Morgunblaðið - 25.11.1954, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 25. nóv. 1954
MORGUNBLAÐIÐ
25
VERULEIKINN OG' HEIMSPEKINGURINN
VERULEIKINN veit betur en
heimsspekingurinn nema því að-
eins, að heimsspekingurinn þekki
veruleikann. Þessi klassisku
sannindi flugu mér í hug þegar ■
ég sá athugasemdir, sem Matthías
Jónasson doktor í heimsspeki
skrifaði í Morgunblaðið 21. okt. j
þessa árs. Athugasemdir doktors- >
ins snerust aðallega um nokk-
urn hluta erindis þess, sem ég
flutti á kennaranámsskeiði í
Laugarnesskólanum í haust, en
sem síðan birtist í dagblaðinu
Vísi dagana fyrsta og annan
október. Erindi þetta fjallaði að
mestu leyti um lestrarörðugleika
barna og hvað hægt væri að gera
til þess að bæta úr þeim. í áður- j
nefndu erindi studdist ég mjög j
við reynslu norrænu skólasál-
fræðinganna einkum hinna I
dönsku, sem langmesta reynslu
hafa í þessum efnum, og njóta
óskifts trausts sálfræðinga og
kennara á öllum Norðurlöndum,
sem kynnt hafa sér starfssvið
þeirra. Matthías Jónasson hefur
hinsvegar nýlega lýst því yfir,
að skólasálfræði sé ekki til, svo
undarlegt er, að hann skuli fara
að gagnrýna grein, sem einmitt
er byggð á þeim fræðum, sem
skólasálfræðingar læra, en það
verður hann að gera upp við
sjálfan sig hversu rökrétt slik
aðferð kann að reynast.
Þrennt er það, sem mér fannst
hvimleitt í sambandi við svar
doktorsins. f fyrsta lagi svaraði
hann ekki í sama blaði og erindi
mitt hafði birzt í. í öðru lagi
gat hann þess ekki, að hann hefði
1 hyggju að gera athugasemdir
við erindi mitt, þegar við hitt-
umst á fundi í „Félagi íslenzkra
sálfræðinga", en þar er doktor-
inn meðlimur þótt hann sé ekki
sálfræðingur. í þriðja lagi tók
hann nokkur atriði í erindi mínu
út úr eðlilegu samhengi, gaf þeim
númer og lagði síðan út af þeim.
Allt þetta hafði ef til vill verið
eðlilegt í póiitískri deilu en naum
ast í umræðum um fagleg mál
efni.
Það sem doktorinn fann erindi
mínu einkum til foráttu var það,
að ég hefði veitzt allharðlega að
svonefndri hljóðaaðferð í lestr-
arkennslu og taldi höfundur þetta
svo alvarlegt mál, að ef ég hefði
flutt það rétt varðaði það alla,
sem við menntamál fást, allt frá
vngsta kennara til menntamála-
ráðherra. Sízt myndi ég harma
það þótt menntamálaráðherra
tæki sig til og rannsakaði ýtar-
lega hvaða lestraraðferðir væru
eðiilegastar. Núverandi mennta-
málaráðherra er, eins og allir
Islendingar vita, bráðgreindur
atorkumaður og þarf því naum-
ast að efa, að vegur hljóðaaðferð-
arinnar myndi minnka stórlega ef
hann færi að undangenginni at-
hugun að láta sig notkun hennar
varða. Hvað yngsta kennarann
snertir væri ekki síður þörf, að
hann færi að athuga sínn gang
í þessu sambándi, þár eð kenn-
araefni hafa á undnfömaum ár-
um verið offóðruð með hljóða-
aðferð, lestrarkunnáttu þjóðar-
innar til lítils framdráttar.
Doktor Matthías telur það
mikla fjarstæðu. að ég skuli hafa
bent á að hljóðaaðferðin væri
ekki eðlileg og telur þann dóm
bæði persónulegan og yfirhorðs-
kenndan. Doktomum og öðrum
lesendum til athugunar skal ég
láta reynsluna tala. Ég hef að
undanförnu rannsakað nokkur
börn, sem ekki höfðu orðið læs
í barnaskólum á eðlile^a löngum
tíma. Við þessar rannsóknir hefur
komið, í Ijós. að hljóðaaðferð,
sem beitt er við börn, sem hún
átti sérstaklega illa við, en það
eru þau börn, sem muna ver það,
sem þau heyra en það, sem þau
sjá var stundum aðalorsök til
erfiðleika barnanna. — Þá er
þess að gæta, að lestrarnám
á ekki aðeins að tryggja það,
að börnin geti lesið móður-
^ eflir fllaf Ounnarsson, sálfræ^ing
ráða, að hann teldi íslenzka tungu
I svo samræmda í framburði og
| ritmáli, að hljóðaaðferðin ætti
málið heldur einnig, að þau geti
skrifað það. Til þess að gera ekki
forvígismönnum hljóðaaðferðar-
innar rangt til skal ég gefa les-
endum kost á að athuga réttrit-
un barna, sem í tvö ár hafa stund-
að nám í skóla þess manns, sem
mest hefur barizt fyrir notkun
hljóðaaðferðarinnar hér á landi.
