Morgunblaðið - 09.12.1954, Page 10

26
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 9. des. 1954
Hættuleg lestrarkennsla?
i.
HERRA Ólafur Gunnarsson,
cand. psyk., birtir í Morgun-
blaðinu 25. nóv. heilsíðugrein
undir fyrirsögninni: Veruleikinn
og heimspekingurinn. — Tilefni
greinarinnar er stutt athuga-
semd frá mér við skoðun hr. Ó.
G. á hljóðaaðferðinni í lestrar-
kennslu. Þar færði ég nokkur rök
að því, að hljóðaaðferðin við
byrjendakennslu í lestri sé í fullu
gildi og nýtileg meðal annarra
aðferða.
Þessi hógværa skoðun virðist
hafa haggað mjög sálarró hr. Ó.
G., og er varla ofmælt, að hon-
um fatast það velsæmi, sem al-
mennt er talið eiga að ríkja í
fræðilegum deilum. Lestrar-
kennsluaðferðir gefa ekki tilefni
til neinna æsiskrifa né óhróðurs.
Slík framkoma er oft túlkuð sem
veikleikamerki, skortur á hald-
góðum rökum. Þessi þáttur í
grein Ó. G. snertir málefnið í
engu. Því sneiði ég hjá honum.
Aðeins þetta leyfi ég mér að taka
fram: Ásökun hr. Ólafs Gunnars-
sonar á hendur mér fyrir að
svara blaðagrein hans í blaði, í
stað þess að bera athugasemd
mína munnlega fram við hann,
og viðvörun hans, að láta mér
ekki verða þetta á í annað sinn,
er í mínum augum fjarstæða.
Hefur enginn annar orðið til þess
að bjóða mér svo ólík kjör í við-
skiptum sem venjulega gerast á
jafnréttisgrundvelli.
II.
Til frekari stuðnings skoðun
sinni, að hljóðaaðferðin sé ónot-
hæf, leggur hr. Ó. G. fram 10
sýnishorn af stafsetningarúrlausn
um barna á 3. námsári, „sem í
tvö ár hafa stundað nám í skóla
þess manns, sem mest hefur bar-
izt fyrir notkun hljóðaaðferðar-
innar hér á landi.“ Öll sýna dæm-
in afleita stafsetningu. Umsögn
höfundar er þessi: „Ég tel ekki
ástæðu til að gera sérstakar at-
hugasemdir við þessi sýnishorn.
Foreldrar, sem lesa þessar bók-
menntir munu áreiðanlega sjá
hvaða böggull fylgir skammrifi
þar sem hljóðaaðferðin er.“
Svo langt nær túlkun höfundar
á efninu. Hann eftirlætur hana
lesendum. Ég er ósammála þeirri
fullyrðingu hans, að hér þurfi
ekki frekar skýringa við, og ég
tei sönnunargildi sýnishornanna
lítið. Þetta leyfi ég mér að skýra
með fáeinum orðum.
í fyrsta lagi eru 10 börn ekk-
ert viðhlítandi sýnishorn af öll-
um þeim þúsundum barna, sem
lært hafa lestur með hljóðaað-
ferð. Hliðstæð dæmi lélegrar
stafsetningar má auðveldlega
finna hjá börnum á 3. skólaári,
hvaða aðferð, sem beitt var við
lestrarkennsluna.
Lestur og réttritun eru sem sé
tvær ólíkar námsgreinir. Það er
því fremur slæm rökfærsla hjá
hr. Ó. G., að bera vankunnáttu
í stafsetningu fram sem sönnun
fyrir ónothæfni lestrarkennslu-
aðferðar. Að vísu er lestrarkunn-
átta frumskilyrði stafsetningar og
lestrarkennslan á að styðja að
henni, samt er nú hægt að læra
lestur vel, án þess að kunna
nokkuð til stafsetningar. En að
þvi kem ég strax. Sýnishorn hr.
Ó. G. sanna það eitt, að þessi 10
börn skortir leikni í stafsetningu.
Til þess geta aftur legið fjöl-
margar orsakir, með öllu óháðar
lestrarkennsluaðferðinni.
í öðru lagi var af þessum
ástæðum þörf margvíslegra upp-
lýsinga um börnin. Framar öllu
auðvitað, hver lestrarkunnátta
þeirra er. Hafa þau tekið góðri
framför í lestri, eða eru þau líkt
á vegi stödd þar og í réttritun?
Hvert er greindarstig þeirra?
