Morgunblaðið - 19.10.1956, Qupperneq 14

14
MOnCVHBL4Ð1Ð
Föstudagur 19. okt. 1956
— Ræða Gunnars Thoroddsens
Framh. af bls. 13
Bændaflokksins 1937 var með
þeim hætti, að hefði átt að reikna
uppbótarsæti þeirra í einu lagi,
hefðu þeir flokkar fengið einu
uppbótarsæti fleira. Kaunveru-
leg tala uppbótarsæta var 1937:
Sjálfstæðisflokkurinn 5, Bænda-
flokkurinn í, Alþýðuflokkurinn
3, Kommúnistaflokkurin 2. Sjálf-
stæðisflokkurinn og Bændaflokk-
urinn samtals 6 uppbótarsæti. En
ef þeim hefðu verið reiknuð upp-
bótarsæti í einu lagi, þá heíðu
þeir fengið 7 sæti.
Herra forseti: — I>essi upp-
rifjun sögunnar er nauðsynleg
vegna skilnings á meginatriðum
málsins. Menn verða að gera sér
grein fyrir, hver var tilgangurinn
með þessari hörðu og löngu bar-
áttu fyrir uppbótarsætum, því
það atriði er þýðingarmikið og
getur í rauninni ráðið úrslitum
um túlkun á því málefni sem hér
er um að ræða.
En þá kemur önnur spurning,
'og hún er, hvaða sjónarmið á
almennt að hafa um skýringu á
lögum og stjórnarskrá. f raun-
inni má segja, að þar gæti
tveggja meginsjónarmiða. Annað
er bókstafstrúin; bókstafstrúar-
menn segja, að alltaf skuli skýra
lög og dæma dóma eftir orðanna
hljóðan, eftir orðalaginu, því
„bókstafurinn blífur“. Þetta höf-
um við heyrt hvað eftir annað í
þessum umr., og þetta heyrðum
við ekki sízt í kosningabaráttunni
á síðasta sumri.
í því tilfelli, sem hér liggur
fyrir, segja bókstafsmennirnir:
Lögin segja hvergi berum orðum
að það eigi að reikna út uppbót-
arsæti í einu lagi fyrir þessa tvo
flokka. Þess vegna hlýtur að eiga
aS reikna þau í tvennu lagi.
nAtttröll
BÓKSTAFSTRÚARINNAR
Það er vissuiega sorglegt, að
slík bókstafstrú skuli enn vera
við lýði á okkar tímum. Þessi
skilningur um skýringu laga var
ríkjandi á tímum skólaspekinnar
og í myrkri miðalda, en hitt er
furðulegt, að honum skuli skjóta
upp á þessum tímum upplýsing-
ar, lýðfrelsis og lýðfræðslu. Þeg-
ar maður hlustar á góða og
greinda menn, m.a. lögfræðinga,
halda því fram, að það sé orðalag
laganna, sem jafnan eigi að skera
úr og ekkert annað, þá fyllist
maður undrun yfir því og jafn-
vel harmi að sjá afturgengin slík
nátttröll grárrar' forneskju og
steingervinga liðinna alda.
Nei, sú lögskýringarregla sem
fyrir löngu hefur rutt sér til
rúms og viðurkennd er af flestum
hugsandi mönnum, er ekki bók-
starfsskýringin, heldur skyn-
semisskýringin. Það á að beita
skynseminni, og leita að eðlilegri
túlkun á anda og tilgangi lag-
anna. Það á að leita að því, hvað
fyrir löggjafanum hefur vakað,
til þess áð finna sem allra eðli-
legasta og skynsamlegasta lausn
málsins. Ef ekki eru til skýr laga-
ákvæði um eitthvert atriði, þá á
að finna, hvað væri eðlilegast. í
rauninni hefur þessi skýringar-
regla verið viðurkennd á öllum
öldum af hinum beztu lögvitring-
um.
