Morgunblaðið - 06.03.1958, Qupperneq 11

Fimmtudaerur G. marz 1958
MORCllNBLAÐÍÐ
u
Karl Strand skrifar:
LUNDÚNABRÉF
3g þótt hann bæri ekki gæfu til
>ess að hljóta forsætisraðherra-
:töðu þá sem ýmsir töldu að hon
um bæri er Maemillan tók við af
Eden, þá hefir það komið í ljós
að ráð hans eru notadrýgri inn-
an flokksins en flestra annarra
hefir hann drjúgum styrkt tengsl
in milli samveldislandanna og
heimalandsins. í svo sundurleitu
ríkjasambandi sem brezka sam-
veldið er hefir persónusamband
forsætisráðherrans við ráða-
menn samveldislandanna mjög
ÞEGAR líður að febrúarlokum, í
Suður-Englandi, er venjulegast
óhætt að byrja að telja dagana
til vorsins. Fjarri fer því, að vísu,
að öRum kuldunum sé lokið,
marz, og jafnvel apríl geta verið
næðingasamir og rakir, og fann-
koma í þessum mánuðum er ekk-
ert einsdæmi. Hins vegar er sjald
an um langvarandi óveður að
ræða, og hvenær sem er geta
komið dagar með sólskini og
blíðu og jafnvel hita. Sá ve+ur,
sem senn er að kveðja, hefir ver-
ið fremur mildui', snjór hefir að
vísu fallið einkum í norðurhéruð
unum, við og við svo umferð
hefir teppzt, en sunnan Lundúna
hefir aðeins verið um fáa slika
daga að ræða. Stöku dagar nú í
febrúar hafa verið sólhýrir og
mildir, og um miðjan mánuðinn
var hærri hiti en kcmið hefir í
febrúar síðastliðin 15 ár.
Flestum þeim er til Lundúna
koma, frá íslandi, fmnst kalt á
vetrum, engu síður en heima.
Loftrakinn gerir kuldann bitran,
einkum þeim, sem vanir eru
þurru frosti norðlenzkra daia.
Gerð húsa og hitun þeirra er yfir
leitt mun betri á íslandi. Mið-
stöðvarhitun í íbúðarhúsum er
enn furðu sjaldgæf í London og
nágrenni, jafnvel þeir, sem viður-
kenna galla arineldsins eiga erfitt
með að afneita honura til fuhs
vegna fornrar heimilisvenju. Hin
ir, sem aldrei hafa við eld setið,
eiga bágt með að skilja þá töfra
og þau táknrænu áhrif, sem búa
í þessum frumstæða hlekk við
höfuðskepnurnar.
Nýtízku námurekstUr
Ein afleiðing þessa milda vetr-
ar er sú, að í fyrsta sinni urn
mai'gra ára skeið hafa kolabirgð-
ir saínazt fyrir í landinu svo talið
er að til séu í námugeymslunum
um átta og hálf milljón smá-
lesta óseldra kola. Stingur það
allmjög í stúf við fyrri ár, þegar
birgðir hafa tæmzt þegar á leið
vetur. í fyi-sta skipti síðan fyrir
heimsstyi'jöldina síðari hefir eft-
irspurn eftir kolanámumönnum
fallið svo að stjórn námanna
ræður nú enga nýja starfsmenn,
nema verklærða einstaklinga og
unga menn á tvítugsaldri. Tvö
önnur atriði koma hér einnig til
greina. Æ fleiri námur eru nú
reknar með nýtízku tækjum sem
spara mannsliðið og síðast en
ekki sízt; kolaverð hefir hækkað
jafnt og þétt, svo verð hverrar
smálestar er nú um tíu sterlings-
pund smálestin til notenda. Opnu
heimiliseldarnir, sem nýta naum
así meira en 15—20% hitamagns
k na eru því orðnir dýr mun-
aður, og almenningur hefir
neyðzt til þess að spara við sig
kolanotkun til hins ýtrasta.
