Morgunblaðið - 05.03.1958, Page 6

6
MORCVNBT. AÐItí
Miðvikudagur 5. marz 1958
Hugsanlegt að hœgt sé
að vinna hormónaefni
úr slógi tyrir 6 millj. á ári
Sven Lassen ræbir við Islendinga um
nýtingu úrgangsefna i fiskvinnslustöðum
A SÍÐUSTU ARUM eru menn farnir að nýta æ betur ýmis úr
gangsefni frá fiskvinnslu, svo sem fiskslóg. Hefur þetta orðið tú
þess að styrkja sjávarútveginn Ijárhagslega á ýmsan hátt.
Staddur er nú hér á landi bandarísKur vísindamaður, dr. Sven
Lassen, sem mikið hefur unnið að rannsóknum á hagnýtingu ur
gangsefnanna. Hann er m.a. kunnur fyrir það, að á árunum 1940—4l
varð hann fyrstur manna til að hagnýta soð frá síldar- og fisk
bræðslu. Hafa nú flestar síldar- og fiskimjölsverksmiðjur hér á
landi tekið upp þessa aðferð, sem gerir það að verkum, að nýting
mjölsins verður um 20% meiri en ella.
Dr. Sven Lassen er kominn ferðazt til að kynna sér fiski-
hingað til lands á vegum Alþjóða mjölsverksmiðjur. Var hann því
samvinnustofnunarinnar í Wash- spurður spurningar, sem mjög er
ington og mun hann dveljast hér
í þrjár vikur til viðræðna við
starfsmenn Rannsóknarstofu
Fiskifélags íslands um ýmis verk
efni, sem þeir hafa með hönd-
um. Gafst blaðamönnum í gær
dag tækifæri til að ræða við hann
á heimili dr. Þórðar Þorbjarnar-
sonar, forstöðumanns Rannsókn-
arstofunnar.
Dr. Lassen hefur einu sinni áð-
ur komið til íslands, en dvaldist
hér aðeins tvo daga. Á yngri ár-
um sínum var hann hins vegar í
eitt ár á Grænlandi. Fór hann
þangað upp á eigin spýtur,
og var m. a. orðinn svo fær í að
stjórna hundasleða, að þegar
Knud Rasmussen kom til Græn-
lands 1913 og var í rannsóknar-
ferðum við Melvilleflóa, þá slóst
Sven Lassen með í ferðina sem
ekill á hundasleðum hans.
Síðar fluttist hann til Banda-
ríkjanna og tók að leggja stund
á efnafræði.
útrýma allri lykt. Það er við
sláturhús, sem stendur í miðri
Los Angeles. Þar er framleitt
blóðmjöl, sem gefur frá sér enn
sterkari iykt en fiskimjölsfram-
leiðsla. Þar eru þær sérstöku að
stæður að olía til hitunar er mjög
ódýr og svo hitt að við lyktina
verður að losna hvað sem það
kostar. Þannig er hægt með mjög
mikilli kyndingu, að útrýma lykt
inni, en ég býst við að kostnað-
urinn sé gífurlegur við það.
Að lokum sagði dr. Sven
Lassen, að honum hefði nú gef
izt tækifæri að kynnast fisk-
vinnslu hérlendis. Hann
hefði komizt að raun um, að
íslendingar stæðu mjög fram-
arlega í allri fiskvinnslutækni.
Hann hefði óvíða séð svo full-
komin tæki og aðferðir við
fiskvinnsluna, eins og tíðkuð-
ust í hverri verstöð á íslandi.
Hlustað á útvarp
Soðkjarni í stað þurrmjólkur
— Hvernig stóð á því að þér
funduö upp á því að hagnýta soð
ið frá síldar- og fiskbræðslunni?
— Þetta var á stríðsárunum. —
Venjulega er búfé í Bandarikjun
um geí'in þurrmjólk í fóður-
blöndu, er, vegna styrjaldarinnar
varð skortur á þurrmjólk. Ég hóf
rannsóknii á því hvað gæti kornið
í staðinn iyrir mjólkina í fóðrmu.
