Morgunblaðið - 26.02.1958, Side 13

Miðvik'udagur 26 feivr 1958
MORCinSBT. AÐIÐ
13
Málarameistarafélag Reykja-
víkur jprjátíu ára
MÁLARAMEISTARAFELAG
Reykjavíkur var stofnað í Bað-
stofu iðnaðármanna 26. febrúar
1928, og voru stofnendur þess
16 talsins. Forystumaður að stofn
un félagsins var Einar Gislason,
málarameistari. Hann var kjör-
inn fyrsti formaður félagsins og
hafði gegnt því starfi samtals í
21 ár, er hann dró sig í hlé fyr-
ir fáum árum, eftir langt og
gifturíkt starf í þágu stéttarinn-
ar. Með Einari voru í fyrstu
stjórninni þeir Ágúst Lárusson,
ritari og Helgi Guðmundsson,
gjaldkeri. Eru báðir þessir menn
látnir fyrir löngu.
Áður en rakið verður ágrip af
sögu félagsins má geta þess til
gamans og fróðleiks, að 11 árum
áður en Málarameistarafélag
Reykjavíkur var stofnað, eða ár-
ið 1917, var stofnað hér í Reykja-
vík félag með sama nafni, og
vafalaust í sama tilgangi. Var
félag þetta til um þriggja ára
skeið, en heldur virðist hafa ver-
ið dauft yfir starfsemi þess. Tveir
eða þrír fundir munu þó hafa
verið haldnir, en fundargerðar-
bækur og önnur plögg félagsins
munu, því miður, hafa glatazt
með öllu. Formaður félags þessa
var Jón Reykdal, málarameistari.
Byrjunarstarfsemin
Félagið hóf strax ötula baráttu i
fyrir tilveru sinni. En þar var
við ýmsa örðúgleika að etja,
fyrst í stað, eins og gera má ráð
fyrir. Eitt af því fyrsta, sem gera
þurfti, var að ná sem flestum
málarameisturum inn í samtök-
in, en það tók talsverðan tíma.
Það var eins og menn væru hálf-
tregir til þess, og virtist eins og
sumir hverjir væru hræddir við
að verða of bundnir, og jafnvel
að ýmsar fyrirætlanir félagsins
út á við, mundu ekki verða vin-
sælar, og því ef til vill betra, að
vera utan við samtökin, fyrst í
stað a. m. k., og sjá hvernig færi.
Má í þessu sambandi benda á,
að strax þegar félagið hafði geng
ið frá fyrstu verðskrá sinni,
sýndu ýmsir byggingameistarar
nokkra viðleitni til þess að snið-
ganga hana, og reynau jafnvel
að ná sérsamningum við einstaka
menn varðandi málunarfram-
kvæmdir á nýbyggingum. En um
þessar mundir var það mjög al-
gengt að byggingameistarar
tækju að sér að fullgera húsin
og áttu því málarar til þeirra að
sækja um atvinnu.
Stóð nokkur styr um þetta um
tíma, en er frá leið fór þetta
batnandi, einkum þó eftir að
Iðnsamband byggingamanna var
stofnað og síðar Samband meist-
ara í byggingariðnaði. Nokkuð
hefir þess þó orðið vart að menn
reyni að sniðganga verðskrá
félagsins, einkum þegar lítið er
um atvinnu, en það fyrirbrigði
er einmitt eitt erfiðasta viðfangs-
efni flestra hliðstæðra félaga.
Verður nokkuð vikið að verð-
skrá félagsins síðar.
Annað verkefni, sem snemma
var tekið fyrir, var baráttan gegn
ófaglærðum mönnum í iðninni.