Allmög hefir borið á því und-
anfarin ár að kolanámumenn,
einkum í ákveðnum héruðum,
mættu illa til vinnu og þar sem
hörgull hefir verið á mönnum til
þessa hefir verið erfitt að ráða
við slíkt. Hefir þetta vakið all-
mikia óánægju, ekki sízt
meðal þeirra, sem dyggilega hafa
stundað störf sín og hafa námu-
mannasamböndin sjálf jafnvel
talað um að koma á fót nokkurs
konar félagsdómstólum til þess
að refsa skrópurunum og hreinsa
námumannastéttina af því óorði,
sem þeir valda. Fæstar stéttir
verkamanna hér í landi hafa
fengið jafnmiklar kjarabætur og
námumenn, og leiðandi mónnum
stéttarinnar er það brýnt áhuga-
mál að tilefni gefizt ekki til þess
að þau kjör verði rýrð á ný.
Aukakosningin í Rochdale
Af þeim atburðum, sem gerzt
hafa hér síðastliðnar vikur hefir
aukakosningin í Rochdale vakið
mesta athygli og umtal. Ber þar
margt til. Þetta voru fyrstu kosn
ingar landsins þar sem allir fram
bjóðendur fengu tækifæri til þess
að koma fram í sjónvarpi áður en
kosning fór fram. Kjörsókn var
mikil, um 80%, sem er meira en
venjulegt er þegar um aukakosn-
ingar er að ræða. Bersýnilegt var
að margt fólk, sem annars lætur
sig stjórnmál iitlu skipta fylgdist
nú með af athygli, þar sem það
átti kost á því að sjá frambjóð-
endurna heima í stofu sinni. Nú
er það svo, að framkoma í sjón-
varpi er all-vandasöm, mörgum,
sem annars er létt um að flytja
mál sitt fyrir lifandi áheyrend-
um vefst tunga um tönn, þegar
ávarpa skal dauðan hljóðnema
og kvikmyndavél. Hreyfingar og
viðbrögð, sem enga verulega at-
hygli vekja á venjulegum ræðu-
palli geta orðið hjákátiegar og
klaufalegar í sjónvarpi ef svo vill
verkast. Af þeirri tilraun, sein
gerð var að þessu sinni er aug-
ljóst, að framvegis verða fram-
bjóðendur að taka fullt tillit til
þessarar nýju kynningaraðferðar,
ef gjaldgengir eiga að teljast í
framboði.
í ofangreindum kosningum
bauð Frjálslyndi flokkurinn fram
þingmannsefni, Ludovic Kenn-
1 edy, sem er alþekktur sjón-
varpsmaður. Stóð hann því sér-
staklega vel að vígi, enda kom
það greinilega í ljós. að hinum
frambjóðendum ólöstuðum,
hversu reynsla hans kom honum
í góðar þarfir. Hann var neimilis
maður á stað þar sem keppinaut-
ar hans voru gestir. Eins og kunn
ugt er bar frambjóðandi Verka-
lýðsflokksins sigur úr býtum,
frambjóðandi Fi'jálslynda flokks
ins var annar en íhaldsfiokkur-
inn, sem vann þingsætið viþ síð-
ustu aðalkosningar tapaði veru-
legu atkvæðamagni, einKum yfxr
til Fi’jálslynda flokksins.
Komu ekki á óvart
Ekki verður sagt að þessi úr-
slit kæmu mönnum beinlínis á
óvart. í þeim aukakosningum,
sem farið hafa fram á yíirstand-
andi kjörtímabili heíir íhalds-
flokkurinn tapað atkvæðum bæði
til Verkalýðsilokksins og Frjais-
lynda flokksins, en þó haidið þing
sætum sinum nema einu, sem
Vei'Kalýðsflokkurinn vann í fe-
bruar 1957, mánuði eftir að Har-
old Macmillan varð forsærisrað-
herra. Það var fyrsta sætið sem
nokkur stjórn heiir tapað til and-
stæöinganna í auKakosningum
síöan stríðinu lauk.
Margar ástæour mætti rekja
til þess að fylgi stjornarinnar
hefir farið dvínandi á síðastliðn-
um mánuðum. Hækkun banka-
vaxta og aðrar aðgerðir sem
stefnt haia að þvi að efia gengi
sterlingspundsins og halda verð-
bólgunni í skefjum hafa skapað
henni talsverða andstöðu innan
ákveðinna stétta. Niðurskurður
á kostnaði við her og flota er
önnur ástæða, því þótt allur al-
menningur sjái réttmæti þoirrar
stefnu hljóta slíkar aðgerðir ætíð
að koma hart niður á allmiklum
fjölda manna. Afnám húsaleigu-
laganna á siðastliðnu ári, sem var
í því fólgið. að mikill hluti þess
fólks, sem áður bjó við vernduð
leigukjör á nú á hættu að verða
sagt upp húsnæði og greiða hærri
leigu, mun þó hafa sigið þyngst
á vogarskálina. Finna má rök-
semdir með og móti þeim ráð-
stöfunum, en lítill vafi er á því
að með haustinu, þegar uppsagn
ir húsnæðis geta komið til fram-
kvæmda munu margir, einkum
eldra og fátækara fólk eiga úr
vöndu að ráða að afla sér hús-
næðis.
