Morgunblaðið - 30.04.1958, Blaðsíða 3

Miðvikudagur 30. apríl 1958
M ORCIJISBL AÐIÐ
3
Eðvarð Sigurðsson, varaforseti A. S. I., segir:
„Verðstöðvunarstefnu ríkis-
stjórnarinnar lokið”
Umræður á fundi Dagsbrúnar i fyrrakvöld
SVO sem frá var skýrt hér í blað-
inu í gær, var haldinn fundur í
Verkamannafélaginu Dagsbrún í
fyrrakvöld, þar sem tekin var
ákvörðun um uppsögn gildandi
samninga við atvinnuveitendur.
Fundurinn var mjög fjölmennur
og urðu á honum miklar umræð-
ur og kom fram hörð gagnrýni
á stjórn Ðagsbrúnar vegna þess
hve seint umræðurnar um þetta
mikiivæga mál hæfust, svo
og, að Dagsbrúnarstjórn skyldi
láta viðgangast að ríkisstjórnin
gengi svo gjörsamlega, sem
raun ber vitni um, fram
hjá loforðum sínum um að
hafa launþegasamtökin með í ráo
um um nýjar tillögur í efnahags-
málum þjóðarinnar.
Ilannes Stephensen, formaður
Dagsbrúnar, setti fundinn og
ræddi nokkuð félagsmál áður en
umræður hófust um uppsögn
samninga. Sagði hann m. a. að í
vetur hefði oft verið rætt um
bókasafn það, sem ekkja Héðins
Valdimarssonar gaf félaginu á
' ára afmæli þess. Hefði mönnum
þótt það mikil seinagangur að
ekki skyldi vera búið að koma
safninu fyrir þannig, að félags-
menn ættu aðgang að því. Nú
væri þó svo komið, að fengist
hefði leigt gott húsnæði í félags-
heimili múrara og rafvirkja, og
myndi þar jafntramt verða lítill
salur til fræðslustarfsemi og
smærri félagsfunda. Kom það aug
1 ljóslega fram að mál þetta, sem
j legið hefur í salti hjá stjórn Dags
! brúnar nú um nokkurra ára bil,
Óþurrkalánin verði gefin eftir
Tillaga Sjálfstæðismanna 1
fjárveitinganefnd
FJÁBVEITINGANEFND Alþing-
is hefir nú skilað áliti um þings-
ályktunartillögu Ingólfs Jónsson-
ar og Sigurðar Ó. Ólafssonar um
eftirgjöf lána, sem veitt voru
vegna óþurrka og harðinda.
Stjórnarliðar í nefndinni vilja
láta afgreiða hana með rök-
studdri dagskrá, en Sjálfstæðis-
mennirnir samþykkja hana. Bök-
styðja þeir álit sitt í ýtarlegri
álitsgerð, sem fer hér á eftir:
Eitt á yfir alla að ganga
„Tillaga sú, sem hér um ræð-
ir er flutt af þeim Ingólfi Jóns-
syni, 1. þm. Rang., og Sigurði
Ó. Ólafssyni, 2. þm. Árn. Var
henni á öndverðu þessu þingi
vísað til fjárveitinganefndar. Er
xáð fyrir því gert í tillögunni, að
Alþingi feli ríkisstjórninni að
gera ráðstafanir til þess, að gef-
in verði eftir að fullu 10 % millj.
kr. lán vegna óþurrkanna á Suð-
ur- og Suðvesturlandi árið 1955
og enn fremur allt að 3 millj. kr.
lán vegna harðinda og óþurrka
1949—50 á Austur- og Norðaust-
urlandi.
Það tókst ekki að fá samstöðu
um afgreiðslu tillögu þessarar í
nefndinni. Meiri hlutinn, stuðn-
ingslið ríkisstjórnarinnar, lagð-
ist gegn samþykkt hennar og vildi
vísa henni frá, en við undirrit-
aðir lögðum hins vegar til, að hún
yrði samþykkt.