Þau tíu börn, sem skrifað hafa
eftirfarandi sýnishorn eru öll á
þriðja skólaári. Þau eru á eng-
an hátt frábrugðin öðrum börn-
um hvað greind snertir og a. m.
k. sum mjög vel greind. Dæmm
eru öll úr sama bekknum svo
ekki er um að ræða að tínt, hafi
verið saman það lakasta. sem
finnanlegt var. Dæmin eru þessi:
„Ég var að sæga kinar og hest-
ar 6g svo söluþu kidum og svo
keiðð og deið in og deift í hlfuni"
„Svo fórum við inn í húsi og
dru.kum okur rdan“
„Við vorum orðin svo þreytar
oð við dutum og við hlóum svo
bijaði ég oð brða egg og át það
með góþrilist"
„I sumar var ég uppi í vatna-
sgóji þar forum við í fallgaungu
upp á skrsheiði"
„Ég fór í lauina og var þar
sola stund“
„Þar sá jeg Ægsa og penin-
gjána sva stopuðu við hjá val-
höll“
„Beljan lagðist ona ketlingin
en
var að skjóta han“
„Jeg fór að klifra og jeg var
alveg dta þá dat stan og lenti á
handlegnum á mjer svo að jeg
var matlös og ret komst upp“.
„Ég var í sumarpústað það var
voða gaman“
„Ég fór nira tön ég kæf önd-
unu“
Ég tel ekki ástæðu til að gera
sérstakar athugasemdir við þessi
sýnishorn. Foreldrar, sem lesa
þessar bókmenntir munu áreið-
kenna barninu áður en það hef-
ur öðlast lestrarþroska. Barni
liggur aldrei á að hefja lestrar-
nám fyr en það er 7 ára og oft
getur verið hyggilegast að bíða
til 8 eða 9 ára aldurs, það fer
m. a. eftir greind barnsins og
þroska.
Þá er annað atriði, sem doktor
barnalegt af mér að firtast yfir
slíku eins og ef ég hefði sagt að
dr. Matthías myndi ekki öðlast
eilíft líf og hann hefði verið á
annarri skoðun. Hitt skal ég svo
ekki blanda mér í hvort Matthías
vill fyrirgefa Þjóðverjum, að
þeir skuli nú taka orðmyndaað-
ferðina fram yfir hljóðaaðferð-
af þeim sökum vel við hana. Ég
er að vísu ekki hljóðfræðingur,
samt finnst mér einhvernveginn
að eítirfarandi orð og fleiri svip-
aðs eðiis séu ekki eins í talmáli
og ritmáli: enginn, angi, þungur,
langur, mega, segja, safn, vigta,
nefna.
Matthías véfengdi, sem sé það ina og hafa meira að segja lýst
að aðferðin hæfi illa börnum
með lélegt heyrnarminni. I
fyrsta lagi fetti hann fingur út
í það, að ég skyldi nota orðið
heyrnarminni án þess að hafa
haldið fyrirlestur um minni fyrst.
Þá er því fyrst til að svara að
mér er vel kunnugt um, að við
hugsum ekki með himnum aug-
ans eða eyrans eins og doktorinn
gefur í skyn að ég muni halda.
Hinsvegar vil ég benda heims-
spekingnum á, að þegar ég flutti
áðurnefnt erindi var ég að tala
við greinda og vel menntaða
menn, sem sé kennara Reykja-
víkur og nágrennis. Þessir menn
vita allir með tölu, bæði sökum
þekkingar sinnar í sálfræði og
hagnýtrar reynslu, að sum börn
muna bezt það sem þau sjá en
önnur það sem þau heyra. Ef dr.