Frálslyndir vinna á
Það sem einkum vekur athygli
við undanfarnar aukakosningar
víðs vegar um landið, er aukið
fylgi Frjálslynda flokksins. í
mörg ár hefir flokki þessum ver-
ið spáð áframhaldandi hnignun
og dauðá, og óneitanlega hefir
gengi hans verið mjög lágt. Á
hinn bógin hafa stöðugt fylgt hon
um að málum menn, sem að vísu
eru ekki stórar stjörnur á himm
stjórnmálanna, en eigi að síður
mætir menn á ýmsum sviðum
þjóðlífsins. Síðustu 2—3 árm,
einkum ettir að núverandi for-
ingi, Jo Grimond tók við forystu
flokksins hefir fylgi hans vaxið
jafnt og þétt. Blað flokksins,
News Chronicle, er vel ritað og
hófsamlega og hefir á að skipa
nokkrum ágætum blaðamönnum,
svo sem Ritchie Calder, sem
skrifar einkum um fræðileg efni
og James Camerón, sem e.t.v. er
einhver glöggskyggnasti og djarf
asti blaðamaður Fleet Street,
þeirra er um alþjóðamál skrifa.
Ennfremur hefir blaðið oft verið
opinn vettvangur fyrir skoðanir
fjölda manna, sem að vísu fylgja
ekki endilega Frjálslynda flokkn
um að málum, en hafa fram að
færa persónulegar og athyglis-
verðar skoðanir á vandamáium
samtíðarinnar. Kom þetta sér-
staklega fram í umræðum um
Súezárásina forðum, og nú síð-
ar í þeim mörgu og miklu skrif-
um er birzt hafa um kjarnorku-
málin og þá hættu, sem mannkyn
inu er búin af vígbúnaðarkapp-
hlaupinu. Margt yngra fólk. sem
hlotið hefir nokkra menntun hef-
ir hneigzt að stefnu flokksins
vegna starfsemi News Chronicle.
Stóru flokkarnir setja niður
Á hinn bóginn verður þess
ekki dulizt, að báðir aðalflokk-
arnir, íhaldsflokkurinn og Verka
lýðsflokkurinn hafa nokkuð sett
niður í áliti almennings, einkum
þeirra sem telja má til millistétt-
ar. Algengt er að heyra þær stað
hæfingar að síðan stríðinu lauk
hafi báðir þessir flokkar fengið
tækifæri til þess að spreytá sig
á dýrtíðarvandamálunum og báð
um hafi mistekizt. Verður því
ekki neitað að slíkt heggur sann-
leikanum nærri. Vígorð íhalds-
flokksins fyrir síðustu kosningar,
að gera einstaklinginn frjálsan
hefir ekki birzt í veruleikanum
á þann hátt, sem búizt var við
af tryggum fylgismönnum f lokks
ins. Þær deilur, sem staðið hafa
innan innsta hrings flokksins
sjálfs, einkum um framkvæmd
þjóðnýttra fyrirtækja og ríkis-
rekstrar, t.d. í heilbrigðismálum,
sýna það gjörla að ákveðinn hluti
flokksins telur ekki fært að
hrófla til verulegra muna við því
skipulagi sem þegar er ríkjandi.
Ber þar vitanlega að mxnnast
þess hve hættulegt væri að fara
út á þá braut að gjörbreyta
rekstrarskiplagi stórfelldra þjóð-
stofnana hvenær sem skipti um
stjórn frá hægri til vinstri og öf-
ugt, svo sem rekstri járnbrauta,
kolanáma og skipun heilbrigðis-
mála. I flokki þessara manna
mun Butler fyrrverandi fjár-
málaráðherra vera veigamestur.
