Morgunblaðið - 22.08.1957, Blaðsíða 8

MUKGVyBLAÐIÐ
Fimnitudagur 22. ágúst 1957
mgtiiiiritafrtít
Otg.: H.f. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Sigfús Jónsson.
Aðairitstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.)
Bjarni Benediktsson.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Einar Asmundsson.
Lesbók: Arni Öla, sími 33045
Auglýsíngar: Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn: Aðalstræti 6.
Auglýsingar og aígreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480.
Askriftargjald kr. 30.00 á mánuði innanlands.
í lausasölu kr. 1.50 eintakið.
SPILAFÉ LÚÐVÍKS
UPPLÝSINGAR þær, sem
Morgunblaðið birti í gær
um hið hörmulega ástand
i gjaldeyrismálum þjóðarinnar,
hljóta að vekja ugg hjá öllum
hugsandi mönnum. Að vísu, hefur
þess mjög orðið vart síðustu vik-
urnar, að tregða væri á yfir-
færslum, en fáir munu þó hafa
gert sér grein fyrir, að ástand-
ið væri jafnískyggilegt og raun
ber vitni. Lúðvík Jósefsson, við-
skiptamálaráðherra, sagði raun-
ar í erindi, er hann flutti á frí-
degi verzlunarmanna: „Eins og
kunnugt er skortir okkur mjög
erlendan gjaldeyri“. En hann
bætti við:
„Gjaldeyriserfiðleikar okkar
stafa ekki af neinu óvæntu
atviki eða óhöppum. Það sem
af er þessu ári höfum við
haft úr að spila jafnmikl-
um gjaldeyri, einnig svonefnd-
um frjálsum gjaldeyri og á
sama tíma í fyrra, en þá var
mesta gjaldeyriseyðsluár í okk-
ar sögu“.
★
Þó að með þessum orðum sé
viðurkennt, að ástandið sé slæmt,
er dregin hula 'yfir það, sem
mestu máli skiptir. Ráðherrann
segir, að við höfum haft „úr að
spila jafnmiklum gjaldeyri“ á
þessu ári og á sama tíma í fyrra.
En hann lætur undan fallast að
skýra frá því, hvernig féð í ár
er fengið auk venjulegra leiða.
Þess hefur verið aflað m.a.:
1) Með því að auka gjald-
eyrisskuldir um 118 milljónir.
2) Með því að selja innlendar
vörubirgðir örar en áður, svo að
það, sem nú er í landinu nemur
110 milljónum minna en fyrir
hendi var á sama tíma í fyrra.
Greið afurðasala er góð, en í
þessu sambandi verkar hún svo,
að nú er minna til að grípa síð-
arihluta ársins.
3) Loks hefur verið gengið
stórlega á birgðir innfluttra
vara til landsins. Um það eru
ekki til nákvæmar tölur, en kunn
ugustu menn efast ekki um að
sá munur nemi mörgum milljóna
tugum.
Vaxandi skuldir og minnkandi
vörubirgðir á einu ári nema því
vafalaust eitthvað nærri 300
milljónum króna.
★
Engum hefði verið nær en
ríkisstjórninni að segja þjóðinni
frá þessum vofveiflegu atburð-
um. Stjórnarvöldin gæta þess
hins vegar að þegja vandlega um
þá. Viðskiptamálaráðherrann
hagar m.a.s. orðum sínum svo, að
láta alls ekki í það skína, hvað-
an peningarnir eru fengnir, sem
hann hefur verið að „spila úr“
þetta eina ár, sem hann hefur
farið með æðstu völd þessara
mála.