Ekki ber það vott um mikla vís-
indalega nákvæmni hjá sálfræð-
ingi að gizka á slíkt. Hvernig
stendur á því, að valin voru að-
eins 10 börn úr bekknum? Eru
það þau sem lökust voru i staf-
setningu eða bezt? Eru sýnis-
hornin úr frumsaminni ritgerð
eða úr stafsetningaræfingu? Skrif
uðu börnin þetta nýkomin í skól-
eftir dr. Mafthías Jónasson
ann úr sumarleyfi? Þá eru öll
börn á þessum aldri stirð í rétt-
ritun. Allt þetta þurfti að rann-
saka og skýra frá því, og ótækt
að draga nokkra ályktun af sýn-
ishornunum án þess.
í þriðja lagi þarf hr. Ó. G. að
sanna, að jöfn áherzla hafi verið
lögð á að kenna börnunum staf-
setningu og lestur. Auðsætt er,
að á þetta má leggja mjög mis-
jafna áherzlu, hver svo sem lestr-
arkennsluaðferðin er. Og hvað
með aðferð í stafsetningarkennsl-
unni? Hver var hún? Eru minni
líkur til að hún sé gölluð en
lestrarkennslan? Hr. Ó. G. vill
þó líklega ekki halda því fram,
að stafsetning sé kennd með
hljóðaaðfer. Og af því að
hr. Ó. G. talar um lestrar-
kennslu sem menningararf, vil
ég minna á, að „við föður- og
móðurkné“ lærðu börnin fyrst
og fremst að lesa, og voru oft
sæmilega læs, þó að stafsetningin
væri í bágbornasta lagi. Enginn
lagði stöfunaraðferðinni þetta til
lasts. Mér er auðvitað alls ókunn-
ugt um það, hvort kennari, eða
kennarar, þessara 10 barna lagði
mikla eða litla áherzlu á staf-
setninguna. E. t. v. hefur hann
gert það, en samt ekki náð ár-
angri vegna greindarleysis barn-
anna eða annarra erfiðleika í fari
þeirra. En e. t. v. hefur hann líka
látið lestrarkennsluna sitja í fyr-‘
irrúmi.
Fram hjá þessum atriðum gat
óhlutdræg rannsókn á hljóða-
aðferðinni ekki gengið. Hr. Ó. G.
minnist þeirra engu orði. Tíu
börn af 5000, sem sótt hafa skóla
þann, sem Ó. G. beinir skeytum
sínum að, er sannarlega rýrt sýn-1
ishorn. Með „rannsóknum“ af |
þessu tagi mætti sanna margt. j
Þær hafa og þann kost, að ekki
þarf að liggja yfir þeim um ára-'
bil eins og höf. tekur háðlega
fram að ég geri.
Hógværa athugasemd mína um
lestrarkennsluna kallar hr. Ó. G.
„árásir á menn og málefni“. Ég
þori að fullyrða, að enginn ann-f
ar lítur þannig á hana. Mér er
spurn: Er „skólasálfræðingur"
hafinn yfir alla gagnrýni, að ekki
megi á kurteislegan hátt and-
mæla skoðun hans? Hér er dálít-'
ið villt um heimildir!
Árásin kemur frá hr. Ólafi
Gunnarssyni sjálfum og bein-
ist að tveimur stofnunum,'
Kennaraskóla íslands, þar
sem hljóðaaðferðin hefur ver-
ið kennd meðal annarra
kennsluaðferða meir en tvo
áratugi, og svo að „skóla þess
manns, sem mest hefur barizt
fyrir notkun hljóðaaðferðar-
innar hér á landi.“
Ef hér er verið að kenna og
úbreiða ónothæfa og skaðlega að-
ferð, ber Kennaraskóli íslands
fyrst og fremst ábyrgð á því,
enda vegur hr. Ó. G. beint að
honum í síðari grein sinni. Þessar
stofnanir eru á engan hátt und-
anþegnar gagnrýni og munu
heldur ekki æskja þess, en svo
mikið starf hafa þær innt af
hendi í þágu uppeldisins, að þær
eiga óskoraðan rétt til þess, að
gagnrýni á þær sé borin fram af
réttsýni og sannleiksást. Að öðru
leyti læt ég þær um að svara
fyrir sig.
