Morgunblaðið - 05.01.1954, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 5. janúar 1954
MORGUNBLAÐIÐ
9
BÚSKAPURIIMIM 1953
AF AUSTURLANDI er mér
skrifað, rétt fyrir áramótin:
„Eftir mörg ill og erfið ár kom
nú fágætt góðæri, sem hresst hef-
ur menn og dýr. Sumarið er með
allra beztu sumrum, sem ég man
eftir og sama veðurblíðan hefur
verið í allt haust, með smávægi-
legum íhlaupum. Grasspretta var
mjög góð, þó spruttu harðlend
tún seint, vegna frostanna í vor“.
Fréttaritari Morgunblaðsins,
að Bæ í Skagafirði, kemst svo að
orði um sömu mundir:
„Sumarið var með eindæmum
gott og gjöfult öllum, sem jarð-
rækt stunduðu, svo menn muna
varla slíkt.---
Haustið og það sem af er vetr-
ar hefur einnig verið með ágæt-
um, oftast auð jörð, vötn og læk-
ir auðir og silungur haldið sig við
land eins og á sumardegi. Mjög
stormasamt hefur verið og haust-
vertíð sjávarbóndans alveg
brugðist.------
Mikið hefur verið framkvæmt
af húsabótum og ræktun og véla-
kostur aukizt. Áhyggjuefni er þó
að fólki fækkar í sveitunum en
flytzt í þorpin og kaupstaðina.
Við horfum vonglaðir til auk-
innar ræktunar í sambandi við
Áburðarverksmiðjuna og sér-
staklega sjáum við í hillingu raf-
Ijósin á hverjum bæ, en um þau
mál er einna mest talað. ----
Okkur Austur-Skagfirðingum
virðist því bjartara fram að líta
en oft áður“.
Þessi tvenn ummæli bregða
mjög réttu ljósi yfir aðstöðu
bænda og landbúskapar á árinu
sem leið, að því er til árferðis
kemur, þó að blíðviðri hafi ekki
verið óslitið alls staðar og veður-
far síðustu mánuði ársins jafnvel
valdið nokkrum erfiðleikum
sums staðar og á ég þá einkum
við votviðri og umhleypinga á
Suðvesturlandi. Síðustu fjóra
mánuði ársins hefur úrkoma á
Suðurlandsundirlendinu verið
álíka að vöxtum eins og
meðal úrkoma ársins síðasta
aldarfjórðung. — Úrkomu-
magnið á árinu, á Sáms-
stöðum í Fljótshlíð mun t.d.
hafa orðið um 2200 mm, á móti
900—1100 mm á undanförnum ár-
um. Þingvallavatn hefur sömu
sögji að segja, en vatnsborð þess
er um feti hærra heldur en
nokkru sinni fyrr í manna minn-
um. Og þó var sumarið með á-
gætum og leyfði góða nýtingu á
heyjum. Sýnir þetta bezt á hve
miklu veltur hvernig veðurfar
fellur á mismunandi tíma ársins,
og að heildartölur hita og úr-
komu tjá lítið um veðurheill
búskaparins.
HEYSKAPUR
Landið okkar er grasland flest-
um löndum fremur, og gras er í
raun og veru hin eina uppskera,
sem alltaf er örugg að heita má,
ef þekkingar og dugnaðar er
neytt við búskapinn. Undantekn-
ingar í einstöku aftaka árum eru
ekki annað en samræmi þess
sem vitað er, að allar greinar
ræktunar og jarðargróða geta
orðið fyrir áföllum, í einstöku ár-
um hvar sem er á hnettinum.
Eitt í ár, annað að ári, eitt á þess-
um stað annað á hinum.
