Morgunblaðið - 03.02.1954, Blaðsíða 9

Miðvikudagur 3. febrúar 1954
MORGUNBLAÐIÐ
9
erkustu skáldin
EF NEFNA skal þrjá rithöfunda '
sem fulltrúa þess bezta í dönsk-
um samtíðarbókmenntum, hlýtur
það að verða H. C. Branner, Aage
Dons og Martin A. Hansen. Þeir
eru álíka gamlir og hafa allir
„slegið í gegn“, eins og það er
kallað, fyrir alllöngu síðan. Skáld
skapur þeirra allra er fullmótað-
ur, innra sem ytra og höfundar-
einkenni þeirra augljós. Allir eru
þeir löngu viðurkenndir og mik-
ið lesnir í ættlandi sinu og þeir
eru einna kunnastir utanlands af
hinum yngri höfundum, bækur
þeirra mest þýddar, ekki aðeins
á Norðurlandamál, heldur einnig
á heimsmálin. Jafnvel hina vand-
látu frönsku lesendur hafa H. C.
Branner og Martin A. Hansen
unnið á sitt band og hafa fransk-
ar þýðingar af beztu verkum
þeirra hlotið mikið hrós.
í bókauppskeru þeirri sem lauk
á aðfangadag 1953 vöktu þeir all-
ir athygli og þótt skrítið sé, á
mjög líkan hátt. Þeir gáfu ekki!
út neín stórverk, heldur fremur
litlar bækur, en þær voru allar
einkennandi fyrir höfunda sína
og svo nákomnar hver annarri,
að þær samanlagðar gefa Ijósa
hugmynd um möguleika og ætl-
unarverk danskra nútímabók-
mennta.
Hin nýja bók H. C. Brenners
heitir „Bjergene“ (,,Fjöllin“) og
hefur inni að halda tvær stórar
smásögur. Höf. segir í formála,
að eiginlega hefðu sögurnar átt
að vera fjórar og fjalla allar um
sama efni þannig, að það væri
tæmt á listrænan hátt. En þær
urðu aðeins tvær: „Ótti“
<»Angst“) og „Fjöllín“ („Bjerg-
ene“). — Hvers vegna? Vegna
þess að með þeirn hefur höf.
bundið enda á einn þátt skáld-
skapar síns og mun hefja nýjan.
Báðar sögurnar eru reistar á
sama grundvelli: stríðinu og
fyrstu árunum eftir stríðið. —
Stemning beggja er hin sama:
hinn algerði ótti. Persónur beggja
eru sömu tegundart hjón, sem
eyðileggja hvort annað, en geta
þó ekki lifað skilin hvort frá
öðru. í báðum er eiginmaðurinn
skáld, maður sem notar mikið af
orðum, fögrum orðum — stórum
orðum, en einskis verðum í þeim
heimi, sem hann Iifir í. f fyrri
sögunni er hin myrkvaða Kaup-
mannahöfn umhverfið, en í hinni
síðari þýzkar borgarrústir hinn
hræðilega vetur 1946.
★
Höf. sýnir með þrúgandi þrótti
óhuggnaðinn og óttann, ill-
mennskuna og skepnuskapinn,
hvert sem litið er sýnist allt ægi-
legt og tilgangslaust. Það eru
ekki aðeins hinar löngu, myrku
götur Hafnar og rústir þýzkra
borga heldur er heimurinn allur
óskapnaður og brjálæði. — Hann
reynir að rísa gegn þessu öfug-
streymi með trú, ýmist á guð,
menninguna eða kynslóðirnar,
sem koma skulu, en trúnni er
svift úr höndum hans, honum er
ekkert eftir skilið, nema óttinn
og örvæntingin. Og í angist sinni
heidur hann dauðahaldi í kon-
una. „Hver, hver á að skilja þetta,
ef þú viit ekki hlusta á mig!“
segir hann í fyrri sögunni. Og í
þeirri síðari er endirinn á þessa
leið: „Svo þreytt og hrædd sem
hún var, svo lítil og veikbyggð i
og fávís sem hún fann sig vera, j
var hún samt sem áður eina
mannekjan, er gat borið ábyrgð-
ina fyrir hann.“
En jafnvel þetta hálmstrá á
hafi tilgangsleysisins gat hann
ekki gripið. Því hið eðlislæga í
sögunum báðum er ekki aðeins1
efniskjarninn um skáldið hvers
orð eru vanmáttug gagnvart
veruleikanum, heldur einnig hið ,
síendurtekna efni skáldskapar
Branners: tvær manneskjur, sem
eru hlekkjaðar saman og geta
ekki verið án hvor annarrar, en
eiga eigi að síður i sífelldri bar-
áttu. Taugaveiklun samtíðarinnar
hefur enga lausn veítt þeim. Þau
réttabréf frd Danmörku
Efllr dsr. phli Hakon Stangcrup
espa sig upp hvort á móti öðru,'
kvelja hvort annað. Branner ger-
ir mikið úr hinni sársauka
blöndnu nautnakennd í sigri, sem
er unninn á þann hátt, að auð-
mýkja og hrekja aðra manneskju.
