Morgunblaðið - 15.07.1955, Blaðsíða 9

Föstudagur 15. júlí 1955
MORGVNBLAÐ1B
9
Kýpur — erfitt vibfangsefni fyrir
Breta og A-bandalagib í heild
Bretar bjóða Grikkjum og Tyrkjum
til ráðstefnu í Lundúnum
EDEN forsætisráðh. Breta, hefir
gripið til athyglisverðs ný-
mælis — a. m. k. ef miðað er við
hina hefðbundnu stefnu brezka
heimsveldisins — í sambandi við
lausn Kýpur-deilunnar. Tyrkjum
Og Grikkjum hefir verið boðið
til ráðstefnu í London, sem á
pappírnum kallast „Viðræðu-
fundur um stjórnmál og varnar-
mál landanna austanvert við
Miðjarðarhaf“. En kjarni vanda-
málsins er eyjan Kýpur.
í margar aldir hefir eyjan ver-
ið þrætuepli, og nágrannaþjóð-
irnar hafa barizt um yfirráð yfir
eynni, og enn á ný hefir hún
orðið tilefni til mikilla óeirða og
aesinga, er oft hefir lokið með
blóðsúthellingum. Ástandið var
því orðið mjög alvarlegt. En
væntanleg Lundúna-ráðstefna
kom fyrst til tals, eftir að Bret-
ar höfðu sent opinber mótmæli
til grísku stjórnarinnar vegna
útvarpssendinga frá Grikklandi,
en um þær mátti segja, að þær
væru beinlínis hvatning til Kýp-
nrbúa um að hefja uppreisn gegn
Bretum.
I
- ★ -
Á Kýpur búa fjórum sinnum
fleiri Grikkir en Tyrkir, og kraf-
an um sameiningu eyjarinnar
við Grikkland nýtur því stuðn-
íngs mikils meiri hluta eyjar-
skeggja.
Uppþotin beindust fyrst og
fremst gegn Englendingum en
bitna líka oft á Tyrkjum, en
kjarni málsins í þessu efni er sá,
að England, Tyrkland og Grikk-
land eru vopnafélagar I Atlants-
hafsbandalaginu, og engin þess-
ara þjóða vill eiga það á hættu,
að Kýpur-málið stofni varnar-
samstarfinu í hættu.
i — ★ —
Með boði sínu til ráðstefnu
gefur brezka stjórnin i skyn, að
Kýpur sé ekki aðeins brezkt
yfirráðasvæði, heldur sé hún
einnig sameiginlegt vandamál
allra Atlantshafsbandalagsríkj-
anna — að því er varðar varn-
armál — ekki sízt þar sem nú
er unnið að stækkun flugvallar-
ins á eynni, og ætlunin er að
staðsetja þar brezka setuliðið,
sem áður var á Súez-eiðinu.
Hinsvegar vilja Bretar ekki
sætta sig við, að innanlandsmál
þessarar brezku krúnunýlendu
verði umræðuefni á alþjóðaráð-
stefnum. Eden vill ekki eiga neitt
undir öðrum þjóðum, begar við-
skiptamál Kýpur eru á dagskrá,
enda kom þetta greinilega í ljós,
þegar Grikkir reyndu að fá Kýp-
urmálið sett á dagskrá S. Þ., og
urðu að sætta sig við, að stjórn-
málanefndin ákvæði með 46 at-
kvæðum gegn 0 að visa málinu
frá.
Bretar hafa lengi brætt með
sér að veita Kýpur sérstaka að-
stöðu innan Brezka heimsveldis-
ins. Eyjarskeggjum vo?u boðnar
umbætur á stjórnarfyrirkomu-
laginu tvisvar — á árunum 1946
og 1954 — en í báðum tilfellun-
um var gert ráð fyrir, að eyjan
yrði áfram krúnunýlenda, og hin-
ir 500 þús. ibúar eyjarinnar neit-
uðu því tilboðunum.
Stjórnmálamönnum í London
hefir^jafnvel komið til hugar að
gera Kýpur að sjálfstæðu sam-
bandsríki innan brezka heims-
veldisins, en ekki er ósennilegt,
að málin séu nú komin á það
stig, að ókleyft reynist að fara
slíkan meðalveg. En með því að
bjóða Grikklandi og Tyrkiandi
til ráðstefnu í Lundúnum eftir
Genfar-ráðstefnuna, væntir
brezka stjórnin þess að fá lengri
umhugsunarfrest.
