Morgunblaðið - 12.02.1954, Page 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur 12. febr. 1954
Rimólfur Sveinssun sandgræðslnstjóri
— minning
ÞEIR samferðamenn, sem telj-
ast til aldamótamannanna, eins
og þeir eru stundum nefndir,
týna mú óðum tölunni. Oss
bregður lítt við það, finnum hve
það er eðlilegt, þótt oft verði
s.iónarsviftir, og jafnvel sárt yfir
að líta, er mætir menn falla frá,
þó aldraðir séu.
Yngri kynslóð hefir tekið við
yerkum og starfi aldamótamannr
anna, að miklu leyti. Samstarf
tveggja kynslóða síðasta aldar-
fjórðunginn hefir verið merki-
legt um margt, mótast annars veg
ar af nokkuð erfiðari æsku-
reynslu hinna fyrrnefndu og
mikilli bjartsýni og auðveldara
viðhorfi hinna síðarnefndu. Oss
hinum eldri hættir við að þykja
það óeðlilegt, og vér eigum jafn-
vel bágt með að sætta oss við
það, er skörð eru höggvin í fylk-
ingu samstarfsmannanna yngri,
sem eru ungir í vorum augum og
sjálfkjörnir til að stjórna fram-
vindu málanna enn um áratugi.
Svo fór mér er ég frétti hið
sviplega fráfall Runólfs Sveins-
sonar sandgræðslustjóra, vinar
míns og starfsfélaga í búnaðar-
málum um alllangt skeið. Ald-
ursmunurinn var nægilega mik-
ill til þess að vig skipuðum sinn
flokkinn hver að því leyti. Skoð-
anirnar gátu verið misjafnar,
bæði af þeim ástæðum og öðrum,
en samstarfið var allt af gott og
gieðilegt, og frjótt af álitum
tveggja kynslóða, er saman unnu
og samleið áttu um svo margt,
þó að forsendur væru oft ólíkar.
Því svo, og hversvegna? verð-
Ur oss hinum eldri að spyrja.
Svar fæst ekki. Vér finnum um
leið að yér höfum ekki vald til
þsss að spyrja og ekki mátt til
þess að valda neinum svörum,
þótt þau fengjust. Vér völdum
því einu að blessa góðar minn-
ingar og trúa á tilgang þess sem
vér ekki skiljum og höfum enga
aðstöðu til að skilja.
Runólfur Sveinsson var einn
þeirra ungu manna sem í skjóli
aidurs síns og menntunar voru
búnir að erfa landið úr höndum
eldri kynslóðarinnar. Þessir
Ungu menn og hinar ungu konur
eiga landið og landið á þá og þær,
verk þeirra eigi síður óunnin en
unnin.
Runólfur Sveinsson var fædd-
ur 27. desember 1909, í Ásum í
Skaftártungu. Þar bjuggu for-
eldrar hans Sveinn Sveinsson
bóndi og kona hans Jóhanna Sig-
urðardóttir, en Sveinn var sonur
sér Sveins Eiríkssonar, er var
prestur í Ásum 1892—1907. Móð-
ir Eiríks föður séra Sveins, var
Sigríður dóttir læknisins og nátt-
úrufræðingsins mikla Sveins
Pálssonar.
Sveinn Sveinsson tók við búi í
Ásum 1908, en hafði áður búið
í Meðallandi og undir Eyjafjöll-
um, frá því að hann giftist 1903
Jóhönnu Sigurðardóttur frá
Breiðabólstað á Síðu. Árið 1923
fluttu þau Sveinn og Jóhanna að
Fossi í Mýrdal — urðu að víkja
fyrir presti því að Ásar var
prestssetur — og bjuggu þar
þangað til þau brugðu búi 1950 og
f'uttu til Reykjavíkur.
Samhliða búskapnum á Fossi
hafði Sveinn löngum einnig
pokkur jarðarafnot og fjárbúskap
og einskonar selstöðu í Ásum, þó
að langt væri á milli.
Þau Sveinn og Jóhanna eign-
uðust 12 börn, 7 syni og 5 dætur.
Bunólfur Sveinsson ólst þannig
upp á mannmörgu heimili og í
stórum hópi systkina. Þó að
Sveinn Sveinsson væri dugandi
bóndi og kona hans léti ekki sitt
eftir liggja, má leiða að því líkur,
eð alls þurfti með á svo miklu
barnaheimili. Þar við bættist í
Ásum, að jörðin var í þjóðbraut
við mikla umferð, var þar því
ærin gestanauð og mikil fyrir-
greiðsla.