'k
Bæði ,,Ótti“ (sem gerist 1944)
og „Fjöllin" (sem hefst 1946) eru
ritaðar í áhrifaríkum, bylgjandi
stíl, sem tekur lesandann óhugn-
anlega föstum tökum. Það er ó-
mögulegt að losna við þessa mar-
tröð, fyrri en hún er á enda kljáð.
En sögur þessar eru þó ekki allt,
sem Branner hefur upp á að
bjóða. Þær sýna á hálistrænan
fann þjáning hans sér farveg, líkt
og óhamið sársaukavein. Síðan
hefur hann með öruggri sjálfs-
stjórn þaggað kveinstafina —
éinnig af þeim sökum að sársauk-
inn hefur minnkað.
En að taugarnar veiti enn list
hans innblástur er augljóst af
nýjustu bók hans þar sem jafn-
vel trén „stíga derviskadans, sem
stjórnað er af taugakerfi vinds-
ins“. Hin litla meistaralega skáld-
saga fjallar um dreng, er vex upp
í hjónabandi, þar sem faðirinn er
fíngerður og veiklyndur og deyr
að lokum, en móðirin er há-
spennt, hávær, eigingjörn og ó-
tin A. Hansen manninn bundinn
af straumi sögunnar, þar sem
Joh. V. Jensen vill brjóta öll
bönd, reynir Martin A. Hansen
að hnýta þau við arfsiði. Hann
iítur ekki á hina lítt þekktu ís-
öld sem móðurskaut nútímans,
heldur hinar kunnu miðaldir og
að baki þeim helgisiði heiðinna
tíma. Af þessu tvennu: heiðni og
kristni finnur hann djúpstæðar
leyfar í þeirri alþýðumenningu,
sem hann er vaxinn úr og sem í
bernsku hans átti sér enn lifandi
samhengi og samheldni.
★
Arfsögnin, söngurinn, sagan og
bænin eru frumöflin í þeirri und-
irstöðu, sem Martin A. Hansen
byggir á. Þess vegna ákveðast
H. C. Branner
hátt bylgjudal örvæntingarinnar
á hinum óróasama og óróavekj-
andi rithöfundarferli hans. Hann
hefur risið upp, eftir að þær voru
gerðar, og öðlast nýja trú, sem
hefur gert honum fært að skrifa
„Piytteren" og „Söskende", —
trúna á kreddulausan húman-
isma, á manngæði hins veikgerða
óeigingjarna manns. Hvort þessi
formlausa og þokukennda trú
dugir til nokkurs, mun framtiðin
sýna. H. C. Branner mun enn
eiga eftir að kanna nýjar leiðir.
Hann er einn af þeim rithöfund-
um sem tileinka sér í blóðugri
alvöru orð Ibsens um að halda
dómsdag yfir sjálfum sér. Per-
sónur hans eru undir sífelldu
fargi, þær eru raddir þjáningar-
innar. H. C. Branner mun einnig
í framtíðinni bera sinn kross. —
Það hefur hann ávallt gert.