Matthías vildi einhverntíma gera
tilraun til að kenna börnum
myndi hann vafalaust komast að
sömu niðurstöðu. í þessu sam-
bandi getur doktorinn þess, að
han ~dó eíki” alveg dáin og °þá : meginþorri skólabarna hafi gott
mmm. Hvað þetta snertir hlýtur
greinarhöfundur að tala gegn
betri vitund. Hann hefur sjálf-
ur unnið að því í níu ár að hæfa
greindarpróf íslenzkum aðstæð-
um. Hafi hæfing prófanna ekki
enn fært honum heim sanninn
um að helmingur skólabarna
hefur greindarvísitölu neðan við
hundrað að miklu leyti sökum
þess að þau hafa lélegt minni
veit ég ekki hvern ég ætti að
biðja að hjálpa doktornum.
anlega sjá hvaða böggull fvlgir Ég gat þess í erindi mínu að
skammrifi þar sem hljóðaaðferð- enskumælandi þjóðir notuðu ekki
in er. . | hljóðaaðferðina. Doktorinn telur
Þegar við tölum gerum við það (vafasamt að ég viti þetta með
í heildum þ. e. hljómmyndum en j vissu vegna þess hve ensk tunga
ekki einstökum hljóðum, er því er töluð víða um heim. Sjálfur
að mínu áliti eðlilegt að hefja kemst hann samt að þeirri nið-
lestrarkennsluna á heildinni, það urstöðu, að aðferðin eigi ekki
er hljómmynd og orðmynd en við enska tungu. Hvað ætlaði
leysa^íðan heildina upp í eindir doktorinn þá eiginlega að sanna
atkvæði, stafi og hljóð. Sé barn- I með þessari athugasemd? Var
inu kennt að stafa upp á gamla það aðeins sá sjálfsagði sannleik-
móðinn kynnist það bæði útliti ur, að ég hefi ekki dvalizt í öll-
! Nú er það svo, að þótt ég hafi
í þessu svari til doktors Matthías-
ar einkum bent á galla hljóða-
j aðferðarinnar þá gerði ég það
. ekki í erindi því, sem hann gerði
að umtalsefni og ekki heldur í
' grein, sem birtist í Heimili og
skóla 12. árgangi 2.—4. hefti. Á
því yfir árið 1952 í opinberri
skýrslu til Sameinuðu þjóðanna.
Ef doktorinn þrátt fyrir trú sína
skyldi vilja athuga þetta nánar
getur hann gert það í „Else
Rother: Teaching the basic edu-
cational at the request of Unesco. í Þessa grein benti ég í erindi mínu
París 1952“.
Þriðja atriðið, sem doktorinn
gerir að á'greiningsefni eru tví-
burarannsóknir sem gerðar hafa
verið í Svíþjóð í þeim tilgangi
að láta vísindin skera úr um það
og hefði doktorinn getað fund-
ið sumt aí því sem hann sakn-
I aði í erindinu í henni, ef hann.
hefði haft hug á því að kynna
sér málið sqm rækilegast.
! Doktor Matthías tekur það
hvort orðmyndaaðferð eða hljóð- I íram sð greinarlokum, að hann
aðferð muni vera heppilegri í hafi ekki skrifað grein sina til
Svíþjóð, en frá því landi var Þess að 8era mer gramt í geði.
aðferðin flutt hingað til lands Þessi athugasemd ætti að vera
fyrir nærri tveimur áratugum. i óþörf, þegar verið er að ræða
Mér er ekki fullkomlega ljóst fagiegf efr“i- Ef doktor Matthías
hvort heimsspekingurinn er hefði getað bætt einhverju við
gramari sænsku vísindamönnun- ( Það, sem ég sagði í erindi mínu
um fyrir að gew slíkar rannsókn- ' eða leiðrétt einhverja villu í því,
ir eða mér fyrir að segja frá hefði enginn verið þakklátari
þeim. Hann telur að bíða þurfi
eftir upplýsingum um hitt og
þetta í sambandi við áreiðanleika
rannsóknanna. Min vegna má
doktorinn bíða með að kynna sér
þessar rannsóknir þangað til eng-
um manni dettur í hug að nota
hljóðaaðferð framar. Hinsvegar
fyrir það en ég. ,
Loks vil ég í fullri vinsemd
benda doktornum á, að ég tel
vænlegra til árangurs að ræða
fagmál á fundum í félagi því,
sem við erum báðir meðlimir í,
áður en hafnar eru deilur í dag-
blöðum. Doktor Matthías hefur
þarf ég ekki að biða eftir upp- ekki talið þessa leið heppilega
lýsingum um þau atriði, sem og verður hann því að taka af-
hann nefnir, mér er þau öll kunn leiðingunum, væri vel ef þetta
og get ég glatt dokturinn með kenndi honum, að árásir á menn
því, að hinir glöggu sænsku vís- 1 og málefni eru ekki alltaf væn-
indamenn, sem þarna eru að legasta leiðin til þess að eBa
verki hefðu aldrei getað látið mennt og menningu. Enn betra
orðanna og hljóm þeirra á eðli-
legan hátt. Þannig hafa íslenzk
börn lært að leáa öldum saman
við eða á föður- og móðurhjám
eftir atvikum. Oft hefur band-
prjónn ömmu vísað litlum börn-
um leiðina til skilnings á lesmáli.
