Morgunblaðið - 07.10.1954, Blaðsíða 10

Morgunblaðið - 07.10.1954, Blaðsíða 10
26 MORGUNBLAÐIÐ Fimmtudagur 7. okt. 1954 — Fyrsta samtal mitt við Stalin Frh. af bls. 23 „Ég hef talað við marga menn, bæði I Bandaríkjunum og öðrum löndum, sem virðast efast um hvort hinn mikli leiðtogi Sovét- samveldisins, generalismum Stalin, sé nægilega kunnugur því, sem er að gerast í Evrópu, Banda- ríkjunum og veröldinn yfirleitt.“ Þegar þessi síðustu orð höfðu verið túlkuð, tók Stalin allt í einu fram í og baðaði út höndunum: „En ég fylgist mjög vel með. Lítið þér á!“ — og svo sneri hann sér við og þrýsti á hnapp — „ég skal sýna yður amerísku blöðin, sem ég hef lesið í dag.“ Varðmaður kom inn, Stalin sagði eitthvað við hann á rússnesku og maðurinn kom aftur með tíu sentimetra þykkan blaðabunka. Þetta voru allt amerisk dagblöð, og vélrituð blöð fest við — auð- sjáanlega þýðingar. Úr sætinu mínu gat ég séð að þar var „New York Times“, New York Herald Tribune" og „Chicago Tribune". Stalin studdi hendinni á bunk- ann, sem endurspeglaði Ameríku hins daglega lífs og sagði: „Þetta eru amerísku blöðin, sem ég hef lesið í dag.“ Ég dáðist að þessu. Það var auðsjáanlega til lítils að fara lengra út í þá sálma og þessi þáttur viðræðunnar eridaði með því að Stalin vék aftur að fjár- hagslegu aðstoðinni. „Mér þykir leitt að Sovét hefur ekki ennþá fengið þessa tíu milljarda, sem við þurftum svo nauðsynlega og þurfum enn“, sagði hann aftur. „Ég held að ég þekki Bandaríkin mjög vel, og ég hef séð Ameríku ’fereyta um skoðun áður. Ég hef séð henni snúast hug frá degi til dags. Það gæti hugsast að það skeði oftar.“ Vitanlega langaði mig til að minnast á S. Þ. og Sovét-sam- veldið líka. Ég reyndi eftir beztu getu að sannfæra þennan vold- uga þjóðhöfðingja um hve mikils verðar Sameinuðu þjóðirnar væru og hvernig hægt væri, að mínu áliti, að nota þessi samtök til að efla frið og kynni meðal allra þjóða. Stalin hafði fátt eitt við þessu að segja, hann var mjög fámáll. Hann minnti á að Sovét- samveldið hefði verið meðal stofn enda S.Þ., og sagði: „við viljum gera allt til þess að starfa sam- kvæmt þeirri stefnu, sem kemur hagsmunum okkar og heimsins að gagni.“ Mér fannst ég ekki geta gert tilraun til að fara út í Itarlegar umræður um málið. Einmitt þá var Sovét að vinna að því að koma á fundi utanríkis- ráðherranna fjögurra, áður en friðarfundurinn í París yrði hald- inn, og það var svo að sjá sem Rússar kysu heldur að stórveld- in réðu fram úr málinu innbyrðis, án íhlutunar fundarins — og án íhlutunar Sameinuðu þjóðanna. „SKRAMBI GOTT SKJAL“ En þó að hann væri svona treg- Ur og þó að ég vissi hvað efst var á baugi hjá Rússum um þær mundir, þóttist ég ekki geta látið tækifaerið ónotað. Það var ekki gott að vita hvenær ég talaði við leiðtoga Sovét-samveldisins næst. „Yður hlýtur að vera ánægja að því að vera einn af stofnendum Sameinuðu þjóðanna", sagði ég, til að leita fyrir mér. „Hugsum okkur þá miklu von, sem sátt- málinn gefur öllum kúguðum þjóðum, nýlenduþjóðunum, þeim sem lifa í þrældómi, og öllum þeim, sem nú geta séð fram á frelsi, sjálfstæði og betri æfi. Finnst yður ekki, generalismus us Stalin, að sáttmáli Sameinuðu þjóðanna sé mjög fyrirheitsríkt skjal, og gefi vonir þeim hluta veraldarinnar, sem enn lifir í þrældómi að nokkru leyti?