Morgunblaðið - 03.01.1954, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 3. janúar 1954
áii ábppta ríkisstjórna er iýðr
filii
Góðir Islendingar!
ÉG ÁVARPA yður að venju
héðan frá skrifstofu minni á
Bessastöðum, og er vel til fallið,
að það er á fyrsta degi hins
nýja óskráða árs. fremur en á
síðasta degi hins liðna árs, sem
horfið er í skaut aldanna.
Við hjónin þökkum fyrir
gamla árið og óskum yður öllum,
nær og fjær, á sjó og landi,
gleðilegs og farsæls nýs árs.
hetta er fyrsta heila árið, sem
við höfum setið hér á Bessastöð-
um, og væri margs að minnast,
sem ég tel þó réttara að bíði
seinni tíma. Visast þarf ekki
skemmri tíma til að venjast nýju
viðhorfi í þessari stöðu en öðr-
um, sem forsjónin leggur oss á
herðar. Það sem okkur er skylt
og einkar ljúft um þessi ára-
xnót er, að færa yður innilegar
þakkir fyrir traust og velvild í
■okkar vandasama og veglega
cmbætti. Við höfum haft ó-
blandna ánægju af gestunum hér
* Staðnum; við finnum að hér
koma allir með gleðibrag og í
vinarhug. Við vonum, að það
styrki einingu þjóðarinnar, þó í
litlu sé. Við höfum einnig feng-
ið tækifæri til að heimsækja á
árinu nokkur héruð Vestanlands,
•og hér í nágrenninu og þökkum
óUum þ^im, sem hafa veitt okk-
ur ógleymanlegar viðtökur. Þær
heimsóknir hafa aukið okkur
styfk og trú í framhaldandi
starfi. I sumar lék allt í lyndi
til lands og sjávar — ef síld-
inni er sleppt, og við höfðum
ætlað okkur að gera víðreist.
Bn þær áætlanir trufluðust af
nokkuð langdreginni stjórnar-)
myndun.
0—0—0
Þess er nú fyrst að minnast,
að á hinu liðna ári fóru fram
almennar kosningar til Alþingis
og síðan myndun nýrrar ríkis-
stjórnar. Aðdragandi kosninga er
alltaf nokkuð langur og stjórn-
armyndun var ekki lokið fyrr en
f)m göngur. Mér þótti rétt, að
hafa fremur hægt um mig og fara
ckki víða meðan á því stóð. Það
er venja í lýðræðislöndum, að á
eftir kosningum og stjórnar-
myndun komi kyrrlátur kafli,
þegar ríkisstjórnin og lið henn-
ar gengur að störfum, og stjórn-
arandstaðan bíður átekta um það,
Forseti Islands,
ekki jarðveg. Þetta
og vona, að allir
undir.
0—0—0
Hitt atriðið, sem ég vildi benda
á, snertir sjálfa myndun ríkis-
stjórna. Kosningabaráttu mætti,
eins og ég sagði, stytta, og af-
marka að skaðlausu. í þeirri
baráttu rísa öldurnar hátt og til-
finningum er gefinn laus taum-
ur, samúðin hitnar og' óvild fer
vaxandi. Þá eru hlaðin vígi, sem
ekki hafa öll rétt á sér til fram-
búðar. Það leitast allir að sjálf-
sögðu við að afla þess fylgis sem
málstaður og manndómur leyfir.
En að kosningu lokinni er að
vissu leyti breytt viðhorf. Þá
eru úrslit og ef þingræðið á að
halda í heiðri, verður að mynda
ábyrgan þingmeirihluta, sem fer
með stjórn landsins. Þetta vita
allir kjósendur fyrirfram. Og
ótti þingflokka er meir við sínar
eigin fullyrðingar en heilbrigða
skynsemi alls almennings í land-
inu. Að kosningu lokinni verða
ekki gerðar meiri kröfur til þing-
flokka Um stjórnarmyndun en
sem nemur atkvæðaafli þeirra.