Lagði félagið mikla vinnu og
talsverðan kostnað í það starf
á fyrstu árum sínum. Hafði það
um tíma launaðan mann til eft-
irlits í þessum efnum. Varð þrá-
faldlega að leita til viðkomandi
yfirvalda í þessu sambandi, en
skilningur þeirra og vilji til að-
stoðar þessu starfi, virtist mjög
takmarkaður enda þótt það sýnd-
ist beinlínis vera skyldustarf
lögreglunnar að stöðva ófaglærða
menn, sem unnu við löggiltan
iðnað, þar sem slíkt var, og er,
lagabrot. Einnig í þessu efni varð
á nokkur breyting til batnaðar
við stofnun fyrrnefndra samtaka
byggingariðnaðarmanna, og eins
eftir að Sveinasamband bygging-
armanna var stofnað. En það
hafði um langt árabil eftirlits-
mann í þjónustu sinni gagnvart
ófaglærðum mönnum. Veitti mál-
arameistarafélagið og þeirri starf
semi nokkurn fjárhagslegan
stuðning.
Menntun stéttarinnar
í lögum félagsins segir m. a.
um tilgang þess, að vinna
beri að því að auka og efla
menningu og menntun stéttar-
innar. Sams konar ákvæði er
Einar Gíslasuti
vafalaust hægt að finna í lögum
flestra, ef ekki allra, iðnfélaga;
enda hlýtur afkoma og tilvera
einstaklinganna að byggjast á
því, að hver maður sé sem hæf-
astur í sínu starfi.
Ekki verður annað sagt en að
félagið hafi vel af stað farið
gagnvart menntun stéttarinnar,
því ekki var fyrsta starfsár þess
liðið, eða í byrjun febrúarmán-
aðar 1929, þegar formaðurinn,
Einar Gíslason, ber fram tillögu
um að félagið fari þess á leit
við Iðnskólann, að komið verði
á fót námskeiði fyrir þá nemend-
ur, sem taka eigi próf það vor,
og jafnframt, að ef ekki verði
nægilega margir þátttakendur úr
þeirra hópi, þá skuli þeim nem-
endum, sem próf eigi að taka
næsta ár, gefinn kostur á að
sækja námskeið þetta. Sóttu
námskeiðið allir þeir, sem próf
áttu að taka, auk nokkurra af
hinum síðartöldu.
Þegar málarasveinar stofna sitt
félag í marz-byrjun 1928, var
það nokkuð stór hópur manna,
sem ekki hafði skilyrði til þess
að ganga í það félag. Voru þetta
menn, sem unnið höfðu í iðn-
inni alllengi, án þess að vera
reglulegir nemendur, en höfðu
þó ekki náð þeim lágmarkstíma,
sem hin nýja iðnlöggjöf setti
fyrir því að menn gætu öðlazt
réttindi. Mönnum þessum var
gefinn kostur á að gerast nem-
endur með skemmri námstíma,
en lögin mæltu fyrir, eða 1—2
ár eftir atvikum, og ganga síðan
undir sveinspróf. Fengu menn
þessir yfirleitt gott kaup, eða 1
krónu um tímann, en þá höfðu
fullgildir sveinar kr. 1,60 um
tímann.
Viðleitni félagsins til að leysa
vanda þessara manna, og skapa
hreinar línur milli fagmanna og
fúskara, hefur va‘falaust átt
nokkurn þátt í því að fyrrnefndu
námskeiði var komið á fót.
Með námskeiði þessu er raun-
verulega stofnað til fyrsta verk-
skóla hér á landi í sambandi við
iðnskóla Næstu tvö ár eftir þetta
er aftur efnt til námskeiða, en
svo liggur þessi starfsemi niðri
um nokkurt skeið m. a. vegna
mjög strangrar takmörkunar á
nemendum, sem voru stundum
ekki nema 1—3 á ári. Á stríðs-
árunum varð mikið los á starf-
semi flestra iðnfélaga vegna
hinnar gífurlegu atvinnu; en
strax að stríði loknu hófst félag-
ið handa á ný um þessa fræðslu-
starfsemi, og hefir haldið henni
áfram æ síðan.
