Morgunblaðið - 31.07.1956, Síða 9

Þriðjudagur 31. júlí 1956
MORGVNB7/ÁÐU
9
Réttoro uð
I' SLENZKA Ríkisútvarpiö hefur
nú starfað um aldarfjórðungs
skeið. Hefur það oft orðið fyrir
mikilli gagnrýni, sem í rauninni
má segja að stafi af vinsældum
þess. Hina ómissandi útvarps-
dagskrá vilja ailir hafa sem full-
komnasta, en skoðanir um hvað
sé fullkomið í þessum efnum eru
æði skiptar. Ef litið er almennt
og með sanngirni á starfsemi út-
varpsins, munu flestir sammála
um, að það standi sig yfirleitt
vel, og að það hafi með höndum
mjög mikilvægt menningarhlut-
verk. Eir á því sviði er. útvarpið
oft gagnrýnt mest. Ýmsum, eink-
um ungu fólki, þykir sem nokkuð
af erindunum (þó fróðleg séu) og
sígildu tónlistinni mætti víkja
fyrir léttara hjali og dægurlög-
um.
Það, sem háir íslenzka útvarp-
inu meir en nokkuð annað, er hið
afar ófullkomna húsnæði þess, en
það hefur ekki fengið leyfi til
þess að reisa sitt eigið hús, þótt
það hafi tilbúnar teikningar, lóð
og nokkurt fé til framkvæmda.
Annars hlýtur féleysi að standa
útvarpi svo lítillar þjóðar fyrir
þrifum, og ef hægt væri að verja
meira, helzt mun meira, fé til
dagskrárinnar, yrði því gert
kleiít að verða enn frekar við
óskum og þörfum landsmanna.
TVÖFÖLD
ÚTVARPSDAGSKRÁ
Nú er svo komið, að vart mun
til sú fjölskylda á landinu, sem
ekki hefur útvarpsviðtæki, og
sumar reyndar tvö eða þrjú.
Enda munu allt að 50 þúsund við-
tæki vera í notkun. Þannig nær
útvarpið til allrar þjóðarinnar.
Hefur þar takmarki verið náð út
af fyrir sig. En þá er að stefna
að nýjum.
Flestir munu sammála um, að
útvarpinu beri að keppa að leng-
ingu aðaldagskrárinnar í fram-
tíðinni, þannig að hún nái yfir
allan daginn og kvöldið. Einnig
þurfi að hafa aðra léttari dag-
skrá þá tíma á kvöldinu, sem
mest er hlustað. Vafalaust munu
líða mörg ár áður en öllu þessu
verður komið í kring, en fyrr eða
síðar hlýtur svo að verða, enda
auðvelt að vinna að aukningu út-
varpssendinga í áföngum.
Vart þarf að rökstyðja nauð-
syn þessara breytinga, en benda
má á, að útvarp á morgnana og
um miðjan daginn myndi vinsælt
af mörgum. Þá mætti kenna hús-
mæðrum ýmsa hluti og einnig
myndu þær þiggja létta tónlist til
að auðvelda sér húsverkin. —
Svipað er að segja um marga
vinnustaði, en það mun æ algeng-
ara að leikin sé tónlist nokkurn
tíma á degi hverjum á slíkum
stöðum; þykir það auka afköstin
og gera fólk ánægðara. Búnaðar-
þættir virðast einnig eiga heima
i dagskránni um miðjan daginn,
í öllu falli á veturna, auk annars
óskylds efnis. Aftur á móti yrði
útvarp á jarðarförum að hverfa
að mestu eða öllu leyti.
Áhugi er mikill fyrir léttri dag-
skrá á kvöldin samhliða aðaldag-
skránni. f slíkri dagskrá yrði
mjög mikið af léttri tónlist og
þyrfti þá oft ekki annað en
skemmtilegan kynnir auk hljóm-
platna. Einnig alls konar léttara
hjal og söguupplestra. Allt á
þetta vissulega rétt á sér. Á suma
tíma mætti losa aðaldagskrána
við flest það, sem mest tekur á
taugar þeirra, sem sífellt eru
alvarlega hugsandi.