þegar eitthvað bjátar á. Þeir sem ( mikið að segja hverju sinni.
gerðu sér vonir um að spor fráfar. Höfuðstyrkur Macmilla is er sá
andi verkalýðsstjórnar yrðu af- | hæfileiki hans, að geta áttað sig
máð sem rækilegasthafa þvíorðið fljótt á hvers konar vandamálum
fyrir nokkrum vonbrigðum. Loks
ber að geta þess að eigi lítill
fjöldi þess fólks, er léði stjórninni
og gert skjótar ráðstalanir. A
hinn bóginn mun hinum eldri
og ráðsettari flokksbræðrum
fylgi sitt í upphafi lítur með i hans stundum þykja nóg um
varúð á ráðstafanir hennar til I hversu létt hann tekur mót-
undirbúnings kjarnorkustöðva til
stríðsvarna í landinu, og óttast
að slys kunni af að hljótast, jafn
vel þótt eigi kæmi til styrjaldar.
Mistök Gaitskells
í herbúðum stjórnarandstöð-
unnar ríkir eigi heldur fullkom-
in hamingja Það er ekkert leynd
armál innan flokksins, að þótí
foringi hans. Gaitskell, sé á ýms-
an hátt prýðilega af guði gerður.
þá hefir honum ekki enn tekiztað
ná með tærnar þar sem hinn hljóð
láti og fáskiptni Attlee stóð með
hælana. í Bretlandi er formanni
stjórnarandstöðunnar greitt kaup
til þess að hafa hitann í haldinu
við stjórnina. Hann verður því
að vera yfrið meira en réttur og
sléttur flokksforingi ef ekki á að
slá í bakseglin. Erfitt kann að
vera að benda á það hvar Gait-
skell hefir beinlínis fatazt í þessu,
en hitt mun þó erfiðara að benda
á hvar hann hefir ,,slegið í gegn“
Verður því þó sízt neitað að
stundum hefir gefizt gott högg-
færi. Búizt var við að erfiðasti
hlutinn af starfi Gaitskells yrði
það að halda Aneurin Bevan í
skefjum. Þetta hefir ekki rætzt.
Bevan hefir verið flokki sínum
trúr, og sagt að miklu leyti skilið
við fyrri bakhjarla sína, Bevan-
istana, til þess að veita Gaitskell
ótvírætt fylgi. En „hugur einn
það veit, hvað býr hjarta nær“.
Persónufylgi Bevans innan verka
lýðsstéttanna er furðu drjúgt,
tungutak námumannanna, sem
blæstri, svo stundum virðist jafn-
vel stappa kæruleysi næst. Erfið-
ast virðist Macmillan ganga að
beita hörku við þá samráðherra
sína, sem miður vel hefir tekizt
í stöðu sinni. Dæmi þessa er
utanríkisráðherrann, Selwyn
Lloyd, sem -hlotið hefir hörðustu
gagnrýni innan flokks sins og
utan, en situr þó enn í skjóli for-
sætisráðherrans, þegar þetta er
ritað.
Starfsskilyrði lækna
Á þessu ári eru tíu ár liðin
síðan ríkið tók heilbrigðismálin
í sínar hendur. Undanfarið hefir
stjórnskipuð rannsóknarnefnd
setið á rökstólum til þess að at-
huga launakjör og starfsskilyrði
lækna. Á síðastliðnu ári fóru
læknar ríkissamlagsins fram á
veruíegar kjarabætur, vegna vax
andi dýrtíðar, og þegar þeim var
lítt sinnt komu fram ákveðnar
raddir innan læknasamtakanna
um að segja algerlega skilið við
rikisþjónustuna. Margvísleg gagn
rýni hefir komið fram í sambandi
við fyrirkomulag heilbrigðismál-
anna, og þótt þessi stofnun sé
orðin tíu ára gömul, telja ýmsir
læknar að tíminn hafi verið slæ-
lega notaður til þess að ráða bót
á augljósum byrjunarmistökum.
Eitt atriði, sem sérstaklega hefir
verið gagnrýnt, og vakið athygli
almennings, er greiðsla sú til
heimilislækna, sem miðast við
sjúklingatölu, og sem er svo lág,
að naumast er um sæmilegar
hann vann með í æsku er honum i tekjur að ræða fyrr en sjúklinga-
enn nærtækt og mgrgir mundu hópurinn er orðinn óviðráðanlega
fylgja í slóð hans ef hann tæki á stór. Tfelja brezkir læknar, að
rás fram úr foringjanum.