Hr. Ó. G. er sýnilega hneyksl-
aður á því, að ég skuli ekki taka
frásögn hans um tvíburarann-
sóknina í Stokkhólmi sem full-
gild rök fyrir ónothæfni hljóða-
aðferðarinnar. — Engar frekari
upplýsingar er þó að finna í síð-
ari greininni. Ilins vegar kemur
fram áberandi mótsögn um rann-
sóknina. í fyrri greininni segir,
hann skýrum stöfum, að rann-1
sókninni sé ekki lokið. Ég taldi
því, að rétt væri að bíða með að (
draga ályktanir af henni. í síð-
ari grein sinni segir hr. Ó. G.'
hins vegar, að hann hafi ekki
eftir neinu að bíða, sér sé allt
kunnugt um rannsóknina. Hvern-
ig ber að skilja þetta? Hafa hinir
ágætu Svíar lokið rannsókninni
og gefið út skýrslu um niðurstöð-
ur hennar, meðan Ólafur var að
sækja í sig veðrið fyrir seinni
greinina, eða veit Ólafur niður-
stöðuna á undan þeim? Hefur
hann e. t. v. stytt sér leið, eins
og með réttritunarsýnishornin?
Ég lít svo á, að rannsóknir séu
til þess gerðar, að draga megi af
þeim hlutlæga ályktun. Að vilja
draga þessa ályktun fyrirfram er
að mínum dómi óvísindalegt fúsk,
og ég læt segja mér þrisvar sinn-
um, áður en ég trúi, að það sé
gert við sálfræðistofnun, sem
David Katz veitir forstöðu. En
hr. Ólafur Gunnarsson ræður
auðvitað sínum gerðum. Meðan
ekkert sést um niðurstöðuna í sál-
fræðilegum tímaritum, þykist ég
ekki þurfa að blygðast mín fyrir
þekkingarskort á þessu máli.
m.
Alveg gengur það fram af hr.
Ó. G., að ég skuli vefengja skoð-
un hans á afdrifum hljóðaaðferð-
arinnar í Þýzkalandi. „Þó kastar
alveg tólfunum þegar kemur að
því atriði í erindi mínu, sem
snertir hljóðaaðferðina og Þjóð-
verja.“ Lesandinn verður að
álíta, að hér sé um að ræða dá-
lítinn kafla, sem fjalli um breytta
afstöðu þýzkra kennara til þess-
arar aðferðar, sem um marga
áratugi hefur skipað öndvegi í
lestrarkennslu þeirra. Ég birti
hér þennan kafla í heild. „Að
vísu telja Þjóðverjar og ensku-
mælandi þjóðir hljóðaaðferðin
sé forkastanleg". í hinni löngu
ritsmíð Ólafs stendur ekki fleira
um afstöðu „Þjóðverja og ensku-
mælandi þjóða“ til aðferðarinn-
ar. Sá maður gerir ekki háar
kröfur til eigin röksemdafærslu,
sem talar um þetta sem „það at-
riði í erindi mínu, sem snertir
hljóðaaðferðina og Þjóðverja".
Sumir nefna þetta einfaldlega
slettu. Sáryrði hr. Ólafs Gunn-
arssonar yfir því, að ég tek hana
ekki sem gilda sönnun, bera ekki
vott um djúpan skilning á fræði-
legri rökfærslu. Enskumælandi
þjóðir hafa lítinn áhuga á hljóða-
aðferð, af því að tunga þeirra
hrindir henni frá sér. Um þýzku-
mælandi þjóðir er þessu þveröf-
ugt farið. Þar er hún öndvegis-
aðferð. Þýzkir kennarar telja sig
yfirleitt ekki geta gert börn læs
á tvenns konar letur (hið got-
neska og hið latneska) á tveim
árum með annarri aðferð. Auk
þess er hljóðaaðferðin kennurum
ómetanlegur styrkur við að
kenna börnunum hljóðrétta há-
þýzku og venja þau af fáránleg-
um hljóðvillum mállýzkunnar.
Þessar aðstæður þarf allar að dt-
huga, þegar dæmt er um lífvæn-
leik hljóðaaðferðarinnar.
Mér til uppfræðslu um þessi
efni bendir hr. Ó. G. mér á bók:
Else Rother: Teaching the basic
educational at the request of
Unesco. Paris 1952. Ég set titil-
inn hér eins og hr. Ó. G. ritar
hann, án ábyrgðar af minni
hálfu. Ég hef ekki lesið bókina,
hún er ekki til á bókasöfnum hér,
finnst ekki í skrá um bækur
UNESCO ár 1952, enginn ein-
staklingur, sem mér hugkvæmd-
ist að leita til, á bókina, ekki
heldur hr. Ólafur Gunnarsson.
Bókarinnar verður nú leitað er-
lendis fyrir mig, og ég fæ hana,
ef hún er til, en það tekur sinn
tíma að ganga úr skugga um
þetta. Þangað til mun þetta at-
riði málsins liggja í þagnargildi
af minni hálfu.