Börnin í Ásum og á Fossi
vöndust snemma á samhjálp og
sjálfsbjörg jöfnum höndum. Þar
var eigi sjálftekinn hlutur á
þurru landi, og allir urðu að taka
tillit til fleira en eigin þarfa og
eigin vilja. Þetta mótaði Rnólf
frá barnæsku og skýrir þann þátt
í fari hans, að þó að kapp væri
nægilegt til að fylgja fram sínu
máli, gat hann unnið hugheilt
með mönnum sem voru að ein-
hverju leyti annarar skoðunar
heldur en hann sjálfur. Eitt var
málefnið, maðurinn annað, svo
að fært gat verið að eiga samleið
með fleirum heldur en þeim er
öllu gáfu jáyrði, er honum í hug
datt. Þetta reyndi ég margsinnis,
og við það eru einmitt bundnar
beztu minningar mínar um sam-
starf og samvistir við Runólf
Sveinsson, t. d. í Verkfæranefnd
og í stjórn Norræna búfræðafé-
lagsins, sem skólastjóra og sand-
græðslustjóra, en þó fyrst og
fremst sem mann, ungan í huga
og skjótráðan, glaðan og reifan.
Runólfur gekk í Hvanneyrar-
skóla 1927—’29, og síðar í Bún-
aðarháskólann í Kaupmannahöfn
og lauk þar kandidatsprófi í bú-
fræði vorið 1936. En á milli þeirra
tveggja skóla stundaði Runólfur
nám í Samvinnuskólanum einn
vetur, vann með traktor í um-
ferðavinnu, við jarðabætur í Mýr
dalnum á sumrum og var á tog-
ara einá vetrarvertíð.
Samhliða uppeldinu heima, þar
sem allar hendur urðu að iðja
nokkuð, var Runólfur því vinnu-
vanur í bezta lagi og enginn ein-
hliða bóknámsmaður er hann var
settur skólastjóri á Hvanneyri 8.
september 1936 og skipaður í þá
stöðu 1937.
Skólastjórn á Hvanneyri hafði
Runólfur á hendi til vorsins 1947.
Sem skólastjóri var Runólfur ást-
sæll af nemendum sínum, sem
velflestir minntust hins unga
skólastjóra engu síður sem félaga
en sem yfirboðara. Fór þar vel
saman félagslund, kennsla Og
stjórn.
Þann fyrsta apríl 1947 var Run-
ólfur skipaður sandgræðslustjóri.
Flutti hann þá að Gunnarsholti
á Rangárvöllum og tók sér ból-
festu þar og síðar á nýbýlinu
Akurhóli, er hann byggði skammt
frá Gunnarsholti. Þar undi Run-
ólfur vel hag sínum og gekk með
hug og dug að verkum unz hann
féll frá í fullu starfi fyrir Sand-
græðsluna, og á verði í verkum
sínum, þann 5. þessa mánaðar.
Hér er fljótt yfir starfssögu
farið. Hin of skamma starfsævi
Runólfs Sveinssonar skiptist
þannig í tvö tímabil við ólík
verkefni. En um hvort tveggja
var það sameiginlegt, að það var
vandi við að taka. Það var mikill
vandi fyrir ungan búfræði-
kandidat nýútskrifaðan að setj-
ast í sæti Halldórs Vilhjálmsson-
ar á Hvanneyri. Og enn meiri
vandi fyrir þær sakir, að tímarn-
ir kröfðust breytinga. Runólfur
lagði ódeigur út í breytingarnar,
þær kostuðu áhlaup og þær kost-
uðu peninga, og tíðarandinn, sem
krefst, er ekki alltaf jafn glögg-
skygn á hvað ti] þess þarf að gera
hlutina. Fé og aðstaða, til að gera
það sem gera þurfti, lá því ekki
alltaf á lausu, tii umbóta á Hvann
eyri, í skólastjóratíð Runólfs
Sveinssonar
Þag var líka vandi að taka við
sandgræðslustjórastarfinu úr
höndum brautryðjandans Gunn-
laugs Kristmundssonar. Þar
þurfti að halda vel á, og um leið
þurfti líka að breyta um, í sam-
ræmi við breyttar aðstæður um
tækni og fleira. Hvort tveggja
tókst. Eins og kunnugt er var
Páll bróðir Runólfs með honum
í starfi, en hann hefði aflað sér
fullkominnar menntunar í sand-
græðslu og jarðverndun í Banda-
ríkjunum. Saman unnu þeir bræð
urnir merkilegt starf og nýtt að
rækta sandana stórum tökum,
með gJæsilegum árangri. Þess
mun ætíð verða minnst í rækt-
unarsögunni, þótt enn nýrra
kunni að taka við.