Málarameistarafélagið hefur
alla tíð fylgzt vel með kennslu
málaranemenda í Iðnskólanum,
og oft haft veruleg afskipti af
henni. Hafa báðir skólastjórarnir,
sem verið hafa á þessu tímabili,
þeir Helgi H. Eiríksson og Þór
Sandholt ávallt tekið fyllsta til-
lit til óska og álits félagsins um
allt það er að kennslunni lýtur.
Þess er rétt að geta, að kenn-
arar á fyrsta námskeiði félagsins
voru þeir Einar Gíslason og
Kristinn Andrésson. Hefir Krist-
inn síðan verið kennari á flest
öllum námskeiðum, sem haldin
hafa verið, og á því lengri kenn-
araferil að baki í þessu efni, en
nokkur annar maður.
Haustið 1953 var kosin nefnd
innan félagsins til þess að gera
tillögur um nýja og endurbætta
námsskrá fyrir málaraefni við
Iðnskólann. Hafði nefndin sam-
ráð við þáv. skólastjóra Helga
H. Eiríksson og var sú námsskrá
samþykkt í des. sama ár.
Eins og áður segir var nám-
skeiðunum haldið áfram eftir
stríðið, og hafa þau verið hald-
in óslitið nú í áratug. Kennarar,
auk Kristins Andréssonar, hafa
verið þeir Aug. Hákansson og
Jón Björnsson, málarameistari.
Hér að framan hefir nú verið
rakin viðleitni félagsins til auk-
innar menntunar, en þó aðeins
stórum dráttum. En það er
margt ósagt ennþá, sem þó verð-
ur að draga mjög saman í stuttri
blaðagrein. Auk þess_ að hafa
haldið uppi vakandi og aukinni
starfsemi til bættrar kennslu
nemenda, tók félagið upp fyrir
fáum árum fræðslustarfsemi fyr-
ir meistara, nokkurs konar fram-
haldsmenntun. Fékk það fyrst
Loks er að geta þess, að félag-
ið hefir nú um nokkurra ára
skeið gefið út tímaritið Málar-
ann, og hefir Jökull Pétursson
annazt ritstjórn blaðsins frá
byrjun.
Samskipti við sveina
Eins og að líkum lætur, hófust
snemma samskipti við málara-
sveina, en félag þeirra var stofn-
að viku seinna en meistarafélag-
ið. Fyrsta verkefnið var að koma
sér saman um kaup sveina. Var
þá samið um að kaupið skyldi
vera kr. 1,60 um tímann, og hélzt
það óbreytt til ársins 1937. Á
þessum árum var atvinna oft
stopul, einkum að vetrinum til.
Brátt fór sveinafélagið að beita
sér fyrir takmörkun nemenda í
iðninni, og var þetta mál eitt
af aðalágreiningsmálum milli
félaganna um margra ára bil, eða
allt fram til stríðsáranna.
Árið 1934 var gerður fyrsti
formlegi kjara- og málefnasamn-
ingur milli félaganna. Hafa slík-
ir samningar lengst af verið milli
félaganna, að fáum árum und-
anteknum. Á fyrstu árunum var
samningum að jafnaði sagt upp
árlega en ekki kom þó til verk-
falla nema tvisvar; 1935 og 1937.
í fyrra verkfallinu var nemenda-
takmörkunin ágreiningsmálið, en
1937 voru það kauphækkunar-
kröfur. Stóð það nokkra daga,
unz samið var um 10 aura hækk-
un um tímann og fór þá sveina-
kaupið upp í kr. 1,70, sem hélzt
svo til stríðsáranna. Segja má
að yfirleitt hafi verið gott sam-
starf milli félaganna.