“ Svar ið sem ég fékk var stutt og lag- gott: „Jú sáttmáli Sameinuðu þjóðanna er skrambi gott skjal.“ ★ Þegar ég flaug til Kaupmanna- hafnar daginn eftir var mér margt í hug. Ég var að reyna að gera mér heildarmynd af þess- um viðburðaríku dögum, en ég varð að viðurkenna fyrir sjálf- um mér að beygurinn sem ég hafði af framvindu stjórnmál- anna hefði ekki minnkað við þessa heimsókn. Ég mundi eftir hinni íburðarmiklu móttökuat- höfn fyrir Tékkóslóvakana og því sem Mazaryk hvíslaði að mér: „Rússarnir hafa gengið frá þessu öllu fyrirfram. Þetta er allt „humbug“. Ég mundi yfirlýsingu Stalins um, að Sovétsamveldið- mundi „starfa samkvæmt þeirri stefnu, sem kemur hagsmunum okkar og veraldarinnar að gagni“ — og orðunum: „skrambi gott skjal“, sem hann notaði um UNO- sáttmálann. Það sem ég hafði séð og heyrt á þessum stutta tíma bar ég saman við atburði síðustu ára, og var í litlum vafa um að Stalin hefði sínar ákveðnu fyrir- ætlanir hvað Austur-Evrópu snerti. Það var auðséð að hann ætlaði að gera sínar ráðstafanir án þess að spyrja Sameinuðu þjóð irnar. Og „járntjaldið“? Hvort sem maður lýsti því með mynd- skrúði Churchills eða kallaði það bitra stjórnmálastefnu, sem gekk út á að mynda vegg af „vinveitt- um“ undirlægjuþjóðum kringum sig, varð útkoman sú sama. í næstu tvö árin var Tékkó- slóvakía eina vonin í allri þess- ari röð hinna aðliggjandi landa. Meðan lýðræðissinnuð Tékkó- slóvakía var til var þó — þrátt fyrir síversnandi samkomulag Austurs og Vesturs — ennþá von um modus vivendi. Ég fylgdi gangi málanna í Tékkóslóvakíu dag frá degi með mikilli athygli. Samt bar lokaþáttinn bráðar að en mig hafði grunað. — Mazaryk hafði reynt að búa sig undir það, sem koma skyldi, það var greinilegt, og hann hafði ætlað sér að hafa sitt lag á að taka því. Ég man þegar við höfðum verið að íhuga stjórn- málahorfurnar, í Czernig-höllinni 26. og 27. janúar. Hann hafði ver- ið í góðu skapi og virtist vonbetri um framtíðarhorfurnar í Tékkó- slóvakíu en hann hafði verið nokkrum mánuðum áður, í New York. Hann hélt því fram að kommúnistar mundu ekki fá fleiri atkvæði við kosningarnar, sem áttu að fara fram í maí, en | þau 38%, sem þeir höfðu fengið | við síðustu kosningar — líklega ; mundu þeir ekki fá nema 32— i 33% atkvæðanna. En ég man að ! hann sagði: „Ég vona að breyt- j ingarnar verði ekki of miklar. Ef kommúnistar tapa of miklu, eru þeir til með að hætta á byltingu.“ En þó að hann gerði ráð fyrir þeim möguleika, datt honum ekki í hug að þeir mundu gera bylt- inguna svona fljótt — fyrir kosn- ingarnar. Við ræddum þennan möguleika áfram, og sem gamall og nákom- inn vinur spurði ég hann hvort honum væri ekki ráðlegast að gera sér ferð til Frakklands og Englands í embættiserindum, — allur væri varinn góður. En ég hefði átt að þekkja Mazaryk bet- ur. Hann var staðráðinn í að, sitja sem fastast, hvað sem fyrir kynni að koma, og hann talaði niðrandi um Pólverja, Ungvara og Rúm- ena, sem hefðu flúið land þegar kommúnistar tóku völdin. Ég man eftir að hann sagði: „Ég er ekki þannig gerður að ég sætti mig við að fara til Ameríku og skrifa fimm greinar fyrir „Satur- day Evening Post“ fyrir 15.000 dollara. Nei, ég verð kyrr.