Þó að Runólfur Sveinsson ynni
nær hálft ævistarf sitt að jarð-
rækt, sem sandgræðslustjóri, og
gengi þar rösklega að verki, vit-
um vér sem til þekkjum, að það
var búfjárræktin, sem átti mest
ítök í huga hans. Hann ræktaði
sandana til þess að gera þá að
búfjárhögum og töðutúnum, kom
upp fyrsta votheysturninum á
landi hér, kom upp mesta nauta-
búi landsins í Gunnarsholti,
byggði nauíafjós að nýjum hætti
o. s. frv. Á þessu sviði menntaði
hann sig líka mest meðal annars
í 11 mánaða námsför til Ameríku
1945—’46, og formaður tilrauna-
ráðs búfjárræktar var hann um
alllangt skeið. Um búfjárrækt
ritaði Runólfur það merkasta
sem eftir hann liggur á prenti,
þó að lítt'gæfi hann sér tíma til
að fást við ritmennsku.
í búfjárræktinni var Runólfur
stórhuga, og átti fyrir þær sakir
litla samleið með fjöldanum. En
vinnugleðin var næg til þess að
hann nýtti hinn minni kostinn,
ef hið meira fékkst ekki. Hann
vildi flytja inn ný búfjárkyn, en
þegar það fékkst ekki hóf hann
ótrauður að safna þeim sundur-
leita efnivið af útlendu holda-
kyni sem fyrirfannst í landinu.
Er það merkilegt verk, hvað sem
síðar kann að spretta af hinni
miklu tilraun hans með hjarð-
ræktun nautpenings á sandgresj-
um Rangárvalla.
Runólfur Sveinsson kvæntist
1940 Valgerði Halldórsdóttur
Vilhjálmssonar frá Hvanneyri.
Hún var þá skólastjóri húsmæðra
skólans á Laugalandi. Þau eign-
uðust 3 syni og er sá elzti nú 9
ára.
Frú Valgerður var manni sín-
um samhent um um að móta þá
heimilishætti að allir, bæði kunn
ugir og ókunnugir, sem þau hjón
sóttu heim hafa góðs að minnast
frá heimili þeirra.
Þegar Runólfur Sveinsson tók
við starfi sandgræðslustjóra 1947
munu flestir hafa búizt við að
hann settist að, sem hver annar
„forstjóri“ hér í Reykjavík. Mér
er kunnugt um að frú Valgerður
var bónda sínum í öllu samtaka
um það að velja hinn kostinn að
festa heldur heimili í Gunnars-
holti, en það þakka ég Runólfi
heitnum í rauninni mest af öllu
er greip inn í samskipti okkar í
búnaðarmálum. Mér þótti og
þykir enn, að það" val þeirra
hjóna sé svo gleðilega merkilegt
um starfshætti og fordæmi.
Jafnframt því að Runólfur var
hinn ágætasti heimilisfaðir, var
hann mikill félagi og leikbróðir
drengjanna sinna. Eiginkonan,
synirnir ungu, hinir öldruðu for-
eldrar og mprgu systkini hafa
öll mikið mist, um það eru orð
og fyrirbænir fánýtar. En þær
eru bætur böls, að minnast góðs
og drengilegs manns, er féll í
blóma aldurs síns, á vettvangi
lífs og starfs, óbeygður í þeirri
sóknarstöðu er hann hafði valið
sér. Þannig hugsum vér vinir og
samstarfsmenn til Runólfs Sveins
sonar.
Ární G. Evlands.
F. 27. des. 1909. — D. 4. f-rbr. 1954
RUNÓLFUR SVEINSSON er
einn af þeim mönnum þessarar
kynslóðar, sem hverfur ekki úr
umhverfi okkar, þótt hann flytj-
ist burt fvrr en við flestir hinir.