Auk þess, sem gengið er á
birgðirnar, svo að varasjóðirnir
eru minni en áður, þá eru það
lán og aftur lán, sem reynzt hafa
haldreipið. Þjóðviljinn hefur
raunar ekki gert mikið að því
að halda þessum lánum á lofti
að undanförnu. Þau eru sem sé
fengin vestan járntjalds, að veru
legu leyti hjá Bandaríkjamönn-
um. 65 milljón króna lánið, sem
ríkisstjórnin er talin fyrir, var
beinlínis tekið í sambandi við
endurnýjun varnarsamningsins í
vetur. Fyrir óaðgæzlu glopraðist
þá frásögn um hið sanna sam-
hengi út úr Þjóðviljanum; en
síðan hefur í dálkum blaðsins
verið reynt að breiða yfir það
glappaskot með þagnarblæjunni.
★
Það eru ekki lántökurnar, sem
Þjóðviljinn harmar, heldur ein-
ungis hvar lánin hafa verið tek-
in. Að undanförnu hefur hann
verið að kvarta yfir því, að ekki
gengi nógu ört með töku stóra
lánsins. Engum kunnugum dylst
við hvað þar er átt. Það er lán-
takan í austri, peningarnir, sem
eiga að gera viðskipti okkar enn
háðari dutlungum valdhafanna í
Moskvu en við erum þó í dag.
Ástandið í þeim efnum er samt nú
þegar orðið svo ískyggilegt, að
Alþýðublaðið birtir í gær, grein
eftir verzlunarmann, þar sem m.
a. segirí
„Það getur því alls ekki verið
óeðlileg ósk af hólfu íslendinga
við Rússa, Tékka, Pólverja og
Austur-Þjóðverja, að þeir greiði
a.m.k. einhvern hluta af fiskin-
um, sem þeir kaupa hér á landi
með gjaldeyri, sem nota má ann-
arsstaðar en í Austur-Evrópu.
Eigum við að trúa því að þessar
þjóðir geti þetta ekki eða vilji
það ekki? Ef hið síðara er svar-
ið, þá verður eklci betur séð en
það sé vísvitandi stefna þessara
ríkja að hnýta íslendinga órjúf-
andi böndum við sig, hvort sem
þeim líkar betur eða ver“.
Um þá spurningu, sem hér er
sett fram, má ségja: Eigi spyr
þú af því, að þú vitir ekki. Við-
leitni valdhaíanna austan járn-
tjalds, getur ekki dulizt neinum
heilslcyggnum manni. Tilboðið
um stóra lánið er einn þáttur í
þeirri viðleitni, að „hnýta ís-
lendinga órjúfandi böndum“ við
járntjaldslöndin. Kommúnistar
róa öllum árum að því, að sú
lántaka verði sem fyrst og
sem mest. — Og því miður
hljóta þær grunsemdir að vakna,
að viðskiptamálaráðherrann
haldi vísvitandi svo- á, að
slík lántaka verði ekki um-
flúin. Þess vegna segir hann
við þjóðina, að hún hafi haft
úr jafnmiklum gjaldeyri „að
spila“ og áður, þegar sannleik-
urinn er sá, að „spilaféð" hefur
fengist með vaxandi skuldum og
minnkandi birgðum, svo að h.u.b.
300 milljónum króna nemur á
einu ári. í „versta tilfelli" ætlar
hann að nota tilboðið um lán að
austan til að kría eitthvað út
úr lýðræðislöndunum. Lán og aft
ur lán, hvar sem einhvern eyri
er að fá. Það er eina úrræðið.
Ábyrgð viðskiptamálaráðherr-
ans er vissulega þung. Samráð-
herrar hans eiga einnig mikla
sök. Enginn þeirra hefur fremur
en hann orðið til þess að segja
þjóðinni sannleikann í þessum efn
um. Framsóknarmenn, sem áður
margstöguðust á ískyggilegum
horfum í gjaldeyrismálunum og
skrökvuðu því til, að ástandið
hefði raunverulega versnað á
valdaárum stjórnar Ólafs Thors,
þegar fyllilega var haldið í horf-
inu, þeir þegja nú, þegar keyrt
hefur um þverbak á einu ári eft-
ir að ógæfustjórn Hermanns
Jónassonar tók við. Hér sem ella
er aðferð stjórnarinnar sú að
reyna að komast hjá staðreynd-
unum með því að þegja um þær.