“ Ég man áhyggjur hans; og beiskju — honum fannst að London og Washington hefðu ,,af- skrifað“ Tékkóslóvakíu þegar ár- ið 1946. „Þessi stefna hefur ger- samlega eyðilagt fyrir mér alla möguleika á því að keppa við Gottwald nema höllum fæti, og hún hefur skaðað land mitt mjög alvarlega", sagði hann. Og hann hélt áfram: „Þetta háttalag er blátt áfram upplýsing hana tékkneskum kommúnistum og Rússum um að amerísku og brezku stjórnina gildi alveg einu hverju kommúnistar taka upp á í Tékkóslóvakíu." Og hann sneri sér að mér: „Trygve, villt þú sem persónulegur vinur minn, lofa mér því að ná sambandi við rétta hlutaðeigendur í London og Washington, og segja þeim hvern ig ég líti á þetta? Viltu reyna að fá þá ofan af þessari uppgjafar- stefnu?“ Ég kom boðunum áfram til London og New York. En þá var það of steint. ★ Benes forseti, sem ég taldaði við sama daginn, hafði ekki neista af þeirri bjartsýni örvænt- ingarinnar, sem Mazaryk hafði haft. Hann talaði með beiskju um Sovét-Rússland — þetta var í fyrsta skipti sem ég heyrði hann gera það, svo ég muni — og hann var enn berorðari en Mazaryk, þegar hann minntist á Tékkó- slóvakísku kommúnistana. „Ég get ekki skilið hvernig kommún- istar eiga að geta haldið velli við kosningarnar í mai. Þeir eru að tapa allsstaðar, en við vitum ekki upp á hverju þeir kynnu að taka, þegar ósigurinn er orðinn opin- ber.“ Þegar ég skildi við Benes var ég sannfærður um að hann gerði sér engar tálvonir. Fram- koma hans og orð sýndu mér mynd af manni, sem hafði gerst fangi af frjálsum vilja. Enn þann dag í dag finnst mér þessi stund með Benes raunalegasta stundin, sem ég hef lifað. Maðurinn hafði orðið að horfa upp á að allur árangurinn af starfi hans og bar- áttu rann útúr höndunum á hon- um, án þess að hann gæti bjarg- að nokkru. Og ekki gat ég hjálp- að. SÁJt LOKAÞÁTTUR Tékknesku harmsögunni lauk með sárum lokaþætti hvað snert- ir mig persónulega. Árið 1950 kom ég aftur til Prag — í þetta skipti varð ég að fara gegnum járntjald inn í kalt land, sem í einu og öllu var á valdi komm- únista. Nú var allt horfið, sem hefði getað gert landið að brú milli austurs og vesturs; hliðið var lokað og síðustu forsvars- menn lýðræðisins dánir eða í fangelsi. Ég var kominn í þeim erindum að tala við tékkneska utanríkisráðherrann Wiliam Siroky, til þess að freista þess að fá hann til að láta laus grisku börnin, sem hafði verið rænt og höfð í gislingu. Ég hefði eins vel getað setið kyrr í New York. Áður en ég kvaddi spurði ég vara utanríkisráðherrann, frú Sekani- nova Cakrtova, hvort ég mætti fá að sjá legstaði þeirra Eduards Benes og Jans Mazaryk, svo að ég gæti lagt blóm á leiði vina minna. „Ég hef ekki hugmynd um hvar þeir eru“, svaraði hún, „og utanríkisráðherrann veit það ekki heldur.“ Ég var heilan dag að reyna að grafa upp hvar vinir mínir væru jarðaðir. Símahring- ingar og persónulegar málaleit- anir dugðu ekki hót, og loks Ijóst aði vara-aðalritarinn minn, Constantín Zinchenko — sem var með mér í ferðinni — upp því, sem mig hafði alltaf grunað: „Verið þér svo vænn að vera ekki að reyna að spyrja uppi grafirn ar þeirra“, sagði hann. „Það gæti misskilist, bæði hér og í Moskva.