Eigil Steinmetz.
iagt frá fundi Þingmannasam>
bands Norðurlam
Stutt samtal við jónas G Rafnar, alfun.
30
Akureyri, 11. júlí.
FUNDUR þingmannasambands Norðurlanda var haldinn i
Kaupmannahöfn dagana 28.—30. júní s.l. Fundinn sátu fyrir
Islands hönd alþingismennirnir Jónas G. Rafnar, sem var formaður
íslenzku nefndarinnar, Einar Ingimundarson, Bernharð Stefánsson
og Haraldur Guðmundsson. Á fundinum voru mættir fulltrúar frá
öllum Norðurlöndunum.
Þingmannasamband Norður-
landa er aðili að alþjóðaþing-
mannasambandinu IPU, en þing
þess mun verða haldið í Hels-
ingfors á hausti komanda.
í KRISTJÁNSBORGARHÖLL
Fréttamaður blaðsins hitti Jón-
as G. Rafnar að máli, er hann
kom heim af fundinum, og átti
við hann stutt samtal um störf
fundarins. Alsing Andersen, einn
af fulltrúum Dana, sem er for-
maður Norðurlandasambandsins,
setti þingið, sem haldið var í
Kortið sýnir legu Kýpur, en sjá
má af henni, hversu hernaðar-
lega mikilvæg eyjan er.
Sáltafundur í gær
í VESTMANNAEYJUM var
sáttafundur í allan gærdag í vél-
gæzlumanna-deilunni. Stóð sá
fundur enn í gærkvöldi, skömmu
áður en blaðið fór í prentun.
Bofmhiti djú
óhagsfæður
SAMKVÆMT ákvörðun síðasta
Alþingis var ríkisstjórninni
falið að láta framkvæma leit að
nýjum fiskimiðum, aðallega
karfamiðum, fyrir Norður- og
Norðausturlandi.
í gær birti fiskideild Atvinnu-
deildarinnar fréttatilkynningu
um þessa rannsókn og þar seg-
ir á þessa leið:
Atvinnumálaráðuneytið fékk
togarann Harðbak frá Akureyri
til leitarinnar, sem var undir
stjórn skipstjórans, Sæmundar
Auðunssonar og Ingvars Hall-
grímssonar, fiskifræðings, frá
Fiskideild Atvinnudeildar Há-
skólans.
Fór leitin fram dagana 1.—13.
júlí og var leitað allt vestan frá
Strandagrunni og fyrir Norður-
og Austurlandi suður til Þórs-
miða.
Var oftast togað djúpt á land-
grunnshallanum milli 200 og 500
Einokuinarnefndin brezka þorði ekki að
rannsaka, hvort henni bæri að rannsaka
löndunarbann togaraeigendanna
Gaf ekki ákveðið hvar verkahringur hennar lægi
As.I.'vetri ákvað brezka ríkisstjórnin að skipa sérstaka nefnd
til að rannsaka háttalag einokunarhringa þar í landi. Um það
leyti létu nokkrir þingmenn í ljós þá von að þessi nefnd myndi
xeyna að grafa fyrir rætur þess meins sem einokunarhringur
brezkra togaraeigenda er orðinn. Þótti það líklegt, þar sem hvergi
hefur neinn einokunarhringur beitt eins skefjalausum og opin-
berum ofbeldisaðgerðum eins og brezkir togaraeigendur er þeir
þvinguðu fiskkaupmenn til að hafna kaupum á íslenzka fiskinum.
ÖVfST UM VERKAHRINGINN
Það vekur því furðu, að nefndin
hefur nú skilað áliti og lýsir því
þar yfir, að hún treysti sér ekki
til að rannsaka orsakir og tilgang
fisklöndunarbannsins. Segir orð-
rétt í skýrslu nefndarinnar:
„Það myndi hafa kostað ýt-
arlega rannsókn, að ákveða,
hvort eða að hve miklu leyti
þessar aðgerðir (löndunarbann-
ið) falla innan verkahrings
nefndarinnar.“
Niðurstaðan verður því sú, að
vegna þess að það kostar mikla
xannsókn að athuga, hvort lönd-
iunarbannið fellur innan verka-
hrings einokunarnefndarinnar, þá
lætur nefndin enga rannsókn fara
fram á því.
