Morgunblaðið - 28.10.1954, Qupperneq 3

Fimmtudagur 28. okt. 1954
MORGUNBLAÐIÐ
19 '
- HOLLANDSBRÉF
! —-------- eftir Friðrik frá Horni -

HÉR erum viS aftur komin til
Hollands eftir þrigg.ja vikna dvöl
á íslandi, sem var okkur hjón-
unum í senn ánægjuleg og lær-
dómsrík og vildi ég hér með mega
senda þakkir okkar fyrir hinar
ljómandi viðtökur, sem við feng-
um alls staðar í þessari íslands-
ferð okkar.
Fyrstu myndirnar úr ferðinni
eru þegar framkallaðar, og hefi
ég einnig skrifað fyrstu greinina,
og haldið eitt útvarpserindi og
annan opinberan fyrirlestur um
ísland. Vona ég, að þetta verði
aðeins upphafið að áframhald-
andi. kynningu um fsland á kom-
andi vetri — og í frámtíðinni.
★ ★
Þetta fyrsta útvarpserindi mitt
kom á mjög heppilegum tíma.
Skákmótið í Amsterdam hefir
vakið áhuga margra á íslandi.
Mönnum þykir athyglisvert og
aðdáunarvert að svo smá þjóð
skuli eiga afburða skákmenn, sem
komast í úrslitaflokk í þessari
miklu skákkeppni. Vonandi gef-
ast íslendingum fleiri tækifæri í
náinni framtíð til að sýnaHollend
ingum, hverjir þeir eru. Mér hef-
ir dottið í hug að efnt yrði til
ritgerðasamkeppni í hollenzkum
framhaldsskólum — um ísland.
Það væri skemmtilegt að sjá,
hvaða upplýsinga nemendum tæk
jst að afla sér. Tiltölulega lítið
ér til af því um líku á prenti í
Hollandi, nema helzt blaðagrein-
tim.
• Hvernig væri, að nemendur í
Sslenzkum gagnfræðaskólum og
menntaskólum tækju upp bréfa-
Eamband við ungt fólk í Hol-
landi? Ef t. d. einhver kennari
Bendi mér lista yfir íslenzka
nemendur, sem áhuga hafa á
fcréfasambandi við hollenzka jafn
aldra sína, yrði ég áreiðanlega í
engum vandræðum með að finna
þá.
★ ★
Þegar ég var á íslandi í sumar
heyrði ég mikið talað um hinar
Bvonefndu „skellinöðrur“, þ. e.
a. s. hin vélknúnu reiðhjól. Það
er merkilegt, að á íslandi virð-
ast það helzt vera strákar um og
innan við fermingu, sem nota
jþau mest. Þetta farartæki hefir
náð miklum vinsældum í Hol-
landi, fjöldi þeirra he'fir á skömm
um tíma aukizt um 40%, svo að
nú eru ekki færri en 375 þúsund
0,skellinöðrur“ f landinu Þetta
þykir engu síður áhyggjuefni hér
heldur en á íslandi, en munur-
inn er aðeins sá, að hjá ykkur
eru það stráklingarnir sem þykja
hættulegir stjórnendur þeirra en
hér í Hollandi er það aðallega
eldra fólk, sem mest hættan staf-
ar af. Því þykir auðveldara og
áreynsluminna að hafa þessi hjól,
sem engan kraft né erfiði þarf
til að knýja áfram — vélarkrílið
Bér fyrir því. En því hættir til
að gera ráð fyrir hraðanum
minni en hann er og kemur því
töluvert — og alltof oft til slysa.
★ ★
Nú er það svo með marga vegi
S Hollandi, að þeir eru hjólreið-
armönnum algerlega lokaðir, þ.
e. þeim er ætluð sérstök braut
til hliðar við veginn. En vand-
inn með „skellinöðrurnar“ er sá,
að þær fara of hratt fyrir hjóla-
brautina en of hægt fyrir breiða
akveginn. Hjólreiðarmenn og
bifreiðastjórar kvarta hvorir fyr-
ir sig hástöfum og sú tillaga hefir
jafnvel komið fram að leggja
nýja sérstaka braut fyrir hin
vélknúnu reiðhjól — heldur frá-
leit hugmynd, að því er virðist.