„Bevanistar“ fara á kreik
Þótt Bevan hafi fjarlægzt læri-
sveina sína til vinstri hefir sá
hópur hvergi nærri liðið undir
lok. Nú fyrir nokkrum dögum
var þessi flokksdeild endurreist
á ný, Bevanistar án Bevans, og
henni gefið heitið „Sigur sósíal-
ismans“ og því lýst yfir að hóp-
urinn hefði ákveðið að hefja nýja
sókn og berjast fyrir róttækari að
gerðum og sterkari forystu. Inn-
ann þessa hóps eru þeir þir>g-
menn flokksins, sem standa
lengst til vinstri, og þó nokkrir,
sem eru vonsviknir af frammi-
stöðu Gaitskells. Þetta er raun-
verulega fyrsta opinbera gagn-
rýnin sem fram hefir komið í
skipulögðu formi, síðan Gaitskeil
tók við stjórninni í desember
1955. Foringjar þessarar deildar
eru Sir Frederik Messer, þing-
maður í Tottenham og Stephen
Swingler frá Newcastle-under-
j Lyme. En talið er að aðaldrif-
• fjöðrin bak við tjöldin sé Ian
| Mikardo þingmaður fyrir Read-
ing, sem ætíð hefir verið einn af
skeleggustu Bevanistunum. Höf-
uðgagnrýni deildarinnar beinist
að því sem stendur, hversu bág-
lega flokknum hefir tekizt að
vinna þær aukakosningar, sem
fram hafa farið á síðastliðnum
1—2 árum, þrátt fyrir hnignandi
fylgi íhaldsflokksins.
Macmillan nýtur valdanna
Sú persóna, sem léttast virðist
taka lífinu þrátt fyrir brim og
boða starfsins, er Harold Mac
millan sjálfur. Enginn vafi er á1 Auk Parísardvalar sinnar nefir
því að hann nýtur þess í fullum Nína listmenntast í Kaupmanna-
mæli að vera fórsætisráðherra.! höfn °S New York, en þrátt fyrir
í ferð sinni um samveldislöndin lanSar dvalir erlendis er hinn
s.l. vikur lék hann hvarvetna 1 íslenzki kjarni iistar herniar auð-
als á oddi, og engum blöðum sær-
er um það að fletta, að þrátt fyrir I 26.2.’58.
1 stuttar dvalir á hverjum stað) K. S.
auk erfiðleika sjúklingsins að ná
læknisfundi sé sú hætta fyrir
hendi að læknaþjónustu fari
hnignandi þrátt fyrir aukna vís-
indalega möguleika, þar sem
vandvirknum lækni sé raunveru
lega refsað fjái'hagslega. Þetta
vandamál er ekki nýtt, þar sem
um hliðstæða starfsemi er að
ræða, en æ fleiri læknar hér
telja að ekki megi lengur drag-
ast að finna á því viðunandi
lausn.
Listsýning Nínu Tryggvadóttur
Um miöjan febrúar gerðist sá
óvenjulegi og ánægjulegi atburð-
ur, að íslenzk listakona opnaði
sýningu hér í London, ásamt
nokkrum hérlendum listamönn-
um. Þetta var Nína Tryggvadótt-
ir, málari, sem er nýflutt hingað
ásamt manni sínum og dóttur, frá
París, þar sem hún hefir dvalizt
undanfarin ár.
Listsýning þessi er í Lord’s
Gallery. Meðal þeirra sex lista-
manna, sem þarna sýna eru Bar-
bara Hepworth og John Hoskin.
Nína Tryggvadóttir á þarna 20
myndir af 48 sýningargripum.
Fyrsta sýningardaginn var hús-
fyllir, og vöktu myndir Nínu
mikla athygli. Sá, sem þetta ritar
ætlar sér ekki þá dul að listdæma
þessa sýningu, en þennan fyrsta
dag var nægilegt tækifæri að
heyra álit þeirra, sem vel kunna
um þessa hluti að fjalla, og það
var sérstaklega ánægjulegt að
verða þess var, hve góða dóma
þessi unga iistakona hlaut, sem
ótvirætt hefir náð miklum þroska
með sterkum persónueinkennum.