Morgunblaðið - 02.04.1957, Síða 6

6
M0RCUHBIAÐ1Ð
ÞriSjudagur 2. apríl 1957
KVIKMYNDIR:
BAIMIMAÐAR
MYNDIR
ORÐIN ritskoðun, kvikmynda •
eftirlit, „sensúr“, vekja inegnan
ímugust í lýðræðisþjóðfélagi.
Málfrelsi, ritfrelsi og myndfrelsi
eru burðarviðir lýeræðisins,
þegnréttindi, sem talin eru jafn
sjálfsögð og nauðsynleg þegnum
frjálsra landu og loftið lungun-
um. Þegnunum er svo eftirlátið
að skilja hismið frá hveitinu og
mynda sér sjálfstæða skoðun á
mönnum og málefnum. Ritfrelsi
og málfrelsi bera þess glöggt
vitni, hversu mikið traust
lýðræðisþjóðíélagið ber til þegna
sinna. Stjómarskráin verndar
þegnana gegn valdníðslu stjórn-
endanna í þessum efnum og lög-
in þjóðfélagið gegn misbeitingu
þegnanna á þessum öýrkeyptu
réttindum.
Mér er ekki kunnugt um, að
í neinu lýðræðisþjóðfélagi séu
íyrirfram lögð höft á hið prent-
aða eða talaða orð né heldur
tónlist og myndlist, og verði ein-
hver eftirleikur, mun vera um að
ræða brot á almennum lögum um
siðgæði, helgi einkalífsins eða
þess háttar. Öðru máli gegnir um
kvikmyndir og kannast ég ekki
við, að í nokkru menningarlandi
sá sá háttur hafður, að „sensúr-
era“ ekki myndir, áour en þær
eru sýndar almenningi — og það
í þeim löndum, þar sem rit- og
málfrelsi er hvað mest.
Það er því ekki ófyrirsynju,
að mörgum finnst livikmynda-
eftirlit með öllu óþolandi og órétt
látt. Deilan er um það, hvort sé
þegnunum hollara: frelsi kvik-
myndanna eða lagalegar ráðstaf-
anir til þess að hindra — að því
er virðist — misnotkun frelsis-
ins.
Mönnum er eðlilega spurn,
hverju gegni, að þarfura sé talið
að hafa eftirlit fyrirfram með
kvikmyndum en öðrum fjöld-
miðlum (útvarpi, leikhúsum, op-
inberum fyrirlestrum, bóka- og
blaðaútgáfu). Því er til að svara:
Kvikmyndirnar ná til fleiri en
nokkur annar listmiðill og ekki
sízt hitt: Kvikmyndirnar hafa
ægivald á geðhrifum áhorfenda,
Úr rússnesku kvikmyr.dinni
„Potemkin" — heimsfrægt lista-
verk eftir prófessor Eisenstein.
Bönnuð í mörgum löndum allt
fram á siðustu ár af póliiískum
ástæðu. u [
svo að ekki verður jafnað við
neitt annað. Hvernig það má
verða hefur verið rannsóknarefni
sálfræðinga og þjóðfélagsfræð-
inga undanfarin ár, og skal ekki
nánar rætt að sinni.
tm KVIKMYNDAEFTIRLIT
™ í ÞÁGU FRAMLEIÐENDA
Kvikmyndaeftirlit er nærri
jafngamalt kvikmyndaiðnaðin-
um sjálfum. Svo snemma gerðu
menn sér ljóst, hversu mikill
máttur kvikmyndanna var yfir
sálum mannanna. í Svíþjóð voru
sett lög um kvikmyndaeftirlit
árið 1911 og í Bretlandi ári síð-
ar. Þótt undarlegt megi virðast
hafa kvikmyndaframleiðendur
og kvikmyndahúseigendur verið
jafnhlynntir kvikmyndaeftirliti
og löggjafinn sjálfur. Ástæðan er
fyrst og fremst þessi: Framleið-
Hedy Kiesler (síðar Lamarr)
vakti hneyksli á heimsmæli-
kvarða með því að birtast nakin
í tékknesku myndinni Extas
(1933). Þetta atriði var klippt úr
myndinni í fjölmörgum löndum
þar sem hún var sýnd. Var t. d.