Umferðin er einnig mikið
vandamál í höfuðborg okkar,
Amsterdam. Þessi yndæla gamla
borg hefir tekið miklum breyt-
ingum síðan hún lifði sitt blóma-
Bkeið á 16. og 17. öld. í hinu
fræga Rijksmuseum er að finna
Þakkai góðar viðtökur — Hrifning yf r íslenzku skákmönnunum — .,Skelli-
nöðrurnar“ áhyggjuefni í Hoílamli — Umferðaþrengsli í Amsterdam —
Þurrkun Suðursjávarins — Rorg rís upp ur sjávaröldum — Holland of lít-
ið fyrir Hollendinga — Helekopterflugvélor teknar í notkun — Hollands-
symng i
Rotterdam n. k. sumar
Myndin a3 ofan er mjög sérkennandi fyrir hið afar þéttbýla og
yfirfulla HoIIand. Húsnæðisskortur er mikill, auk þcss, sem land-
rými er alltof lítsð fyrir hina starfsömu hollenzku þjóð. í hús-
næðisvandræðunum hefir fólkið tekið það ráð að byggja sér hús
úti á skurðunum, nokkurs konar fljótandi hús, sem fest eru með
stálstrengjum við bakkann og gangbrú Hggur á milli eins og mynd-
in sýnir. Lífið gengur þarna sinn vanagang eins og í hverjum öðr-
um húsum. — Á myndinni sést póstmaðurinn, sem gengur á röð-
ina og útbýtir póstinum.
margar myndir, sem sýna, að í
miðborg Amsterdam var fjöldi
fagurra og sérkennilegra húsa.
Flest hábyggð og lítil um sig að
ummáli en með óendanlegum
fjölbreytileik frá einu til annars.
í dag getum við enn séð mörg
þessara húsa við lýði en ennþá
fleiri þeirra hafa verið rifin nið-
ur af kynslóðum sem ekki báru
skyn á hina frábærlegu fallegu
byggingarlist. í stað þessara’
gömlu húsa hafa verið byggðar
í hjarta borgarinnar, margar stór
byggingar, skrifstofur, stórverzl-
anir, bankar og iðnaðarver.
★ ★
Vegna umferðarinnar var það
nauðsynlegt að fylla upp marga
af hinum gömlu skurðum. Ef at-
huguð eru gömul kort aý borg,
inni, verður skiljanlegt, hvers
vegna. Hinn smávaxni fiski-
mannabær 13. aldarinnar varð
smám saman blómlegur kaupstað
ur breiddi sig út óðfluga. Hin
upphaflega Amsterdam, sem
borg, var byggð án þess, að farið
væri eftir nokkru ákveðnu skipu-
lagi. Það er ekki fyrr en á 17
öld, að tekið var til við að skipu-
leggja borgina. Þrír breiðir skurð
ir voru grafnir, sem hveir fyrir
sig lá í hálfboga frá Y-hólman-
um í Suðursjó til Amstelfljótsins.
Skurðir þessir hétu Heerengracht
Keizersgracht og Prinsengracht.
Frá miðju borgárinnar, þar sem
konungshöllin er, kvíslaðist þétt-
ur vefur af þröngum strætum til
útjaðra borgai innar. Emhverra
hluta vegna kom engum í hug
að byggja breiðar götur. Sumar
þessara gatna hafa síðar verið
breikkaðar með því að rífa niður
öll hús öðrum megin við þær —
stórlega á kostnað hinnar sógu-
legu fegurðar borgarinnar og án
þess, að nokkur varanleg lausn
væri fengin.
★ ★
Við getum tekið götu eins og
Leidestraat til dæmis. Um hálf
sex leytið á kvöldin þegar fólkið
streymir heim úr vinnunni má
þar sjá þúsundir hjólreiðarmanna
bifreiða og sporvagna í stræti,
sem er ekki breiðara en Lauga-
vegur. Ómögulegt — ótækt! —
Já, vissulega, en þett.a sama var
sagt fvrir 25 árum og enn er
engin lausn fundin.
Engin vélknúin farartæki í
miðborginni — segja sumir. En
yrði pnferðinni rutt úr vegi
myndi það leiða til þess, að allt
líf miðborgnrinnar myndi
slokkna út. Hún myndi standa
efíír sem nokkurs konar forn-
minjasafn — og það íremur lélegt
vegna þess hve mörg skörð og
stór hafa verið höggvin í raðir
hinna íornu bygginga.
★ ★
Burt með allan iðnað og verzl-
un í miðbiki borgarinnar, segja
aðir. Gersamlega ómögulegt af
sömu ástæðunni: Það mundi hafa
í för með sér vísan dauða allra
notalegu veitinga- og kaffihús-
anna. Verzlanirnar myndu hverfa
, sömuleiðis. Allt það, sem helzt
gefur Amsterdam hinn sérkenni-
lega og skemmtilega svip lifandi
og þróttmikillai verzlunar og
iðnaðarborgar hyrfi. Auk þess
þyrfti all harðar reglur og til-
skipanir til að fjarlægja hin
stóru viðskiptafyrirtæki úr mið-
borginni. Hver myndi vilja verða
fyrstur til að þoka? Bankarnir,
Kauphöllin, j árnbrautarstöðin,
skipafélögin — allar þessar stofn-
anir þurfa hver á annarri að
halda.