Þess ber þó að geta, að ekki
mun eins auðvelt að auka hér
útvarpsefni og virðast kann við
fyrstu sýn, enda nægja peningar
ekki einir saman. Má búast við,
að létt dagskrá yrði hvað erfið-
ust viðfangs. Skemmtikraftar
eru af skornum skammti og
verða menn að sætta sig við þá
staðreynd að brandaraþættir, svo
eitthvað sé nefnt, geta ekki verið
á hverju kvöldi. En þegar stórar
erlendar útvarpsstöðvar geta
byggt dagskrár sínar, að veru-
bæta útvarpið en hefja sjónvarp ú íslandi
Wealdimar MSrisiia»ss&n skriiar
usn vandamál útvarps hérlendis
legu leyti, upp á hljómplötum og
rabbi um þær, þá ætti útvarpið
hér að le-yfast að gera það einnig.
Ennfremur hefur íslenzka út-
varpið mjög lítið notfært sér
möguleika, sem eru fólgnir í því
að endurtaka dagskrár, slíkt ætti
þó að vera mjög auðvelt með
notkun segulbandstækja.
SJÓNVARPSSENDINGAR
Ljóst er að útvarpið á mikið
starf framundan á næstu árum og
því mun ekki veita af öllu því
fé, sem það getur náð í. Þrátt
fyrir þessa staðreynd, hafa ýmsir
aðilar ekki hikað við að koma
með tillögur um sjónvarp á ís-
landi, þótt allar líkur bendi til
að fjárframlög til þess, myndu
koma í veg fyrir aukin fjárfram-
iög til útvarpsins.
sjónvarpstæki í tíma og ótíma.
Má ljóst vera, hve óheppileg þaul
seta barna yfir misjöfnum dag-
skrám er, borið saman við nám
og leiki. Einnig má geta þess, að
miklar setur yfir síkvikulum
myndum á hinum litla fleti
þreytir augu margra, enda vilja
myndirnar vera óskýrar nema á
stórum og mjög dýrum tækjum.
Ekki þarf mikið hugmyndaflug
til að láta sér detta í hug hvernig
sjónvarp á íslandi myndi verða,
ef því yrði komið upp á næstu
árum. Dagskráin myndi mjög
stutt (sem að vísu er kostur að
ýmsu leyti) og ákaflega léleg.
Það er engin óþarfa svartsýni að
gera ráð fyrir ákaflega lélegri
dagskrá. Féleysi sjónvarpsstöðv-
arinnar myndi sjá fyrir því. Inn-
lent efni hlyti að verða afar tak-
ar nágrannarnir hefðu það. Það
mun ekki ofmælt, þótt sagt sé, að
íslenzka þjóðin hefur ekki ráð á
slíku æfintýrum um þessar mund
ir, og menning hennar myndi
ekkert aukast, þótt látið sé liggja
á milli hluta hvort hún myndi
minnka, við tilkomu sjónvarps.
TÆKNILEGAR
FRAMFARIR
Telja má líklegt að aðstæður
breytist síðar, þjóðinni fer ört
fjölgandi og sjónvarpstæknin ört
vaxandi. Eftir nokkur ár getur
sjónvarp í litum orðið mun ódýr-
ara, en venjulegt sjónvarp er nú.
íslendingar geta vel beðið eftir
þessari nýju tækni í svo sem
20—30 ár. Á meðan ætti að leggja
áherzlu á að lengja og bæta út-
varpsdagskrána að miklum mun,
dráttur yrði á þessum nýju send-
ingum.