Sterkara umboð hafa þeir ekki
fengið frá þjóðinni. I því þarf
engin mótsögn að vera, þó kosn-
ingastefnuskrá sé víðtækari en
hvaða raun að úrlausnir stjórnar- samningur um stjórnarsamvinnu.
liðsins gefa. Ef satt skal segja Samvinna og málamiðlun liggur
þá finnst mér þessi eftirkosninga í eðli lýðræðisins, þegar ekki
fró og friður vera lítt áberandi. verður mynduð ríkisstjórn með
að þessu sinni. En mun eiga rót öðrum hætti. Þess eru dæmin, þó
sína til þess að rekja, að enn erlend séu, jafnvel frá síðasta
Asgeir Asgeirsson, í
að Bessasíöðnni.
skrifsto-íu sinni
fullyrði ég | arnir úr lögum hvorir við aðra
geti tekið | og kusu tvo lögsögumenn. Var
i þó leitað um sættir. og tók Þor-
gcir Ljósvetningagoði á sig þann
vanda að segja upp ein lög fyrir
báða. „Þykir mér það ráð,“ mælti
Þorgeir, ,,að við látum þá eigi
ráða, er mest vilja í gegn gang-
ast, og miðlum svo mál milli
þeirra, að hvorir tvegga hafi
nokkuð til síns máls, og höfum
allir ein lög og einn sið. Það
mun og verða satt, er vér slítum
í sundur lögin, að vér munum
einnig slíta friðinn".
Hér var mikill vandi leystur
með miklum hyggindum og á-
gætri forustu, og mun það
margra mál, að vér íslendingar
megum sízt allra þjóða gera oss
þá vansæmd, að slíta sundur lög-
in af litlu tilefni. Fyrir hálfri
tíundu öld var á Alþingi afstýrt
borgarastyrjöld og borgið stjórn-
skipun og sjálfstæði landsins, því
innanlandsstyrjöld og þar af
leiðandi einræði mundi á
skammri stundu hafa færzt á
erlendar hendur. Mun svo jafn-
an verða, að einræði verður hér
aldrei innlent til lengdar. Máske
á engin þjóð meir undir því, að
varðveita aldagamlan stjórn-
málaþroska og aðaldrætti núver-
andi stjórnskipulags en vér Is-
lendingar, og illa reynslu höfum
vér af því, að framkvæmdavald-
ið sé veikt eða vafasamt.
0—0—0
er ólokið kosningum til bæjar-
stjórna, og látum það gott heita.
0—0—0
Ég vil þó, í sambandi við
stjórnmálaatburði síðasta árs,
drepa á tvö atriði.
Fyrst það, að almenningur í
landinu, mundi áreiðanlega fagna
því, að kosningabaráttan sjálf
standi ekki allt kjörtímabilið. En
stundum hefir stappað nærri, að
svo sé á voru landi. Það er
jafnvel ekki gróði að því fyrir
flokkana sjálfa, að brenna upp
allt sitt eldsneyti í ótíma.
Eg minnist þess t. d. úr minni
þingreynslu, að mikill eldur var
eitt sinn kveiktur svo snemma, að
hann var nær kulnaður, þegar að
sjálfum kosningunum kom. Veit
ég að vísu að þingmenn verða
að duga vel kjósendum sínum og
málefnum líkt og goðarnir forð-
um, þegar bændur gátu sagt sig
úr þingi og í. En hitt veit ég
líka, að almenningur vill fá að
xijóta dómgreindar sinnnar og
réttra upplýsinga, og að þau
blöð myndu vinna mikið á, sem
ynnu sér það álit, að þau gerðu
sér sérstakt far um að flytja
sannar innlendar stjórnmálafrétt
ir, hverjir sem i hlut eiga. Þetta
er mikil nauðsyn, því hér á landi
eru flest blöð ílokkseign með
nokkrum hæcti. Sjálfur hinn
ílokkslegj áróður verður alltaf
sundurl'jitur, og má þó flytja
iiann með ýmsum hætti. Það
Súm háir oss íslendingum er
návígið og stóryrðin, en múgsefj-
ári, að ekki er vanþörf á, að
minna skýrt og skorinort á þessa
stjórnarmyndunarskyldu, ef
menn vilja varðveita lýðræði og
þingræði. Ég hefi þráfaldlega
orðið var þess ótta, sem íslenzk-
ur almenningur ber í brjósti, við
langdregnar stjórnarmyndanir.