Verðskráin
Eitt af fyrstu verkefnum félags
ins var að semja verðskrá fyrir
félagið. Höfðu flestir forvígis-
menn félagsins bæði hlotið fram-
haldsmenntun erlendis, einkum á
Norðurlöndum, og eins unnið þar
lengri eða skemmri tíma og
þannig kynnzt ákvæðisvinnufyr-
irkomulaginu. Nokkur bið varð
þó á að verðskráin yrði tilbúin,
Núvcrandi stjórn Málarameistarafélags Reykjavíkur, talið frá
vinstri: Jökull Pétursson, ritari, Jón E. Ágústsson, formaður,
Sæmundur Sigurðsson, varaformaður, Hreiðar Guðjónsson, að-
stoðargjaldkeri, og Halldór Magnússon, gjaldkeri.
eftir föngum að fylgjast með því
hvernig verðskráin stæðist í
framkvæmd, og hvatti menn
stöðugt til þess að láta hana vita,
ef þeir yrðu einhvers varir, sem
lagfæra þyrfti. í ársbyrjun 1957
er svo hafin gagnger endurskoð-
un á verðskránni, með tilliti til
þeirrar reynslu, sem þá var feng-
in. Hafa þegar verið ge.ðar stór-
felldar breytingar á öllu fyrir-
komulagi verðskrárinnar; verð
hefur verið samræmt, ýmist til
lækkunar eða hækkunar, eftir
því sem öruggar prófanir hafa
sýnt að nauðsynlegt var; þá hafa
verið samdar glöggar skýringar
í sambandi við framkvæmd
hinna ýmsu aðferða, og allt yfir-
leitt gert til þess að gera verð-
skrána einfaldari og skipulegri
til notkunar. Hefir félagið ekk-
ert til þessa sparað, enda þegar
varið til þessa tugþúsundum kr.
Innan skamms kemur hin nýja
verðskrá út í snoturri útgáfu.
Samhliða þessum framkvæmdum
hefir félagið ákveðið að opna
skrifstofu; þar sem viðskiptavin-
ir og reyndar hver sem vill, geta
fengið allar upplýsingar varð-
andi málunarframkvæmdir og að
öll verðlagsmál í sambandi við
verðskrána verði sem ljósust og
opin almenningi. Félagið telur
sig ekki þurfa að leyna neinu i
þessum efnum, og hyggst sam-
fara þessum ráðstöfunum ganga
ríkt eftir því að öll málunar-
vinna verði framkvæmd eftir
verðskrá.
Félagsstarfið út á við
Félagið hefur frá byrjun tekið
þátt í ýmsum félagasamsteypum
eða samböndum. Má þar fyrst
minnast á að félagið var aðili
að stofnun Landssambands iðn-
aðarmanna, og átti fulltrúa í
fyrstu stjórn þess, og hefir átt
hann síðan, eða í 25 ár. Þessi
fulltrúi er Einar Gíslason, og var
hann á síðasta Iðnþingi íslend-
inga á s. 1. hausti kjörinn heið-
ursfélagi sambandsins.
Einnig var félagið aðili að Iðn-
sambandi byggingamanna og
Sambandi meistara í byggingar-
iðnaði, meðan þessi samtök voru
við lýði
Loks er að geta þess, að árið
1949 gerðist félagið meðlimur í
sambandi norrænna málarameist
ara. Samband þetta heldur þing
á tveggja ára fresti til skiptis í
sambandslöndunum. Hafa á
þessu tímabili verið haldin fjög-
ur þing, þar af eitt hér á landi,
1952; og hefir félagið átt fulltrúa
á öllum þessum þingum.
í félaginu eru nú liðlega 90
meðlimir. Stjórnina skipa þess-
ir menn: Formaður Jón E. Ágústs
son, varaform. Sæmundur Sig-
urðsson, ritari Jökull Pétursson,
gjaldkeri Halldór Magnússon og
aðstoðargjaldkeri Hreiðar Guð-
jónsson.