AÐ DÆMA EFTIR ÞVÍ SEM
ER SANNGJARNAST OG
RÉTTLÁTAST
Það var gullvæg regla, sem
viturlega var orðuð í Rómarrétti,
að þegar bein lagaákvæði skorti,
þá skyldi dæma ex bono et
equo, þ.e. eftir því sem sann-
gjarnast væri og réttlátast.
Það þarf ekki að leita til
margra lögfræðinga nú á dógum,
til þess að sannfærast um að það
er skynsemistúlkunin, en ekki
bókstafs- og orðalagstúlkunin
sem er sú rétta. Þekktasti lögfræð
ingur Norðmanna, sem nú er
uppi, er dr. Castberg, rektor
Oslóarháskóla. Hann hefur ritað
allra manna mesi um norskc
stjórnlagafræði, stjórnskipun o;
stjórnarfar. í meginriti sínu um
stjórnskipun Norðmanna, gerir
hann einmitt lögskýringuna og
sjónarmið hennar að umtalsefni
í löngum kafla. Hann segir: „Orða
lagið og sú niðurstaða, sem það
leiðir til eftir málvenju, getur
ekki alltaf ráðið úrslitum. Það á
ekki að láta bókstafinn gilda
framar skynsamlegri meiningu
lagatextans. Það á að leggja aðal-
áherzlu á skynsamlega meiningu
laganna framar orðalaginu, og
það þýðir sama og fara eftir
tilgangi laganna. Réttarreglurnar
eru alltaf þess eðlis að vera með-
al eða ráð til þess að ná ákveðn-
um tilgangi."
Svo heyrum við í þessum umr.
talað háðulega um það, að við
séum að leita að einhverjum ó-
ljósum tilgangi laga.
UMMÆLI
EINARS ARNÓRSSONAR
Hinn mikli íslenzki lögfræð-
ingur, dr. Einar Arnórsson, segir
i „Réttarsögu Alþingis" um upp-
bótarsætin og ákvæði stjórnar-
skrárinnar um þau: „Höfuðmark
þessara ákvæða stjórnskipunar-
laganna um uppbótarsæti er, að
hver þingflokkur geti fengið þing
mannatölu í sem fyllstu samræmi
við atkvæðatölu við almennar
kosningar. Að hlutfallið milli
þingmannatölu og atkvæðatölu
verði sem allra líkast hjá öllum
flokkum. Fyrirmæli kosningalag-
anna ber því að haga svo, að
þessu takmarki verði náð, svo
sem kostur er, eftir fyrirmælum
stjórnskipunarlaganna. Það er
frá því sjónarmiði mjög áríðandi
að hver flokkur nái þeirri at-
kvæðatölu sem hann á með réttu
og að atkv. njóti sín fyllilega er
ákveða skal þingmannatölu."
Þessi orð Einars Arnórssonar í
„Réttarsögu Alþingis“ bera þess
Ijósan vott, hvílíka höfuðáheizlu
hann leggur á takmarkið, til-
ganginn í stjórnarskránni, bæði
varðandi setningu kosningalaga
og túlkun þeirra.
ÞÝÐINGARMIKIÐ DÆMI
Ég vil nefna eitt þýðingarmikið
dæmi úr íslenzkum stjórnskipun-
arrétti, þessu til skýringar. Hver
á að skera úr því, hvort almenn
lög, sem Alþingi hefur sett, brjóta
í bág við stjórnarskrána? Það
hefur nokkrum sinnum komið
fyrir, að löggjafinn hefur sett al-
menn lög, sem flestir telja, að
séu ekki í samræmi við stjórnar-
skrána. Þá er ekkert ákvæði um
það í íslenzku stjórnarskránni,
hvernig með skuli fara. Eiga
dómstólar að dæma eftir þessum
lögum- Eiga stjórnvöldin að
fylgja þeim? Á almenningur að
hegða breytni sinni eftir þeim?