Ekki vil ég þó taka undir það,
að um yfirvofandi hættu sé að
ræða með þjóð vorri. Það eru
ýms lífgrös í íslenzkum jarðvegi,
sem leggja má við þessa mein-
semd.
0—0—0
En óttinn er skiljanlegur og
ekki ástæðulaus, þegar vér lít-
um í kring um oss í umheimin-
um. Það er á því sem lýðræðið
fellur, þegar ekki er hægt að
mynda ábyrgar ríkisstjórnir.
Ástæðurnar eru sjaldnast erfið
viðfangsefni, sem engir þora að
taka á. Til þess eru löng kjör-
timabil, að þeir sem ábyrgðina
taka á sig, fái tíma til að sýna
árangurinn af sínum bjargráðum
fyrir næstu kosningar. Nei, á-
stæðan er venjulega sú, að upp
komi einræðisflokkar, sem líta á
sig eina sem þjóðina, og vilja
ekki hlýta lýðræðisreglum. Þá er
ríkið klofnað, tvær þjóðir eða
fleiri í sama landi, og lýðræðið
bjargast sízt úr þeim eldi.
Það ber nú svo einkennilega
til. að ísienzka þjóðin hefir að
minnsta kosti einu sinni komizt
í slíkan lífsháska og *þó bjarg-
ast. Það var þegar heiðnir menn
og kristnir drógu lið saman á A1
an einræðisaflanna hefir hérþingi árið 1000. Sögðust flokk-
Nú má ekki skilja orci mín
svo, þó ég hafi lagt áherzlu á
samstarf og málamiðlun, að ég
telji stjórnmálabaráttu skaðsam-
lega eða óþarfa, enda hef ég ekki
gefíð tilefni til þess. Allt líf er
samstarf — og barátta. Það er
engin leið að ljúka lífsbaráttunni
í einu átaki. í stjórnmálum þarf
hvorttveggja, aflið og mýktina.
Það er eins og í íslenzkri glímu.
Það er ein sú mesta íþrótt hverr-
ir þjóðar, að stjórna sjálfri sér.
En eins og í glímunni vill það
oft verða, að einn hafi aflið, og
annar mýktina í ríkari mæli.
Hvorugs má þó án vera, og get-
ur þannig einn bætt annan upp
í mannlegu félagi en leikreglun-
um þurfa allir að hlýta. Það er
fornt mat, að berserkurinn nýt-
ur aldrei óskertrar virðingar.
Aflið og æðið hefur aldrei verið
norræn hugsjón. Hjá hetjunum
er aftur baráttu- og bróðurhug-
urinn í jafnvægi — og það jafn-
vægi, eða réttara sag hóf, á sér
úr heiðni gott heiti, sem er
drengskapur og í kristni kærleik-
ur. Ef aflið, mýktin og hófið á
sér nokkurn fulltrúa í íslenzkri
stjórnmálabaráttu síðari tíma, þá
er það Jón Sigurðsson. Honum
var ósköpuð elja bóndans, óræði
sjómannsins og vitsmunir fræði-
mannsins, allt fellt í umgerð hins
hóísama höfðingja. Með þessum
skapsmunum vann hann að settu
marki og leikreglur gat hann
haldið, þó hann stæði í æfilangri
baráttu — og ekki voru þá allir
á eitt mál sáttir frekar en nú.
Ef vér lítum nú til baka á
baráttu Jóns Sigurðssonar og
hans samherja, þá finnst oss
máske undrun sæta, hve mark-
vís hún var. Öil þjóðin er þeiin
nú sammála. Hann er tákn bar-
áttu vorrar og einingar. En ég
tsk þrásinnis eftir þessu sama,
hve öldur stjórnmálanna eru fljót
ar að lægja, og þjóðin oft orðin
ssmmála um það, sem barizt var
hm af ir.iklu ofíoisi fyrir fáu.m
árum. Þ: ð er furðu algengt um
útkljáð mál, að allir vildu Lilju
kveð'ö hafa. Hið sögulega sjón-
arniið er mannbætandi í allri
baratíu. ,
0—0—0
Það vill nú svo til, að hið ný- (
byrjaða ár, er ár margra minn-!