Félagið minnist afmælisins með
hófi í Sjálfstæðishúsinu n. k.
föstudagskvöld.
hingað sænskan kennara, Birger
Persson að nafni, sem er einn
hæfasti kennari Svía í marm-
aramálun. Hélt hann hér fjölsótt
námskeið, sem þótti vel takast.
Síðar kom hingað á vegum félags
ins danskur kennari, Arne Back,
og hélt einnig ágætt námskeið.
Nokkrir sveinar tóku einnig þátt
í þessum námskeiðum, og þess
má geta til gamans, að eitt sinn
sátu samtímis á skólabekk í Iðn-
skólanum meistarar, sveinar og
nemendur í málaraiön. Mun slíkt
varla hafa átt sér stað fyrr eða
síðar í öðrum iðngreinum. Og nú
í vor kemur hingað annar sænsk-
ur kennari, Einar Söderbei'g, frá
Hantverkarnas Institut í Stokk-
hólmi, sem mun bæði halda fyr-
irlestra og annast verklega
kennslu í ýmsum nýjungum. —
Árið 1944 stofnuðu fulltrúar
félagsins i prófnefnd, ásamt með
fulltrúa sveina, Verðlaunasjóð
fyrir próftaka í málaraiðn, í þeim
tilgangi að efla og glæða áhuga
pilta á náminu. Gáfu þeir
nefndarlaun sín þetta ár, sem
stofnfé sjóðsins.
enda var það út af fyrir sig
mikið verk að semja hana. Var
það ekki fyrr en 1934 að hún
var prentuð. Samt var það svo
að meisturum var í sjálfsvald
sett hvort þeir ynnu samkvæmt
verðskránni eða í tímavinnu, og
var það samkomulagsatriði milli
verksala og verkkaupanda hvor
leiðin var valin. Þannig var þetta
allt fram til ársins 1955. Þá verða
þáttaskil í þessum efnum. Skeð-
ur þá hvort tveggja, að samþykkt
er í meistarafélaginu að vinna
eftirleiðis eingöngu eftir verð-
skrá, og hitt að sveinasamtökin
ákveða einnig að vinna einungis
eftir verðskrá. Ekki er því að
neita að ýmsir byrjunarörðugleik
ar fylgdu þessari nýskipan, sem
óhjákvæmilega höfðu í för með
sér nokkur mistök, sem óhlut-
vönd blöð notuðu sem átyllu til
árása á stéttina, en voru ekki
eins alvarleg og blöð þessi vildu
vera láta, sem betur fer, enda
fengu þessar dylgjur og ásakan-
ir blaðanna engan hljómgrunn
hjá fólkinu og þögnuðu brátt.
Verðskrárnefnd félagsins reyndi
Raðhúsaeigendur
stofna félag
ÍBÚÐAEIGENDUR í raðhúsun-
um í Réttarholtshverfi komu sam
an til fundar s.l. sunnudag og
stofnuðu með sér hagsmunafé-
lag, er hlaut nafnið Ásgarður.
Tilgangur félagsins er að vinna
að hvers konar framkvæmdum
og endurbótum svo og að menn-
ingar- og hagsmunamálum hverf
isbúa, svo sem fræðslu-, vega-, og
samgöngumálum, barnaleikvöll-
um, íþróttum, fegrun, verzlun og
öðru því, sem lýtur að framförum
og hagsmunabótum fynr félags-
menn að áliti félagsstjórnar eða
félagsfundar.
Formaður félag6ins var kosinn
Karl Árnason, Tunguveg 86 og
meðstjórnendur: Gísli Marinós-
son, Ásgarði 57, Inga Þorsteins-
dóttir, Tunguveg 96, Theodór
Ólafsson, Réttarholtsvegi 55 og
Lárus Guðbjartsson, Ásgarði 95.
Til vara: Björgvin Hannesson,
Réttarholtsvegi 81 og Óskar Sig-
urgeirsson, Réttarholtsvegi 79.