ALLT „SÉRLEGA *
ÓVENJULEGT“
Nefndin fer fáum orðum um
löndunarbannið. Hún segir, að all-
ar aðstæður séu alveg sérlega
óvenjulegar. Hér sé um að ræða
algerlega einstæða beitingu
viðskiptabanns kaupenda. - Seg-
ir nefndin að það séu kaupendurn-
ir (fiskkaupmannafélag Grimsby)
sem hafi lagt viðskiptabann á selj
endurna (íslenzka togara) og það
þótt engin deila né misklíð sé milli
þessara aðilja. En deilan er hér
milli togaraeigenda í Grimsby og
íslenzku ríkisstjórnarinnar. Þó tel-
ur nefndin að brezkir togaraeig-
endur hafi stutt fiskkaupmennina
í löndunarbanninu (!!) og einstöku
dæmi séu til þess að fiskkaupmenn
sem keyptu fisk af Islendingum
hafi verið settir í bann um kaup
á öðrum fiski og ís.
FURÐULEG FRAMKOMA
STJÓRNSKIPAÐRAR NEFNDAR
Svo fáránlegar eru skýringar
hinnar opinberu brezku nefndar.
Það er ekki nóg með það, að hún
hliðri sér hjá að rannsaka alvar-
legasta^g opinberasta dæmi verzl-
unareinokunar, heldur leyfir hún
sér að koma með yfirlýsingar eins
og það að landhelgismál Islands
séu deilumál milli brezkra togara-
eigenda og ríkisstjórnar íslands.
Þótt það ætti að vera augljóst að
brezkir togaraeigendur eru að al-
þjóðarétti engir aðiljar að slíku
máli. En furðulegast af öllu er þó
að einokunarnefndin skuli ekki
minnast einu orði á þá staðreynd
sem allir vita, að það voru brezkir
togaraeigendur sem knúðu fiski-
kaupmenn í Grimsby með hótun-
um og ofbeldi til að setja löndun-
arbann á. Og eins og allir vita
hafa meginhvatir togaraeigenda
verið að sölsa undir sig einokunar
aðstöðu á brezkum fiskmarkaði,
svb að þeir geti verið einráðir um
verðið.
var
er leitað var
m. dýptarlínanna og utan venju-
legra fiskislóða. Víðast hvar gekk
vel að toga en lítið var um fisk
á djúpmiðunum norðan- og aust-
anlands á þessum tíma, nema
djúpt á Strandagrunni, enda
voru hitaskilyrði við botn hag-
stæð þar.
Auk veiðitilraunanna með botn
vörpu var mældur botnhiti á
flestum togstöðvunum eða í 22
skipti alls, í 16 skipti mældist
botnhitinn undir 3°C en í 6 skipti
yfir 3°C. Þegar athugað var sam-
bandið milli aflamagnsins og
botnhitans, kemur í ljós, að
þorsks verður mjög lítið vart þar
sem botnhiti er undir 2,8°C. Kem
ur það vel heim við reynslu Norð-
manna, en við Norður-Noreg
heldur þorskur sig aðallega í
3°C heitum sjó.
Hins vegar varð ekki fundið
eins beint samband milli botn-
hitans og karfaaflans, en þó varð
aðeins einu sinni vart við veru-
legt karfamagn þar sem botn-
hiti var undir 2°C.
Má því gera ráð fyrir, að mæl-
ingar sjávarhitans gætu komið
fiskiskipum að góðu gagni við
veiðarnar.
í skýrslu sinni um leiðangur-
inn bendir Ingvar Hallgrimsson,
fiskifræðingur á, að botnhiti djúp
miðanna fyrir Norður og Aust-
urlandi hafi verið óhagstæður á
þessum tíma, en hann leggur til
að farinn verði annar leiðangur
yfir þetta svæði að áliðnu sumri,
þegar upphitun sjávaiins er orð-
in meiri.
Kristjánsborgarhöll. Ræddi hann
um þýðingu sambandsins og nau9 -■
syn þess, að styrkja sem mest
tengslin milli hinna norrænu
frændþjóða, sem svo margt eiga
sameiginlegt.