Tillaga um þetta efni var
einnig flutt á þinginu 1956 og þá
sem nú vísað til fjárveitinga-
nefndar. Afstaða okkar undirrit-
aðra var þá sú í fjárveitinga-
nefnd, að við lögðum til, að
óþurrkalánin á Suður- og Suð-
vesturlandi, IOV2 millj. kr., og
óþurrka- og harðindalánin á
Austur- og Norðausturlandi, 8,3
millj. kr., yrðu öll að fullu eftir
gefin. En um þetta vorum við
ofurliði bornir í nefndinni af
meiri hluta hennar, stjórnar-
stuðningsliðinu. Það tók aftur á
móti upp á sína arma tillögur
ríkisstjórnarinnar um, hver ráð-
stöfun skyldi hér vera á höfð. En
sú ráðstöfun var á þann veg, að
tekin væri upp í 22. gr. fjárlaga
fyrir árið 1957 heimild handa
ríkisstjórninni til þess að gefa
eftir að fullu 5,3 millj. kr. af
harðærisláni til bænda á Austur-
og Norðausturlandi, eins og við
höfðum lagt til, en afhenda Bjarg
ráðasjóði íslands til eignar 10%
millj. kr. óþurrkalánin til bænda
á Suður- og Suðvesturlandi og 3
millj. kr. af óþurrka- og harðinda
lánum bændanna á Austur- og
Norðausturlandi. Það skilyrði
fylgdi afhendingu lánanna, að
lagt er í vald stjórnar Bjarg-
ráðasjóðs að veita lántakendum
ívilnanir um greiðslu vaxta og
afborgana og að lækka eða fella
niður vexti, lengja lánstíma eða
gefa þau, eftir að einhverju eða
öllu leyti, allt eftir mati og áliti
stjórnar Bjargráðasjóðs að feng-
inni umsögn sveitarstjórna. Þess-
ari ráðstöfun vorum við andvíg-
ir, eins og fyrr segir. Vildum
við að eitt og hið sama væri látið
yfir alla ganga, er hér áttu hlut
að máli, að lán þessi væra að
fullu eftir gefin, eins og gert
var um meiri hluta lánanna til
bænda á Austur- og Norðaustur-
landi. Við litum svo á, að það
hallærisástand, sem leiddi til þess
stuðnings af hálfu þess opinbera,
sem í lánum þessum felst, væri
þess eðlis, að því væri mætt með
nokkrum opinberum, beinum
stuðningi, svo mjög sem af þess-
um sökum var teflt í tvísýnu um
afkomu og framtið bændastétt-
arinnar á þeim svæðum, sem
þessi geigvænlega óáran gekk
yfir, og fram kom í mikilli afurða
rýrnun, bústofnsskerðingu og
margs konar stórfelldum tilkostn-
aði, sem menn neyddust til að
leggja í og stynja enn undir, til
þess að hamla á móti varanleg-
um samdrætti og hrörnun í fram-
leiðslunni.
Álit bændasamtakanna 1955
Það má benda á það, hve for-
ustumenn bændasamtakanng litu
alvarlegum augum á ástand það,
sem leiddi af óþurrkunum á Suð-
ur- og Suðvesturlandi sumarið
1955.
Á aðalfundi Stéttarsambands
bænda, sem haldinn var í Bifröst
í Borgarfirði, 5. sept., voru sam-
þykktar áskoranir á ríkisstjórn-
.ina um margháttaðar ráðstafanir,
sem miðuðu að því að afstýra
þeim vandræðum, sem af óþurrk-
unum leiddi. Einn liður þeirra til-
lagna var, að ríkissjóður greiddi
niður fóðurbæti á óþurrkasvæð-
unum um þriðjung útsöluverðs,
og væri miðað við kjarnfóður-
gjöf, sem næmi 800 kg á kú og
18 kg á hverja ásetta sauðkind;
jafnframt skyldi ríkisstjórnin
hlutast til um það, að bændur á
óþurrkasvæðinu ættu kost á hag-
kvæmum lánum til fóðurbætis-
kaupa, er nemi þriðjungi útsölu-
verðs.
