Morgunblaðið - 09.10.1957, Blaðsíða 10

10
MORCrVTtT 4ÐTÐ
Miðvikudagur 9. okt. 1957
Otg.: H.í. Arvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri: Siglús Jónsson.
Aðalritstjórar: Valtýr Stefánsson (ábm.>
Bjarni Benediktsscn.
Ritstjórar: Sigurður Bjarnason frá Vigur.
Einar Asmundsson.
Lesbók: Arni Ola, sími 33045
Auglýsingar: Arni Garðar Krístinsson.
Ritstjórn: Aðaistræti 6.
Auglýsingar og aigreiðsla: Aðalstræti 6. Sími 22480
Askriftargjaid kr 30.00 á mánuði innaniands.
í lausasölú kr, 1.50 eintakið.
I
SJÁVARÚTVEGURINN VERÐUR AÐ
KOMAST Á RÉTTAN KJÖL
A.Ð veldur ekki deilum
meðal íslendinga, að hin
mikla og öra uppbygging,
sem gerzt hefur á íslandi á þess-
ari öld á fyrst og fremst rætur
sínar að rekja til sjávarútvegsins.
Frá honum hefur það fjármagn
komið, sem gert hefur kleifa
stórfellda ræktun, innlenda verzl-
un, sem orðið hefur þjóðinni
margfallt hagkvæmari en verzl-
unarforysta útlendinga, og upp-
bygging íslenzks iðnaðar, sem
sparað hefur landsmönnum er-
lendan gjaldeyri og gert atvinnu-
líf þjóðarinnar miklum mun fjöl-
breyttara en áður. Sjávarútveg-
urinn hefur verið nær eina at-
vinnugrein þjóðarinnar, sem skap
ar henni gjaldeyrisverðmæti. Um
og yfir 95% af gjaldeyristekjum
þeim, sem framleiðslan aflar hafa
komið frá sjávarútveginum.
Þessi staðreynd rýrir ekkert
gildi annarra atvinnugreina. Hin-
ar miklu framfarir í landbúnaði
og iðnaði hafa að sjálfsögðu haft
mikla og hagnýta þýðingu fyrir
þjóðarbúskapinn. Hin aukna
ræktun hefur gert landið betra
og byggilegra og tryggt þjóðinni
næg og góð matvæli í meðalár-
ferði að því er snertir kjöt, mjólk
og garðávexti. Iðnaðurinn hefur
tryggt miklum fjölda fólks at-
vinnu í hinum vaxandi kaupstöð-
um og sparað gjaldeyri mjög
verulega.
En það er í sjávarútveginum,
sem rætur fjármagnsmyndunar-
innar liggja í hinu íslenzka þjóð-
félagi. Með uppbyggingu þilskipa
útgerðar, togaraútgerðar og vél-
skipaútgerðar sköpuðust lands-
mönnum möguleikar til þess að
kaupa margs konar vörur frá út-
löndum, byggingarvörur tii þess
að byggja híbýli, brýr, hafnir og
hvers konar mannvirki, sem alda-
löng fátækt, kúgun og umkomu-
leysi hafði hindrað að risi í þessu
nörðlæga landi.
Gengið of nærri mjólk-
urkúnni
En þjóðin hefur gengið of nærri
þessari mjólkurkú sinni. Það er
ekki nóg að kaupa ný skip og
báta og krefjast aukinnar gjald-
eyrisöflunar af eigendum þeirra.
Það þarf að vera hægt að reka
þessi framleiðslutæki á heilbrigð-
um grundvelli. Sá grundvöllur
er því miður ekki fyrir hendi í
dag og hefur ekki verið til um
árabil.
Hver er ástæða þessarar ömur-
legu staðreyndar?
Hún er fyrst og fremst sn,
að þjóðin hefur gert of miklar
kröfur á hendur útflutnings-
framleiðslu sinni, Hún hefur
ekki gætt þess, sem er frum-
skylda hygginna einstaklinga
og þjóðarheiida að miða
eyðslu sína við arðinn af vinnu
sinni.