Voru þette all-veigamiklar rarm-
sóknir gerðar á tilraunarottum
Þá komst ég að því, að síldar-
soðið hafði sömu eldisáhrif og
þurrmjólkin og varð þetta til
þess, að farið var að íramleiða
soðkjarna úr síldarsoðinu, sem
hefur komið að góðu gagni.
Fleiri efni ur fiskúrgangi
Um kvaða vinnslu hafið þér
einkum rætt við efnafræðinga
hérlendis?
— Það eru einkum þrjú efni,
sem borið hefur á góma. í fyrsta
lagi framleiðsla á cholesterol úr
fiskslógi, í öðru lagi á cholin-
sýru og cholin-sýruafbrigðum úr
fiskgalli og í þriðja lagi á perlu-
kjarna úr síldarhreistri.
Vænlegast virðist mér chol
esterol, sem er notað í ýmis
meðul til bætiefna og hormóna
framleiðslu. Kílóið af því kost
ar nú um 12 dollara. Mér virð-
ist að hér mætti framleiða um
30 smál. af því árlega, en það
reiknast mér til að yrði að
verðmæti um 6 milljón krón-
ur.
Þá er hugsanlegt að framleiða
mætti cholin-sýru úr fiskgalli.
Framsleiðslugrundvöllur er þó
máske nokkuð óviss, möguleik-
arnir yrðu meiri, ef jafnframt
yrði hafin framleiðsla á cholin-
sýru úr kindagalli. Cholin-sýra
kostar nærri 20 dollar og sum af-
brigði hennar 30 dollara kilóið.
Taldi dr. Sven Lassen, að við
ættum að fá úr því skorið sem
fyrst hvort framleiðsla þessara
efna yrði fjárhagslega hagkvæm
við þau skilyrði, sem hér eru fyr
ir hendi.
Erfitt að eyða IvVtinni
Dr. Sven Lassen viða
Dr. Sven Lassen
á dagskrá hér, hvort hægt sé að
eyða ólykt frá fiskimjölsverk-
smiðjum.
— Það er að vísu hægt, svaraði
hann, en svo kostnaðarsamt, að
ég efa að það verði framkvæmt
víða. Ég hef ekki komið til einn-
ar einustu fiskimjölsverksmiðju,
sem getur kallazt lyktarlaus.
Þetta er því aðeins vandamál, að
verksmiðjurnar standi í þéttbýli.
Það er helzt eitt dæmi sem ég
get nefnt um að tekizt hefur að
PALL KOLKA læknir á Blöndu-
ósi las upp nokkur kvæði í ut-
varpi nýlega. Kolka er stórmerk.
ur maður, hann er ágætur læknir
og fyrir hans atbeina hafa Aust-
ur-Húnvetningar komið upp vönd
uðu sjúkrahúsi sem jafnframt er
heimili fyrir aldrað fólk. Hann
hefur margt ritað. Þar á meðal
stóra bók um Húnvetninga, þar
sem mjög miklum fróðleik er
safnað saman. Hann lætur mörg
framfaramál til sín taka, ritar oft
langar og skilgóðar greinar og rit-
gerðir í blöð og tímarit. 1 stjórn-
málum er hann frjálslyndur og
fylgir stefnu þeirra manna er
ekki vilja láta leiða sig í dilka
eins og sauðfé. — Meðal annars
er Páll Kolka gott skáld, hugsar
djúpt og rökrétt, hefur gott tungu
tak og kann að klæða hugsamr
sínar í skáldlegan og fagran bún-
ing. — Ég held að honum hafi
ekki verið veitt sú eftirtekt sem
hann á skilið, sem skáld. Hann
er áreiðanlega djúpúðgari í hugs-
un en margir þeir, sem hærra er
hossað og ég geri ráð fyrir að
úrval úr ljóðum hans sé meðai
þess viturlegasta og bekta setr,
ort hefur ^verið á þessari öld í
bundnu máli, — að undanskildum
fáeinum kvæðum stórskáldanna.