“ Bokarfregii: Islenzk læknisfræðllieiti 18.000 í verkfalli LUNDÚNUM, 5. september. — 18.000 hafnarverkamenn í Lundúnum eiga nú í verkfalli. Fjölmargir aðrir hóta einnig að leggja niður vinnu, ef stjórnin grípi til þess ráðs að láta hermenn afhlaða skip þau, sem í höfninni liggja. Þau eru 120 talsins. — Reuter-NTB. Nominaclinica islandica ÍSLENZK LÆKNISFRÆÐI- HEITI, eftir Guðm. Hannes- son. — Sigurjón Jónsson annaðist útgáfuna. ARIÐ 1941 kom út eftir pró- fessor Guðmund Hannesson bókin Nomina anatomica eða íslenzk líffæraheiti. Bókin er' einkum ætluð læknum og lækna- j nemum og er íslenzk þýðing á latneskum og grískum nöfnum á líffærum líkamans. Síðustu ár æfinnar vann hann að framhaldi þessarar bókar og er það nú fyrir skömmu komið út á prenti, í vandaðri útgáfu H.f. Leifturs, 180 bls. að stærð í stóru 8 blaða broti, að tilhlut- j an Háskóla íslands og heitir: Nomina clinica islandica, ís- lenzk læknisfræðiheiti. Fyrri bókin nær einungis yfir öll nöfn á Hffærum mannsins, en hin síð- j ari tekur til allra algengustu og ’ mest notuðu orða í læknis- og heilbrigðisfræði. Er þessu bindi( skift í 2 hluta. Fyrri hlutinn erj erlendu fræðiheitin í stafrófsröð með íslenzkum þýðingum, en í ( síðari hlutanum eru íslenzku læknisfræðiheitin á undan þeim erlendu. Höfundinum entist ekki aldurj til að ljúka við þetta verk til fulls, en hafði þó lokið við frum- j handritið, þegar hann lézt haust-' ið 1946. j Handrit þetta, ásamt fleiri ritum og bókum, gáfu erfingjar, G. H. Háskólabókasafninu og' þegar þess var farið á leit við próf. Alexander Jóhannesson, þá- j verandi rektor Háskólans, að Há- ! skóli íslands annaðist útgáfu j bókarinnar, tók hann þeirri mála- leitan strax vel. Var nú leitað til Sigurjóns Jónssonar fyrrv. hér- aðslæknis um að yfirfara og undirbúa handritið til prentun- ar og tók hann það að sér. Mun vart hafa verið völ á hæfari manni til þessa starfs, því að auk víðtækrar þekkingar í lækn- isfræði krafðist það mikillar málaþekkingar, bæði í latínu og grísku, auk nýju málanna. Verk þetta leysti Sigurjón læknir af hendi af sinni alkunnu samvizkusemi og vísindalegu nákvæmni, enda sparaði hann hvorki tíma né fyrirhöfn til þess að verkið yrði sem bezt af hendi leyst. Ýmsir mætir læknar hafa einnig rétt hjálparhönd við út- gáfuna. Má þar nefna Niels Dungal próf., Vilmund Jónsson landlækni, Júlíus Sigurjónsson próf., og Benedikt Tómasson' lækni og skólastjóra. Bók þessi bætir úr brýnni þörf.1 Hingað til hefur ríkt hinn mesti glundroði í íslenzku ritmáli um: læknisfræði og heilbrigðismál. Algengt er að sjá í bókum eða' greinum, sem ritaðar hafa verið um þessi efni, 2—3 eða jafnvelj fleiri ísl. orð notuð á víxl um' sama hugtakið, eða jafnve’l sama j íslenzka orðið notað yfir 2 eða fleiri óskyld erlend hugtök. Er augljóst að slíkt er mjög vill- andi, bæði fyrir lærða og leika og gerir þeim erfitt fyrir, sem um þessi mál rita. í „íslenzk læknisfræðiheiti“ er urmull af nýyrum, sumum’ afburða snjöllum og hafa mörg þeirra þegar unnið sér festu í málinu. Bókin á vafalaust eftir! að bæta og fegra íslenzkt ritmál j um læknis- og heilbrigðisfræði og óhætt er að segja, að fram-j vegis verður hún ómissandi bók læknanemum, læknum, hjúkr- j unarkonum og siðast en ekki sízt öllum, sem rita vilja um heil- j brigðismál á íslenzka tungu. Síðustu 2 ár æfi sinnar vannj Guðm. Hannesson próf. jöfnum höndum að 2 bókum: íslenzk j læknisfræðiheiti og þýðingu