Útflutningsframleiðslan hefur
að sjálfsögðu aukizt stórlega með
stækkun flotans og nýjum og
fullkomnum skipum, togurum og
vélbátum. Verðma.'ti aflans hefur
einnig aukizt með tilkomu stórra
og afkastamikilla hraðfrystihúsa,
fiskiðjuvera og verksmiðja. En
eyðsla þjóðarinnar og kröfur á
hendur útflutningsframleiðslunni
hafa þó aukizt ennþá meira.
Það eru ekki aðeins einstak-
lingarnir, sem gert hafa sig seka
um þetta gáleysi og höfuðsynd
gagnvart útflutningsfamleiðsl-
unni.
Hið opinbera, þing og stjórn
eiga þar ekki síður lilut að
máli. Einnig þessir aðilar hafa
reist þjóðinni hurðarás um öxl
með eyðslu, sem ekki er í
neinu samræmi við raunveru-
lega greiðslugetu framleiðsl-
unnar.
Auðvitað hefur margt af því
sem Alþingi hefur varið fjármun-
um til verið gagnlegt og nauð-
synlegt. En aðalatriðið er, of
mikið hefur á skömmum tíma
verið lagt á framleiðsluna.
Hún hefur ekki getað stað-
ið undir þeim kostnaði, sem á
hana hefur verið lagður. Þess
vegna hefur hallarekstur og öng-
þveiti mótað svip íslenzks sjáv-
arútvegs undanfarin ár.
Hvern er verið að
styrkjaí<?
Af þessum ástæðum er sú firra
að verða algeng skoðun, að það
fé, sem tekið er í sligandi skött-
um og tollum af almenningi til
þess að halda útflutningsfram-
leiðslunni gangandi, sé „styrk-
ur“ til sjávarútvegsms.
Sannleikurinn í því máli er
auðvitað sá, að hið opinbera hef-
ur vaknað og séð að út-
flutningsframleiðslan er komin í
vonlausa aðstöðu, mjólkur kýrin
er að geldast. Þá er þjóðin látin
endurgreiða hluta af því sem.hún
hefur ofkrafið sjávarútveginn
um. Með þessu er enn verið að
dulbúa þá staðreynd að þjóðin
lifir um efni fram.
Á þessu hefur Sjálfstæðisflokk-
urinn Sífellt vakið athygli undan-
farin ár. Hann hefur bent á, að
eina heilbrigða efnahagsmála-
stefnan væri í því fólgin að fram-
leiðslutækin væru rekin halla-
laust, án þess að leggja gífur-
lega tolla og skatta á almenning
til þess að halda uppi „styrkja"
kerfi í þágu útflutningsfram-
leiðslunnar, sem á að standa und-
ir eyðslunni.
Verður ekki leyst með
haftastefnu
Núverandi ríkisstjórn lofaði
„nýjum og varanlegum úrræð-
um“ til lausnar vandamálum
sjávarútvegsins og efnahags-
lífsins í heild. Hún hefur ger-
samlega svikið það loforð. Og
hún hefur gert þá kórvillu, að
hverfa að haftastefnu, sem
hlýtur að skapa kyrrstöðu og
samdrátt í framleiðslunni. Hún
hefur jafnframt vaðið lengra
út í fen uppbótastefnunnar en
nokkur önnur ríkisstjórn hef
ur gert. Þess vegna verða
vandamálin torleystari með
hverjum mánuði sem líður.
En sjávarútvegurinn verður að
komast á réttan kjöl. Hann verð-
ur að fá aftur það tækifæri til
þess að starfa á heilbrigðum
grundvelli, sem forsjárlaus og
ábyrgðarlaus kröfustefna hefur
svipt hann.
UTAN UR HEIMI
Leiksystir
Niðurlag
Þetta kvöld sat Lies á 10. bekk
í myrkvuðu leikhúsinu og
þrýsti handlegg manns síns, þeg-
ar hún sá harmleik fyrrverandi
nágranna sinna á leiksviðinu.