Ég tel þörf aukinnar fjöl-
breytni í kennsluaðferðum okk-
barðar séu niður að lítt hugs-
uðu máli viðurkenndar að-
ferðir. Við eigum tvær höfuð-
aðferðir í lestrarkennslu, en um
árangurinn veldur mestu, hvern-
ig þeim er beitt. Ef kennaranum
tekst að láta barnið taka virkan
þátt í náminu, ef hann fær það
til þess að leggja sig fram af al-
Frh. á bls. 27.
H!jó5aaðferðin við lestrarkennslu
Hokkrar afhugasemdir við skrif Ólafs Gunnarssonar
eftir Árna Böðvarsson cand. mag.
OLAFUR Gunnarsson sálfræð-
ingur frá Vík í Lóni ritar í
Morgunblaðið 25. nóv. grein sem
á að vera svar til dr. Matthíasar
Jónassonar. í þessari grein Ólafs
eru nokkrar fræðilegar firrur vel
fallnar til að blekkja almenning,
sem treystir sérfræðingnum, og
tel ég mér því rétt að svara þeim.
Ég treysti mér ekki til að dæma
neina sérstaka aðferð sem hér er
notuð við lestrarkennslu barna
með öllu ónothæfa, og það er
þung ábyrgð sem Ólafur tekur á
sig með því að fullyrða við for-
eldra skólabarna að aðferðin sem
notuð er til að kenna börnum að
lesa sé algerlega óalandi og ó-
ferjandi. Sú ábyrgð er þeim mun
þyngri sem hann veit eins vel
og allir aðrir að skipulegur vís-
indalegur samanburður á lestrar-
eða réttritunarkunnáttu þeirra
barna sem lært hafa lestur með
hljóðaaðferðinni og þeirra sem
lært hafa eftir stöfunaraðferð-
inni hefur aldrei verið gerður,
og allar fullyrðingar um það efni
eru þess vegna ógrundaðar. Sam-
anburður á kunnáttu einstakra
barna sannar ekkert né afsannar,
því að engir tveir einstaklingar
eru að öllu sambærilegir, ekki
, heldur þó það sé samanburður á
nokkrum börnum sem eru af-
brigðileg um lestrarkunnáttu.
| Það er reginfirra sem Ólafur
l segir að hljóðaaðferðin komi
raddfærum barna til að framleiða
einhver „undarleg hljóð“, þegar
. þau æfi sig í lestri, því að í stuttu
jmáli sagt byggir hljóðaaðferðin
á því að sýna börnum og koma
því inn í kollinn á þeim hvernig
þetta og þetta hljóð talaðs máls
er táknað á pappír, en það er
alkunn staðreynd að börn eiga
miklu hægara með að átta sig á
hljóðum en fullorðið fólk, sbr.
það að þau eru miklu fljótari að
ná réttum framburði á erlendum
málum. Á hinn bóginn byggir
stöfunaraðferðin á því að kenna
barninu hvernig bessi og þessi
stafur móðurmálsins er lesinn,
eins og tíðkazt hefur að kenna
útlendingum framburð.
Það er ekki heldur rétt af Ól-
afi Gunnarssyni að taka nokkrar
setningar úr stílum barna, lesa
illa skrifað oð fyrir að (mjög líkt
i margri rithönd!), illa skrifað Æ
fyrir Ö og fleira þess háttar,
demba þessu framan í almenn-
ing og kenna svo um lestrar-
kennslunni að börnin stafsetji
svona illa. Meðán ekki hafa sér-
stakar rannsóknir til samanburð-
ar farið fram í þeim tilgangi (mér
skilst að rannsóknir hans hafi
ekki beinzt að því atriði sérstak-
lega, þó að hann hafi „rannsakað
nokkur börn sem ekki höfðu orð-
| ið læs í barnaskólum á eðlilega
löngum tíma“, það kemur ekki
fram að hann hafi gert neinn
víðtækan samanburð), veit hann
ekkert hvort stafsetningin í þess-
um setningum hefði verið betri
né skriftin ótvíræðari til úrlestr-
ar, þó að stöfunaraðferð hefði
verið beitt til að kenna viðkom-
andi börnum að lesa. Með sama
rétti mætti taka órökstuddar full-
yrðingar skólagenginna sérfræð-
inga eins og okkar Ólafs fyrir,
tæta vitleysurnar í sundur og
saka síðan háskólana um.
Hér er rétt að minnast þess að
núgildandi stafsetning hefur ver-
ið kennd hér hálfan þriðja ára-
tug eða álíka lengi og hljóða-
aðferðin hefur markvisst verið
notuð við lestrarkennslu barna.