Eða er einhver aðili, sem rétt er
að úrskurði um það og geti sagt
um það svo bindandi sé, að þess-
um lögum skuli ekki fylgja,
vegna þess að þau brjóti stjórn-
arskrána?
Um þetta er ekkert ákvæði í
stjórnarskránni, og bókstafs-
trúarmenn stjórnarliðsins munu
auðvitað segja: Þar sem engin
ákvæði eru um þetta í stjórnar-
skránni, þá hefur enginn aðili
heimild til þess að skera úr, það
verður að fylgja þessum almennu
lögum, — lög eru lög.
Vitanlega er þessi niðurstaða
fráleit. Og skynsemistúlkunin
segir: Það er gagnstætt anda og
tilgangi stjórnarskrárinnar, að al-
menni löggjafinn geti brotið gegn
stjórnarskránni. Það verður að
vera einhver aðili til að skera úr
þessu. Og skynsemistúlkunin
segir: Með hliðsjón af öðrum
ákvæðum stjórnarskráinnar og
verkaskiptingu stjórnvaldsins
hljóta dómstólarnir, að lokum
Hæstiréttur, að skera úr þessu.
Þetta er alviðurkennd skoðun
fræðimanna hér á landi og hefur
lengi verið, og Hæstiréttur sjálf-
dr hefur oftar en einu sinni stað-
íest þessa túlkun.
Ég nefni þetta dæmi til að
ýna, hversu bókstafsdýrkunin og
' 'ilkunin getur leitt út í algerar
jgöngur og á villigötur og jafnvel
teflt stjórnskipun okkar og rétt-
arríki í háska.
EF MÖNNUM HEFÐI DOTTIÐ
MÖGULEIKINN í HUG
Ef Alþingi hefði við setningu
stjórnarskrárákvæðanna 1933
dottið í hug þessi möguleiki, að
tveir flokkar kynnu að hafa al-
gert kosningabandalag, eða að
einn flokkur mundi skipta sér í
tvennt, til þess að krækja í fleiri
uppbótarsæti heldur en ber, þá
fullyrði ég, að Alþingi hefði
ákveðið að setja undir þennan
leka. Það hefði ákveðið skýrum
stöfum í kosningalögum að reikna
skyldi uppbótarsæti í einu lagi,
ef um algert kosningabandalag
flokka væri að ræða eða einn
stjórnmálaflokkur byði fram í
tvennu lagi með þessum hætti.
Og ég er einnig sannfærður um,
að þá hefðu þm. Alþýðufíokksins
og Kommúnistaflokksins allir
saman greitt atkvæði með slíku
ákvæði, til þess að koma í veg
fyrir slíka misþyrmingu jöfnun-
arsætanna, sem nú á sér stað.
AFSTAÐA SIGTRYGGS
OG VILHJÁLMS
En lítum nú á afstöðu lands-
kjörstjórnar. Ég vil fyrst minnast
á afstöðu þeirra Sigtryggs Klem-
enzsonar og Vilhjálms Jónssonar.
Það er tvennt, sc-m þair einkum
byggja þann úrskurð sinn á, að
reikna skuli uppbótarsætin fyrir
hvorn flokk fyrir sig. Annað er,
að slíkt kosningasamstarf sé
hvergi bannað í lögum, — bók-
starfsskilningurinn, sem ég er
þegar búinn að ræða nokkuð um.
— Hin röksemdin er, að það séu
skýr fordæmi fyrir slíku sam-
starfi, t. d. kosningabandalag
Bændaflokksins og Sjálfstæðis-
manna 1937. Við höfum sýnt fram
á það, að það er fráleitt að líkja
þessu saman. Þessar eru tvær
meginstoðirnar undir úrskurði
þeirra.