★
Bók Aage Dons er „short-
novel“ — „— altid at spörge“
(,,— ávallt að spyrja“). Hún er
svo tær, svo einföld og svo fín-
gerð í mótun sinni, að hún mun
ávallt verða talin listrænn tind-
ur í skáldskap hans. Og hún er
jafnframt fjarska einkennandi
fyrir höfund sinn og fyrir þróun
skáldskapar hans. í henni er allt
það, sem áður hefur gert Dons að
þýðingarmiklum rithöfundi, en
einnig nokkuð af því, sem hefur
breytt honum úr mjög ströngum,
já, því nær miskunnarlausum
mannlýsanda í mildara skáld,
sem er sátt við lífið þrátt fyrir
allt. í fyrstu bókum hans gætir
nokkuð haturs, sem bæði er vörn
og viðskotadreifing. Um tíma var
meinfýsni aðalánægja þessa höf-
undar. Og þolinmæðin hugrekki
hans, — en hin fyrrnefnda ávallt
í forsæti. Þetta unga skáld var
flestum fremra í því, að setja
frekar og háværar manneskjur í
gapastokkinn, háspennta pils-
varga og vöðvagrobbandi karl-
menn. Enginn efaðist þó um að
taugar hans væru fullt eins næm-
ar og H. C. Branners. En hann
hélt lengi aftur af sínum innra
manni. Aðeins í tveimur sam-
stæðum skáldsögum af flóttafólki
í Stokkhólmi á stríðsáruxium
Martin A. Hansen
þolandi. Drengurinn, sem þrosk-
ast fljótt, leggur einfaldlega hat-
ur á hana og fer frá henni. Mörg-
um árum seinna hittir hann hana
aftur, þá orðinn stúdent, vonsvik-
inn, þreyttur og mildur af
reynslu, já: mannlegur. Og svo
birtist niðurstaða bókarinnar og
skáldsins, seint fundin, en fögur:
„Hversu dásamlegt var það ekki
að fólk eltist og varð gamalt, að
tíminn umbreytti því og gerði
það friðsamt, já því nær virðu-
legt. Það var að vísu ekki því
sjálfu að þakka, heldur miskunn-
sömu náttúrulögmáli". Þetta
hljómar eins og það væri — og
er kannski? — bergmál frá
Hjalmar Söderberg: „Det ska bli
skönt att bli gammel, det var för
jékligt at vara ung“. (Það verð-
ur dásamlegt að komast á efri ár,
æskan var andskotans plága.“)
★
Hin nýja skáldsaga Aage Dons
sýnir, þrátt fyrir hið þrönga
form, höfund sinn frá öllum hlið-
um. Hún er glitrandi fyndin og
töfrandi meinfýsin í lýsingum
sínum á ruddafengnu og óhefl-
uðu fólki, hún fjallar um eðlis-
lægasta efni skáldskapar hans:
drenginn og unglinginn, sem er
„öðruvísi“ en umhverfi hans, og
hún endar í ljósi þeirrar sáttfýsi,
sem lífið hefur tendrað í hinni
vonlausu veröld hans.
Martin A. Hansen hefur ekki
skrifað eina, heldur tvær bækur
á þessu ári. Hvor um sig er frem-
ur lítil, en báðar eru þær ágæt
kynning þess rithöfundarferils,
sem á margan hátt er þýðingar-
mestur í dönskum samtíðarbók-
menntum. Ef nefna skal eitthvert
danskt skáld sem primus inter
pares, (fremstan sinna jafningja),
þá er það umtalslaust Martin A.
Hansen. — Hann er eitt þeirra
skálda sem tímaskeið draga nafn
af, svo sem annað tímaskeið er
kennt við Joh. V. Jensen t. d.
Það stafar ekki sízt af því, að
þótt þeir séu jafningjar að list-
rænu gildi, þá standa þeir önd-
vert hvor öðrum á sviði hugsjóna
og skoðana á mannlífinu. Þar
sem Joh. V. Jensen sér manninn
bundinn af náttúrunni, sér Mar-
Aage Dons
persónur hans frá nútímanum af
trú, en ekki einfeldnislegri raun-
hyggju, af arfsögn, en ekki véla-
öld. Og fyrir bragðið flytja verk
hans, eins og verk Joh. V. Jen-
sens, bæði boðun og skáldskap,
er auðvicað eiga sér eðlislægt
innra samhengi, sem er byggt á
rannsökun. Joh. V. Jensen vann
það furðuverk, í krafti sinnar
dæmalausu skáldgáfu að skapa
heilan heim styrks og fegurðar á
grundvelli afneitunar andans sem
sjálfstæðs hugtaks. — Martin A.
Hansen sveigir boðun sína og frá-
sögn undir sameiginlegt lögmál
er birtir manninn sem andlega
veru. Hann er ekki síður raun-
hæft skáld af þeim ástæðum,
heldur þvert á móti, og ekki síð-
ur tengdur náttúrunni.
Það má lesa þetta greinilega
úr nýju bókunum hans báðum,
smásögusafninu: „Paradísarepl-
in“ og greinargerðinni: „Danskt
veðurfar". Smásögurnar, eða
sagnirnar, eins og hann kallar
þær sjálfur, til þess að einkenna
frásagnarháttinn, eru látnar, ger-
ast í heimkynnum hans, Btevns,
í nútímanum og fortíðinni. Þær
eru einfaldar, efnismiklar, „lestr-
arbókarhæfar" í eðlilegum skír-
leik sínum. Aðeins sá, er hefur
staðizt prófraun góðs stíls og
byggingar, getur leyft sér a#
ganga þannig á snið við alla list-
króka og klætt verk sitt svo sjálf-
sögðum einfaldleik. Þetta er al-
veg eðlileg veröld, en þó felld
inn i arfsögnina og veðurfarið,
slungin duldum öflum og mik}-
um.