Mörg útvarpsviðtæki, sem flutt
eru nú til landsins, munu geta
náð þessum útvarpsbyigjum, og
smám saman, eftir það sem fólk
endurnýjaði viðtæki sin, myndi
það njóta hinna nýju sendinga,
Þetta mun hækka sjálf viðtækin
mjög lítið í verði. Þarna er um
nýja tækni að ræða, sem \æri
okkur fjárhagslega vel viðráðan-
leg og tónlistarunnendum mikils
virði, en tónlistaráhugi hefur
vaxið afar mikið í landinu á
undanförnum árum, og á útvarp-
ið verulegan þátt í þvi. Eftir að
útvarpið hefði komið upp tveim-
ur dagskrám, væri nægjanlegt að
aðaldagskráin yrði FM útvarp
auk hins venjulega.
NEFSKATTUR
Eins og áður er rætt um, þá
þurfa tekjur útvarpsins að auk-
ast að miklum mun. Þar sem
allir njóta nú útvarpsins virðist
sjálfsagt, að afnotagjaldinu sé
breytt í nefskatt, sem innheimt-
ur yrði með öðrum gjöldum. —
Mætti þannig spara óþarfan
skrifstofu- og innheimtukostnað.
Og einnig yrði þessi tilhögun rétt
látari, því vitað er, að mikið er
í landinu af viðtækjum, sem ekki
eru skrátt. Móti þessu hafa verið
færð þau rök, að útvarpið yrði
ósjálfstæðara, ef það þyrfti enn
frekar undir ríkissjóð að sækja.
Auðvelt ætti að vera að koma því
þannig fyrir, að útvarpið fengi
afnotagjöldin, sem ríkissjóður
innheimti, án minnstu erfiðleika,
enda hafa ekki, svo dæmi sé tek-
ið, heyrzt kvartanir fráí kirkj-
unni, um að hún fengi ekki greið-
lega kirkjugjöldin, sem innheimt
eru á þennan hátt.
Útlitsteikning af nýja útvarpshúsinu.
Á þessari miklu öld tækninnar
hefur sjónvarp orðið algengt í
ýmsum löndum, á það einkum
við um Bandaríkin, en einnig
mörg Evrópulönd. Aldrei í sögu
mannkynsins hefur verið jafn-
mikið kapphlaup og nú, á milli
þjóða, um að dragast ekki aftur-
úr á sviði þæginda og tæknilegra
framfara. Má telja líklegt að hug-
myndin um sjónvarp á íslandi sé
sprottin af lönguninni til þess, að
við getum fylgzt með á þessu
sviði sem öðrum. Sjálfsagt er, að
við kynnum okkur sem bezt
nýjungar, sem koma fram er-
lendis, svo við getum tekið þær
upp, ef ráðlegt þykir. En við
verðum alltaf að muna, að við
erum lang minnsta sjálfstæða
þjóðin í heiminum og höfum því
yfir litlu fé að ráða. Og í þessu
sérstaka sambandi, sem hér er
til umræðu, má minna á, að mjög
má deila um kosti þess að hafa
sjónvarp.
Danir, sem eru þrjátíu sinnum
fleiri en íslendingar, treysta sér
ekki til að hafa nema stutta sjón-
varpsdagskrá, eða aðeins 11 klst.
á viku. í Svíþjóð er sjónvarpið
enn á tilraunastigi, og í Stokk-
hólmi er ekki sjónvarpað nema 1
tíma á dag, sex daga í viku, en
þó ekki sumarmánuðina. Bretar
hafa langa dagskrá og reyndar
aðra, sem byggir á auglýsingum.
Mjög fer tvennum sögum af
ágæti þeirra þar í landi. í Banda-
rikjunum er víðast hægt að ná
í margar dagskrár samtímis. Oft
má sjá þar í sjónvarpi ýmislegt
gott, en margt er þar mjög lé-
legt. Þó hafa flestar bandarískar
sjónvarpsstöðvar yfir miklu fé að
ráða vegna auglýsinganna, sem
á hinn bóginn eru flestum hvim-
leiðar.