ekki með á þeirri kópíu, sem
Tripólí-bíó sýudi fyrir árt eða
svo. —
endur vita upp á sína tíu fingur,
hvað má og hvað má ekki. Þeir
fara nákvæmlega að settum regl-
um. (í Bandaríkjunum gæta
framleiðendur sín t.d. á því að
láta kossasenur ekki fara sek-
úndu fram úr því, sem hóflegt
er talið þar í landi) og uppskera
ríkulegan ávöxt. Afskipti opin-
berra eða hálfopinberra aðilja
veita framleiðendum og kvik-
myndahúsaeigendum þægilega
fjárhagslega Öryggiskennd. Þeir
eiga síður á hættu afskipti ein-
stakra samtaka, stjórnmála-
flokka, blaða eða trúmálasam-
taka. Einkum eru trúmálasamtök
og kvenfélög talin skeinuhætt.
Framleiðendur og kvikmynda-
húseigendur munu að öllum lík-
indum verða þeir síðustu til þess
að krefjast afnáms kvikmyndaeft
irlits, en vel að merkja: af ann-
arlegum ástæðum öðru fremur.
am FORSENDUR KVIK
■■ MYNDAEFTIRLITS
Lög um kvikmyndaeftirlit eru
á ytra borðinu mjög áþekk í öll-
um lýðræðislöndunum, og reglur
þær sem dæmt er eftir eru mjög
hinar sömu. Hitt er svo annað
mál að hinum ýmsu reglum er
beitt mjög misjafnlega eftir
löndum og aðstæðum. Helztu
sjónarmiðin eru þessi: 1) stjórn-
málasjónarmiðið, sem er eðlilega
afskaplega teygjanlegt, marg-
brotið og breytilegt eftir aðstæð-
um, 2) siðgæðissjónarmið, mjög
breytilegt eftir löndum. — Það
Ur mexikönsku myndinni: „Despues de la Tormenta“ eftir Roberto
Gevaldon. Mynd þessi var sýnd á kvikmyndahátíðinni í Feneyjum
1955 og vakti á sér almenna athygli fyrir ruddahátt. Tillaga kom
fram um að banna myndina. Nokkur furða?
sem í einu landinu er talið eðli-
legt og sjálfsagt ,er talin sær-
andi og hneykslandi léttúð í öðru,
3) uppeldissjónarmið, þar sem
vegið er og metið, hvort börn
eða unglingar geti beðið tjón á
sálu sinni við að sjá t. d. morð-
myndir, glæpamyndir eða jafn-
vel fulíorðnir af að sjá myndir
eða atriði, sem keyra úr hófi
fram um grimmd, pyndingar, af-
tökur o. þ. h. Einnig mjög mis-
munandi eftir löndum, og má
draga mjög skýrar línur milli
skoðana Bandaríkjamanna og
annarra þjóða í þessum efnum.
Eðlilega er tillit tekið til
margra annarra sjónarmiða, og
stundum er siðgæðissjónarmiðið
eða uppeldissjónarmiðið haft að
yfirskini til þess að banna mynd,
sem talin er stjórnmálalega vafa-
söm. Þær myndir, sem bannaðar
hafa verið í Evrópu, hafa lang-
flestar hlotið sinn dóm af stjórn-
málaástæðum. Rússar hafa aldrei
leyft innflutning á vestrænum
myndum nema að mjög takmörk-
uðu leyti, og er eðlilegast að líta
á þau höft sem allsherjar póli-
tíískan eða móralskan „sensúr"
Annars hafa rússneskar myndir
fengið mjög svo kuldalegar við-
tökur hjá kvikmyndaeftirliti Ev-
rópulandanna, t. d. Bretlandi,
Þýzkalandi, Frakklandi og Sví-
þjóð — svo að Ameríka sé nú
ekki nefnd. Bannið við rússnesk-
um myndum er án noltkurs vafa
pólitískt.
