Morgunblaðið - 12.02.1957, Blaðsíða 9

Morgunblaðið - 12.02.1957, Blaðsíða 9
Þriðjudagur 12. febr. 1957 MORCVNfíLAÐIÐ 9 KOMMÚNISMINN KVADDUR eftir Kristján Albertsson 1. JEAN-PAUL SARTRE var á seinni árum eini heimsfrægi stór- þjóðar rithöfundur, sem hafði hneigst að kommúnisma, reynt að bera blak af honum og af Rússum. En eftir blóðbaðið í Ung- verjalandi sagði hann þeim upp vináttu sinni í grein, sem varð símfrétt um allan heim, líka á íslandi. Merkilegust er þessi kveðja hans til Rússa og komm- únista, ekki sízt fyrir íslendinga, sem lexía til uppeldis í siðlegri gremju, umbúðalausri einurð, sannorðum og beinskeyttum rit- hætti. Þykir mér rétt að kjarni hennar komi fyrir augu íslenzkra lesenda. Hún stingur mjög í stúf við t. d. yfirlýsingu stjórnar Menningarsambands íslands og Rússlands (MÍR), þar sem meg- ináherzla var lögð á að við mætt- um ekki taka of stórt upp í okk- ur út af Ungverjalandi, því Rúss- ar keyptu svo mikið, og margir íslendingar hefðu þegið góðgjörð- ir í Moskvu. Sartre hefur líka þegið heim- boð til Rússlands, kynst þar rit- höfundum og mektarmönnum, sem hafa borið hann á höndum sér, en þó ekki talið, fremur en Steinn Steinarr og Agnar Þórðar- son, að slíkt ætti að hafa minnstu áhrif á sannfæringu sína um rúss- neskan kommúnisma né skerða rétt sinn til að láta í ljós skoðan- ir sínar. Þegar eitt stærsta stórveldi heims ryðst með her sinn inn í höfuðborg lítillar nágrannaþjóð- ar, og murkar niður landslýðinn, af því hann vildi mega lifa í friði fyrir afskiptum þessa stór- veldis — þá virðist Sartre ekki hana dottið í hug eitt augnablik að nú mætti hann ekki gleyma því hve oft var notalegt í Moskvu, þegar vodka og kavíar voru kom- in á borðið. Hann greip penna sinn og lýsti andstyggð sinni, með sterkustu orðum, afdrátt- arlausri andstyggð — og sleit öllu sambandi við fyrri vini sína í Rússlandi. 2. ÞÉT'Í'A var ekki í fyrsta sinn, sem Sartre hafði fengið skömm á kommúnistum. Hann hafði upp- haflega vingast við þá á stríðs- árunum, þegar menn af öllum flokkum Frakklands unnu saman í andspyrnuhreyfingunni gegn hernámi Þjóðverja. En fann brátt megnasta óbragð af skrifum þeirra. f frægri ritgerð um bók- menntir frá 1948 varpar hann fram þeirri spurningu hvort yfir- leitt sé hægt að gerast komm- únisti og halda áfram að vera rithöfundar. Honum lízt ekki á að það sé hægt: „Stefna hins stalinistíska kommúnisma er ó- samrímanleg heiðarlegri iðkun rithöfundarstarfsins". Það nægi að blaða í skrifum kommúnista til að finna keiminn af aðferð- unum: þrástagl og ógnanir, „tor- ráðnar skýrskotanir til sannana, sem ekki eru færðar fram, held- in- látast höfundar tala af svo skýlausri og háleitri sannfæringu, að hún sé á stundinni hátt hafin yfir allar rökræður". „Andstæð- ingi er aldrei svarað: hann er svertur, hann er á vegum lögregl- unnar, hann er fasisti”. Könnumst við íslendingar nokk uð við svipaðar aðferðir? Ennfremur skrifaði Sartre: „Ég kem ekki auga á nema einn sann- an rithöfund í kommúnistabók- menntum Frakklands, og það er tfngin tilviljun að hann skuli skrifa um mímósur og fjöru- steina“. 