Morgunblaðið - 30.01.1958, Side 14

14
MORGVNBT AÐIÐ
Fimmtudagur 30. Jan. 1958
Þórleifur Bjarnason
námsstjóri og rithofundur fimmtugur
í HÆLAVÍK, næsta byggðu bóli
sunnan við hið þverhnípta og
rismikla Hælavíkurbjarg, fæddist
Þórleifur Bjarnason hinn 30.
janúar 1908. Þar bjó þá Guðni
Kjartansson,' móðurfaðir hans,
enginn stórbóndi, en maður
sjálfbjarga og sjálfstæður, eins
og flestir búendur hinna af-
skekktu víkna 1 þann tíð. Ólst
síðan Þórleifur upp hjá afa sínum
og ömmu þarna í víkinni.
Guðni Kjartansson var fróð-
ieiksmaður á ættvísi og gamlar
sögur, skráðar og óskráðar. Hafði
yndi af fornum kvæðum og rím-
um og ljóðum góðskálda síðari
alda, og mikið dálæti hafði hann
á orðkynngi Vídalíns, las hús-
lestra hans með áherzlum og
svipbrigðum, eins og hann einn-
ig las íslendingasögur með radd-
breytingum og breytilegu fasi.
Hann vitnaði mjög við ögun á
dóttursyninum til sagna, kvæða
og Vídalíns og ennfremur til
fornra íslendinga. Ekki hefðu
þeir vílað þetta fyrir sig, Skarp-
héðinn eða Grettir og ekki hefði
þeim þótt þetta viturlega mælt
eða ráðið, Snorra goða eða Njáli
Þorgeirssyni.
Gamli maðurinn unni mjög
Þórleifi, sagði honum frá, þuldi
fyrir honum og kenndi honum
bæði rímað mál og órímað. Hann
hafði hann og snemma með sér
í verki á landi og sjó, og var
Þórleifur ekki gamall, er hann
fékk að fara á bjarg, og áður en
hann fór langdvölum af Strönd-
um, hafði hann fengið vígslu sína
sem sigmaður. Á vorin kynnt-
ist hann Hornstrendingum, sem
lágu við í Hælavík og stunduðu
eggsig og fuglatekju, hlýddi á
orðræður þeirra, bæði alvöru og
gamanmál, og kynntist viðhorf-
um þeirra og hugsunarhætti,
mótuðum af baráttu kynslóð-
anna við brim og bjarg og vetr-
arríki og þeim sögnum, sögum
og kveðskap, sem verið höfðu
andlegur forði bessa fólks mann
fram af rrianni.
Þó að Þórleifur nyti margs í
störfum og iífsháttum þarna á
Ströndum norður, vaknaði
snemma hjá honum útþrá og
námslöngun, og þótt afa hans
væri að engu slík eftirsjá sem
honum, var það með ráði gamla
mannsins, að Þórleifur fór á
brott. Afi hans gat ekki fengið
honum fararefni, en þó fyrir hon-
um greitt, og er frá því sagt í
Sögu Eldeyjar-Hjalta, hvers orð
gamla mannsins í Hælavík máttu
sín við megtugan framkvæmda-
stjóra, sem hafði á skipstjórnar-
árum sínum bundið vináttu við
hinn aldraða Hælavíkurbónda.
Þórleifur lauk kennaraprófi
vorið 1929, og næsta vetur var
hann farkennari í Mosvalla-
hreppi í Önundarfirði. Veturinn
1930—’31 var hann kennari á
Suðureyri í Súgandafirði og frá
’31 til ’43 á ísafirði. Síðan hefur
hann verið námsstjóri á Vestur-
landi og síðustu árin átt heima á
Akranesi. Þórleifur er kvæntur
Sigríði, dóttur Friðriks Hjartar,
skólastjóra á Suðureyri, Siglu-
firði og síðast á Akranesi. Eiga
þau eina dóttur, Þóru, og þrja
sonu, Hörð, Friðrik Guðna og
Björn.
Á ísafirði kenndi Þórleifur
bæði í gagnfræða- og barnaskóla.
Hann kenndi einkum sögu, lagði
mikla áherzlu á að nemendur
hans skildu samhengi orsaka og
afleiðinga, en vanrækti hins veg-
ar ekki að blása lífi í menn og
atburði liðins tima. Hann kenndi
þannig íslendingasögu, að í hans
tíð á ísafirði þótti drengjum fáar
bækur jafneftirsóknarverðar og
Íslendingasögur, en stundum olli
þetta umferðartöfum, því að ekki
þótti friðsömu fólki og óvopn-
uðu fýsilegt að komast um göt-
ur bæjarins, þegar stórir hópar
vopnaðra sveina háðu þar harð-
ar sennur. Þórleifur tók mikinn
þátt í félagslífi bindindismanna
og gegndi þar margvíslegum
störfum. Hann iðkaði og leiklist
og þótti þar betur takast en
flestum öðrum ólærðum leikur-
um, og er þess skemmst að
minnast, að á Akranesi hefur
hann leikið þannig, að leikdóm-
urum héðan að sunnan hefur þótt
tíðindum sæta. Sem námsstjóri
hefur Þórleifur getið sér góðan
orðstír, þykír haia sérlega gott
lag á þvi að þoka málum til betri
vegar af festu og lagni — háv-
aðalaust.