Þetta er aðeins einn liður
þeirra mörgu tillagna, sem þarna
voru samþykktar og að því lutu
að bægja vá frá dyrum bænda á
þessu svæði. Allar voru tillögur
þessar samþykktar með sam-
hljóða atkvæðum. Að lokum var
skorað á stjórn Stéttarsambands
bænda og stjórn Búnaðarfélags
íslands að fylgja þessu máli eftir
við ríkisstjórnina.
Stjórnir Búnaðarfélags fslands
og Stéttarsambands bænda létu
engan veginn sitt eftir liggja til
að sýna viðleitni til þess að sinna
þeirri þörf, sem hér var fyrir
hendi, og árétta þessar samþykkt-
ir. Höfðu stjórnir þessara félaga
fyrr um sumarið þegar sýnt var,
að hverju dró, ritað ríkisstjórn-
inni um málið og bent á nauðsyn
þess, að hér yrði hlaupið undir
bagga.
Eftir fundinn, eða 20. sept.,
rituðu stjórnir Búnaðarfélags ís-
lands og Stéttarsambands bænda
ríkisstjórninni sameiginlega bréf
um málið.
í einu þessara bréfa er svo að
orði komizt:
„í framhaldi af bréfum, sem
stjórnir Búnaðarfélags íslands og
Stéttarsambands bænda hafa rit-
að ríkisstjórninni að undanförnu
varðandi ráðstafanir til úrbóta á
óþurrkasvæðinu, og samþykkt-
um, sem gerðar voru á nýafstöðn-
um aðalfundi Stéttarsambands
bænda, viljum við undirritaðir
enn á ný beina því til ríkisstjórn-
arinnar og leggja á það áherzlu,
að hún geri sitt ýtrasta til þess
að mæta þeim óskum, sem í bréf-
um þessum og samþykktum fel-
ast“.
Eru þessi atriði svo nánar til-
greind, og einn liður þeirra, sem
lögð er mikil áherzla á, er, að
fóðurbætirinn verði greiddur nið-
ur í samræmi við tillögur fund-
ar Stéttarsambandsins um það
efni, þó þannig, að fóðurbætis-
magn sé miðað við þá tölu af
mjólkurkúm og ám, sem forða-
gæzlumenn á hverjum stað sam-
þykltja að sett verði á vetur.
Er síðar í bréfinu að því vikið,
að stuðningi til viðnáms þessari
vá sé beint að því sérstaklega að
koma í veg fyrir, að hópur bænda
flosni upp af jörðum sínum og
að eigi þurfi að dragast mikið
saman framboð á mjólkurmark-
aðinum innanlands, sem bændum
á þessum svæðum hefur á und-
anförnum árum tekizt að leggja
grundvöll að. Mikinn samdrátt í
mjólkursölunni á þessu og næsta
ári mundi taka langan tíma að
vinna upp aftur.
Eins og af þessu sést, var aðal-
áherzlan á það lögð, að fóður-
bætirinn yrði greiddur niður og
þá út frá því gengið, að sú nið-
urgreiðsla gengi jafnt til allra
án skilgreiningar á efnahags-
aðstæðum hvers og eins. Það var
litið svo á, að hér væri um að
ræða ráðstafanir, sem alþjóðar-
nauðsyn krefði að gerðar væru,
eins og á stóð. Um þetta atriði
voru stjórnir fyrrnefndra bænda-
samtaka, þegar til kastanna kom,
ofurliði bornar, en í þess stað
farið mpð málið inn á lánagrund-
völlinn.
Sýnt er, að ef tillögur stéttar-
sambandsfundarins og stjórnar
Búnaðarfélags íslands og Stéttar-
sambands bænda um niður-
greiðslu á fóðurbætinum hefðu
náð fram að ganga, hefði það
numið mun meiri fjárhæð úr
ríkissjóði en lánsupphæð sú, sem
sem og fleiri hagsmunamál fé-
lagsins, sá nú dagsins ljós vegna
ákveðinnar eftirgangssemi ■st.uðn
íngsmanna B-listans í Dagsbrún
um að stjórn félagsins sofi ekki
jengur á hinum ýmsu hagsmuna
málum félagsmanna.