3. SARTRE nálgaðist þó kommún- ista aftur, sótti friðarfundi þeirra, fór til Rússlands — en kveðjur hans til þeirra nú, að fullum og ævarandi skilnaði, eru svo kald- ar, að engum getur dulizt, hve hann hefur verið orðinn lang- þreyttur á framferði þeirra. Grein Kristján Albertsson. hans birtist í vikuritinu l’Expresse 9. nóv. þ. á. Frönsk kommúnistablöð höfðu í upphafi reynt að telja fólki trú um, að uppreisnin í Búdapest væri afturhaldsuppþot, og ung- verskir verkamenn berðust við hlið rússneska hersins. Sartre skrifar: „Það er fyrirlitleg lýgi að látast halda að verkamenn berj- ist við hlið sovéthersins. Hlust- um heldur á áskorun Kadars í nótt: „Verkamenn, hjálpið okkur! Verkamenn og bændur, berjist með okkur! Kommúnistaflokkur- inn er staddur á mestu hættu- tímum sögu sinnar. Við snúum baki við fortíðinni, og höfum þeg- ar breytt um nafn á fiokknum". Könnumst við á fslandi nokkuð við þetta herbragð — að kasta kommúnistanafninu? Sartre heldur áfram: „Væri nokkur þörf á slíkri áskorun, nema því aðeins að öll þjóðin styðji uppreisnarmenn? Það er ungverska þjóðin, verkamenn og bændur, sem sovétherinn er að strádrepa....Og í mínum aug- um er glæpurinn ekki sá einn: að ráðist var með skriðdrekum á Búdapest, heldur engu síður hitt, að þessi árás varð möguleg og ef til vill nauðsynleg (auðvitað frá sovétsku sjónarmiði) vegna tólf ára langrar ógnarstjórnar og heimsku“. Hatrið á sovétisman- um og rakosismanum hafi verið „sameiginleg ástríða allrar þjóð- arinnar" — „hversu sterkt hlýtur ekki hatrið á stjórnarvöldunum að hafa verið“! Einn af gáfuðustu rithöfundum Frakka, Thierry Maulnier, gat ekki stillt sig um að gera þá athugasemd, að sér fyndist Sartre hafa þurft langan tíma til þess að koma auga á þessa tólf ára ógnarstjórn og heimsku, — eða fá sig til að nefna hana réttu nafni. 4. Sartre mun telja sig eins konar sósíalista, og gerir sér mikið far um að láta ekki falla óorð á þjóð- nýzlutrúna í sambandi við upp- reisn Ungverja. Því það er hætt við að renni tvær grímur á marg- an sósíalista nú á tímum, eftir hunguruppreisnir í löndum þar sem engir voru arðræningjar, til að hnupla síðasta bitanum út úr munni fátæklinga. Hvers vegna varð lögreglan að berja niður hungraða verkamenn i Austur- Berlín og síðar í Póllandi? Og Ungverjar, sem búa á einni frjóvustu sáðsléttu Evrópu, í landi þar sem draup smjör af hverju strái — hvers vegna hungruðu þeir, í fyrsta skipti í sögu sinni, eftir að kommún- istísk stjórn hafði spennt greipar sínar um landið? Sartre segir að skakt hafi ver- ið farið að öllu: „Venjulega eiga byltingar alþýðu upptök sín hjá vinstri öflum. Hér sjáum við í fyrsta sinn — allt er nýtt í þess- um hörmulegu viðburðum — pólitíska byltingu sem þróast til hægri. Og hvers vegna? Vegna þess að þjóðinni hafði ekkert ver- ið gefið, hvorki betri lífskjör né trú á sósíalismann.....Mistök verða ekki leiðrétt með fallbyssu- skotum. Stalinisminn átti einn sök á þessum mistökum". Hinu rússneska skipulagi hafði verið þröngvað upp á þjóðina án tillits til fyrri þróunar og að- stæðna, „þvert ofan í vilja fólks- ins“. Og Ungverjar spymtu harð- ar gegn kúguninni en aðrar þjóð- ir Mið-Evrópu. „Við horfum nú upp á algert hrun skipulags, sem enginn maður í Ungverjalandi hefur nokkru sinni fallizt á“. Sartre mótmælir því, sem sagt hefur verið, að Rússar hafi farið inn í Ungverjaland til að bjarga þar „undirstöðu sósíalismans" — sú undirstaða hafi aldrei orðið til. Þeir hafi gert árás sína á landið til að bjarga „herstöðvum og úraníumnámum“. 5. SARTRE hefur ekki háar hug- myndir um siðferðisstig rúss- neskra blaða. Hann segir að morð in í Ungverjalandi muni ekki koma við tilfinningar almennings í Rússlandi, „vegna þess að að hon um er logið vísvitandi". Hann nefnir dæmi: „Pravda“ skrifaði á sunnudaginn, rétt eftir að árás sovéthersins á Búdapest hófst: „Ungverska þjóðin, verkalýður- inn, allir sannir ættjarðarvinir Ungverjalands, munu finna í sjáif um sér nægan kraft til að sigr- ast á afturhaldinu". Enginn vafi er á því, að þetta er það sem blaðalesendur í Sóvétríkjunum halda. Hitt vitum við líka, að