raBMITAN tlR HEIMI~|
Afleiðingar Moskvu-mófsins
ÍSLENZKU þátttakendurnir í
æskulýðsmótinu í Moskvu eru
komnir heim. Eflaust hafa þeir
hver sína sögu að segja, eftir því
hvar í flokki þeir standa og hvað
duglegir þeir hafa verið að loka
augunum, meðan þeir dvöldust í
sæluríki kommúnismans. Það er
ekki ófróðlegt nú að athuga,
hvað einn kunnasti núlifandi sér-
fræðingur í málefnum Austur-
Evrópu, Edward Crankshaw,
hefur að segja um afleiðingar
Moskvu-mótsins. Grein hans í
„Observer" 12. ágúst sl. birtist
hér í lauslegri þýðingu:
„Einn sá hlutur, sem járntjald-
ið hafði til að bera á hinum auð-
veldu og einstrengingslegu dög-
um kalda stríðsins, var að
það hlífði mönnum við að
hugsa. Á meðan ekki var
hægt að komast inn fyrir
það var ekkert við því að gera;
og allt sem aflaga fór í heimin-
um var hægt að rekja til þess
sem gerðist handan við járntjald-
ið. Það var alger og blæbrigða-
laus hindrun, og vestræn við-
horf til þess gátu líka verið biæ-
brigðalaus: við getum ekki gert
neitt á meðan öll samskipti við
Sovét-heiminn eru bönnuð; en
strax og hindruninni hefur verið
rutt úr vegi, munum við vita
hvað gera skal!
Nýtt járntjald?
Nú jæja, hindruninni hefur
verið rutt úr vegi. Vitum við þá,
hvað við eigum að gera? Sýni-
lega ekki. Þegar vestrænir leið-
togar standa andspænis þeirri
nauðsyn að semja sig að hinum
nýju kringumstæðum, þá flýta
þeir sér að hrófla upp sínu eigin
flausturslega járntjaldi. Þegar
alls konar fólk á Vesturlöndum
stendur andspænis þeirri nauð-
syn að hugsa sjálfsætt, þá fer það
strax að syrgja hina gömlu góðu
daga hins ósveigjanlega stalin-
isma, sem nú eru horfnir, því þá
vissum við a. m. k. skil á hlut-
unum, og það kvartar sáran
undan því, að brosmildi og skraf-
hreifni Rússa sé miklu hættulegri
en þegjandaháttur og drungi
þeirra. Þetta er sérstaklega erfið
ur heimur.
Tvíeggjaður áróður
Þessar hugsanir hafa vaknað
við frásagnir unga fólksins, sem
nú er komið heim frá hinni ótrú-
legu æskulýðshátíð í Moskvu.
Var það vestrænni æsku hollt eða
óhollt að sækja þessa hátíð?
Lesendur mína rekur kannski
minni til þess, að áður en hátíða-
höldin hófust hélt ég því fram,
að það væri hollt, þar sem áróð-
urinn gæti orðið tvíeggjaður:
áhrif mikils fjölda vakandi og
framtakssamra manna úr vestri
á Moskvu-búa gætu orðið a. m. k.
eins gertæk og áhrif Moskvu á
saklausa vestræna æsku. Nú
þegar þetta er allt um garð geng-
ið, held ég því enn fram, að sjón-
armið mitt hafi verið rétt — enda
þótt ég verði að játa, að ég hafði
ekki búizt við því, að þessi fjölda
framleiðsla á bræðralagi yrði
jafnvíðtæk, djúptæk og glaðvær
og raun varð á.