um löndum, þar sem ensk tunga
er töluð. En hvernig gat mannin-
um dottið í hug að það breytti
nokkru um gildi lestraraðferðar
í sambandi við ákveðna tungu,
hvort tungan er töluð af hundrað
og fimmtu þúsundum eða tugum
sér detta í hug að hefja vísinda-
legar rannsóknir nema frumskil-
yrðum þeim, sem heimsspekingur
inn er að velta vöngum yfir væri
fullnægt.
Af grein dr. Matthíasar mætti
þætti mér þó, ef hann í fram-
tíðinni minntist hins fornkveðna
að menn verði að kynna sér mál-
in til þess áð vita, vita til þess
að skilja og skilja til þess að
dæma.
Sjá þú óhreinu elcsovélina
Aðferðin er því merkur menn- milljóna. Allir kunnir enskumæl-
ingararfur í okkar þjóðfélagi.
Þegarj boðberar hljóðaaðferðar-
innar hófu starf sitt hér á landi
innrættu þeir forldrum þá óheilla
kenningu, að þeir skyldu ekki
hjálpa börnum sínum við lestr-
arnámið, bezt væri að börnin
kæmu alveg ólæs í skóla. Afleið-
ingin er nú orðin sú, að sumir
j foreldrar þora ekki að sýna börn-
um sínum stafina enda sfanda
margir foreldrar ráðþrota gagn-
vart þeim undarlegu hljóðum,
> sem þau heyra raddfæri barna
j sinna framleiða þegar þau eru
að æfa sig í lestri.
Það er sennilega erfitt að hugsa
sér meiri fjarstæðu í uppeldis-
málum en að foreldrar megi ekki
hjálpa börnum sínum við lestrar-
nám. Ég vil því nota þetta tæki-
færi til þess að segja við foreldra.
Neitið ykkur ekki um þá gleði
( að hjálpa börnunum ykkar bæði
| við lestur og annað nám. Hef jið
ekki lestrarkennsluna fyr en barn
ið verður skólaskylt nema það
sækist sjálft mjög eftir því að
fá að lesi Lestrarörðugleikar
^ barna eiga oft rætur sínar að
rekja til þess, að farið er að
andi fræðimenn, sem um lestrar-
kennslu fjalla eru andvígir hljóða
aðferðinni. Þótt einhver sérvitr-
ingur kynni að nota hana í ein-
hverjum afkrók brezka heims-
veldisins hefur það ekki meiri
þýðingu frá raunhæfu sjónar-
miði en þótt doktor Matthías færi
að kenna lestur með hljóðaað-
ferð heima hjá sér í Kópavogi
eftir að allir skólamenn á land-
inu væru búnir að leggja hana
fyrir róða.
Þó kastar alveg tólfunum þeg-
ar kemur að því atriði í erindi
mínu, sem snertir hljóðaaðferð-
ina og Þjóðverja. Doktor
Matthías segir, að aðferðin falli
að hans dómi vel að þýzkri tungu
og ég verði að afsaka þótt hann
trúi því ekki, að Þjóðverjar hafi
breytzt svo í einum svip, að
þeir setji ekki lengur í hásæti
aðferð, sem sé fyrir löngu sam-
runnin lestrarkennslu þeirra, svo
notuð séu orð doktorsins.
Ekki skal ég misvirða það við
heimsspekinginn þótt hann trúi
ekki því sem ég hef sagt um
þetta mál fyrst það snertir trú-
arskoðanir hans. Það væri álíka
VIM er ekki lengi að hreinsa
VIM
hreinsar allt
íljátt og vel
— Bezt crð auglýsa í Morgunblaðinu —