her- deildirnar, sem sendar voru gegn Ungverjum, voru ekki af rússn- esku þjóðerni: þar með var loku fyrir það skotið, að verkamenn frá Moskvu kæmu aftur heim og segðu við félaga sína: við vorum látnir skjóta á verkalýðinn". Sartre segist telja rússnesku þjóðina saklausa af þessum hryðjuverkum: „Persénulegar mætur mínar á þessari stóru, iðju- sömu og kjarkmiklu þjóð hafa i engu breytzt við þá glæpi sem stjórn hennar er sek um“. Sartre telur að skýrsla Krúséffs á flokksþinginu um glæpi Stalins hafi verið hið mesta glappaskot. Hún hafi verið ótímabær áður en arftakar Stalins vissu hvað þeir vildu, og höfðu sýnt það í raun- verulegum umbótum: „Opinber og hátíðarleg uppljóstrun, ná- kvæm greinargerð fyrir glæpum heilags manns, sem svo lengi hafði verið sjálf ímynd stjórnar- háttanna, var óðs manns æði ón þess að slík hreinskilnl hefði ver- ið undirbúin með umbótum á lífskjörum almennings, og til stórra muna“. Sartre segist ekki telja að Stal- ín hafi verið neinn afburðamaður að menntun né vitsmunum (un personnage de culture et d’intelli- gence considérable). En hins veg- ar sé nokkuð langt farið að segja, að hann hafi stjórnað stríðinu og fylgst með hreyfingum herjanna á landabréfi handa skólúm. Jafn- vel Hitler hafi getað lesið á her- foringjaráðskort, ségir Sartre. En er það nokkur sönnun fyr- ir því, að Stalin hafi getað það? 6. Svo kveður Sartre Rússa: „Eg áfelli Sóvétárásina, í einu og öllu, og algerlega skilyrðislaust. Ég tel ekki rússnesku þjóðina bera á- byrgð á henni, en endurtek að núverandi stjórn hennar hefur framið glæp, og að árekstrar milli flokksbrota í stjórnarher- búðum hafa leitt til þess, að völd- in eru nú í höndum manna (harð- hentra herforingja, gamalla stal- inista?), sem fara fram úr stalin- ismanum í illverkum, eftir að hafa áður ljóstrað upp um hann“. Hann segist því miður verðá að slíta öllu sambandi við vini sína meðal sóvétskra rithöfunda, sem ekki „ljóstra upp um (eða ekki geta ljóstrað upp um) bloð- baðið í Ungverjalandi". 7. Þá snýr Sartre sér að lokum að frönskum kommúnistum, og nú brýzt fram lengi innibyrgð fyrir- litning og andstyggð. Yfirleitt getur engum dulist að atburðirn- ir í Ungverjaiandi hafa verið honum kærlcomið, sennilega lengi þráð tilefni til að gera upp reikn- ingana, bæði við Moskvu-valdið og heima-kommúnistana Hann segir að ákvarðanir kommúnistaflokksins í utanríkis- málum séu honum nú „að öllu leyti fyrirskipaðar af yfirstjórn, sem er algerlega á valdi harð- drægustu afla innan Sóvétstjórn- arinnar. Þetta hefur í för með sér hinar viðurstyggilegustu lyg- ar, eins og þær sem birtust í l’Humanité (sem er aðalmálgagn franskra kommúnista) í morgun: „Á flótta sínum kveiktu uppþots- menn í fjölmörgum byggingum. Á sunnudagskvöld var Búdapest eitt eldhaf. Ein af þeim fáu út- varpsstöðvum, sem var í hendi gagn-byltingarmanna (svo kall- ar blaðið uppreisnarmenn) á sunnudagskvöld, hældist um yfir því að logann frá brunanum mætti sjá úr margra kílómetra fjarlægð“. Ég á bágt með að í- mynda mér uppreisnarmenn hlaupa stað úr stað og kveikja í sínum eigin íveruhúsum — í borg sem Rússar hafa umkringt, og láta rigna yfir eldkveikju- sprengjum. Þetta er hin venjulega aðferð: að herma svo írá við- burðum, að málavextir séu af- bakaðir og rangfærðir. Þetta er hinn hryllilegi háttur, sem leið- togar kommúnista hafa tamið sér, að ata menn fyrst auri, og drepa þá svo á eftir“. Jean-Paul Sartre. (Það hafa m. a. verið svipaðar fréttir þessari frásögn franska kommúnistablaðsins, sem starfs- menn við danska kommúnista- blaðið Land og Folk neituðu að Ijá hönd sína til að festa á