Hún heyrði leikkonuna í hlut-
verki Önnu láta í ljós harm sinn
yfir örlögum vinkonunnar í einu
af átakanlegustu atriðum leiks-
ins. Aðeins í þessu atriði voru
orð Önnu um Lies vinkonu sína
nefnd í leikritinu. En hún gat
ekki lifað sig inn í kjör fólks-
ins á sviðinu. „Ég þekkti Frank-
fjölskylduna, og þetta voru leik-
arar“, sagði hún. „Ég gat ekki
gleymt því eitt andartak, að ég
var i leikhúsi".
Lxes, sem var mjög náin vin-
stúlka önnu í bernsku, var unör-
andi yfir bókmenntafrægðinni,
sem Anna ávann sér eftir dauða
sii'n. „Við vissum aldrei til, að
hún hefði hæfileika til að skrifa“,
sagði hún. „Það var Margot syst-
ir hennar, sem við héldum, að
mundi vinna afrek“.
Anna hafði verið foreldrum
sínum og kennurum þung í
skauti, ságði Lies. „Við sátum
saman í Montesori-skólanum og
síðar í menntaskóla Gyðinga. Við
vorum símasandi. Kennararnir
reyndu að skilja okkur sundur,
en það gátu þeir aldrei".
I byrjun síðasta skólaárs þeirra
í menntaskólanum var Lies
skyndilega flutt í annan bekk.
„Ég þekkti ekki sál, og mér leið
mjög illa“, sagði hún. „Morgun-
inn eftir læddist Anna inn í
bekkinn og smeygði sér í sætið
við hliðina á mér. Enginn sagði
neitt, og hún sat hjá mér, þang-
að til hún hvarf“.
Ánægjustundir
Vinátta Önnu og Lies náði til
beggja fjölskyldnanna. Á föstu-
dagskvöldum kom Frank-fjöl-
skyldan jafan heim til Goosens-
fjölskyldunnar, og þar las Hans
Goosens, faðir Lies, kiddush —
blessunina yfir vínbikarnum, sem
táknar upphaf hvíldardagsins.
Frank-systurnar áttu líka aðra
ánægjustund í hverri viku: þær
fengu að horfa á, þegar móðir
Lies baðaði Rakel litlu systur
hennar á sunnudögum. Frú Goos-
ens átti þá von á öðru barni.
Það var ástæða þess, að Goos-
ens-fjölskyldan faldi sig ekki á
loftinu með Frank-fjölskyldunni,
en í stað þess kom Van Daan-
fjölskyldan.
Hugsanir Önnu
Anna þjáðist á loftinu vegna
þess að Lies hafði orðið illum
örlögum að bráð. Aðfaranótt 26.
nóvember 1943 lá hún andvaka
og hugsaði um vinstúlku sína.
Daginn eftir skrifaði hún í dag-
bók sína orð, sem áttu eftir að
snerta hjörtu milljóna manna
djúpt:
„Ég sá hana fyrir mér, klædda
tötrum, andlitið horað og þjak-
að. Augu hennar voru mjög stór,
og hún horfði svo hrygg og á-
sakandi á mig, að ég gat lesið úr
augum hennar: „Æ, Anna, hvers
vegna hefur þú brugðizt mér?
Hjálpaðu mér, ó hjálpaðu mér,
bjargaðu mér úr þessu helvíti“
.... Skyldi hún nokkurn tíma
hugsa um mig, og hvaða tilfinn-
ingar hefur hún þá?“.
Hinn 29. desember 1943 skrif-
aði Anna í dagbókina: „Og Lies,
er hún enn á lífi? Hvað skyldi
hún vera að gera? Ó Guð, vernd-
aðu hana og sendu hana aftur
til okkar. Lies, þegar ég hugsa
um þig, sé ég stöðugt hvaða ör-
lög kynnu að hafa beðið mín. Ég
sé alltaf sjálfa mig í sporum þín-
Önnu Frank
um“. Viku síðar lýsti Anna vin-
stúlku sinni þannig: „Lies var
mér tákn um hörmungar allra
vinstúlkna minna og allra Gyð-
inga“.