Taða í tóft, er undirstöðuatriði
um alla afkomu bænda. En þrátt
fyrir þetta hefur það allt til
þessa verið heyleysi og aftur hey-
leysi, sem hefir verið mesta mein
semd íslenzks landbúnaðar. —
Oeðlileg fóðurbætiskaup, í því
sambandi, hafa girt fyrir að
koma framleiðsluháttum í heil-
brigt horf. Afkoma sumarsins um
heyskap, varð yfirleitt með á-
gætum bæði um magn og nýt-
ingu, svo að velflestir bændur
voru í haust óvenjulega vel undir
veturinn búnir, en mestu munar
þó hve bændur á Austurlandi
mættu nú vetrinum við betri að-
Stæður um heyjaforða, heldur en
Aramótahugleiðiimgar
EFTIR ÁRIMA G. EYLAIMDS
WT^
mörg undanfarin haust. Hinn
miKii og góði heyskapur hlýtur
að spara bændum mikil kaup á
fóðurbæti ó þessum vetri og
bæta þannig aðstöðu þeirra, sem
vel er. Þó kvarta margir bændur
undan því að heyin séu létt og
eigi jafn einhlýtt til gjafar eins
og ætla mætti eftir útliti og verk-
un.
Mikil aukning nýræktar og
mikil notkun tilbúins áburðar á
sinn þátt í heyskapnum, en rangt
er með öllu að eigna þeim mikils-
verðu aðgerðum hina góðu út-
komu að mestöllu leyti, eins og
jafnvel heyrðist gert á umliðnu
sumri, í fréttaflutningi. Árgæzka
um veðurfar átti sinn mikla þátt
í því hve vel heyjaðist, því má
ekki gleyma við áframhaldandi
átök til að tryggja fóðurfram-
leiðsluna hvernig sem viðrar.
Hinar miklu úrkomur á Suður-
landi hafa valdið því að nokkur
afföll hafa orðið á grænfóðri.
Sums staðar eru slíkir akrar enn
óslegnir og á öðrum stöðum hef-
ur grænfóður nýzt illa sökum
bleytu og forar á ökrunum.
Um heyskap á fáeinum býlu'm
má nefna:
Á Bessastöðum 2400 hestar
(1300) af töðu. Þar eru nú 60
nautgripir. Á Bessastöðum hafa
hin síðustu 3 ár verið endurrækt-
aðir 14 ha af gömlum nýræktar-
túnum vegna áfalla kaláranna.
Á Hvanneyri 5000 hestar
(4000) af töðu og flæðiengjaheyi.
Þar eru nú 120 í fjósi, 150 fjár og
15 hross.
Á Hólum 4000 hestar (3000)
nær eingöngu taða. Þar er nú á
fóðrun 520 fjár, 60 nautgripir og
um 60 hross.
Á Vífilsstöðum 2500 hestar
(2000). Nautgripir á Vífilsstöðum
eru 85.
Á Blikastöðum í Mosfellssveit
2400 hestar (1600). Þar eru nú
80 nautgripir.
Á Sámsstöðum 1600 hestar
(1300) af töðu.
I Gunnarsholti á Rangárvöll-
um heyjuðust um 6000 hestar.
Þar er nú eitt mesta nautabú
landsins, eða um 200 gripir. Af
því eru um 60 blendingar af
holdakyni.
Allar svigatölur í grein þessari
eru tölur ársins 1952.
GARÐRÆKT OG
KORNRÆKT
Kartöflurækt heppnaðist ágæta
vel. Engar heildartölur eru til
um uppskeruna frekar venju, en
áætlað er að uppskeran nemi allt
að 150 þúsund tunnum, en 1952
er hún ekki talin nema 72 þús.
tunnur. Mesta kartöfluuppskera
undanfarna áratugi var 1941
124.860 tunnur. Grænmetisverzl-
un ríkisins flutti inn 26.500 tunn-
ur af kartöflum á fyrri helmingi
ársins. Telja garðyrkjumenn að
sá innflutningur hafi að nokkru
leyti verið umfram réttmætar
þarfir.
Kál og annað grænmeti sem
ræktað er úti spratt óvenjulega
vel svo að varla hafðist undan
með söluna. SúÝvenja skeði að
hvitkál var t.d. selt á lægra verði
heldur en gulrófur.