pappír- inn. í frönskum blöðum stóð að 40 af hundraði af starfsliði blaðs- ins hefði sagt upp — og Dan- mörk hefur vaxið af þeim tíðind- um um gervalla Evrópu, við sam- anburð á hegðun kommúnista í ýmsum öðrum löndum. Hvað sögðu margir upp við Þjóðvilj- ann?) Sartre heldur áfram: „Svo hugsanlegt sem það er, að ein- hvern tíma, eftir margra ára hugarstríð, ímugust, biturleika, verði hægt að endurnýja sam- böndin við Sovétríkin — til þess myndi nægja ótvíræð breyting á stjórnarstefnu — þá er hitt víst, að aldrei verður framar hægt að hafa neitt saman við þá menn að sælda, sem nú stjórna komm- únistaflokki Frakklands. Hvert þeirra slagorð, hver þeirra hreyf- ing er afleiðing af þrjátíu ára lygum og andlegri skorpnun. Hvert þeirra viðbragð sýnir al- gert ábyrgðarleysi“. Að síðustu minnist Sartre á hverju hann megi búast við af kommúnistablöðunum: „en mér stendur gersamlega á sama um hvað þau segja um mig, vegna þess sem þau hafa sagt um Ung- verjaland". 8. Sartre á þakkir skyldar fyrir þessa skorinorðu og drenglyndu grein. En hvers vegna skrifaði hann ekki svona grein fyrr? Af nógu var þó að taka, allan tím- ann. Hvernig fer maður að skilja það, að þessi maður skuli árum saman hafa haldið sig á næsta lelti við herbúðir kommúnism- ans, meðan Stalin var enn á lífi — með öðrum órðum: við her- búðir Stalinismans? Er blóðbaðið í Búdapest hrylli- legra en t. d. það sem gerðist í Varsjá 1944? Þýzki herinn var kominn á undanhaldi inn í Pólland, mönn- um pólsku neðanjarðar hreyfing- arinnar var gert boð um að nú skyldu þeir hefja uppreisn gegn Þjóðverjum, rússneski herinn stæði fyrir utan borgina og myndi þegar í stað koma til hjálpar. Og frelsisliðarnir komu út úr fylgsn- um sínum, eftir margra ára þreng ingar, og hófu uppreisn sína. sem stóð í marga daga, unz þeir höfðu verið murkaðir niður, maður eft- ir mann — því rússneski herinn kom ekki. Þó var staddur í Moskvu forsætisráðherrann 1 pólsku útlegðarstjórninni, Mikol- ajczyk, og fór dag eftir dag á fund Stalins, og bað hann með tárin í augunum að láta ekki brytja niður æsku Póllands, að skipa hernum að koma til liðs við hana. Og dag eftir dag setti Stalin upp sakleysissvip, kveikti sér í pípunni með mestu hægð, og sagði að sér væri ekki kunn- ugt u.n neina uppreisn: „Er þetta ekki einhver misskilningur hjá yður, Mikolajcyyk minn? Ég hef ekki frétt um neina götubardaga í Varsjá". Þegar svo uppreisnin hafði verið brotin á bak aftur, og hugrakkasta æska Póllands lá í valköstum um götur Varsjár — þá fékk rússneski herinn fyrir- skipun um að rumska, og taka borgina. Ljótari glæpur er ekki til í sögu heimsins. 9. Það verður lærdómsríkt að sjá, hvernig íslenzkir rithöfundar, sem hænst hafa að kommúnism- anum, bregðast við því sem nú er á daginn komið, nú og eftir- leiðis. Þegar þetta er skrifað hafa borizt fyrstu blöð frá íslandi til Parísar, þar sem sumir þeirra láta á sér bæra og sverja og sárt við og leggja að við þessu hafi þeir ekki búizt. Heldur hverju? Höfðu þeir treyst því, að þjóð- irnar fyrir handan járntjáld væru búnar að missa allan kjark? Að þær hefðu verið sviptar málfrelsi um áldur og æfi, að aldrei kæmist framar upp hvernig þeim liði í heljargreipum kommúnismans? Að þær væru svo rammlega fjötr- aðar, að Rússar þyrftu aldrei framar að berja þær á bak aftur með vopnum? Þeir höfðu ferðast um hinn kúgaða heim austursins sem gest- ir valdhafanna, látið gæla við sig og skála við sig, komið svo aftur og sagt að fólkinu liði ein- staklega vel, mikil ósköp, það væri feitt og pattaralegt, og Framh. á bls. 12

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.