Að spjalli Hannesar loknu
ræddi Guðm. (Jaki) Guðmunds-
son um byggingu verkamanna-
húss við höfnina. Kvað hann það
mætti vera verkamönnum — og
þá sérstaklega hafnarverka-
mönnum — mikið ánægjuefni að
bygging þessa húss skyldi nú
vera hafin og vonandi að henni
yrði sem fyrst lokið. Kvað hann
vera hið bezta samkomulag milli
fulltrúa verkamanna og þeirra
sem með byggingu hússins hafa
að gera og bæjaryfirvöldin
tækju fyllsta tillit til óska og
tillagna verkamanna, bygging-
unni viðkomandi.
Eðvarð Sigurðsson tók næstur
til máls og ræddi um uppsögn
samninganna. Hóf hann mál sitt
Framh. á bls. 8
við leggjum til að gefin verði að
fullu eftir, en hún vex meiri
hluta fjárveitinganefndar og
sennilega stjórnarliðinu öllu svo
í augum, að við það. er ekki
komandi.
Linkind og ívilnanir
Ekki er vitað, hvernig stjórn
Bjargráðasjóðs hyggst fara að um
innheimtu þessa fjár, að öðru
leyti en því, að á síðastliðnu
hausti sendi hún út kröfu um það
til hvers lántakanda, að hann
greiddi lánið samkvæmt ákvæð-
um skuldabréfs. Einnig var brýnt \
fyrir oddvitum, því að krafizt
var í öndverðu hreppsábyrgðar,
hvað til þeirra friðar heyrði, ef
út af bæri um skilin.
Það virðist, eins, og málum nú
er komið, að andstæðingar fullr-
ar eftirgjafar þessara hallæris-
lána í fjárveitinganefnd leggi
nokkuð upp úr því, að stjórn
Bjargráðasjóðs veiti skiuldunaut-
um nokkra linkind og ívilnanir,
gangi ekki hart eftir í innheimt-
unni. Það er engu líkara en að
hlaupið hafi býsna mikill vöxtur
í viðkvæmnina fyrir þessum
skuldunautum Bjargráðasjóðs, —
en það lýsir nokkurri vefeng-
ingu á réttmæti innheimtu lána
þessara.
Og þessi viðkvæmni hafði færzt
það í aukana, að meiri hlutinn
hafði orð á því í nefndinni, að
stjórn Bjargráðasjóðs bæri ekki
einast að sýna nærgætni, heldur
fyllstu nærgætni í innheimtunni
við hið skulduga fólk. Þetta er
vissulega falleg hugsun og lofs-
verð.
Erfitt hlutverk
En hitt verður ekki með sama
sanni sagt, að þeir, sem að ráð-
stöfuninni á þessum lánum i
hendur stjórnar Bjargráðasjóðs
standa, hafi sýnt hreppsnefndun-
um hlutfallslega nærgætni. Þeim
verður óefað allmikill vandi á
höndum, þegar þær eiga að fara
að aðgreina hreppsbúa, hverjir
stiu verðugir eftirgjafar og hverj-
ir ekki, og þá er hitt ekki brota-
minna, þegar til þess kemur að
ákveða verðleika hvers eins til
minni .háttar ívilnana.
En erfiðast og torleystast mun
þó það hlutverk reynast, sem
fellur í skaut stjórnar Bjargráða-
sjóðs, að eiga að lokum að kveða
upp dóma, er ráði úrslitum um
það, hvernig skuli að skuldunaut-
unum búið. Eigi þarf að efa góð-
an ásetning og réttdæmi stjórnar
Bjargráðasjóðs. En hér verður við
að etja þann glundroða, sem aug-
Ijós hætta er á að leiði til handa-
hófsniðmrstöðu og misréttis. Og
ef niðurstaðan af þessu öllu sam-
an yrði nú sú, að hin fyllsta nær-
gætni stjórnar Bjargráðasjóðs
gagnvart lántakendum í inn-
heimtu lánanna leiddi til þess,
sem langlíklegast er, að megin-
hluti lánanna innheimtist ekki,
og það, sem Bjargráðasjóður
hefði upp úr krafsinu, gerði ekki
betur en standa undir kostnaði
BTh a tis. 19.