Þá er og Þórleifur kunnur sem
rithöfundur. Hornstrendingabók
kom út árið 1943. Þar er lýst
Ströndunum, mönnum, menn-
ingu og lífsháttum. Vakti sú bók
mikla athygli og varð mjög vin-
„Tommy Steele Norður-
landa" vœntanlegur til
Reykjavíkur
sæl. Þótti af henni auðsýnt, að
Þórleifur væri gæddur góðri frá-
sagnargáfu, skopskyggni og
skilningi á mótun manna og
menningar af umhverfi og að-
stæðum. Árið 1943 kom frá Þór-
leifi stutt skáldsaga og 1955 smó-
sögurnar Þrettán spor. í því safm
eru margar sögur vel sagðar og
eftirminnilegar. En merkasta
skáldrit Þórleifs er Hvað sagði
tröllið? — skáldsaga, sem út kom
árið 1948. Þar er lýst fólki og
örlögum á Hornströndum, bar-
áttu fólksins við harðneskju og
hrikaleik, einhæfri, en fastmót-
aðri menningu þess — með ís-
lenzka þjóðarhagi yfirleitt í bak-
sýn. Þessi bók er fyrsta bindiö
af þremur. Það næsta mun koma
út ó þessu óri, en það þriðja er
höfundur að semja. Annað bindið
hefur hlotið nafnið: Tröllið sagði,
en það þriðja og siðasta mun
heita Mannaþefur í helli mín-
um. Samhengi bókaheitanna gef-
ur til kynna efni skáldverksins
í heild, og mun þetta þriggja
binda rit verðugur og virðuleg-
ur varði þess lífs, sem lifað hef-
ur verið frá landnámstíð í hin
um afskekktu og harðbýlu vík-
um. Nú eru þær komnar í eyði.
Tröllskapur náttúrunnar hefur
að lokum borið sigur úr býtum.
Þórleifur er mjög vel fróður
um bókmenntir og sögu, en ekki
síður um samtið sína, og hanr.
hefur flestum gleggra auga fyrir
sérkennum í útliti manna, hátt-
um og tilsvörum og kann mæta
vel að segja frá sérstæðum eða
skoplegum orðaskiptum og atvik-
um, en jafnan eru írásagnir hans
sneyddar illkvittni og mannníði.
Hann er málreifur og skemmti-
legur í hópi kunningja og vina,
óhlutdeilinn um hagi annarra og
maður mjög vinsæll. En þeir
meta hann mest, sem nánust
kynni hafa af honum haft.
Þau hjón eru mjög góð heim
að sækja, og í dag mun margt
manna heimsækja þau, en ennþá
fleiri óska þess, að þeir hefðu
tækifæri til að njóta glaðrar og
góðrar stundar á heimili þeirra.
Framh. af bls. 6.
ósigur sinn til valda tveimur
mánuðum síðar. Skýringa á því
verður að leita í pólitískum
bellibrögðum.
Hér koma einkum við sögu
tveir stjórnmálamenn, sem segja
má að hafi rutt nazistum veginn
til valda. Það voru þeir Frantz
von Papen og von Schleicher
hershöfðingi, sem var áhrifamað-
ur í þýzka herforingjaráðinu, en
sífellt að skipta sér af stjórn-
málum.
Sumarið 1932 myndaði von
Papen minnihlutastjórn. Honum
tókst nokkuð að friða landið.
í nóvemberkosningunum hlaut
flokkur hans mikinn hluta aí
fylgistapi nazistanna og ætlaði
von Papen þá að láta enn meira
að sér kveða við að bæla niður
ofbeldi nazista og kommúnista
landinu. Hann leitaði eftir sam-
starfi við Shcleicher í þeim til-
gangi að banna að stjórnmála-
flokkar starfræktu stormsveitir. *
En Schleicher var öfundsjúkur
í garð von Papens vegna fylgis-
aukningarinnar. Hann hafnaði
því beiðni von Papens og rægði
hann jafnvel við Hindenburg for-
seta svo að minnihlutastjórn
von Papens varð að fara frá.
Nú þóttist Schleicher sjá sér
leik á borði. Honum var falin
stjórnarmyndun. Þóttist hann
fær um það, því að vinstri arm-
ur, þ. e. hinn sósíalíski armur
nazistaflokksins undir forustu
Gregor Strassers, hafði sýnzt
viljugur til samstarfs við hann.
En það fór öðru vísi en á horfð-
ist.
Hefnd von Papens
Von Papen átti nú enga aðra
ósk heitari en að hefna sín
á Schleicher. Hann fór því til
Hitlers og bauð honum sam-
starf hægri flokkanna. Hann
kom honum einnig í samband
við fjármálamenn eins og
HINGAÐ kemur núna um helg-
ina kunnur kvikmynda- og sjón-
varps- „Rock’n Roll“ söngvai'i,
ásamt hljómsveit sinni ,en þeir
íélagag munu halda hér nokkra
hjjómleika í Austurbæjarbíói.