Sölufélag garðyrkjumanna
seldi meðal annars á árinu: 197
(180,6) smál. af tómötum, 12.523
(10.886) kassa af gúrkum, 117,8
(51) smál. af hvítkáli, 11,9 (7,3)
af rauðkáli, 52,6 (38,4) smál. af
gulrófum og 37.334 (45.098)
kassa af blómkáli.
Talið er að um 8új—90% af sölu
slíkrar framleiðslu sé í höndum
félagsins, en þó mismunandi eftir
tegundum.
Votviðrin í haust og skortur á
hentugum geymslum mun hafa
Birgðir af osti voru:
1. des. ’53 ca. 170 smál.
1. des. ’52 158 smál.
Eitthvað af osti mun verða
flutt út snemma á þessu ári.
FJÁRSKIPTIN
Þeim má nú heita lokið að
fullu. Eyðingu hins gamla fjár-
stofns í mæðiveikissveitunum
lauk haustið 1952. Alls hefir á
árinu 1944—’52 verið drepið nið-
ur um 280.000 fullorðið fé, auk
lamba, vegna fjárskiptanna og
um 176.000 lömb hafa verið flutt
inn á fjárskiptasvæðin um lengri
eða skemmri veg.
í haust voru flutt um 7000
lömb á svæðið milli Ölfusár og
Árni G. Eylands. .Þjórsár, öll úr Þingeyjarsýslu. Á
| svæðið milli Þjórsár og Rangár
valdið verulegum afföllum af 500 lömb austan af Síðu. Á svæð-
kartöfluuppskerunni og er ekki ið milli Rangár og Sólheimasands
séð fyrir endann á því. Kartöflu-
myglan greip um sig víða í
geymslum. Hafa bændur í aðal-
kartöflusveitunum sunnanlands
notað kartöflur til fóðurs í all-
miklum mæli af þeim ástæðum.
Þó er þetta mjög misjafnt. Á
Eyrarbakka var uppskeran talin
nálægt 6000 tunnur. Þar voru
menn að mestu eða öllu lausir
við mygluna og uppskeran ágæt
bæði að magni og gæðum. í
Þykkvabænum er aftur á móti
talið að skemmdir rýri mjög upp-
skeruna og arð bænda af rækt-
uninni.
Af gróðurhúsum var mjög lítið
byggt á árinu.
KJÖTFRAMLEIÐSLAN
Alls var slátrað 230 953 (246.
636) fjár, þar með talin sumar-
slátrun Af því voru 222.957 (216.
040) dilkar. Meðalþungi dilka
við haustslátrun var 14,93 kg en
14,6 kg haustið 1952.
Innvegið kindakjöt í sláturhús-
um var alls 3.505 smálestir, en
haustið 1952 nam 3.747,9 smálest-
um.
Fækkun sláturfjár og minna
kjötmagn í ár, er bein afleiðing
þess að haustið 1952 var fargað
mörgu fullorðnu fé í sambandi
við síðasta áfanga fjárskiptanna.
MJÓLKURFRAMLEIÐSLAN
Mjólkurbúin 9 að tölu (auk
þeirra starfar 1 rjómabú á Egils-
stöðum) tóku á 11 fyrstu mán-
uðum ársins á móti 44,24 millj.
kílóa af mjólk, en 39,84 millj kg
á sama tíma 1952.
Innvegið mjólkurmagn fyrstu
9 mánuði ársins var 37,98 millj.
kg. Af því voru 15,83 millj. lítra
selt sem neyzlumjólk (14,56).
Seldur rjómi á sama tíma var
513.379 lítrar (490 þús. 1).
Framleitt var þessa 9 mánuði:
10.000 lömb frá Vestfjörðum og
600 úr Öræfum og loks í Mýr-
dalinn 2500 lömb af Síðu.
Næsta haust verður enn flutt
eitthvað af lömbum inn á svæðið
milli Ölfusár og Hvalfjarðar.