★
Ég hlustaði á stólræðu séra
Gunnars Arnasonar á sunnud
Vil ég hvetja menn til að hlusla
á þennan prest, þegar útvarpað
er ræðum hans. Hef ég nokkrurr
sinnum hlustað á ræður hans og
aldrei brugðizt að þær hafi verið
ágætlega samdar og athyglisverð-
ar.
1 erindaflokki útvarpsins um
vísindi nútímans flutti prófessor
Símon Jóh. Agústsson erindi um
sálarfræði. Var lítið í erindi
prófessorsins, sem ég hefi ekki
áður heyrt hann segja, eða les-
ið eftir hann. Erindið var alþýð-
legt og laust við allt fílósofískt
moldviðri, skipulega flutt og fróð
legt.-------Á sunnudagskvöldið
var þáttui'inn Um helgina að
venju. Fyrst var viðtal við séra
Felix trúboða frá Eþiópíu, sem
hér er nú staddur í orlofi. Það er
fagurt og kærleiksríkt starf í
kristlegum anda að veita hinum
aumu mönnum er þar búa hjúkr-
un, hjálp og fræðslu. Þá var langt
viðtal við þau hjónin á Þórustöð
um í Ölfusi, Rögnu Sigurðardóc.-
ur og Pétur Guðmundsson. Var
það að mörgu leyti athyglisveit,
t.d. samanburður á heimtufrek.u
ísl. verkamanns og hinna norsku
vinnumanna er Pétur hefur í þjon
ustu sinni. Af því að svo hagar
vinnu í sveitum, að byrja þarf
störf kl. 5 að morgni og vinna
á kvöldin, en hvílast hins vegar
um miðjan daginn, heimta piltar,
hér, yfirvinnukaup morguns og
kvölds eða svo sagði Pétur að
unglingur einn hefði gert er hann
varð að taka í forföllum annavs
hinna norsku vinnupilta sinna
Þetta virðist vera að fara út í a!-
gerar öfgar í kaupkröfum. Ann-
ars létu þau hjónin vel af sveica
verunni og töldu búskapinn
skemmtilegan og arðbæran, ef
rétt væri að farið. 100 hektara
taldi Pétur hæfilega stórt býli,
þar sem gott væri til ræk'tunar.
★
Séra Sveinn Víkingur talaði uro
sKrlfar úr
daqgega tifínyJ
Éc
Dansskemmtanir
fyrir unglinga
„Kæri Velvakandi.
G skrifa þetta bréf til þin, af
því að ég veit ekki, hvert
ég á að snúa mér í þessu máli.
Það er viðvíkjandi dansskemmt
unum æskufólks í Reykjavík,
sem haldnar eru í Gúttó á sunnu
dagskvöldum. Auglýst er, að mið
arnir séu seldir kl. 1,30—3. En
krakkarnir fara að koma þangað
frá kl. hálf eitt og standa svo
skjálfandi á beinunum af kulda í
eina klukkustund, — eða þar til
opnað er. Síðan fá aðeins þeir,
sem fyrstir eru, miða, eða %
partur af þeim, sem bíða. Nokkra
krakka vissi ég um, sem komu
alla leið innan úr Smáíbúða-
hverfi. Það skeði t.d. á laugar-
daginn, að drengur, sem var með
þeim fyrstu kom út með 6 miða
og byrjaði að selja þá fyrir 20—
25 kr. Rétt á eftir kom annar
drengur með 4 miða, og sama
sagan endurtók sig. Annars kosta
miðarnir 10 kr.
Svo koma krakkarnir heim
skjálfandi af kulda, eftir að hafa
staðið þarna í klukkustund eða
meira, og það sem verra er, —
miðalaus.