MÁL ÞINGSINS
Fyrsta málið á dagskrá var,
að Erik Eriksen, fyrrv. forsætis-
ráðherra Dana, gerði mjög ítar-
lega grein fyrir hinni nýju
stjórnarskrá Danmerkur. í til-
efni af því tóku fulltrúar ann-
arra landa til máls og skýrðu
frá ýmsum atriðum í sambandi
við stjórnskipun viðkomandi
landa. Starfstilhögun á þjóðþing-
um Norðurlanda var sérstaklega
til umræðu, og þau tilvik, sem
heimila þjóðaratkvæðagreiðslu
og hvernig þingrofsréttinum
væri beitt.
KJARNORKU-UMRÆÐUR
Voru umræður hinar fróðleg-
ustu. Af íslands hálfu ræddi Jón-
as G. Rafnar þetta mál. — Að-
almál á dagskrá fundarins var
hagnýting kjarnorkunnar í þágu
friðsamlegra starfa. Prófessor
Niels Bohr, sem er einn þekktasti
vísindamaður á því sviði, flutti
mjög fróðlegt erindi um þetta
efni. Einnig töluðu visindamenn
frá Noregi og Finnlandi. Urðu
um þetta málefni miklar umræð-
ur. Var sérstaklega rætt um þann
möguleika, að kjarnorkan kæmi
á næstu árum í stað rafmagns og
olíu, sem orkugjafi. í umræðun-
um kom það fram, að það væri
álit vísindamanna, að kjarnorkan
gæti ekki komið í stað rafmagns
í náinni framtíð, þar sem að-
staða væri heppileg til þess að
ná orkunni úr fallvötnum. Víst
mætti telja, að eins og aðstæður
væru hér á íslandi, að ódýrara
væri að nota fallvötnin sem
orkugjafa.
★ ★
Haraldur Guðmundsson tók til
máls af hálfu íslendinga í þess-
um umræðum. — í stuttu máli
má segja, að þessir fundir voru
hinir ánægjulegustu í alla staði.
Einn mesti ávinningurinn við
fundi sem þessa, er hin persónu-
legu kynni, er stjórnmálamenn-
irnir verða aðnjótandi, og sá að-
staða, sem þeim skapast til kynn-
ingar á málefnum landa sinna.
Móttökur Dana voru hinar
ágætustu í alla staði. — Ákveðið
var, að næsti fundur þingmanna-
sambandsins skyldi haldinn i
Reykjavík að tveimur árum liðn-
um. — Vignir.
Kirkjukórasamband N.-Þingeyjarsýslu
KIRKJUKÓRASAMBAND Norð-
ur-Þingeyjarprófastsdæmis hélt
söngmót sunnudaginn 26. júní s.l.
að Lundi í N.-Þingeyjarsýslu.
Fimm kirkjukórar úr prófasts-
dæminu sungu á mótinu, fyrst
nokkur lög sjálfstætt, hver kór,
og svo síðast allir 5 kórarnir
nokkur lög saman, og var sá kór
um 100 manns.
Mótið var mjög fjölsótt, enda
veður hið ákjósanlegasta. For-
maður sambandsins, Björn Har-
aldsson í Austurgörðum setti mót
ið með ræðu, þar næst var stutt
andakt, sunginn sálmur og lesin
stutt hugvekja, — er Björn Har-
aldsson las — því prestar voru
um þetta leyti á synodus. Að því
loknu var annar sálmur sunginn,
og tóku allir þátt í þessum söng.
Þar næst hófst söngur kóranna,
en þeir voru þessir:
Kirkjukór Kelduhverfinga,
söngstjóri Björg Björnsdóttir.
Kirkjukór Núpasveitar, söng-
stjóri Ragnar Helgason.
Kirkjukór Raufarhafnar: söng-
stjóri Hólmfríður Árnadóttir.
Kirkjukór Þórshafnar, söng-
stjóri Oddný Árnadóttir.
Kirkjukór Öxfirðinga, söng-
stjóri *Björg Björnsdóttir.
Að því ioknu flutti Eyþór
Stefánsson stutt erindi um kirkju
söng og giidi hans fyrir kristnina.
Sungu svo allir kórarnir saman
að lokum nokkur lög undir stjórn
Eyþórs.
Þar á eftir fluttu þeir kvæði:
Snæbjörn Einarsson, Raufarhöfn
' og Ragnar Helgason, Valþjófs-
stað, og voru þau frumsamin.
Erb. á bls. 19