Seinna verða fagnafundir, og
þá verður gaman að sjá eða
skynja, hvað hetjan hefur haft
fyrir stafni.
Ég er þeirrar bjargföstu trúar,
að jarðlíf okkar sé eins og lítill
hlekkur í endalausri keðju starfs
og lífs. Við erum samferðamenn
á stóru fari. Sumir eiga langa
samfylgd, aðrir skemmri. Menn
sakna eðlilega beztu ferðafélag-
anna oft tilfinnanlega mikið. Svo
munu hundruð íslendinga nú á
bezta aldri sakna Runólfs Syeins-
sonar. Það er svo skammt síðan
ég hitti hann glaðan, reifan og
fullan af áhugaefnum og elju, að
fregnin um fráfall hans er enn
ekki orðin að raunveruleika í
vitund minni. Þannig verða stund
um áhrifin af dánarfregn góðra
drengja, sem menn vilja ekki
glata úr samferðahópnum. Kær-
leiksríkur söknuður hundraða
manna og kvenna um allt Island
er mikil hamingja, sem allir góð-
ir menn hljóta að óska sér í vega-
nesti yfir landamærin.
Þetta verður ekki ritgerð um
Runólf Sveinsson, heldur aðeins
kveðja og tjáning þakklætis fyrir
marga góða hluti og ógleyman-
lega og ríka kynningu.
Það, sem mér fannst vera sterk
asti þátturinn í fjölbreyttu fari
Runólfs, var trúin á lífið og
mennina. Stundum fannst mér
■hann hirða lítið um skynsemis-
hyggju og rökfærslu í málefnum,
ef heildarsjónarmið þeirra voru
jákvæð. Bölsýnisrök og kvíða-
hyggja aðgerðarleysingjanna
voru honum svo fjarlæg. Hann
leit langt fram í tímann, tók mið
á fjarlægum hugsjónum, skapaði
sér skýrat heildarskoðanir, tók
ákvarðanir um framkvæmdir og
hóf störfin. Marga langar til að
starfa og lifa eftir þessari ein-
földu meginreglu, hún er heil-
steypt, einföld og stórbrotin. En
ástæðan fyrir því, að svo fáir
feta þessa slóð Runólfs Sveins-
sonar í lífi sínu er sú, að menn
skortir að jafnaði kjark hans og
karlmennsku. Hann hafði svo
skemmtilega skapgerð og skap-
höfn, að smáborgaraleg gagnrýni
og sýtingssemi var ávallt í aug-
um hans eins og fyrirgefanleg
andleg veila í fari samtíðarinnar.
Hann hræddist aldrei mótlæti og
erfiðleika, ég held fremur, að
slíkt hafi skemmt honum.
Runólfur Sveinsson var ágæt-
lega menntaður búnaðarfrömuð-
ur og athafnasamur starfsmaður
á mörgum sviðum á mesta um-
brotatímabili íslenzkrar búnaðar-
sögu fram til þessa. Hann varð
skólastjóri við bændaskólann á
Hvanneyri ungur og nýútskrif-
aður frá Landbúnaðarháskólan-
um í Kaupmannahöfn árið 1936
og settist þar í sæti hins mikil-
hæfa bónda og skólamanns, Hall
dórs Vilhjálmssonar, giftist síðai
Valgerði dóttur hans eins og búa-
liði íslands er kunnugt. Skóla-
stjórastaríinu gegndi Runólfur
til ársins 1947, er hann vildi
reyna kraftana við ný og önnur
viðfangseíni. Tók hann þá við
yfirstjórn sandgræðslunnar, einn
ig úr höndum mikilhæfs manns,
og sópaði strax mikið að honum
í því starfi. Nýjar leiðir voru
kannaðar. Hvar sem hann fór eða
gaf sig að málefnum, kom fersk-
ur gustur, nýr tími.
Voldug verk tímans falla, segir
E. Ben., en „snjalla ríman stuðla-
sterk stendur alla daga“. Marg-
vislegar framkvæmdir á Hvann-
eyri og í Gunnarsholti minna á
huga og hönd Runólfs, en þess
háttar byggingar og framkvæmd-
ir eiga takmarkaðan aldur. Hin
stuðlasterka ríma Runólfs er hins
vegar geymd í öðru efnij — ■ efn-
inu, sem hann trúði mest á, —
mönnunum sjálfum. Starf hans
og skapandi gáfa á fasta stuðla og
rím í hugum hundraða af nem-
endum hans um allt land. Það er
ekki sama á hvern hátt bænda-
kynslóð, sem á aS mæta nýjum
tíma og verkefnum, er mótuð
andlega og verklega. Það var;
þýðingarmikið, að sú kynslóð,
sem þurfti að mæta viðhorfum
„atómaldarinnar“ skyldi í ára-
tug hafa verið brýnd til frjáls-
lyndis og áræðis af jafn drer.gi-
legum bjartsýnismanni og Run-
ólfur Sveinsson var.