Hélt að Anna væri í Sviss
í Bergen-Belsen hélt Lies, sem
var hrjáð og hungruð, að Anna
væri komin heilu og höldnu til
Svisslands. „Ég man, að móðir
mín sendi mig til frú Frank til
að sækja vog, sem hún hafði
fengið að láni“, sagði Lies. „Fyrst
í stað anzaði enginn, þegar ég
hringdi. En svo kom Goudsmit,
sem var í fæði hjá þeim. Hann
sagði mér, að SS-foringi hefði
komið og talað við herra Frank
í einrúmi. Hann sagði, að þessi
foringi hefði hjálpað fjölskyld-
unni til að flýja yfir landamærin.
Hittust um nótt
Tveim árum síðar í ársbyrjun
1945 hitti Lies konu í Bergen-
Belsen, sem hafði þekkt báðar
fjölskyldurnar í Amsterdam, og
þessi kona sagði henni, að Frank-
systurnar væru í næstu deild búð
anna ásamt pólskum föngum, sem
fluttir hefðu verið frá Ausch-
witz. Pólverjarnir höfðu komið í
október og höfðu verið settir í
tjöld. En nokkrum dögum síðar
höfðu tjöldin fokið ofan af þeim
og voru þeir þá settir í bragga.
Lies hafði enga hugmynd um það,
að vinstúlka hennar hafði verið
svo nærri í 4 mánuði.
Hún beið til kvölds. Síðah
læddist hún í skjóli myrkursins
yfir að girðingunni. Hún kallaði
lágt út í myrkrið: „Er nokkur
þar?“
Henni var svarað: „Ég er frú
Van Daan“. Lies hafði þekkt Van
Daan-fjölskylduna lítillega í
Amsterdam. Hún sagði til sín og
spurði, hvort Frank-systurnar
gætu komið yfir að girðingunni.
Hún fékk þau svör, að Margot
væri sjúk, en Anna mundi geta-
komið.
Lies beið í dimrmuini, hnipraði
sig saman og neri saman hönd-
unum í bitrum febrúarkuldanum.
Skömmu síðar heyrði hún hina
gamalkæru rödd önnu handan
við girðinguna.
Stúlkurnar grétu.
Lies spurði önnu, hvort hún
vissi, að móðir sín hefði látizt
af barnsförum og að faðir sinn
væri dauðsjúkur. Anna svaraði,
að hún væri líka einsömul í heim-
inum. Faðir hennar hefði verið
skilinn frá fjölskyldunni í Ausch-
witz. Móðir hennar hefði verið
ófær til vinnu, þegar systurnar
voru sendar til Bergen-Belsen í
þrælkunarvinnu, svo hún hefði
líklega verið send í gasklefana í
Auschwitz. Nú væri Margot af
deyja úr taugaveiki
Stúlkurnar tvær, sem einu
sinni höfðu masað óaflátanlega,
höfðu lítið meira að segja. Anna
grét beisklega og kvartaði um
kulda og hungur. Hún spurði vin-
konu sína. hvort hún gæti hjálp-
að sér.
Bitust um matinn
Ástandið var betra í deildinni,
sem Lies var í, en í þeirri, sem
Anna var í. Áhrifamikil ættmenni
Goosens-fjölskyldunnar í Sviss-
landi höfðu útvegað henni leyfi
til að flytjast til Palestínu. Þess
vegna var henni haldið í þeirri
deild fangabúðanna, þar sem
fangar fengu ýmis forréttindi.
Frh. á bls. 19.
Lies Goosens slapp lifandi úr þrælabúðunum í Bergen-Bels-
en. Nú lifir hún hamingjusömu lífi í Jerúsalem ásamt manni
sínum og þrem börnum. Á myndinni er liún með tveimur
sonum sínum, sem hjálpa henni í eldhúsinu.