LÉLEG DAGSKRÁ
Sjónvarp hefur þann mikla ó-
kost, borið saman við útvarp, að
ekkert er hægt að gera meðan
horft er á það. Mun sjónvarp því
draga úr lestri og tómstunda-
vinnu fólks og glepja fyrir börn-
um, enda hefur reynslan sýnt, að
þau hafa löngun tll að sitja við
markað. Hægt yrði að sjónvarpa
lokasýningum á leikritum í Þjóð-
leikhúsinu og nokkrum öðrum
skemmtunun^, en slíkt yrði aug-
ljóslega af skornum skammti. —
Ekki myndu líða nema fáar vik-
ur, þangað til allir voru orðnir
leiðir á að sjá þulina lesa fréttir
eða veðurfregnir, og flestir hafa
séð helztu söngvara okkar, svo
lítið nýnæmi væri að sjá þá í
sjónvarpi. Eitthvað fleira mætti
tína til, en síðan yrði ekki um
annað að ræða en erlendar kvik-
myndir. Það væri fráleitt að
byggja sjónvarpsdagskrá upp af
lélcgum kvikmyndum, en betri
myndir myndi stöðin vart nokkru
sinni hafa efni á að leigja, í öllu
falli ekki í fyrirsjáanlegri fram-
tíð, Yfirleitt sýnir reynsla ann-
arra þjóða, að góðar sjónvarps-
dagskrár eru svo dýrar, að vafa-
samt má telja, að þeir sem vilja
koma upp sjónvarpi hér, hafi
kynnt sér þá hlið málsins til hlit-
ar. —
SAMKEPFNI
VIÐ NÁGRANNANA
Þrátt fyrir hina ömurlegu
mynd, sem hér hefur verið dregin
upp af hugsanlegu sjónvarpi á
íslandi, þá er ekki að efa, að fólk
myndi flykkjast til að kaupa sjón
varpsviðtæki. Fáir vilja vera
eftirbátar nágrannanna, og ís-
lenzku þjóðinni er flest annað
betur gefið en sparsemi, sem að
visu er að nokkru leyti afleiðing
hinnar stöðugu verðbólgu. — Nú
eru sjónvarpsviðtæki dýr, þau
sem góð eru kosta alltaf helm-
ingi meira en góð útvarpstæki.
Og mörgum sendistöðvum þyrfti
að koma upp, því að þótt ein
sterk myndi nægja þéttbýlinu í
suð-vestur horni landsins, þá
yrði fljótlega að bæta úr óánægju
hinna sjónvarpslausu annars stað
ar. Enda væri hlálegt, ef þessi
vafasama blessun yrði til að auka
flóttann úr sveitunum!
En því þá að auka á þarfir
fólksins eins og á stendur? Vart
er að efa, að það myndi talið til
þarfa að hafa sjónvarpstæki þeg-
fyrr en því er lokið höfum við
ekki ráð á að hafa sjónvarp, og
er lítil ástæða til að gráta þá
staðreynd.
Nokkur áhugi mun vera fyrir
því, bæði vestan hafs og austan,
að koma á sjónvarpssendingum
yfir Atlantshafið. En slíkt er
miklum erfiðleikum bundið, þar
sem sjónvarpsbylgjur lúta öðrum
lögmálum en útvarpsbylgjur. —
Þrátt fyrir tæknilegar framfarir
mun varla búist við, að nokkru
sinni muni reynast unnt að sjón-
varpa án endurvarpsstöðva yfir
hafið. (Þó mun í athugun aö
sjónvarpa eitthvað í gegnum
símastreng, sem verið er
að leggja yfir Atlantshaf, en það
mun ýmsum annmörkum háð).
En með slíkum stöðvum, á ís-
landi og víðar, ætti að vera hægt
að leysa þennan vanda, enda hef-
ur oft verið minnzt á ísland í
þessu sambandi. Ef einhvern
tíma yrði úr þessum framkvæmd
um, myndu íslendingar eðlilega
ekki standa í vegi fyrir þeim.