inga. í ár verður hið endurreista j
lýðveldi t.u ára. Það er glæsileg
minning um einhuga þjóð í lok
langrar baráttu, og það er vel i
að lýðveldinu var valinn afmæl-
isdagur Jóns Sigurðssonar. Vér
böfum reynslu fyrir því, að siík-
um dögum hættir til að ganga
úr sér og víkja fvrir nýjum til-
efnum. Réttilega var þetta sam-
einað, og verður ekki sundur-
skilið. Þessa tvígilda afmælis
verður minr.zt að verðleikum 17.
júní.
Efíir réttan mánuð er hálfrar
aldar afmæli íslenzkrar heima-
stjórnar. Stjórnarráð íslands var
þá stofnsett í Reykjavík og hinn
fyrsti íslenzki ráðherra tók við,
með ábyrgð gagnvart Alþingi, og
er það mörgum árum áður en
þingræði var viðurkennt form-
lega bæði í Danmörku og Sví-
þjóð. Um Hannes Hafstein stóð
jafnan styr, en þessara atburða
mun þjóðin nú minnast sem einn
maður.
Fyrir 80 árum fékk ísland
stjórnarskrá þá sem enn er í gildi
í höfuðdráttum, og fjárforráð.
Mætti minnast þess með heit-
strengingum um að færa hina
áttræðu stjórnarskrá til sam-
ræmis við lýðveldisstofnunina
við næstu kosningar, hvað sem
líður samkomulagi um aðrar
breytingar.
Og á þessu ári er aldarafmæli
hins algera verzlunarfrelsis — og
má um leið nefna 40 ára afmæli
Eimskipafélags íslands. Á sama
hátt og dvínandi verzlun og sigl-
ingar íslendinga sjálfra áttu sinn
þátt í lokaþætti þjóðveldisins —
á sama hátt verður það aldrei
ofmetið, hve ríkan þátt vaxandi
siglingar og frjáls verzlun inn-
lerdra manna átti í stofnun lýð-
veldisins. Eftir Þjóðfundinn þótti
ekki horfa byrlega um málefni
íslands, en þá segir Jón Sigurðs-
son í bréfi: „Miðnefndin verður
að starfa, þó leynilega og með
gætni .... en þó jafnframt ekki
forsórna allt það, sem snertir hið
daglega, praktiska og framför í
því, og þá einkum verzlunarmál-
ið, því það er það fyrsta og
aldrei fáum við pólilískt frelsi
fyrr en verzlunin hefir verið laus
nokkur ár.“ Þeíta er ritað
skömmu eftir, að allir fulltrúar
ísJands voru reknir af fundi frá
því að ræða málefni sín og rétt-
ir.di. Þ:tta var líkt þeira ágæta
manni, og ekki brást glogg-
skyggnin né hugurinn. Innan
þriggja ára var svo rétturinn
fenginn til alfi'jálsrar verzlunar.
Allt hefir þetta bókstaflega ræzt,
nema hvað ailt drógst lengur en
vonir Jóns Sigurðssonar stóðu
til. Hygg ég og að skilyrði hafi
ekki verið fyrir alinnlendri verzl-
un fyrr en innlendri bankastarf-
semi óx fiskur um hrygg og síma-
sambsnd komst á við útlönd.
Deilur hafa jafnan verið miklar
og átök um verzlunarmálin á
hverju stigi, og er af því mikil
saga — en þess eins skal hér
getið, að allangt er nú síðan
ssgja mátti, að verzíunararður-
inn væri kýrrscttur í landinu
sjálfu — en í því er hálft sjálf-
stæoið svo ég nú noti orðtæki úr
æfintýrum.