Hinn beini kostnaður ríkissjóðs
vegna karakúlsjúkdómanna er nú
orðinn 89,33 millj. króna. Má þó
fullyrða að í raun og veru koma
ekki öll kurl til grafar í þeirri
upphæð. Af þessu er 15,36 millj.
kostnaður við girðingar og vörslu.
3,07 millj. hefir verið varið til
rannsókna og tilrauna á vegum
Sauðfjársjúkdómanefndar, en
62,5 millj. króna hefir verið var-
ið í bætur til bænda, uppeldis-
styrki o. s. frv.
Enn er garnaveikin eftir. Til-
raunir með bólusetningu gegn
henni halda áfram með fullum
krafti og bændur láta bólusetja
lömb og veturgamalt fé gegn
veikinni.
Áberandi mikill hugur er í
bændum að fjölga fénu aftur.
Ýtti hinn mikli og góði heyfeng-
ur í sumar vel undir það. Þó en
sé hægt að nýta hinn innlenda
markað betur en gert er líður nú
ört að því að undirbúa verður
útflutning á frystu kjöti og leysa
þann vanda, sem því er samfara
um verðlag o. fl. Veltur þar á
miklu. í því er engin framtíð
fyrir sveitabúskapinn að hlífast
við að framleiða. Hið eina sem
dugir, er meiri og betri fram-
leiðsla, er miðar að því tvennu
í áenn að tryggja sölu í sam-
keppni við aðra utan landstein-
anna, þegar innanlandsþörfium
er fullnægt, og að bæta hag fram-
leiðendanna.
JARÐARBÆTUR og
BÚVÉLAKAUP
Jarðræktarframkvæmdir á veg
um ræktunarsambandanna héldu
áfram fullum fetum á árinu. Hin-
Kíló:
Skyr....... 1.148.806 (1.063.996)
Smjör .... 691.679 ( 503.895)
Ostur .... 412.818 ( 553.035)
Mysuostur . 65.199 ( 80 706)
Nýmjólkur-
duft .... 22.970 ( 20.765)
Undanrennu-
duft .... 72.380 ( 72.950)
Lítrar:
Undanrenna
notuð í
kasein . . 3.142.550 (3.350.570)
Mjólk í niður-
suðu .... 284.400 ( 146.640)
Mjólkurflutningar til Reykja-
víkur gengu yfirleitt vel allt árið
og án verulegra truflana.
Smjörbirgðir í landinu voru:
1. des. ’53 251 smál.
1. des. ’52 213 smál.
ar miklu úrkomur í haust og vet-
ur hafa þó tafið mjög mikið fyrir
og ódrýgt mjög haustverk við
jarðabætur, þó að ekki bagaði
frost né klaki. Sums staðar hefur
oifðð frá að hverfa að grafa skurði
vegna óvenjulegrar bleytu í
jörðu og á öðrum stöðum hefur
orðið að grafa á hlerum, umfram
venju og til stórtafa. Tölur yfir
jarðræktarframkvæmdir ársins
eru enn eigi til nema meira og
minna áætlaðar.
Hjá nýbýlastjórn var unnið í
8 byggðahverfum. 4 skurðgröfur
unnu á vegum hennar og grófu
88,35 kílómetra af skurðum,
368,938 rúmmetra, en 1952 voru
gröfurnar 3 og grófu 289.684
rúmmetra. I byggðahverfunum
voru brotnir til nýræktar um 75
ha og sáð grasfræi í um 90 ha.
Áætlað er að skurðgröfur Véla-
sjóðs 30 að tölu hafi grafið rúm-
lega 2 millj. rúmmetra, og eru
það mestu afköst þeirra á einu
ári til þessa. Þar við bætist svo
afköst skurðgrafa ræktunarsam-
bandanna en þær eru 10.
Af grasfræi seldi SÍS og Mjólk-
urfélag Reykjavíkur um 94
smál. en það svarar til.um 2350
ha nýræktar.