Fjögur meginmarkmið
Frá sjónarmiði valdamann-
anna í Kreml hafði hátíðin a. m.
k. fjögur meginmarkmið:
1) Að hafa jákvæð áhrif á
kommúnistaæskuna og taglhnýt-
inga hennar um allan heim; að
uppræta efasemdir þeirra og
endurvekja flokkslegan þegn-
skap þeirra með því að gera
Moskvu að glitrandi sýningar-
glugga rússneskra afreka og með
því að framleiða ný vígorð, sem
ættu að því er virtist rætur sínar
í hinu opinskáa andrúmslofti há-
tíðarinnar; og loks að fá dyggum
kommúnistum ný vopn í hendur.
2) Að flytja öllum þátttakend-
um boðskap hlutleysisins, um-
fram allt þátttakendunum frá
löndum, sem eru skammt á veg
komin efnahagslega og stjórn-
málalega.
3) E. t. v. var mikilvægasta
markmiðið að sannfæra æsku-
lýðinn, sem ekki aðhyllist komm-
únismann eða er jafnvel andvíg-
ur honum, um góðan hug og lof-
samlegar fyrirætlanir' valdhafa,
sem eru óvinsælir.
4) Að leggja áherzlu á og
sýna Rússum það í verki — og þá
fyrst og fremst rússneskum
æskulýð — að valdhafarnir stefni
raunverulega að því að auka
frelsið heima fyrir, og jafnframt
að draga úr einangrunarkennd
rússneskrar æsku með því að
sýna henni, að milljónir æsku-
manna um allan heim séu ekki
Edward Crankshaw.
sama sinnis og ríkisstjórnir
þeirra, heldur séu þeir hliiðhollir
Rússum — og þá líka óbeinlínis
rússnesku valdhöíunum.
Ef dæma má af samtölum við
þátttakendur, sem komnir evu
heim frá Moskvu, hefur hátíðin
náð tilgangi sínum að því er
snertir þessi fjögur megmmark-
mið.
Sáu þeir sprungurnar?
Fyrstu tveimur markmiðunum
var auðvelt að ná. Þeim hefði
jafnvel verið hægt að ná með
minni tilkostnaði og án þeirrar
hættu, sem fólst í tveimur síðari
markmiðunum. Að því er tekur
til síðari markmiðanna var nefni-
lega áróðurinn tvíeggjaður. Þeir
á meðal gestanna, sem voru hugs-
andi og efasamir, kunna að hafa
orðið fyrir áhrifum af góðum
vilja valdhafanna og af hinni
áköfu löngun rússnesks almenn-
ings til að komast í samband við
Vesturlönd. Þeir kunna að hafa
komið heim með þá tilfinningu,
að gagnrýnendur rússnesku
valdaklikunnar gerðu of mikið
úr ósveigjanleik hennar, and-
legri kúgun og efnahagslegum
þvingunum. En flestir þeirra
hljóta að hafa séð sprungurnar
á hinu glæsta yfirborði, og flestir
þeirra hljóta að velta fyrir sér
orsökum þessa óseðjandi hung-
urs eftir ljósi, sem hingað til hef-
ur verið forboðið.
Spilling æskunnar
Að því er snertir áhrif vest-
rænnar æsku á Rússa, þá hafa
valdhafarnir gengizt undir vel
yfirvegaða áhættu. Að mínu áliti
hafa þeir tapað meiru en þeir
unnu, þegar þeir líta á málin af
eigin sjónarhóli. Mig grunar, að
þeir hafi óttazt mest hin spillandi
áhrif vestrænnar æsku; og lík-
lega hefur ótti þeirra ekki verið
með öllu ástæðulaus. En hins
vegar er sá hluti rússneskrar
æsku, sem er algerlega fráhverf-
ur kommúnismanum (hann er
stór, en ræður þó engan veginn
I
úrslitum) orðinn svo spilltur frá
sjónarmiði valdhafanna, að hon-
um verður ekki bjargað. Ég dreg
það mjög í efa, að hin skyndilega
innrás vestrænna siða hafi að
nokkru marki aukið þessa spill-
ingu.