„Danskt veðurfar" er gefin út
með teikningum eftir Ernst Clau-
sen, sem áður hefur látið frá sér
fara teikningasafnið „Norskt
veðurfar“. En Martin A. Hansen.
hefur auðvitað ekki látið sér
nægja að skrifa myndskíringar.
Hann leggur í þær heimspeki
veðurs og landslags, heimspeki,
sem dregur athuganir sínar frem-
ur af hinni stórfenglegu lýsingu
skáldsins en af myndunum. Einn*-
ig í þessari bók er sýnilegt hiö
tvöfalda upplag hans sem skálds',
að lýsa atvikunum og finna þeim
samhengi, og draga jafnframt af
þeim álit, kenningu. Hann sýnir
ljós og liti, en'hugleiðir jafnframfe
hvaða þýðingu ljós og litir hafa
fyrir manneskjurnar, — einnig
fyrir nútímafólk. Loks rennur
lýsing og athugun saman í mat á.
list samtíðarinnar, list lita og
stíls, og í áminning fyrir fram-
tíðina: „List nútímans virðist
vefa byrjun, flutningur úr stað,
en ennþá eru ný heimkynni ekki
fundin. Enn er ekki til nein vold-
ug sameining, sem gerir birtingu
listar og skáldskapar einfalda og
sjálfsagða. Listgreinarnar eru £
upplausn af þrá eftir hinu var-
anlega."
Þrjár beztu bækurnar, serri nú-
tímaskáld dönsk hafa ritað áu
þessu ári eru allar litlar. Það er
aðeins kostur á þeim og gerir
þær auðveldari viðfangs, einnig
fyrir vini Danmerkur meðal
bræðraþjóðanna, er ekki ættu aö
líta á ytra form, heldur hið innra,
því þessar litlu bækur eru allt
annað en lágkúrulegar. -— Þær
veita innsýn í verk þriggja þýð-
ingarmikilla bókmenntamanna,
er samanlagðir sýna stöðu
danskra bókmennta í dag, — í
samleik skáldgáfna og mótsetn-
ingum skoðana.
Hakon Stangerup
Dr. phil.
KlaksSaos jörð veStirblífla
MYKJUNESI, 10. jan.: — Eftir
drungalegt og óveðrasamt skamm
degi er nú aftur tekið að lengja
daginn þó hægt gangi. Ennþá er
dimmt í lofti og úrkomusamt.
Nýju ári heilsaði klakalaus jörð
og hefur svo löngum verið það
sem af er þessum vetri. Til jóla
gátu menn unnið að skurðgreftri
og öðrum útiverkum og má slikt
til tíðinda teljast, jafnvel hér um
slóðir.
Þegar litið er til baka yfir liðið
ár verður ekki annað sagt en það
i hafi verið gott ár. Vetur frá ára-
I mótum snjóléttur og löngum lítið
frost. Sumarið frá uphafi hlýtt og
milt, jarðargróði allur með mesta
móti og nýting í bezta lagi. Vetur
til ársloka dimmur og nokkuð
: stórviðrasamur. Framkvæmdir
hér öllu meiri á liðnu ári en síð-
ustu árin.
LÍTIÐ UM ÆSKUFÓLK
Mjög er nú fátt um ungt fólk
heima hér í sveit, flestir ungling-
ar í Héraðsskólanum í Skógum og
hefur svo verið síðustu veturna.
Nokkrir menn fara einnig í at-
vinnuleit á vertíðinni. Það fólk,
sem heima er, er ekki of margt
til að geta sinnt búverkunum og
má lítið útaf bera svo að hálf-
gerð vandræði skapist. Er sú saga
kunn og gerist víst í flestum sveit
um á þessum tímum. Yngra fólk-
ið leitar burt að vetrinum og sú
hefur viljað verða raunin á að i
gegnum skóla og atvinnu á fram-
andi stöðum hefur komig los á
ýmsa unglinga, þrátt fyrir mjög
bætta aðstöðu í sveitunum frá þvi
er áður var. Aðstöðurriunurinn er
ennþá of mikill á milli þéttbýlis
og strjálbýlis. Þessvegna er nú
brýn nauðsyn að hafa hraðar
hendur í rafmagnsmálunum. því
sennilega er nú það málið, er
vonir flestra í sveitunum eru
bundnar við.
B Y GGING AFR AMK V ÆMDIR
Allmikið var um bygginga-
framkvæmdir hér á síðastliðna
Fiamh. k bla. 11.