á æfisögu Benjamíns Franklins. | Það er erfitt verk og lýjandi að semja orðabók á máli, sem á ekki orð yfir nema nokkurn hluta ; af þeim erlendu fræðiorðum, sem þýða á. Þýðing hvers einstaks orðs getur tekið langan tíma. Þar er margs að gæta. Þýðingin verður að komast sem næst merkingu hins erlenda orðs. Hún verður að vera stutt og þjál í samsetningum og málfræðilega rétt mynduð sé um nýsmíði að ræða. Reynt er þó í lengstu lög að komast hjá algerri nýmynd- un orða og þarf þá að leita bæði í fornu máli og nýju, hvort ekki finnist gott orð, er nái yfir hið erlenda hugtak, enda þótt það hafi ekki verið notað í þeirri sérstöku merkingu fyrr. Siík leit getur tekið langan tíma, og oft fer svo, að engin viðunandi lausn finnst í fyrsta sinn, og verður það orð þá að bíða betri tíma. Þannig eru oft gerðar fleiri atlögur að sama orðinu unz við- unandi lausn er fengin, a. m. k. til bráðabirgða, meðan ekki finnst annað betra. Þá er ekki síður vandi að ákveða, hvaða orð beri að velja og hverjum hafna, þegar um takmarkað orðasafn er að ræða. Ég minnist þess líka að oft lagði höf. þreyttur og mæddur orðabókarhandritið frá sér og tók þá til við þýðingu hinnar hugljúfu æfisögu Benjamíns Franklins, en þýðingu þeirrar bókar hafði hann sér til hvíldar og afþreyingar frá öðrum störf- um síðustu 2 æfiárin. Honum auðnaðist ekki að ljúka þýðingu æfisögunnar til fulls, en einnig þar kom Sigurjón Jónsson læknir til hjálpar, lauk við þýðinguna og bjó bókina undir prentun, ásamt Jóni Sigurðssyni skrif- stofustjóra Alþingis, og kom sú bók út í ágætri útgáfu 1947. Eru þá bæði þau handrit, sem próf. Guðmundur Hannesson vann að síðustu árin, en vannst ekki tími til að ljúka við, komin út á prenti, og er mér óhætt að segja, að svo vel hefur verið til þeirra vandað, að höfundurinn hefði ekki á betra kosið. Hannes Guðmundsson. — Oddur V. Gíslason Frh. af bls. 19. g'óðs maklegur Af honum er víð og fögur útsýn í björtu veðri. Faxaflói og hinn fagri fjalla- hringur blasir þar við sjónum vegfarenda. Sagt er að af Gríms- hól hafi áður fyrr sézt í góðu skyggni þessar kirkjur: Kirkju- vogskirkja í Höfnum, Hvalsnes- kirkja (þessar kikrjur sjást nú sennilega ekki lengur, vegna þeirra framkvæmda, sem orðið hafa á síðari árum í heiðinni), Útskálakirkja, Njarðvíkurkirkja, Kálfatjarnarkirkja, Garðakirkja og Bessastaðakirkja og sennilega sézt nú einnig Kristskirkja -í Landakotshæð. Væri vegfarendum kærkomið að útsýnisskífa yrði sett upp á Grímshól og ætti Félag Suður- nesjamanna í Reykjavík að beita sér fyrir því, að úr þeim fram- kvæmdum yrði hið allra :fyrsta“. Egill hefir látið í ljós álit sitt. Er ég Agli þakklátur fyrir og al- gerlega sammála. Vænti ég þess, að allir þeir, sem hafa í huga að heiðra minningu Odds V. Gísla- sonar, sameinist um, að það verði gert á þann hátt, sem hér er bent á, því að það er framkvæm- anlegt nú á næstu tímum, annars gæti svo farið að séra Oddur gleymdist enn um sinn. ___GuSbjartur Óiafsson. r I garða- og heyviiinu UM helgina hlánaði svo að norð- ur á Raufarhöfn fóru menn í kartöflugarða sína og tóku upp það sem eftir var. Komu kartöfl- urnar óskemmdar undan snjón- um. — Nokkuð var unnið í heyi, sem mun vera orðið hið léleg- asta fóður.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.