Hin raunverulega hætta
Frá sjónarmiði valdhafanna í
Kreml er hin eiginlega hætta
miklu víðtækari. Hún felst í hin-
um gamla orðskviði „ágirnd vex
með eyri hverjum“. Óteljandi
þúsundir rússneskra æskumanna
eru þreyttar á ríki sínu. Þeir
líta á sovétskipulagið sem sjálf-
sagðan hlut, en þeirra höfuð-
áhugamál er að bæta lífskjörin
og vinna sér aukið frelsi innan
skipulagsins. Þessir menn líta
ekki hin augljósu mein valda-
klíkunnar sem óaðskiljanlegan
hluta skipulagsins, heldur sem
einhvers konar slysni, sem lag-
færa megi, ef góður vilji er fyrir
hendi. Þeir eru gagnteknir af
hinni nýju þróun í áttina til auk-
ins frelsis, en óþolínmóðir vegna
þess hve hægt hún gengur. Þeir
gera sér ekki Ijóst, að þessi þró-
un er ófús viðbrögð leiðtoganna
í kommúnistaflokknum við sívax
andi kröfum fólksins. Þeir trúa
því, að flokksforingjarnir séu að
auka frelsið af eintómri hjarta-
gæzku, en viðleitni þeirra sé ó-
nýtt af afturhaldsöflunum.
í augum þessara manna verður
hið opinskáa og óþvingaða and-
rúmsloft hátíðarinnar, sem
Kreml-leiðtogarnir hugsuðu sér
að yrði sérstakur viðburður með
ákveðnum og takmörkuðum
markmiðum, eitt skrefið enn á
brautinni til aukins frelsis fyrir
alla. Það sem þeir hafa einu sinni
bragðað munu þeir ekki fúslega
segja skilið við. Og það er í þess-
um skilningi, sem hátíðin hefur
verið heillarik frá vestrænu sjón-
armiði. Vegna þess að leiðtog-
arnir í Kreml munu í framtíð-
inni eiga miklu erfiðara með að
kæfa hinn sívaxandi eld frelsis-
viljans, að hafa hemil á hinum
sterka straumi, sem nú rennur
allur í eina átt og ryður burí-öll-
um menjum stalinismans.
Ómótstæðilegir
Þessir ungu menn gera sér
það alls ekki ljóst, að þeir eru í
rauninni að grafa undan sjálfum
máttarstoðum skipulags, sem
hvílir á ströngu og ósveigjanlegu
eftirliti á öllum sviðum lífsins.
Þeir eru þeim mun ómótstæði-
legri sem þeir eru blindari á það,
sem þeir eru að gera. Hvað það
sem hinn frjálsi heimur getur
gert til að halda lífinu í og örva
þessa hálf-ómeðvituðu hreyfingu
er rétt stefna. Það er miklu rétt-
ari stefna en sú að reyna að verja
vestræna æsku fyrir spillingunni
frá Moskvu“,
Eins og flestum mun kunnugt
er mikil húsnæðisekla í Moskvu.
Meðal óánægðra Moskvubúa
gengur sagan um flóna, sem gerði
sig heimakomna hjá frönskum
gestum, sem staddir voru í Sov-
étríkjunum á ferðalagi, í þeirri
von, að hjá þeim myndi hún
finna safamikla fæðu.
Þegar Frakkarnir fóru frá Sov-
étríkjunum, fór flóin með þeim
til Frakklands. En eftir fáeina
mánuði kom hún aftur til
Moskvu.
„Líkaði þér ekki dvölin í Frakk
landi“, spurði vinur hennar.
„Nei“, svaraði flóin. „Ég varð
að stökkva gegnum fjögur her-
bergi til þess að geta bitið eina
manneskju. En hérna get ég bit-
ið fjórar manneskjur í hverju
herbergi".