STAKSTEI^AR
Höfðinu barið
við steininn
Tíminn skrifar í gær forystu-
grein um skattfríðindi samvinnu
félaganna og er þar allt á sömu
bók lært eins og áður hjá Tíman-
um um þau efni. Blaðið hefur
að jafnaði haldið því fram, þeg-
ar minnzt hefur verið á skatt-
fríðindi samvinnufélaganna, að
þau friðindi séu alls ekki fyrir
hendi. Tíminn hefur sí og æ barið
höfðinu við steininn og sagt,
klippt og skorið, að samvinnufé-
lögin hefðu engin fríðindi og allt
tal um að þau hefðu eina eða
aðra sérstöðu hvað varðaði
greiðslu skatta og útsvara væri
alger ósannindi og uppspuni frá
rótum. Nú heldur Tíminn þessu
áfram og segir að með frumvarpi
Eysteins JÓJissonar um breyt-
ingu á samvinnulögunum og
frumvarpinu um breytingar á
lögunum um tekju og eignaskatt
eigi að gera samvinnufélögin og
annan einkarekstur jafnan í
þessu efni. Sannleikurinn er hins
vegar sá, að með frumvarpi
Eysteins til breytingar á. sam-
vi nulögunum er opnuð leið til
þess að þessi rekstur verði nær
alveg skattfrjáls til ríkisins.
„Ekki skattamál“
I Það var í þessum sama anda
Tímans, þegar Gísli Guðmunds-
son, þingmaður Norður-Þingey-
inga lýsti því yfir á þingfundi í
fyrradag að frumvarpið, sem
opnar samvinnufélögunum leið
til algers skattfrelsis til ríkisins
væri, eins og hann orðaði það,
„ekki skattamár*! Þarna er um
að ræða alveg nákvæmlega sömu
aðferðina, eins og hjá Tímanum,
að berja höfðinu við steininn, og
neita öllum staðreyndum í sam-
bandi við þær reglur, sem gilda
um skattgreiðslur samvinnufé-
laga. Frumvörp þessu viðvíkj-
andi eru ekki skattamál og yfir-
leitt vilja þeir menn sem eru í
fararbroddi um skattfriðindi eða
skattfrelsi samvinnufélaga láta
líta svo út sem það mál sé alls
ekki til.
Breyttar aðstæðw
Það hefur margoft verið á það
bent, að þcgar samvinnulögin
voru sett 1921 og skattfrelsi sam-
vinnufélaganna lögfest, þá átti
rekstur þeirra í vök að verjast
eftir verðfallið eftir styrjöldina
fyrri. Engum datt þá í hug, að
samvinnureksturiíin mundi fara
út á svo fjarskyld svið, eins og
orðið hefur raun á, þar sem hann
nú teygir sig inn í flestar at-
vinnugreinar landsmanna, nema
stórútgerð. En þegar skattfríð-
ir.di voru samþykkt voru verk-
efni samvinnufélaganna miklu
þrengri. Hvort sem þessi út-
þensla er ‘eðlileg eða óeðlileg
þróun, þá er hún staðreynd og
það er einnig staðreynd að skatta
byrðin á landsmönnum og fyrir
tækjum þeirra er mjög þung og
þess vegna í hæsta máta óeðli-
legt, svo ekki sé kveðið sterkara
að orði, að svo umfangsmikill og
auðugur rekstur sé nær því
skattfrjáls á sama tíma sem ein-
staklingar og rekstur þeirra
stynur undir hinum miklu skatta
byrðum til hins opinbera. Hér
er verið að gera íslendinga ójafna
fyrir lögunum, á hion frekleg
asta hátt.
Sam vinnureksturinn á vitaskuld
að bera allar sanngjarnar og eðli
legar byrðar af gjöldum til hins
opinbera á borð við aðrar lands-
menj og rekstur þeirra. Annað
er fullkomin óhæfa. Þetta mái
þarf vitaskuld allt að athuga og
skoða vel, en það er sízt í hinum
rétta anda að berja höfðinu við
steininn og neita augljósum stað-
reyndum.