Mér finnst, að miðarnir ættu
að vera skammtaðir, tveir handa
hverjum. Og þar sem Gúttó tek-
ur aðeins milli 100 og 200 manns,
— af hverju þá ekki að fá stærra
húsnæði eða annað álíka stórt?
Mér þykir þetta mjög góð skemmt
un fyrir krakka á þessum aldri,
sem annars myndu stunda sjopp-
urnar. Svo vildi ég biðja þá, sem
hér eiga hlut að máli, að taka
þetta til athugunar og hjálpa nú
vesalings krökkunum, sem enga
miða hafa fengið hingað til.
Vel á verði“.
Happdrættismiðarnir
gitj mast
FRÁ Japan berast þær fréttir,
að Eysteinn þeirra Japana,
sem Velvakandi man ekki í svip-
inn, hvað heitir, hafi fengið
hvorki meira né minna en 360
milljónir jena, eða um 17 millj-
ónir króna, í ríkiskassann sinn í.
s.l. 4 árum vegna gleymsku og
sljóleika þeirra landa hans, sem
hafa haft heppnina með sér og
hlotið happdrættisvinninga. Ef
þeirra er ekki vitjað, renna þeir
til rikisins, og afleiðingin hefur
orðið sú, sem að ofan greinir.
Svona gleymska kemur sjálf-
sagt oft fyrir á voru landi, ekki
sizc, þegar um er að ræða happ-
drætti, sem ekki þarf að endur-
nýja miða í, t.d. hin ótalmörgu
happdrætti félagssamtaka og svo
happdrættislán í sambandi við
lán ríkissjóðs. — Og hvað ætli
það hafi oft komið fyrir, að fólk,
sem árum saman hafði átt miða
í Háskóla-, DAS eða SÍBS happ-
drættunum og endurnýjað þá af
stakri kostgæfni án þess að fá svo
mikið sem túskilding í aðra hönd,
hafi gleymt að endurnýja — og þá
fengið vinning, jafnvel stórfúlgu.
Önnum kafnar
símastúlkur
iLESTIR þeir, sem þurft hafa
að hringja til stórra fyrir-
tækja og stofnana hér í bænum,
hafa orðið fyrir því að þurfa að
bíða eftir að svarað væri í símann
Stundum kemur svo fyrir, að
sagt er: Augnablik — og nýr bið-
tími hefst. Velvakandi þurfti t.d.
að hringja í Útvegsbankann fyrir
nokkrum dögum, og leið talsverð
stund, áður en svarað var. Er þó
vitað, að forráðamenn í þessum
banka gera sér far um, að af-
greiðsla þar gangi greiðlega.
Sannleikurinn er sá, að síma-
stúlkur hafa oft alltof mikið að
gera, a.m.k. á mesta annatíma
dagsins. Væri ekki athugandi,
hvort fólk, sem vinnur eitthvert
starf, sem ekki er bundið við
ákveðinn tíma á deginum, gæti
brugðið sér í að aðstoða síma-
stúlkurnar, þegar mest er að
daginn og veginn á mánudag 24
febr. Var ræða hans um föstuinn-
ganginn og ýmsa siði og venjur
sem tíðkast við þau tímamot.
Þótti honum það afturför og rækt
arleysi, að fólk er nú að leggja
niður suma af þessum venjum..
Ég er alveg á sama raáli. Mér
þótti t.d. vænt um að krakki
hengdi á mig öskupoka, en sr
Sveinn sagðist engan poka hafa
fengið. Aftur á móti man ég ekki
eftir því, að ég hafi nokkurn
tíma fyrr en nú sloppið við fleng-
ingu á „bolludagsmorgun“. Bollu-
dagurinn var ekki til í Skagafjarð
ardölum í mínu ungdæmi. entia
hvergi náð í bollur, nema kanr-
ske úti á Sauðárkróki, þingmanna
leið burtu.
Á
Úlfur Ragnarsson læknir, talaði
sama dag um heilbrigöismál.