AFSTAÐA
JÓNS ÁSBJÖRNSSONAR
Þriðji landskjörstjórnarmaður-
inn, Jón Ásbjörnsson, hann segir:
„í lögum um kosningar til Al-
þingis eru engin ákvæði um slík
kosningabandalög sem þetta. Það
er að vísu ljóst, að slíkt kosninga-
bandalag er, ef hvor þessóu-a
stjórnmálaflokka telst sjálfstæð-
ur þingflokkur, þegar uppbótar-
sætum er úthlutað, til þess lagað
að raska, flokkum þessum í hag,
þeirri þingmannatölu, sem þeir
mundu fá, ef þeir byðu nú fram
til Alþingis með venjulegum
hætti hvor fyrir sig. En við það
eru ákvæði laga um kosningar
til Alþingis bersýnilega miðuð.“
Hann telur, að slíkt bandalag, ef
uppbótarsætin yrðu reiknuð í
tvennu lagi, sé til þess fallið að
raska réttu hlutfalli. En vegna
þess að skorti bein lagaákvæði
um þetta, treysti hann sér ekki
til að úrskurða, að reikna skuli
í einu lagi.
AFSTAÐA
EINARS B. GUÐMUNDSSONAR
Rökstuðningur fjórða lands-
kjörstjórnarmannsins, Einars B.
Guðmundssonar, er í meginatrið-
um þessi: „Við Alþingiskosningar
þær, sem fram eiga að fara 24.
júní 1956, hafa Alþýðuflokkurinn
og Framsóknarflokkurinn stofn-
að til algers kosningabandalags í
öllum kjördæmum landsins. Is-
lenzk lög hafa engin ákvæði að
geyma um hvernig með skuli
fara, ef stjórnmálaflokkarnir
gera með sér kosningabandalög.
Hinsvegar sýnist hið algera kosn-
ingabandalag Alþýðuflokksins og
Framsóknarflokksins leiða til
þess, að ákvæði d-liðs 31. gr.
stj órnarskrárinnar og fyrrnefndu
ákvæði 124. gr. 1. nr. 80, 1942,
verði ekki fullnægt nema með
þeim hætti, að úthluta þessum
flokkum sameiginlega uppbótar-
sætum samkvæmt samanlagðri
atkvæðatölu þeirra, er þeir
hljóta við kosningarnar."
AFSTAÐA
VILMUNDAR JÓNSSONAR
f greinargerð fimmta landskjör
stjórnarmannsins, Vilmundar
Jónssonar, segir m.a.: „Báðir
flokkar eru í algeru kosninga-
bandalagi, sem stofnað er til af
réttum fyrirsvarsaðilum flokk-
anna, samkvæmt einróma sam-
þykktum flokksþinga beggja
flokkanna. Báðir flokkar hafa
fullkomna samstöðu í kosning-
unum sem einn flokkur væri,
kosningalega séð.
Kosningabandalag er þekkt
kosningalagahugtak og táknar
meiri eða minni samstöðu tveggja
eða fleiri flokka í kosningum,
þeim til sameiginlegs eða gagn-
kvæms framdráttar. Kosninga-
bandalög eru heimiluð í kosninga
lögum ýmissa landa og með ýmsu
móti, en auðvitað háð ákveðnum
skilyrðum og reglum. í íslenzku
kosningalögunum eru enn engin
ákvæði sem lúta að kosninga-
bandalögum og hefur löggjafan-
um láðst að gera ráð fyrir þeim.
