þar
eystra fyrst í Ásum í 18 ár —•
eftir það á Stóra-Núpi, en lang-
dvölum hefur hann alltaf veriií
öðru hvoru annarsstaðar við
söngkennslu. Lengi starfaði hann
fyrir ungmennafélögin á Suður-
landi og enn er hann tengdur
við þann félagsskap trausturn
böndum.
Nú hringir síminn og ég heyri
að Kjartan svarar: Nei, heillin
mín góða, ég er alveg upptek-
inn fram að jólum. Já, því er
nú ver. Feginn vildi ég hjálpa
upp á þá, en það er bara ekki
nokkur leið.
Beiðnin, sem Kjartan vérður
að synja í símanum í þetta sinn
er frá ungmennafélagi úti í Land-
eyjum. Þar er hópur af ungu
fólki, sem hefur hug á að æfa
söng fyrir jólin í vetur. En
Kjartan getur ekki sinnt því,
þótt honum þyki það illt. Þann
1. okt. í haust byrjaði hann að
æfa kirkjukóra og hann er búinn
að ráðstafa hverjum degi fram að
jólum. Vonandi hefur unga fólk—
ið í Landeyjunum einhver önn-
ur ráð.
AUSTUR YFIR ÞJÓRSÁ
Þegar Kjartan er heima á
Núpi spilar hann vitanlega í
kirkjunni þar. í forföllum hans
og fjarveru hleypur einn af hans
fjölmörgu nemendum í skarðið.
I tíu ár var Kjartan ennfremur
organisti við Skarðskirkju í
Landssveit. Þangað er 2 % klst.
ferð frá Núpi og yfir Þjórsá að
fara. Margur hikar nú við að
leggja slíkt á sig fyrir eina
kirkjuferð. En þarna vann
Kjartan mikið starf og fagurt
eins og loflega var minnzt af
sóknarprestinum í Fellsmúla er
hann reit um Kjartan sextugan
í s. 1. mánuði.
Um starf Kjartans Jóhannes-
sonar að söngmálum á Suður-
landi sérstaklega á vegum ung-
mennafélaganna mætti skrifa
langt mál og verður eflaust gért
á sínum tíma. En hin síðustu
misseri hefur hann verið í þjón-
ustu Kirkjukórasambands ís-
lands og unnið frábært starf í
fjölmörgum sóknum landsins eins
og nú mun sagt verða.
STARF í 55 SÓKNUM
Síðan vakning hófst í söng-
málum íslenzku kirkjunnar und-
ir forustu herra Sigurgeírs
biskups, hafa verið stofnaðir' í
landinu kringum 160 kirkjukór-
ar. Af þeim hefur Kjartan Jó-
hannesson sjálfur stofnað níu.
En það sýnir bezt alúð hans og
áhuga í starfi, að á þeim stutta
tíma, sem hann hefur verið í
Þetta var eins og talað sér-
staklega til oragnistans, sem
svo ungur var kvaddur til starfa
í víngarði kirkjunnar.
Margir af þeim, sem við messu
voru í þetta sinn ráku upp stór
augu, þegar þeir sáu þennan
unga mann við kirkjuorgelið. þjónustu Kirkjukórasambands-
kirkjusöng.
Svo leynt hafði Kjartan farið
með músikgáfu sína að þeir voru
bara fáir, sem vissu að hann
var farinn að spila á hljóðfæri.
SPILAÐ VIÐ HÚSLESTUR
Ungi oragnistinn kom heim á
„staðinn“ tveim dögum áður en ÞUSUND NEMENDUR
messa skyldi. Faðir hans, sem Eftir þetta var Kjartan Jó-
þá var í Ásum, var í fylgd með hannesson oragnisti við Stóra-
honum. Kirkjuorgelið var borið Núpskirkju samfleytt í einn ára-
fráhverfir fyrirmyndínnL Við- j ekki skapazt af kunnáttuleysi inn i bæ til þess að hægt væri tug og fullkomnaðist mjög í list
leitni þeirra liggur eínungis á málarans gagnvart fyrirmynd- að spila undir sálmasönginn við sinni. Síðan dvaldi hann lengi í
öðru sviði. Myndbygging fortíð- inni. húslesturinn um kvöldið. Við Reykjavík og var oragnisti í frí-
ar og nútíðar lýtur svipuðum lög I Framh. á bls. 14. að kofna inn í hitann varð það kirkjunum bæði í Rvík og Hafn-
ins hefur hann æft 55 kóra —•
eða rúmlega Vs hluta af kórum
landsins — og suma þeirra oft
og lengi. Oftast hefur hann verið
við æfingar í Landsveit, enda
var hann þar lengi oragnisti eins
og að framan getur. Og ein-
hvernveginn finnst mér hann
hafa tekið sérstöku ástfóstri við
þennan kór í heimakirkju Fells-
múlaklerksins.
Framh. á bls. 14.