Myndi þá aðstaða og þar með af-
staða íslendinga til sjónvarps-
sendinga breytast, enda yrði þá
völ á fjölbreyttu, og væntanlega
ódýru sjónvarpsefni.
FM ÚTVARP
í sambandi við endurbætur á
útvarpinu, má minna á nýja
tækni, sem héfur orðið algeng
víða um lönd eftir stríðið, en það
er hið svonefnda FM útvarp (ís-
lenzkt orð vantar enn sem komið
er yfir þetta hugtak). Þykir það
gefa mun betri hljóm en venju-
legt útvarp, og er einkum mikils
metið af tónlistarunnendum. Um
þessar nýju útvarpssendingar
(ultra-stuttbylgjur) gilda svipuð
lögmál og sjónvarpssendingar. —
Fyrir allt ísland þyrfti margar
endurvarpsstöðvar, en ein myndi
nægja þéttbýlinu í suð-vestur
horni landsins. Slík stöð myndi
ekki kosta mikið og væri hægt
að koma upp aðeins einni fyrst
í stað, þar sem hagnaðurinn af að
hafa FM útvarp er ekki það mik-
ill, að óánægju þyrfti að valda
annars staðar á landinu, þótt
AUGLÝSINGAÚTVARP
í sambandi við létta dagskrá
á kvöldin, væri athugandi hvort
ekki mætti reka hana sem aug-
lýsingarútvarp, þannig að útvarp
að yrði 2—3 auglýsingum á svo
sem 15 mínútna fresti. — Myndi
slík tilhögun eiga sér fjölmarga
formælendur, ef velja ætti á milli
hennar og þess, að hafa léttu
lagskrána alls ekki, enua eru fs-
lendingar ekki óvanir útvarps-
auglýsingum, þótt með nokkru
öðru sniði séu. Aðaldagskráin
myndi hafa auglýsingar á svip-
aðan hátt og nú, og þá einkum
margvíslegar tilkynningar. Milli
dagskrárliða er hægt að hafa sér-
staklega valdar verzlunarauglýs-
ingar. Ættu þær lítið að þurfa að
■pilla hinni svokölluðu „léttu
dagskrá".
En öll aðstaða útvarpsins verð-
ur erfið þangað til því hefur tek-
izt að koma upp þeim bygging-
um, sem áætlanir hafa verið gerð
ar um, og aukin starfssiri krefst
aukinna útgjalda. Ein fjáröxlunar
leið er þess virði að hún sé athug-
uð, en það er hvort setja mætti
á stofn auglýsingaútvarp fyrir
Bretlandseyj ar. Vegna þeirrar
reglu brezka útvarpsins að taka
engar auglýsingar, er útvarpið
„Radio Luxemburg" stórgróða-
fyrirtæki. Að vísu er sjónvarps-
dagskrá í Bretlandi, sem rekin
er með auglýsingum, en þær aug-
lýsingar eru svo dýrar, að lítil
samkeppni yrði milli þeirra og
útvarpsauglýsinga.
Vegna allmikils stofnkostnaðar
og til frekari tryggingar á góð-
um samböndum við auglýsendur,
væri sjálfsagt að leggja ekki í
framkvæmd sem þessa, íyrr en
eitt eða íleiri þekkt brezk aug-
lsingafyrirtæki hefðu lagt fram
fé til starfseminnar, og þar með
sannað, að þau hefðu trú á, að
hugmyndin i íramkvæmd gæti
orðið arðvænleg. Betri tryggingu
en þá, að slík fyrivtæki vildu
taka þátt í áhættunni, væri ekki
hægt að fá. Þar sem um hugsan-
legan tekjustofn fyrir útvarpið
er að ræða, ætti að vcra rétt að
fá úr þvi skorið hvort þetta gæti
orðið að verulcika.