Engu að síður hefur hér verið
stofnað til svo víðtæks og algers
kosningabandalags tveggja stjórn
málaflokka, sem orðið getur. En
eigi slíkt að viðgangast án þess að
það sé nokkrum skilyrðum bund-
ið eða reglum háð er viðbúið að
það raski hinu löghelgaða kosn-
ingafyrirkomulagi og þá alveg
sérstaklega að því er tekur til
úthlutunar uppbótarsætanna,
þannig að með engu móti verði
við komið að haga þeirri úthlut-
un samkvæmt skýlausum fyrir-
mælum stjórnarskrár og kosn-
ingalaga um að uppbótarmönnum
skuli úthlutað til jöfnunar milli
þingflokka. Nægir að vitna til
þess, að slíkt algert kosninga-
bandalag tveggja flokka, sem
fengi sér úthlutað uppbótarsæt-
um í tvennu lagi, býður því heim
að hagrætt sé framboðum og
frambjóðendum víxlað með til-
liti til þess, að bandalagsflokkun-
um heimtist fleiri uppbótarsæti
en þeim að réttu ber, þá auðvitað
á kostnað annarra flokka.
Landskjörstjórn hlýtur að telja
sér skylt að halda vörð um þau
fyrirmæli stjórnarskrár og kosn
ingalaga, svo og anda þeirra fyr-
irmæla og tilgang, að uppbótar-
þingsætum verði úthlutað til
raunhæfrar jöfnunar milli þing-
flokka, en vegna hins algera
kosningabandalags Alþýðu- og
Framsóknarflokks fær hún ekki
séð að það verði með öðru móti
en því, að uppbótarsætum verði
úthlutað í einu lagi til beggja
bandalagsflokkanna.“
Þetta var úr greinargerð Vil-
mundar Jónssonar, og þar sem
hann var einn af höfundum kosn-
ingalaganna og vann hér á þingi
að undirbúningi þeirra og setn-
ingu, verður skoðun hans allþung
á metunum.
SJÁLFSTÆÐISFLOKKURINN
FÆR 7 ÞÚS. ATKV.
FLEIRA EN SEX ÞINGM.
FÆRRA
Hver er svo niðurstaðan af
þeirri reglu að reikna uppbótar-
sætin fyrir hvorn flokkinn sér?
Ég skal ekki nefna margar tölur
en draga upp eina mynd: Alþýðu-
flokkurinn og Framsókn fá til
samans í bandalaginu 28 þús.
atkv., og 25 þm. Sjálfstæðisflokk-
urinn fær 7 þús. atkv. fleira, 35
þús., en sex þm. færra eða 19 þm.
f rauninni þarf ekki frekar vitn-
anna við um þá skrípamynd af
lýðræði, sem hér er verið að fram
kalla. Og ég vil spyrja flutnings-
menn frumv. frá 1942, þá Harald
Guðmundsson og Emil Jónsson:
Er með þessu verið að stefna að
því, að endurbæta skipulag lýð-
ræðisins í okkar landi? Er með
þessu verið að jafna atkvæðisrétt
þegnanna og skapa jafnvægi á
milli flokka á þingi? Er hér verið
að tryggja jafnrétti einstakling-
anna, sem er undirstaða lýðræðis-
ins, og erum við með þessu að
gera þingið að réttri mynd af
þjóðinni? svo ég taki upp nokkr-
ar setningar úr greinargerð
þeirra.
ER ÞETTA RÉTTLÁTT OG
SANNGJARNT?
Hvað sem líður öHum bókstafs
skilningi, sem virðist eiga að
fagna um sinn meirihlutafylgi á
Alþingi, þá er mér spurn: Finnst
mönnum þetta réttlátt? Finnst
mönnum það sanngjarnt, að einn
hópur kjósenda í landinu fái
miklu fleiri þm. en annar, sem
er miklu fjölmennari? Var þaðtil
gangur þeirra Jóns Þorlákssonar
og Jóns Baldvinssonar, sem lögðu
fram þrotlaust starf árum saman
með heilsu sína að veði, til að
koma þessu réttlætismáli í fram-
kvæmd, — var það tilgangur
þeirra, að jöfnunarsætin yrðu
notuð til ójöfnunar? Að einmitt
uppbótar- og jöfnunarsætin, sem
samkvæmt stjórnarskránni áttu
að jafna milli stjórnmálaflokk-
anna og milli kjósendanna, skuli
nú notuð í þveröfugum tilgangi:
til að gera ójöfnuðinn milli kjós-
endanna ennþá meiri?