■I ÞÁ MUN ÞAÐ EKKI
™ KOMA NEINUM Á ÓVART,
að margar sænskar, franskar
og finnskar myndir hafa víða
verið bannaðar af siðgæðisástæð-
AKRANESI, 30. marz. — f gær-
kveldi rigndi ofurlítið í Skorra-
dal og sömuleiðis í morgun en
þó ekki meira en svo að vart sá
á steinum nema öðru hverju. —
Þetta hafði mikilsverð áhrif, því
að í gærkveldi vantaði aðeins 48
sentimetra til þess að þróin við
virkjunina yrði full af vatni. En
í morgun var þróin alveg full
orðin og þá var lokað fyrir enda
um (klámmyndir). Vakti það
meðal annars furðu margra hér
að finnska myndin „Ungar stúlk-
ur í ævintýraleit" („Djörf og
raunsæ mynd úr lífi stórborg-
anna“ skv. sýningarskránni)
skyldi finna náð fyrir augum ís-
lenzka kvikmyndaeftirlitsir.s, svo
að ekk séu nefndar bandarísku
„strip tease“ myndirnar, sem
að ekki séu nefndar bandarísku
kvikmyndir hafa í Evrópu eink-
um verið bannaðar af uppeldis-
ástæðum. Hrottaskapur sá og
grimmdarverk, sem svo oft eru
áberandi í bandarískum mynd-
um, vekja mikla gremju meðal
Evrópumanna, en þegar um
glæpi, morð, pyndingar og kvala-
fullan dauða er að ræða, kalla
Bandaríkjamenn ekki allt ömmu
sína. Aftur á móti telja þeir
mannlega nekt stórhættulega sið-
gæðinu, en með tilliti til þess var
danska myndin „Ditte Menn-
eskebarn" bönnuð vestra, a. m. k.
upprunalega gerðin, en þar gat
að sjá beran krakka kasta af sér
vatni undir skemmuvegg. Eins
og sjá má eru forsendurnar mjög
teygjanlegar og eiginlega ekki
þær sömu hjá neinum tveimur
þjóðum nema í orði kveðnu, því
sitt sýnist hverjum um rétt og
rangt, gott og illt, fagurt og ljótt.
Kvikmyndaeftirlit hinna ýmsu
landa segir því miklu meira um
stjórnmálaþroska og mælistiku
siðgæðisins í hverju landi, en
hvort almennt séð hafi verið rétt
að beita skærunum eða hreinu
og afdráttarlausu banni. (í næsta
þætti verður getið nokkurra
mynda, sem bannaðar hafa verið
í Bretlandi, Frakklandi og á Norð
urlöndum og hvers vegna. Þá
verður og rætt um störf Barna-
verndarnefndar hér í Reykjavík
á sviði kvikmyndaeftirlits).
ALTER EGO
Skorradalsvatnsins með því að
hleranum var hleypt niður við
brúna, sem er við neðri enda
vatnsins. Breytingin til hins betra
er fljót að láta á sjá, því að raf-
magnið stóð til kl. 9 í gærkveldi
og kom kl. 9 í morgun og hefur
verið síðan.. Verður það eflaust
fram úr. Það er nú meiri hátíð-
in. — Oddur.
Rafmagnið komið aftur á Akranesi
shrifar úr
daglega lifinu
ESSAR vikurnar hafa skatta-
málin mjög verið á dagskrá
manna á meðal. Það eru tvö
atriði sem ég hefi tekið eftir að
almenningi liggja sérstaklega
þungt á hjarta.
Of hár skattur.