★ ★
Vandamál umferðarinnar kem-
Frá Amsterdam
ur og til greina í ráðagerðunum
um að þurrka upp Suðursjóinn.
Nú þegar hafa verið lögð frum-
drögin að lagningu vega um
þetta viðáttumikla svæði. —
Mörg ár munu líða enn,
áður en þetta vatn er orðið að
frjósömu og arðbæru landi, en
nú þegar er fólk byrjað að bolla-
leggja um samgöngurnar. í miðj-
um öldum Suðursjávarins gefur
í dag að líta litla eyju, tilbúna
af manna höndum. Þar eiga
heima uni 50 manns við mjög
ófullkomnar aðstæður. Þessi
„borg“ heitir Lelystad, eftir
manninum, Cornelis Lely, sem
kom í framkvæmd hugmyndinni
um að grafa skurði í kringum
viðáttumikil vatnasvæði, og bæta
þar með þúsundum ekra við hið
þéttbýla og yfirfulla gamla land.
Nafn hans mun lifa í þessari
borg — því borg verður það með
tímanum — með 50 þús. íbúa. —
að minnsta kosti. í dag eru á
þessum stað aðeins vatn og öld-
ur en í framtíðinni verður þar
blómleg borg, viðskipta- og verzl
unarmiðstöð hins nýja lands, þar
sem mörgu fólki er búin hin
bjartasta framtíð. Samgónguæð-
ar frá norðri, austri og- suðri
munu mætast í Lelystad, og engin
þörf verður lengur á því að aka
hinn langa sveig í kringum Suð-
ursjóinn. Og þessir nýju vegir
verða mikilvægir ekki aðeins fyr-
ir hina nýju borg, heldur og fyr-
ir hin aðliggjandi héruð „gamla
landsins".
★ ★
Þó að mikið sé gert til að
nýta allt landrými í Hollandi •—
og auka við það, mun það þó
ekki nægja til að sjá fyrir þeim
hundruðum þúsunda fólks, sem
er þar ofaukið. Hér er það, sem
fólksflutningaþjónustan kemur
til skjalanna. Ríkisstjórnin veitir
fólki, fjölskyldum eða einhleyp-
ingum, aðstoð við að setja sig
niður í öðrum löndum. Síðan
styrjöldinni lauk, hefir verið
stöðugur straumur af fóllci frá
Hollandi til Kanada, Ástralíu,
Nýja Sjálands, Suður-Afríku,
Brasilíu og ýmissa annarra landa.
Um 100 þúsundir hafa farið til
Kanada og Ástralíu einna saman.
Á s. 1. ári tóku 38 þús. dugmikilla
Hollendinga sig upp frá hinum
yfirfullu Láglöndum og sigldu
yfir úthöfin til að hefja nýtt líf
í hinum Nýja heimi. Kanadisk-
um bændum er áfram um að fá
verkamenn frá Hollandi og í
Ástralíu er hollenzkum innflytj-
endum tekið tveim höndum.
★ ★
Allmikið fjármagn ílyzt burt
úr landinu með útflytjendunum.
Ríkið borgaði um 85 millj. krón-
ur árið 1953 til að gera þessa
fólksflutninga mögulega. Um 90
milljónir króna í erlendum gjald-
eyri var beinlínis tekið frá heima
landinu og aðrar 9 milljónir — í
tilbúnum ibúðarhúsum eða ýms-
um véltækjum — fluttust burt.
Og á sama tíma er tilfinnan-
legur skortur á sérhæfðum verka
mönnum í Hollandi sjálfu. Hinn
hollenzki iðnaður þarf á að
halda 60 þús. verkamönnum með
sérhæfða verkkunnáttu. Væri að-
eins hægt að æfa í því skyni
jafnmarga skráða atvinnulausa
verkamenn, væri allur vandinn
leystur. En það er ekki svo vel,
að aðstæðurnar leyfi það, svo að
staðreyndin verður sú, þótt und-
arleg megi virðast,. að eitt og
sama landið. f lytur út sérhæfða
verkamenn á sama tíma, sem það
þarfnast þeirra nauðsynlega
sjálft.
★ ★
En hvað sem því líður má þó
á ýmsum sviðum öðrum merkja
greinilega framþróun. í Rotter-
dam hefir þegar um nokkurt
Frh. á bls. 27.