Það er erfitt fyrir okkar sam-
tímamenn Runólfs, samstarfs-
menn hans og jafnaldra að dæma
um og meta skerf hans í þróun
þessa óvenjulega tímabils í sögu
þjóðarinnar og landbúnaðarins,
en mér segir svo hugur um, að
þegar eftirkomendur okkar fara
að kryfja söguna til mergjar og
draga fram rauðan þráð hennar,
þá muni þeir ekki sízt staldra
við nafn Runólfs Sveinssonar.
Þegar helfregn Eggerts Ólafs-
sonar barst til föður hans, þá tók
gamli maðurinn sér jarðyrkju-
verkfæri í hönd og vann að jarða
bótum meðan birta entist þann
dag. Svipað skulum við nú gera.
Ég vík orðum mínum því til ykk-
ar nemenda og allra vina Run-
ólfs Sveinssonar um gjörvallt
landið. Það er til einskis að syrgja
vin okkar, heldur skulum við
hugsa okkur hann einbeittan og
kjarkmikinn vísa okkur til verks
með trú á okkur sjálf og landið.
Við erum þakklát fyrir hverja
stund, sem okkur er gefin í þessu
lífi, en leiðir okkar allra liggja
þó að sömu slóð og um sama hlið.
Jarðlífið gefur okkur þroska-
möguleika og dvölin hér er eins
og nám í skóla. Að afstöðnu prófi
hittum við aftur skólabræðurna í
nýju lífi, meira frelsi og fyllri
sannleika.
Gunnar Bjarnr.son.
ÞEGAR sú óvænta sorgarfregn
barst, að Runólfur Sveinsson,
sandgræðslustjóri, væri látinn,
urðu margir harmi lostnir. Mað-
ur á erfitt með að átta sig á þvi
og trúa, að hann, sem var í blóma
lífsins, hafi svo skyndilega verið
burtu kallaður.
Árið 1933, 1. september, byrj-
aði ég nám við landbúnaðarhá*
skólann í Kaupmannahöfn. Þá
er ég hafði setið rúma viku í
skólanum, var það eitt sinn, er
kennslustund var aðeins óbyrjuð,
að til mín kemur ungur maður,
heilsar mér og spyr mig, hvort
ég sé ekki íslendingur. Maður
þessi var vel vaxinn og gerfi-
legur, með ákveðna framkomu,
bjartur yfirlitum með einstaklega
hreinan og viðfeldinn svip. Góð-
látlegt og glaðlegt bros lék um
andlitið. Handtakið var hlýtt og
innilegt. Maður þessi var Run-
ólfyr Sveinsson. Með þessum
hætti bar fundum okkar fyrst
saman. Við byrjuðum þvi sam-
tímis á háskólanáminu og ljúk-
um því vorið 1936.
Eftir okkar fyrsta fund urðum
við mjög samrýmdir. Við sátum
ávallt saman í skólanum, lásum
saman og skildum ógjarnan öll
skólaárin. Ég er forsjóninni þakk-
látur fyrir að hafa átt Runólf
Sveinsson fyrir skólabróður og
vin. Betri, traustari og glaðlynd-
ari félaga, meiri og hjálpfúsari
drengskaparmann hef ég ekki
þekkt. Við áttum saman ótal-
margar góðar minningar og á-
nægjustundir bæði frá skólaár-
ur.um og seinni tíma, sem mér
eru kærar og hugljúfar.
Runólfur stundaði námið við
landbúnaðarháskólann af kappi
og lauk burtfararprófi þaðan
með góðri einkunn, enda var
hann góðum gáfum gæddur og
mikill námsmaður. Haustið 1936
tók hann við stjórn bændaskól-
ans að Hvanneyri, og var skóla-
stjóri þar til ársins 1947. Þótt
Runólfur væri ungur að árum
Framh. á bls. 7.