IFYRSTA lagi er það hið mikla
ranglæti, sem nú á sér stað
um skattlagningu hjóna, þar
sem tekjur þeirra eru þar lagðar
saman og skatturinn verður því
mun hærri en eðlilegt og sann-
gjarnt getur talizt. Um langan
aldur hefir verið barizt gegn
þessu rangláta fyrirkomulagi
skattalaganna, og hafa kvenfé-
lagasamtökin verið þar fremst
í fylkingu. Á þessu þingi hefir
yngsti þingmaður Sjálfstæðis-
flokksins borið fram frumvarp
til breytinga á þessu, þannig að
hjón séu skattlögð hvort í sínu
lagi og tekjum þeirra skipt við
skattlagninguna.
Ekki er að efa að hér er hið
mesta réttlætismál á ferðinni og
fjölmargir munu þeir vera sem
því fagna ef einhver leiðrétt-
ing fæst. Önnur ríki nafa flest
ráðið vel fram úr þessu og það
er kominn tími til þess að við
íslendingar fetum í fótspor
þeirra.
Útsvör innheimt
jafnóðum........
ITT málið er um hvernig inn-
heimtu skatta og útsvara er
háttað. Nú eru öll þessi gjöld
innheimt ári eftir á. Það hefir í
för með sér, að maður greiðir
skatta síðasta árs af þessa árs
tekjum. Þetta skiptir e. t. v.
ekki svo ýkjamiklu máli fyrir
fasta starfsmenn, sem hafa ár
eftir ár svipaðar tekjur en fyrir
alla aðra launþega og þá sem
sjálfstætt starfa er þetta fyrir-
komulag mjög óhagstætt. það
er algengt, að maður hafi jafnvel
þriðjungi meiri tekjur eitt árið
en annað, verzlun gefi t. d. hálfu
meiri arð í fyrra en í ár og svo
mætti lengi telja. En þá verður
maðurinn að greiða hátt útsvar
ef rýrum árstekjum sínum. —
Þetta hefir reynzt mörgun? örð-
ugt svo ekki sé meira sagt og
sumir hafa meira að segja lent
í algjör greiðsluþrot. Og þá eru
líka þau tilfelli að maður, sem
haft hefir rúmar tekjur veikist
hluta af næsta ári. Má þá segja
að oft verði útilokað fyrir hann
að greiða skatt sinn og útsvar af
fyrra árs tekjum þegar þannig
stendur á. Því er það mikið
réttlætismál, sem nú hefir verið
hreyft að innheimta beri útsvör
og reyndar skatta lika jafnóðum
og tekna er aflað.
Segja má með sanni, að lítið
vit sé í því að greiða manni fullt
kaup hans út, þar sem hluti þess
er raunverulega eign oæjar- eða
ríkissjóðs. Þann hluta væri betra
að fá þeim aðilum þegar í stað,
svo engin erfið eftirmál eigi sér
stað, sem nú kemur svo oft fynr.
Framkvæmdaörðugleikar á því
fyrirkomulagi að greiða opinber
gjöld þegar í stað mánaðarlega
eru litlir og vonandi verður það
fyrirkomulag tekið upp hér. í
fyrstu verður auðveldast að láta
það ná til þeiya sem fastlaunað-
ir eru, en ávallt má færa sig upp
á skaftið síðar. Ég er .'.annfærður
um að þetta nýja fyjirkomulag
yl'ði til hagsbóta launþegum og
augljóst er að ekki inyndi bær
eða ríki tapa á því, þar sem mun
auðveldara yrði að fá gjöldin öll
inn, í stað þeirra upphæða, ógold-
inna gjalda sem bær og ríki tapa
árlega, þegar innheimt er eftir á.
Útvarpið
og létta tónlistin
MÖRG bréfa sem dálkunum
hafa borizt eru þess efnis að
útvarpið leiki meiri íótta tónlist
á morgnana og einnig í há.
degisútvarpinu. Þessum óskum er
hér með komið á framfæri við
rétta aðila.