Ef sú órökstudda fullyrðing að
lestrar- og stafsetningarkunnátta
hefði hrakað á þessum tima
reyndist nú rétt við áreiðanlegar
rannsóknir, mætti þá ekki alveg
eins kenna það stafsetningunni og
meiri kröfum sem gerðar eru í
] þeim efnum en áður var?
I Ólafur Gunnarsson segir: „Þeg-
ar við tölum, gerum við það í
heildum, þ. e. hljómmyndum, en
ekki einstökum hljóðum “ Þetta
er jafnrétt eða jafnrangt og ef
ég segði að ritað mál væri sam-
sett úr orðum, en ekki stöfum,
því að þessar „heildir“ talmáls-
ins eru vitanlega samsettar úr
einstökum hljóðum.
í sambandi við þá aðferð að
kenna börnum að „stafa upp á
gamla pjóðinn" — sem Ólafur
hrósar svo mjög, enda get ég ekki
annað séð en sú aðferð sé líka
góð, þó að ég telji hljóðaaðferð-
ina betri í höndum þeirra sem
kunna með að fara — er rétt að
minna á þá sálfræðilegu stað-
reynd að þá fyrst getur barnið
farið að kveða að þegar það er
farið að tengja mynd stafsins
(sjónmyndina) á pappirnum við
hljóðið (heyrnarmyndina) í crð-
inu. Hins vegar er stöfunar-
aðferðin líklega vandaminni
en hljóðaaðferðin og því skað-
minni í meðferð lélegs kennara.
Og mjög líklegt er að stöfunar-
aðferðin gamla hefði aldrei skilað
svo góðum árangri sem raun varð
á ef þeir sem kenndu hefðu ekki
sjálfrátt eða ósjálfrátt beint at-
hygli barnsins að hljóðinu sem
hver stafur táknar. Það var að
minnsta kosti siður að tæpa á
fyrsta hljóði orðsins til að koma
barninu á rekspöl með að kveða
að.
Eitt atriði skal enn minnt á í
þessu máli. Það er sambandið
milli stafsetningar og framburð-
ar, en það hefur tæpast komið
nógu greinilega fram í deilu
þeirra Matthíasar og Ólafs. Það
er meira mál en svo áð rakið
verði hér, en aðalatriði þess, hvað
snertir lestrarkennslu, er þetta:
Því minna bil sem er milli fram-
burðar og stafsetningar, þeim
mun auðveldari viðureignar er
stafsetningar- og lestrarkennsla.
Óskýr og tafsandi framburður,
þar sem sleppt er ef til vill hálf-
um orðum eða óeðlilega miklu af
hljóðunum, verður alltaf þrösk-
uldur í vegi hljóðaaðferðarinnar
við lestrarkennslu, stafsetningar-
kennslu og alls móðurmálsnáms.
Og skoðun míh er sú að meðan
ekki er lögð almennari áherzla
á að kenna börnum og ungling-
um góðan og skýran framburð
en nú er gert, verði engum við-
hlítandi árangri náð í móðurmáls-
kennslu nema hjá takmörkuðum
hluta nemenda, hvorki í barna-
skólum né framhaldsskólum.
★
Þetta er orðið nógu langt. Ég
hef hrakið nokkrar fræðilegar
skekkjur í forsendum Óláfs fyrir
útskúfunardómi hans á hljóðaað-
ferðinni við lestrarkennslu ís-
lenzkra barna. Verður hver og
einn að gera upp við sig hvort
honum finnst dómur hans standa
jafnréttur, þótt fallnar séu for-
sendurnar. Að síðustu vil ég neita
þeim ummælum hans að þær að-
ferðir sem hann vænir dr. Matt-
hías um að nota, hefðu ef til vill
átt heima í pólitískri deilu, en
ekki ummælum um sérfræðileg
efni; ég get ekki skilið að fals
eigi fremur rétt á sér í stjórn-
málum en annars staðar. En sízt
af öllu eiga ógrundaðar staðhæf-
ingar heima í „umræðum um
fagleg málefni."
Árni Böðvarsson.
Hröð keyrsla veltlur járnbraut-
arslysi
BRUSSELS — Ólöglega mikill
hraði er taldinn sennileg orsök
járnbrautarslyssins í Belgíu á dög
unum, en þar fórust 13 Þjóðverj-
ar, er voru á leið heim frá lands-
keppninni milli Þýzkalands og
Englands, er fram fór í Lundún-
um. Lestin hefir sennilega henzt
af teinunum á samskeytum vegna
of mikils hraða.