Framlög ríkissjóðs til ræktun-
arframkvæmda greidd á árinu
(framkvæmdir 1952) námu: Til
almennra jarðabóta 6,7 millj. kr.
Til framræsluframkvæmda með
skurðgröfum 4,03 millj. króna.
Þar við bætist kostnaður vi>5
ræktunarframkvæmdir á vegum
nýbýlastjórnar, jarðabætur á
þjóð- og kirkjujörðum sem ganga
til landskuldagreiðslu og framlög
ríkissjóðs til kaupa á ræktunar-
vélum. Því miður eru ekki tit
neinar greinilegar tölur er sýna
þetta allt ár frá ári. Skýrslum
sem gerðar hafa verið um þessa
hluti og birtar eru í Búnaðarrit-
inu, Frey, Búnaðarskýrslum og
víðar, ber lítt saman, ruglað er
á milli ára og flest þar að lút-
andi leiðinlega ógreinilegt. Er
töluverð nauðsyn að úr þessu;
verði bætt og teknir upp betri
skýrsluhættir um slíka hluti.
Nýbýlastjórn samþykkti stofn-
un 84 (72) nýbýla og auk þess
endurbyggingu á 35 jörðum, sem
komnar voru í eyði, og ennfrem-
ur flutning og endurbyggingu
bæjarhúsa á 11 bæjum.
Framlög til einstaklinga tiL
ræktunar á nýbýlum námu ná-
lægt 2 millj. króna (1.143.543) á
árinu.
Ræktunarsjóður veitti 623 lán
á árinu, samtals 14.463.600 krón-
ur. (17,16 millj.).
Byggingasjóður veitti 174 ný
lán á árinu og lánaði alls 8.978.500
krónur (9,9 millj.).
Búnaðarbankinn eða þessir
sjóðir hans fengu á árinu lán frá
Alþjóðabankanum er nema um
23,9 millj. króna og þar við bæt-
ast um 14,5 millj. sem veittar
eru en eigi komnar til útborg-
unar.
Af tilbúnum áburði var selt
3.560 (2.406) smál. af köfnunar-
efni, 1.670 (935) smál. af fosfór-
sýru, og 1.380 (993) smál. af
kalí. — Allt miðað við „hrein'*
efni.
Vélakaup ræktunarsamband-
anna voru tiltölulega lítil, þatti
hafa nú flest fullnægt nokkuð
þörfum sínum á því sviði.
Af nýjungum í búvélanotkún
má nefna að 2 svokallaðir
Skærpe-plógar komu til lands-
ins. Annar þeirra var notaður í;
Ölfusi með ágætum árangri. Hinn
fór í Hornafjörð, en er enn eigi
tekinn í notkun. Að Egilsstöðum
á Völlum var keypt sax-sláttu-
vél, það er vél sem sexar gras-
ið jafnóðum og hún slær það og
blæs því svo jafnharðan söxuðu
upp í vagn til heimkeyrslu. Er
það fyrsta vélin af þessari gerð,
sem tekin er í notkun hér á
landi. En vagnsláttuvélar, sem
slá og fylla i vagn jafnóðum, án
þess að saxa grasið, eru fáeinar
í notkun.
SKÓLARNIR
Báðir bændaskólarnir eru full-
skipaðir. Á Hólum eru 35 nem-
endur í vetur, en 14 útskrifuð-
ust vorið 1953. Á Hvanneyri eru
62 nemendur og af þeim 9 L
framhaldsdeild. 29 luku þar
venjulegu búnaðarnámi vorið
1953 og auk þess 3 úr framhalds-
deild.
í Garðyrkjuskóla ríkisins að
Reykjum eru 7 nemendur en 10
útskrifuðust 1953. Nemendatalan
í ár mótast að nokkru leyti af
breytingu á reglugerð skólans.
í vetur starfa 8 (7) húsmæðra-
skólar i sveitum, tala nemenda
var í des. alls um 211, en 184 á
sama tíma 1952.
í héraðsskóluhum eru um 650
Frh. á bls. 10.