Þessi ungi maður, sem kallaður
Hjalmar Schacht, sem síðar
varð ríkisbankastjóri Þýzka-
lands. Fór það nú saman, að
Schleicher mistókst stjórnar-
myndun og svo hitt að fylk-
ing hægri flokkanna undir
forustu von Papens og Hugen-
bergs gerði bandalag við Hitl-
er. Þann 27. jan. 1933 sagði
Hindenburg með fyrirlitning-
artón, að hann skyldi aldrei
fela „austurríska liðþjálfan-
um“ stjórnarmyndun. Þremur
dögum seinna var hann þó
neyddur til þess.
Foringjar hægri flokkanna,
sem bandalagið gerðu við Hitler
og komu honum í ráðherrastól-
inn skildu þá ekki hvílíka ógæfu
þeir höfðu leitt yfir þjóðina. Þeir
afsökuðu sig með því að naz-
istar ættu þó ekki nema 3 ráð-
herra af 11. En með þessari
stjórnarmyndun urðu nazistarn-
ir allsráðandi á strætunum. —
Lögregla ríkisins var á þeirra
valdi. Nú þurftu SA og SS menn-
irnír ekkert að óttast, heldur
gengu þeir rænandi um, undir
verndarvæng lögreglunnar.
Tæpum mánuði eftir valda-
töku Hitlers lét helzti aðstoð-
armaður hans, Göring, kveikja
í ríkisþinghúsinu og kenndí
kommúnistum um það. —
Kommúnistaflokkurinn var
bannaður og þingmenn hans
reknir af þingi. Nazistar höfðu
þá meirihluta þess sem cftir
sat af þinginu. Hiíler var út-
nefndur leiðtogi þýzku þjóð-
arinnar. Hann var leiðtogi sem
leiddi hina mestu ógnarstjórn
og hörmungar yfir þjóðina.
BREIÐDALSVÍK, 29. janúar —
í dag hófst kennsla í hinum nýja
barnaskóla að Eydölum. Megin-
hluti byggingarinnar er nú tek-
mn í notkun en vegna efnisskorts
hefur ekki verið unnt að
fullgera húsið ennþá. — Páll.
liefir verið „Tommy Steele Norð-
urlanda“ heitir James Rasmus-
sen. Hann byrjaði 8 ára gamall
að leika á hljóðfæri með félög-
urn sinum, en þau voru þá mjög
frumstæð, hárgreiða, pottar,
hlemmar og kaffikönnur. Seinna
fengu þeir önnur og betri hljóð-
færi, urðu kunnir og vinsælir og
þykja nú einhverjir hinir ágæt-
ustu listamenn í sinni grein.
Til marks um vinsældir James
og „James manna“ hans má geta
þess, að þeir hafa margsinnis
fyllt K.B.-höllina í Kaupmanna-
höfn, er rúmar um 5 þúsund
manns, og nú er svo komið, að
þeir félagar eru orðnir eftirsótt-
ir af forystumönnum sjónvarps-
og kvikmyndafyrirtækja úti um
heim.
James er tvítugur og félagar
hans á svipuðum aldri. Hann hef-
ir samið allmörg dægurlög. Vin-
sælust þeirra mun vera lagið
„Hand-clap", sem leikið hefur
verið hér í útvarpið, en á hljóm-
leikúnum mun hann auk þess
syngja og leika hin vinsælu
Tommy Steele-lög „Water-wat-
er“ — „Take me back Baby“ —■
„Elevator-Rock" — „Butterfing-
ers“ — „99 Ways“ — „Tutti-
Frutti" og mörg önnur kunn lög.
í okt. sl. var efnt til alheims
„Rock-samkeppni í Lyceum-sýn-
ingarhöllinni í London. Var Jam-
es boðið þangað, en þar vakti
hann mikla hrifningu, og var þar
krýndur „Tommy Steele Norð-
urlanda“.
Á hljómleikunum í Austurbæj-
arbíói mun hljómsveit Gunnars
Ormslev leika nýjustu dægurlög-
in. Haukur Morthens syngur með
hljómsveitinni og annast kynn-
ingu skemmtiatriða.
Þar sem þeir „Tommy Steele
Norðurlanda" og félagar hans
geta ekki haft langa viðdvöl hér,
verður einungis um fáa liljóm-
leika að ræða. Þeir fyrstu verða
n.k. laugardag, 1. febr. kl. 7 í
Austurbæj arbíói.
Jafnframt verður efnt til tízku
sýningar, þar sem sýnt verður
meðal annars: Kápur, kjólar, hatt
ar, telpu- og drengjafatnaður og
margt fleira. Vigdís Aðalsteins-
dóttir stjórnar tízkusýningunni
og er ein af sýningardömunum.
Kynnir tízkusýningarinnar verð-
ur Bragi Jónsson.
Guðm. Gíslason Ilagalín.
- Hitler