Sjálfstæðismenn leggja til, að
uppbótarsætum sé úthlutað í einu
lagi fyrir Framsóknar- og Al-
þýðuflokkinn, og að þess vegna
séu ekki tekin gild þessi fjögnr
kjörbréf til uppbótarmanna Al-
þýðuflokksins.
FINNGOGI RÚTUR, SEM
HVASSAST DEILDI Á
AFBROTIN
Nú rís hér upp fulltrúi Alþýðu-
bandalagsins, Finnbogi Rútur
Valdemarsson, sá maður, sem
einna hvassast hefur tekið til
orða um það samsæri, sem Al-
þýðuflokkurinn og Framsóknar-
flokkurinn höfðu í frammi. Sem
ritstjóri blaðsins „Útsýnar", mál-
gagns Alþýðubandalagsins, hefur
hann viku eftir viku vakið at-
hygli þjóðarinnar á því „svindli
og samsæri", sem þessir flokkar
séu að fremja. Finnbogi Rútur
Valdemarsson hefur m.a. sagt, að
þessi „þingsætaþjófnaður verð-
ur ekki látinn viðgangast fremur
en annar opinber þjófnaður“. Og
hverjir eiga að dæma um það?
Alþingi, segir hann í blaðinu,
„Alþingi er hæstiréttur í máli
kosningasvindlaranna".
Nú kemur þessi málsvari Al-
þýðubandalagsins, — ekki til að
framfylgja boðskap sínum og
kosningaloforðum um að vera
vörður réttlætisins, láta úthluta
uppbótarsætum í einu lagi fyrir
þessa flokka og reka „svindlar-
ana“ og „þingsætaþjófana“ heim.
Nei. Nú segir Finnbogi Rútur
Valdemarsson: Ég finn hvergi í
142. gr. kosningalaganna nein
bein ákvæði um þetta, og það er
þess vegna vafamál, hvort Alþ.
hefur nokkra heimild til þess að
ógilda kjörbréf uppbótarmann-
anna! Og hvað tekur við, ef Al-
þingi ógildir kjörbréf þeirra?
Verða þá ekki bara auð þessi
fjögur sæti? Hinn mikli bardaga-
maður, hetja lýðræðis og jafn-
réttis, Finnbogi Rútur Valde-
marsson, gerist nú talsmaður
blindrar bókstafstúlkunar; vegna
þess að það vanti í 142. gr.
kosningalaganna ákvæði um
þetta atriði, þá getur Alþingi víst
ekkert við þessu gert! Ef Alþingi
nú samt sem áður ógildir þessi
kjörbréf, hver á þá að gefa út
kjörbréf handa öðrum uppbótar-
mönnum? Ekki fer landskjör-
stjórnin að gera það, segir h
þm. Meirihluti hennar, Fra
sóknarmennirnir og Jón As-
björnsson, er búinn að túlka sinn
lagaskilning og kveða upp sinn
úrskurð. Ætlast Sjálfstæðisflokk-
urinn til, spyr hv þm., að Jón
Ásbjörnsson og meirihluti lands-
kjörstjórnar fari að breyta sínum
lagaskilningi fyrir einfalda álykt
un á þingsetningarfundi?
MEÐFERÐ MÁLSINS EINFÖLD
Ég verð að segja, að ég er undr-
andi yfir jafnmiklum þekkingar-
skorti hjá jafngreindum mannL
Það er augljóst mál, hvernig með
á að fara, ef Alþingi ógildir kjör-
bréfin. Annað hvort felur Alþingi
landskjörstjórninni að reikna út
uppbótarsætin að nýju í samræmi
við réttar reglur, þ.e. að leggja
saman atkvæði bandalagsins. Ef
landskjörstjórnin neitaði að gera
það, væri það sama og undir-