0—0—0
Læt ég svo útrætt um minn-
ingardaga. Hið sögulega sam-
hengi verðum vér að varðveita
þrátt fyrir allar stökkbreyting-
ar. Margar þessar öldur, sem risU
hátt á líðandi stund, eru nú mild-
ar og mjúkar, þegar horft er aft-
ur á bak þeirra. Og þegar oss
finnst hafið ólga kringum vorn
litla bát og hvítfyssandi holskefl-
ur framundan, þá skulum vép
minnast þess hvaða brimróður
forfeðurnir máttu taka og komu
þó skútunni heilli þangað, sent
vor kynslóð tók við. Ætli vér
hættum þá ekki að vorkenna
sjáflum oss! Hví skyldi þjóðin
alltaf eiga að vcra í vondu skapi
og hver nöldrandi við annan?
Hér búum vér við góð kjör, sí»
vaxandi afköst vélakost og byrj-
andi stóriðju, arf langrar sögu,
eina tungu og rótgróna mer.n-
ingu í frjálsu og fullvalda nki.
Nú reynir á oss sjálfa, hvort
vér erum menn til að taka við
þjóðararfinum og skila honum
með vöxtum til komandi I vn-
slóða. Ég geri ekki lítið úr því,
sem urn er barizt og samið, en
fullyrði þó, að viðfangsefni v.:rði
leyst á lýðræðis- og þing' æð-
islegan hátt, ef ekki bresi' r á
bræðralagið. Áherzlan er i ík á
x'relsi og jafnræði, og þó mis-
munandi eftir því hver á held-
ur en bræðralagið má ekkí
bresta hjá neinni þjóð, se:vill
verða langlíf í landinu. Biæðra4
lagið er sá þáttur þessarar þ.enn-
ingar, sem engin lög verð -, sett
um. Það er býsna mik /sxert
sumt, sem stendur fyrir utan
valdsvið löggjafarinnar. Með
almennum kosningarétti, mál-
frelsi, prentfrelsi og féla? sfrelsi,
ætti örugglega að vera s:ð fyr-
ir því, að vilji almennir 'js nái
fram að ganga. En þjóði -■ þarf
þó að vera hæf til að meli þcssi
réttindi, fara vel með þau, og
ganga til leiks þess að meiðsli
og mannskemmdir hlj.ólist af.
Það er bræðralag.
0—0—0
Góðir íslendingar.
Ég endurtek svo ao lokum
þakkir okkar hjónanra fyrir
gamla árið, og væri os; þó öll-
um skyldast að þakka forsjón-
inni einstakt góðæri 03 mann-
heill. Að vísu mun sumstaðar
auður stóll eða rúm, cem var
skipað fyrir ári síðan, og enn
befur hafið tekið háan s! ett, eins
og oft vill verða hjá fr manna-
og fiskiþjóð. Þann ska*; greiða
fáir fyrir marga, og mi mir það
þjóðina á skylduna gi-i ilu, að
gæta bróður síns. Þeir, sc m harm-
ar hafa heimsótt eru ekki síður
bænrækir en aðrir. Sá, se:-i aldrei
þakkar Guði, greiðir oftleca ekki
öðrum þakkarskuldir. Lc “iörðin
er nauðsynleg fyrir oss sjálf.
Ég endurtek einnig eskirnar
um heill og farsæld á ! omandi
ári. Ég óska þess að vonir okkar
j rætist á næsta sumri um sð geta
, farið víða um byggðir, hitt margt
I manna og notið náttúrunnar.
) Land vort er fagurt og lifandi,
. því fortíðin hefir dáið í lellin og
ásana eins og sumir forr.manna.
Fortíðin lifir á sögustöðum og í
örnefnum og hver sveit á sín.
ljóð og líkn fyrir þá, sni lifa.
Þetta er nú mín áramótaósk.
En allar óskir vorar þurfa
staðfestingar drottins Gu;5s Al-
föður. Hann blessi íslanc, 'and
og þjóð, á komandi ári.
Rú
ssar reyna r ýj-
ar orrus
ufhipir
WASHINGTON, 30. des. — The
American Aviation Daily segir í
dag, að Rússar geri nú tilri.unir
með 6 nýjar gerðir af MIG-orr-
ustuflugum. — Fara tilraunir
þessar fram skammt frá Novosib-
risk. — Ekki getur blaðið um
gerð þessara nýju orrustuflug-
véla. — Þá reyna Rússar og nýja
gerð sprengjuflugvéla, scm tald-
ar eru mjög fullkomnar.
—• NTB-Reuter,