Hvatti hann menn mjög til að
eta jurtafæðu, svo sem heilhveici,
hráar rófur og annað hrátt eða
hálfhrátt grænmeti. Sumum verð-
ur gott af þessu, aðrir þola það
ekki, t.d. þoli ég undirritaður
ekki að eta hrátt grænmeti. Mað-
urinn er frá upphafi alæta, hefur
etið bæði ket, fisk og ávexti fra
öndverðu. Jónas Kristjánsson
sagði eitt sinn við mig, að hann
teldi það mikið óráð og skaðlegt
að gefa kúm og kindum síldar-
mjöl eða annað fóður úr dýrarík-
inu. Af hverju ætti þá að venja
manninn af kjötáti eða fiskáti,
fæðu sem hann og forfeður hans
hafa etið um millj. ára? Ég fæ
ekki skilið það. Hitt er annað mál
að jurtafæða er vafalaust holl
flestum og of mikið kjötát er vaca
samt mörgum. Bezt að blanda
fæðuna og borða í hófi. Þeita
sagði mér einn af merkustu vis-
indamönnum okkar nýlega og
held ég að það sé rétt. Auðvit-
að þarf margt fólk að hafa sér-
stakt mataræði og er það þá sér-
fræðinga að segja fyrir um það
Ég vil taka það fram, að erindj
Úlfs læknis var skynsamlegt jg
öfgalaust.
Forseti Slysavarnaf élags ís -
lands, Guðbjartur Ólafsson tal-
aði um fiskimál, nefndi erindið'
„Á sjó fyrr og nú“. Var það froð-
leg lýsing á skútulífinu um alda-
mótin, kjörum og kaupi sjórnanna
þá, vinnu þeirra, fæði og aðbún-
aði. Hræddur er ég um, að sjó-
mönnum nú þætti lítið til koms
atvinnunnar, eins og hún var þá
sem eðlilegt er. Hvílíkur regm-
mismunur á öryggi öllu, kaup-
gjaldi og allri aðbúð! Er sannar-
lega gleðilegt að þessu hefur svo
farið fram. Hins vegar er þess að
gæta, að þá bar útgerðin sig oft
vel og þeir er lögðu fé í hana
höfðu oft sæmilegan og stundu.n
ágætan ágóða. Nú er víst öð u
að heilsa, þar sem allt er stór-
kostlegur taprekstur og ríkið
verður að borga stórfé með hvem
fleytu, til þess að sjómenn hafi
kaup. Þetta verður allt að vera
í hófi, bæði á sjó og í landi. Sæmi
leg afkoma er æskileg mjög, en
allt óhóf er til bölvunar fyrir
land og lýð, sál og líkama. —
Sjómenn um aldamótin voru
flestir, fyrirmyndar dugnaðar-
menn, ég þekkti marga þeirra.
Þeir sem ég þekki nú eru það
einnig. Ber að gleðjast yfir hinu
stórbætta öryggi á sjó, sem eink-
um stafar af betri skipum og
tækjum, nýjum vitum og svo
starfsemi Slysavarnafélags Is
lands, eins hins þarfasta félags-
skapar sem hér hefur unnið.
'k
Gaman var að hlusta á hina
samfelldu dagskrá úr bréfuni
Fjölnismanna, sem Aðalgeir
Kristjánsson stud. mag. hafði tek
ið saman og hljóðrituð var i
Kaupmannahöfn á vegum is
lenzka stúdentafélagsins þar. Það
er næstum ótrúlegt, hvað slíkur
lestur bréfa getur komið hlust-
endum eða lesendum í náin og
persónleg kynni við bréfritarana.
Svo var það í þetta sinn. Vii eg
sérstaklega geta bréfakafla frá
Pétri Péturssyni, síðar biskupi,
til bræðra sinna, þau lýsa mjög
vel skapferli og áhugamálum séra
Péturs i'g umhyggju hans fyrir
Brynjólh bróður sínum, — þó
einkum aM útvega honum gott
og ríkt kvonfang, þótt engan ar-
Frh a bK